Tíminn - 29.12.1956, Page 8

3
Sjötngnr: Þorstemn Björnssoii
Níundi tugur síðustu aldar var
svo harðtækur á Norðlendingum,
að trauðla verður til hliðstæðra
harðinda jafnað frá lokum Móðu-
harðindanna. Vorið 1886 réðust
hjónin Helga Sigurgeirsdóttir og
Björn Eysteinsson í það fífldjarfa
ævintýri að reisa nýbýli langt inni
á afrétt á mótum Auðkúlu- og
Grímstunguheiða. Nefndu þau það
Réttarhól. Þau voru bæði þekktra
ætta og góðra. Þarna bjuggu þau
fimm ára skeið. Á fyrsta ári þeirra
þar fæddist þeim sonur hinn 10.
des. 1886, sem í skírn hlaut nafnið
Þorsteinn. Þegar hann fæddist, geis
aði norðlenzk öræfastórhríð um
Réttarhól. Varð því það eitt til
bjargráða, að faðir hans annaðist
Ijósmóðurstörfin. Þeim hjónum
fæddist þar á Réttarhól annar son-
ur sama dag þrem árum síðar og
hlaut hann nafnið Lárus.
Það er ekki á mínu færi að
bregða upp mynd af því umhverfi,
sem þessir bláeygu og björtu
drengir litu fyrst, enda er trúleg-
ast, að sú mynd yrði talin öfgar
einar, væri hún dregin af fullum
sannindum. Björn réðist í þetta
ævintýri gjörsamlega eignalaus.
Mun hann hafa átt um þetta eitt
að velja eða ýfirgefa landið, eins
og of margir gerðu þá. Hlutverk
hverrar kynslóðar er að ala upp
þá næstu. Þrátt fyrir öll harðræði
fátæktar og erfiðis, lánaðist þeim
lijónum að inna það hlutverk svo
af hendi, að með ágætum er.
Þorsteinn ólst upp í föðurgarði
til fullorðins ára. Til þrettán ára á
hrakhóium milli harðbýlla heið-
arbýla, en við óvenjulega atorku
og ráðsnilld, sem faðir hans var
frægur fyrir, enda safnaðist hon-
um drjúgum fé á þessu skeiði.
Vorið 1899 keypti Björn stórbýl-
ið Grímstungu í Vatnsdal, og flutt-
ist þangað. Bjó hann þar um skeið
við mjög vaxandi auðlegð, enda
tóku þeir synir hans mjög að þrosk
ast, er þangað kom. Þar dvaldi Þor
steinn þau árin, sem flesta munu
móta að mestu. Önn eins hins fyr-
irferðamesta bús héraðsins, á erf-
iðu býli en kostaríku, var hin eina
skólaganga hans. En fræðin, sem
fýrir hann voru lögð, var frábær
atorka, sem hvíldi á ráðsnilld og á-
ræði, sem stundum þótti ganga
ofdirfsku næst. En nú, þegar
segja má, að prófskírteinin liggi
fyrir, verður ekki annað sagt, en
Þorsteinn hafi numið þessi fræði
af kostgæfni.
Vorið 1910 keyptu þeir bræður
Þorsteinn og Lárus Grímstungu af
föður sínum, þá 24 og 21 árs. Grun
hefi ég um, að þeir hafi þá verið
drjúgum auðugri af áræði og dug
en fjármunum, og hefir sú eignin
dugað þeim svo, að þeir munu
sjaldnast hafa setið einir að.
Vorið 1913 seldi Þorsteinn Lár-
usi sinn hluta í Grímstungu en
keypti Öxl í Þingi og flutti þang-
að. Hann kvæntist vorið 1914
Þuríði Þorvaldsdóttur Bjarnasonar
prests á Melstað, — fluggáfaðri
konu, sem hún átti kyn til.
Vorið 1916 gaf hann Öxl eftir til
kaups í hendur fyrri eiganda, en
keypti í staðinn jarðirnar Skálm-
liolt og Skálh'oltshraun óséðar.
Flutti hann þangað um vorið. Það
sýnir og dugdirfð hans, að hann
rak ær sínar um 200 talsins suður
yfir Kjöl, í byrjun október um
liaustið. Þótti það Iítil forsjá og
fylgdu honum hrakspár úr garði,
svo sem títt er, þegar ekki eru
farnar troðnar sióðir. Eti „Þor-
steini blessast ýmislegt, sem öðr-
um verður að afglöpum,“ sagði
húnvetnskur bóndi þá í mín eyru,
og hefir sú spá fylgt honum vel.
í Skálmholti og Skálmholtshrauni
setti hann þegar upp stórbú, því
auk þess, sem hann kom með að
norðan, keypti hann 200 ær fyrsta
haustið. En búin munu hafa reýnst
honum arðminni en vonir stóðu til.
Reyndust honum hagar og hey
kostaminna en hann hafði kyhnst
í Húnaþingi. Seldi hann því jarðir
þessar eftir tvö ár, og keypti þá
vesturhluta höfuðbólsins Vetleifs-
holts í Ásahreppi og reisti þar bú
með líkum hætti og fyrr, stórbrot-
ið og fyrirferðarmikið.
Þuríður undi ekki hag sínum
syðra, og hvarf til heimahaga
sinna. Flutti hún að Barði í Mið-
firði 1919 og keypti Þorsteinn búið
þar, en hún veitti því forstöðu.
Rak hann bæði búin árin 1919 til
1921. En um það leyti slitu þau
Þuríður að íullu samvistum. Höfðu
þau eignast fjögur börn, og eru
þrjú á lífi. Helga Sigríður, Gyða
og Björn, öll gift. Högni dó ungur
og þó kominn það á legg, að sýnt
var, að þar voru fyrir hendi ó-
venju fleygar gáfur og víðskyggni.
Þorsteinn hafði skamma hríð
búið í Vetleifsholti, þegar mjög
tók að þrengjast hagur hans. Kom
þar margt til. Hann rak umfangs-
mikinn búskap á tveim jörðum og
húsavegurinn leiðin milli Mið-
fjarðar og Rangárþings. Að sjálf-
sögðu munu skuldir hafa hvílt á
búunum. Á þennan mikla rekstur
féll svo verðrýrnun eftirstríðsár-
anna, sem mörgum varð þung í vöf
um, þótt minna hefðu umleikis.
Við þetta bættist svo það, sem
þyngst varð í skauti: heilsutap og
með því að talsverðu leyti glatað
vinnuþol, svo hann varð ófær til
erfiðis. Sneri hann sér þá að verzl-
un með nauðsynjar, fyrst á Rauða-
læk í Holtum, en rak hana þar að-
eins skamma hríð. Árið 1927 reisti
hann hús yfir þessar athafnir sín-
ar á Hellu —■ hið fyrsta, sem þar
reis af grunni, — og rak verzlun
til 1935. Þá seldi hann kaupfélag-
inu Þór þessar eignir sínar. Mun
hann ekki hafa riðið þaðan feitum
gripum, enda mun kreppulánaupp-
gjörið hafa komið illa við fjárhag
hans.
Það, sem nú er umleikis á Hellu,
sýnir, hvað Þorsteinn sá, þegar
hann hóf þar verzlun sína. Hefir
sannast glögglega á honum hin
danska staðhæfing, að „þeir njóta
sjaldan ávaxtanna, sem gróður-
setja tréð“. Þar blasir og við á-
lýktun Per Sivle:
Ef bila hendur er bættur galli,
en merkið stendur þótt maður-
inn falli.
Þorsteinn féll þó, sem betur fer,
ekki í valinn, þegar hann hvarf
frá Hellu. En atvikin sanna í dag,
að það merki, sem hann reisti þar
við þröngan skó á marga lund, og
auk þess að drjúgum hlut öryrki,
hefir ekki verið tyllt á sand. Það
hefir risið á nauðsyn héraðsins, og
vaxið af henni og með henni. Það
mun og hafa verið hugsjón hans.
Má því með réttu kalla hann föður
Hellu.
Þegar Þorsteinn hvarf þaðan,
hóf hann enn búskap. Tók hann
nú Selsund á Rangárvöllum á
leigu og setti enn upp stórbú, sem
hann rak til vorsins 1947. Keypti
hann jörðina 1939 í félagi við Joh.
C. Klein kaupmann í Reykjavík,
en seldi honum sinn hluta, þegar
hann hætti búskápnum. Var þá
talsvert á fjórða hundrað sauðfjár
á búi hans.
Á Selsundi undi Þorsteinn hið
bezta. Eru skilyrði þar að ýmsu
hliðstæð því, sem hann ólst upp
við —- víðerni og landkostir. Bjó
hann þar gagnsömu búi og glædd-
ust svo efni hans, að hann mun
hafa farið þaðan vel fjáður á
bænda vísu. Frá Selsundi fluttist
hann til Hafnarfjarðar, og hefir
dvalið þar síðan við ýmis störf.
Þorsteinn kvæntist aftur 1932,
Ólöfu Kristjánsdóttur, ágætri
konu, ættaðri frá Stekkholti í Bisk-
upstungum. Börn þeirra eru: Sig-
urður Hólm, Jónína Kristín og
Sigríður Guðrún. Öll eru þau gift.
Hér hefir aðeins verið stiklað á
stóru um feril Þorsteins Björnssor:
ar. Það blasir mjög við, að þar hef
ir enginn meðalmaður verið á ferð.
Stórbrotnar athafnir og áræði, »* *m
T f M I N N, laugardaginn 29. desember 1956»
Tólf stórir vélbátar frá Norð-
firði fara suður á vertíð
Ailir eru í>eir manna'ðir áköínum austan,
tn sækja sjó á vetrarvertííS, aðallega frá
Eyjum og Keflavík
Frá fréttaritara Tímans í NeskaupstaS. '
Snemma í næsta mánuði halda tólf stórir vélbátar að heim-
an frá Norðfirði til verstöðva við Faxaflóa og í Vestmanna-
eyjum. Eru þetta flest nýir bátar, þar sem flotinn hefir að
verulegu leyti verið endurnýjaður og aukinn á síðustu árum.
oft hefir verið talið gangi fifl-
dirfsku næst, og vissulega stund-
um í tafli um tæp vöð, eru þau ein
kenni, sem flestum mun starsýn-
ast á við yfirsýn yfir þær stiklur.
Um Björn föður hans hefir verið
sagt, að hann hafi mátt muua
tvenna tíma svo geypilega fjar-
ræna, að vera að öðru í röðum fá-
tækustu bænda héraðsins, en að
hinu í hópi þeirra auðugustu. Hið
fyrra horfði við honum, þegar hon-
um bættust þeir bræður í búið.
Hið síðara, þegar þeir sátu eftir
þar í Grímstungu. Uppeldi Þor-
steins var bundið þessu fáþekkta
ævintýri. Menjar þess hafa alltaf
fylgt honum. Ferill hans hefir ver-
ið heimur heilla ævintýra í at-
höfnum og áræði. Slíkum heimum
bregður oftast til beggja skauta,
og er ferill Þorsteins þar engin
undantekning. En veður umhverfis
og þjóðlífs eru oft válynd. Þau taka
og til ævintýranna, — hafa sín á-
hrif á gang þeirra og úriausnir.
En þau sýna líka oft manngildið
bezt. Þorsteinn hefir verið hvort
tveggja: barn ævintýranna og
herra þeirra, og vaxið af hvoru
tveggja. Hann hefir alltaf verið sá
drengur, sem Snorri lýsir: „Vaskur
maður og batnandi“. Hann hcfir
vaxið með viðfangsefnum sínum,
og þó mest og bezt að dómi þeirra,
sem bezt hafa þekkt hann. Hann er
einn þeirra manna, sem vnx því
meir, sem hann kynnist betur,
enda flestum vinfastari, þótt dulur
sé og fáskiptinn við fyrstu kynni.
Fjölmenni sótti Þorstein heim á
sjötugsafmælinu. Þó munu fleiri
hafa leitað þangað í vinarhug og
þökk fyrir samfylgd og drengskap
liðinna ára.
Guðm. Jósafatsson.
Verið er nú að búa bátana til
vertíðar á Suðurlandi, en venja er
að þeir rói þaðan á vetrarvertíð.
Fara bátarnir með áhöfnum að aust
an. Ekki fæst þó nægur mannafli á
þessa báta í Neskaupstað, en þá
sem vantar koma úr nærliggjandi
byggðarlögum á Austfjörðum.
Áhafnir fóru með bátunum.
Með hverjum bát fara suður 10
—12 menn, sjómenn og landmenn
misjafnlega margir eftir því frá
hvaða verstöð er róið. Fæsta þarf
þegar róið er úr Vestmannaeyj-
um. Sjómenn skila þar aflanum á
land óslægðum, eins og hann kem
ur upp úr sjó og taka fiskiðjuver
in þar þannig við aflanum. Við
Faxaflóa er það hins vegar venja
að búið sé að fara innan í fisk-
in, þegar hann er fluttur til
vinnslu í frystihúsin.
Að þessu sinni munu flestir
Norðfjarðarbátanna fara til Kefla-
víkur. Landmennirnir, sem fylgja
bátunum búa þar í verbúðum, en
sjómennirnir búa um borð í bát-
unum alla vertíðina og eru þeir því
heimili þeirra, þar til komið er
heim að vori, að lokinni vertíðar-
sókn.
Auk sjómanna fer talsvert af
kvenfólki og karlmönnum til starfa
í frystihúsum og fiskvinnslustöðv-
um syðra á vetríðinni. Ef til vill
verða þó minni brögð að þessu nú
en í fyrra, þar sem von er á nýj-
um togara til Neskaupstaðar frá
Þýzkalandi í næsta mánuði og er
ráðgert að hann leggi upp afla til
vinnslu í frystihúsunum, heima í
Norðfirði.
Gufubaðstofa eudui\
500 milljónir vinnndaga ti! einskis
á sjö árrnn
Yfir 500 milljónir vinnudaga
hafa farið til einskis síðustu 7 ár-
in í 28 löndum vegna verkfalla og
verkbanna, segir í skýrslu hagfræð
inga alþjóðavinnumálastofnunar-
innar ILO. Vinnudeilurnar náðu til
liðlega 75 millj. verkamanna.
ILO-skýrslan segir, að enda þótt
verkfoll og vinnubönn væru víð-
tækari árið 1955 en á vinnufriðar
árinu 1954, er ástandið þó mun
hagstæðara en á flestum öðrum
árum eftir stríðið.
Hagfræðingar ILO hafa unnið
úr upplýsingum frá eftirfarandi
löndum: Danmörku, Finn-
landi, Noregi, Svíþjóð, Stóra-Bret
landi, Bandaríkjunum, Frakklandi,
Belgíu, Vestur-Þýzkalandi, írlandi,
Ítalíu, Hollandi, Sviss, Ástralíu,
New Zealand, Argentínu, Chile,
Puerto Rico, Canada, Ceylon,
Burma, Indlandi, Hawaií, ísrael,
Japan, Pakistan, Filipseyjum og
Suður-Afríku.
fyrir árið 1953 ná yfir hliðstæðar
erfiðar vinnudeilur í Frakklandi.
Fleiri glataðir vinnudagar
vegna veikinda en vinnudeilna.
Við nánari athugun kemur í
ljós, að í flutningum eru hafnar-
verkamenn efstir á lista í verkföll-
um, en menn sem vinna við járn
brautir neðstir.
í verksmiðjuiðnaði hafa glatast
flestir vinnudagar í málmiðnaði,
fyrst og fremst þó í bílaiðnaðinum,
en verkamenn í vefnaðar-, mat-
væla- og tóbaksiðnaði voru neðan
við meðaltal.
ILO-sérfræðingarnir gera eftir-
farandi athugasemdir við tölur
þessar í stuttu máli:
Glataðir vinnudagar vegna vinnu
deilna eru aðeins lítill hundraðs-
hluti allra vinnudaga. Að því er
U.S.A. snertir var hundraðshlut-
inn t.d. 1954 aðeins 0,2 Yfirleitt
byggð á Akranesi I
Á Þorláksmessu var tekin í notk
un ný gufubaðstofa á Akranesi.
Hún er til húsa á efri hæð Bjarna
laugar. Til opnunarinnar var boðið
fréttamönnum útvarps og blaða og
nokkrúm fleiri gestum. Ræður
fluttu Daníel Ágústínusson, bæjar
stjóri, Þorsteinn Einarsson, íþrótta
fulltrúi og Hallur Gunnlaugsson,
sundlaugarvörður. Allur frágangur
á gufubaðstofunni er hinn vandað
asti og hefur ekkert verið til spar
að a ðhún mætti verða sem full
komnust. Áður hafði Akranesdeild
| Rauða krossins komið upp gufu
baðstofu á sama stað, en kostnað
við endurbyggingu baðstofunnar og
rekstur er allur greiddur úr bæjar
sjóði. GB
er meðaltalið sjaldan hærra en
einn dagur á verkamann á ári og
í mörgum löndum þó aðeins 1—2
klukkustundir. Vinnudeilur eru síð
ur en svo ástæða til mesta hluta
glataðra vinnudaga. T. d. fara
miklu fleiri dagar til einskis vegna
veikinda.
Fyrsta vöruflutningaskipið
tekur farm í Rifshöfn
——swsk^'
Ut- og uppskipunarkostnaður á Saudi verSur
brot af því sem áíur var
Frá fréttaritara Tímans á Hellissandi. 1
Skömmu fyrir jól varð merkur atburður í atvinnusögu
Hellissandsbúa. Þá kom fyrsta stóra flutningaskipið í hina
nýju Rifshöfn og tók þar nokkra tugi smálesta af pökkuðum
saltfiski til útflutnings.
Flestar vinnudeilur voru
í námuiðnaði.
Tölurnar sýna, að tala daga, sem
ekki var unnið vegna vinnudeilna
í þessum 28 löndum, lækkaði úr
96.2 millj. 1949 og 94,9 millj. 1950
í 51,9 millj. 1951; hækkaði svo aft-
ur í 93,5 millj. 1952, lækkaði í
61.3 milij. 1953 og 49 millj. 1954.
Bráðabirgðatölur 1955 eru 60,2
milljónir dagar, sem ekki var unn-
ið.
Sérfræðingar Alþjóðavinnumála
stofnunarinnar hafa rannsakað, í
hvaða iðngreinum hafa verið flest
ar vinnudeilur. Rannsóknirnar
hafa tekið til 7 landa: Bandaríkj-
anna, Canada, Ástralíu, Stóra-Bret
lnds, Frakklands, Ítalíu og Japan.
Það sýndi sig, að vinnudeilur
voru flestar við námugröft. Tala
vinnudaga, er fóru til ónýtis, er
þar hærri en í nokkurri annari
iðngrein á tímabilinu 1949—1955.
Þessi niðurstaða á við öll löndin
7, að Frakklandi undanskildu, en
þar var tala glataðra vinnudaga
við námugröft eigi hærri en í
málm- og véliðnaðinum.
Almennt er ekki mikill munur
á tölu glataðra vinnudaga í verk-
smiðjum, byggingariðnaði og flutn
ingum. Maður tekur þó eftir tveim
ur sérstaklega miklum hækkunum
innan flutninganna. Önnur hækk-
unin — 1950 — orsakaðist af al-
varlegum vinnudeilum það ár í
Ástralíu og Canada, en tölurnar
Þetta var sænskt flutningaskip
um 1100 lestir og lagðist það að
hinni nýju bryggju hafnarinnar í
Rifi. Skipið fór inn um innsigling
una á flóðinu en fór hins vegar
út á aðeins hálfföllnum sjó og
gekk allt vel, bæði um ferðir skips
ins og útskipun af nýju bryggj
unni.
Eru aðstæður ágætar fyrir skip
af þessari stærð og jafnvel stærri
að athafna sig við fermingu og af
fermingu í hinni nýju höfn í Rifi,
eftir að lokið var þar dýpkvun á
innsiglingu í haust.
Nú þegar flutningaskip geta
þannig komið að bryggju lækkar
út- og uppskipunarkostnaður kaup
staðarbúa stórkostlega og verður
aðeins einn þriðji eða fjórði hlutl
þess, sem er, þegar skipað er út
og upp með uppskipunarbátum
milli lands og skips. Þykir Söndur
um einkennilegt að íslenzk flutn
ingaskip svo sem minni strand-
ferðaskipin skuli ekki geta kom
ið í Rifshöfn, eins og Svíarnir .
•
I vetur verða gerðir út sex eða
sjö bátar frá Rifshöfn og eru tveir
þeirra tilbúnir að hefja róðra
strax eftir áramótin. Hinir munu
svo bætast við fljótlega. í vetur
verður mestum hluta aflans ekið
til Sands og hann nýttur þar, eins
og undanfarnar vertíðir, frá því
byrjað var að róa að nýju úr Rifi,
eftir tilkomu hinnar nýju hafnar.