Tíminn - 27.02.1957, Side 7

TÍMI-N.N, miSvikudaginn 27. febrúar 1957.
7
Sjéveg til sængurkvenna við Djúp,
gekk fyrir forvaða í Náttfaravíkur
Áttræí Ijósmóíir rifjar upp minningar frá 43
ára Ijósmó'ðurstarfi á Vestfjörftum og í Þing-
eyjarsýslu
Samtal við Friðriku Jónsdóttur
frá Fremstafelli
Höndin er orðin dálítið ó-
styrk, en lófinn er furðu
mjúkur og handtakið hlýtt.
Konan, sem ég er að heilsa,
heitir Friðrika Jónsdóttir og
á heima að Fremstafelli í
Köldukinn.
Friðrika er nú bráðum átt-
ræð. Hún hefir gegnt Ijós-
móðurstörfum í 43 ár og er
erindið við hana það, að fá
að heyra eitthvað um æfi
hennar og starf.
Var það fyrir annarra áeggjan,
að þú tókst að nema ljósmóður-
fræði? spyr ég.
— Nei, ég lagði í það nám af
eigin hvötum.
Hvenær fórstu til náms?
— Árið 1910. Þá var Jónas bróð-
ir minn kennari í Kennaraskólan-
um í Rvík. Við bjuggum saman
og höfðum saman matarfélag.
Hvernig var ljósmóðurnámi hag-
að í þá daga?
— í Reykjavík störfuðu þrjár
Ijósmæður og milli þeirra var
skipt 10 nemum, sem þær tóku
með sér til sængurkvennanna.
Tvær þeirra höfðu þrjá nemendur,
en ein, Þórunn Björnsdóttir, hafði
fjóra. Bóklega tíma sóttum við á
gamla spítalann, þar sem nú er
Fársóttarhúsið og voru það fjórir
tírnar á viku. Námið tók sex mán-
uði, frá 1. október þangað til síð-
ast í apríl, en þá tókum við próf.
Hjá hvaða ljósmóður lærðir þú?
— Ég lærði hjá Þórdísi Carl-
qúist, sem nú er fyrir skömmu lát-
ín.
mína fæðingarsveit, því að það
vantaði ljósmóður í Ljósavatns-
hrepp.
Tilheyra Náttfaravíkur því um-
dæmi?
— Já, það geröu þær, en eftir
að ég tók við umdæminu var að-
eins búið á tveimur bæjum þar og
á öðrum bænum voru öldruð hjón,
svo óg var aldrei sótt nema á ann-
an bæinn, Naustavík. Nú býr þar
enginn lengur.
Er ekki erfitt að komast þangað?
— Stundum er það, en þó má
fara þangað á sjó eða ganga fjör-
una. Þar var yfir forvaða að fara,
sem var mjög ógreiðfær framan af,
þangað til að brundi úr berginu
fyrir fáum árum, en eftir það var
miklu betra að komast landveg. Ég
heyrði sagt frá karlmanni, sem
ekki lét allt fyrir brjósti brenna,
að hann hefði borið ljósmóður fyr-
ir forvaðann, en aldrei þurfti ég á
slíkri aðstoð að halda. Það var líka
venja, væri langt að fara, erfið
færð eða aðrar tálmanir, að þá var
— Ekki man ég til þess, enda
er 14 tíma klyfjagangur þangað
frá Hriflu, svo var ekki farið oftar
en nauðsynlegt var.
Búskapurlnn á fyrri tíÖ
Var farið að flytja malað korn,
þegar þú manst fyrst eftir þér?
— Nei, það var ekki fyrr en eft-
ir að kaupfélagið tók til starfa,
að farið var að flytja það. Áður
var malað í vatnsmyllum, sem voru
hér og hvar í sveitinni. Ileima var
malaður rúgur út á grauta og þess
háttar. Var alltaf soðið saman heilt
bankabygg og rúgmjöl í grauta.
Fyrsta haframjölið, sem kom, var
vont, það var af því remmubragð,
en auðvitað var fyrirhafnarminna
að nota það í grauta.
Var ekki flest til fatnaðar unnið
heima?
ég svo ferðazt meira, eins og nú
er orðið algengt, hef siglt þrisvar
sinnum austur um land til Reykja-
víkur og var fyrsta förin mín þá
leið með „Austra“ 1910, þegar ég
fór á ljósmæðraskólann. Mig minn-
ir að við værum viku á leiðinni
frá Húsavík og 17 krónur kostaði
farið á öðru farrými. Einna minnis-
stæðast verður mér þó þegar ég
var svo heppin, að koma inn á
Hornafjörð með „Esju“ 1923. Ég
gleymi aldrei þeirri fjölbreyttu
fegurð, sem þar er að sjá. Skrið-
jöklar, klettadrangar, grænar eyj-
ar, þetta stóra fljót og hafið.
Hvenær fluttist þú frá Hriflu?
— Árið 1910. Eftir að Jonas
bróðir minn fór í skóla, gat faðir
okkar ekki haldið áfram búskap.
Kristján bróðir minn tók við búinu
af honum og bjó þrjú ár í Hriflu,
en þegar tengdafaðir hans hætti
Jú, það var ofið bæði í hvers , búskap á Fremstafelli árið 1910, þá
dagsföt og í peysuföt handa okkur | fiuttum við þangað. Svo þegar ég
systrunum, þangað til að farið var | kom að vestan, þá settist ég að á
að senda ull til vinnslu í Noregi,; Fremstafelli á ný og lief átt þar
en það mun hafa verið um alda-! hoima síðan
mótin. Þar fengust unnir bæði
kjóladúkar og karlmannafataefni.
Var ekki víða hart í búi í
bernsku þinni?
— Vafalaust hefir það verið, 'en í tilefni af því, að þá hafði ég ver-
heima hjá okkur var aldrei sultur,' ið ljósmóðir í 30 ár. Þá gáfu þær
enda vel á öllu haldið og sparlega. mér þennan gullhring, segir Frið-
Á sumrin meðan kvíaærnar mjólk- rika og sýnir mér hring, sem fanga
uðu var safnað svo miklu skyri, að mark hennar er grafið í.
það entist til vors, en búið var lítið Þú hefir lengst af átt heimili hjá
og fá slátrað til heimilis, eftir því Kristjáni bróður þínum?
j Hvenær hættir þú ljósmóður-
! störfum?
— Árið 1954,. en 1941 héldu kon
j ur í Ljósavatnshreppi mér samsæti
Var fnrið að tíðka svæfingar við
i fæðingu, þegar þú varst við nám?
— Nei, fyrsti læknirinn, sem ég
ég sótt fyrirfram. Og lengst var að heyrði nefnt að deyfði konur við
fara ut i Vikur. Eg var emmitt eðlilegar fæðingar, var Guðmund-
Vi^ Djúp
stödd þar í yfirsetuferð haustið
1924, þegar slys varð við forvaðann
daginn fyrir gangnadag. Fyrr um
daginn stóð ég við glugga hjá
bóndanum í Naustavík og horfði út
á sjóinn, en það var hvasst sunnan
veður. Þá segir bóndinn, sem líka
var vanur sjómaður: „Nú kemur
ólag“, en ekki gat ég greint neinn
mun á þeirri öldu og hinum, þeg-
ar hún var á leið til lands. Sama
hefir líklega verið um gangnamenn
ina, þeir hafa verið ókunnugir sjó-
laginu, en víst er um það, við for-
vaðann skall á þá ólag. Þeir
reyndu að halda sér í bergið og
tókst einum það, sem var sunnan
til í berginu. Hann komst til baka.
Hvað tókstu þér fyrir liendur að Annar hafði lært sund og hann gat
náminu loknu? I fieytt sér norður fyrir og komst í
Ég fór vestur að Isafjarðar-. Naustavík, en tvo pilta um tvítugt
ðjúpi-.Það kom stúlka á ljósmæðra sogaði aldan út með sér og rak þá
skólann frá Súðavík, en þegar til aldrei, enda eru straumar þarna
kom, þá brast hana kjark að taka sterkir. Hefðu þeir þekkt sjólagið
Við starfinu og spurði hún mig, eins vel og bóndinn í Naustavík,
hvort ég vildi ekki taka að mér má Vera, að þeim hefði tekizt að
héraðið. Gerði ég það fyrir henn- hlaupa undan aðfallinu.
ar bænastað. Umdæmið var Súða- ja, sjórinn er viðsjáll, ekki sízt
víkurþorpið og hreppurinn. Bjó ég þeim, sem honum eru óvanir. En
í sjálfsmennsku í Súðavík, en það- ferðaðist þú annars ekki mikið á
an varð svo að fara sjóveg bæði hestbaki, þegar þú fórst til að sitja
til Seyðisfjarðar og á „Fótinn", yfir?
sem kallaður er. Þar er nú allt
komið í evði. : CH'íkiiIl ntr KíII
Hve lengi varstu vestra? I , ,
- í þrjú ár og undi mér vel. Ég ~ Ju> a .sumnn for eg riðandi
hafði gaman af að ferðast á sjó affíaf við soðulinn,
Og lenti aldrei í vondu veðri. |Þangað til eg steig upp i bilinn.
Hvernig voru launakjörin? ! ,Jan"st Per. nkkl ^SÚegt að
Blessuð vertu, ég var ekki rlða 1'°tn 1 s“ðll?
matvinnungur, segir Friðrika bros- ' . Jei’ Þetta er allt undir vana
andi. Kristján bróðir minn sendi konllð- Raunar kef e§ a.Vdrei sunc '
riðið vatnsfall. Gnei, soðull er al-
ur Thoroddsen,
Húsavík 1918.
þegar hann var a
sem nú gerist.
Var ekki fátítt að menn færu í
ícemmtiferðir í önnur héruð á
þeim árum?
— Heldur var lítið um það, en
þó fórum við systurnar einu sinni
ríðandi með föður mínum í kring
um Mývatn og gistum þá hjá
frændfólki okkar á Grímsstöðum.
Faðir minn hafði verið í vinnu-
mennsku í Mývatnssveit áður en
hann kvæntist og langaði til að
koma þangað einu sinni aftur.
Þetta var 1903. Síðar á æfinni hef
— Já, og nú er ég hér í heim-
sókn hjá börnum hans að skemmta
mér á gamals aldri, segir Friðrika
brosandi.
Löngu áður en ég kynntist Frið-
riku, já, áður en ég vissi hvað hún
hét 'réttu nafni, hafði ég heyrt á
bróðurbörnum hennar, að Nöbbu,
sem þau svo kalla, unnu þau ekki
síður en foreldrum sínum og svo
mun enn vera.
Ég þakka Friðriku samtalið og
góða viðkynningu.
Sigríður Tliorlacius.
mer matvöru, svo sem smjör, slát-
ur og kiöt og það munaði miklu.
Fastakaupið var 70 krónur fyrsta
árið óy 90 krónur á ári seinni árin.
Húsaleigar. var að vísu frekar gjöf
ep gjald — ein króna á mánuði
fyrsta árið, en tvær krónur á mán-
uði seinni árin. Ójá, þetta var ekki
fjolmennur hreppur —- um 12 fæð-
ingar á ári og dagkaup yfirsetu-
kónunnar var 3 krónur fyrir fyrsta
sólarhringinn, en ein króna fyrir
hvern sólarhring þar á eftir. Venju
lega var Ijósmóðirin 2—3 daga hjá
sængurkonunni, en ég var oft leng-
ur, ef þess var óskað, þar sem ég
var ekki við neitt annað bundin,
nema hvað ég stundaði dálítið
saumaskap. Einn kosturinn við
dvölina þarna var það, að þá gat ég j
veg eins þægilegur og hnakkur. A
veturna fór .ég stöku sinnum á
skíðum, en oft fór ég líka á hesta-
sleða.
Þú hefir verið farsæl í ljósmóð-
urstörfunum?
— Já, ég er búin að taka á móti
hátt á þriðja hundrað börnum og
aldrei hefir dái^ barn í fæðingu,
en svo sem við er að búast, hafa
komið fyrir andVana fæðingar, að-
eins ein kona, sem ég hef setið
yfir, hefir dáið úr fæðingarkrampa
en hún var orðin meðvitundarlaus,
þegar ég kom til hennar. En það
óvenjulega skeði, að barnið náðist
; lifandi, enda voru tveir læknar við-
| staddir. Á meðan ég var við ísa-
fjarðardjúp kom fyrir ein tangar-
látið eftir mér að lesa’margar bæk- í fœðinS'. Barnið Virtist andvana og
ur, segir Friðrika kímin.
Hvert fórstu svo að
þremur árum liðnum?
þessum
Á heimaslóð
— Þá fluttist ég aftur heim í
Harðindakafli
á HtSiniíi öid
Þú nefndír fyrr, að Ljósavatns-
hreppurinn væri þín fæðingarsveit.
Hvar fæddist þú, Friðrika?
— Á Gvendarstöðum í Köldu-
kinn, en þegar ég var fimm ára,
flutlu foreldrar mínir að Hriflu.
Það var vorið 1882, mislingasum-
arið svokallaða og eitthvert harð-
asta og aumasta sumar, sem menn
muna. Þá snjóaði til heiða í hverri
viku alll sumarið. Að vísu komu
fleiri hörð vor eftir það, ég man
að fyrsta sumardag 1885 fór ég
með hálfsystkinum minum að
næsta bæ. Þá var slétt vfir allt af
snjó og við gerðum okkur það til
gamans að ganga með lokuð aug-
un til að sjá hve slóðin okkar yrði
bein. 1899 sá ekki á dökkan díl,
nema kletta, þegar tvær vikur voru
af sumri og 1916 hlánaði ekki fyrr
en sjö vikur af sumri. En svo hef-
ir tíðarfar batnað svo mikið og
um harðan vetur hefir ekki verið
hægt að tala á Norðurlandi eftir
1936, þó að stundum hafi verið
þung snjóalög.
Hvert var verzlun sótt á þínum
æskuárum?
— Faðir minn gekk í kaupfélag-
ið á Húsavík strax 1882 og skipti
við það — og lítilsháttar við kaup-
menn — þangað til Svalbarðseyrar-
félagið var stofnað. Eftir það sótti
hann verzlun aðallega til Svalbarðs
eyrar. Smáband og fingravettlinga
var sent til Akureyrar.
Var ekki erfitt að fá sjófang íil
matar á þeim árum?
— Faðir minn fór alltaf með
tvo reiðingshesta út í Höfðahverfi
á haustin og keypti á þá ýsu og
þyrskling fyrir smjör, skinnsokka
og vaðmál. Þá kostaði bandið af
stórri ýsu 25 aura, en fyrir pund-
ið af smjörinu fengust 50 aurar.
Á vorin var sótt síld og hengd upp
á rár í eldhúsinu og reykt.
En fenguð þið ekki silung á
sumrin?
— Ekki nema þegar það kom
hitasilungur í Mývatn, sem kallað
var.
Hitasilungur? Hvað var það?
— Svo var það kallað, ef silung-
ur sótti að uppsprettunum fram-
undan Geiteyjarströnd, þegar mikl-
ir hitar komu. Þá var dregið fyrir
Ný lög samþykkt fyrir Bandalag ísl.
listamanna á aðalfundi
Valur Gíslason var kosinn forseti Bandalags-
ins til tveggja næstu ára
Framhaldsaðalfundur Bandalags íslenzkra listamanna var
haldinn í Þjóðleikhúskjallaranum h. 18. þ. m.
þegar ég spurðif læknirinn, hvort
ekki ætti að hefja lífgunartilraun-
ir á því, sagði lignn, að það myndi j og venjulega var það stór silung-
vera þýðingarlaust, en gerði það
þó og barnið lifnaði og virtist vel
heilbrigt, en því miður varð það
ekki langlíft.
ur, sem fékkst, en þetta kom ekki
fyrir nema stöku sinnum.
Fenguð þið aldrei fisk frá Húsa-
vík?
Fyrir fundinum lá frumvarp til
nýrra laga fyrir Bandalagið sam-
ið af nefnd, sem var skipuð einum
fulltrúa frá hverju Bandalagsfé-
lagi. Frumvarpið var samþykkt
eins og það lá fyrir, með örlítilli
orðabreytingu.
Hin nýju lög Bandalagsins eru
í flestum atriðum í samræmi við
hin fyrri lög þess, en nokkuð fyllri
og víðtækari. Aðal breytingar eru
í því fólgnar, að ákvæði um aðild
að Bandalaginu eru gerð nokkru
rýmri, þannig, að Bandalagsfélög
geta nú haft sér deildir innan
sinna vébanda, svo og, ef starf-
andi eru fleiri félög í sömu list-
grein (eins og á sér stað meðal
rithöfunda og myndlistarmanna),
geta þau átt sameiginlega aðild að
Bandalaginu. Þá var og gerð nokk
ur breyting á stjórnarkjöri, aðal-
fundar-tíma, og tilhögun hans.
Stjórnarformaður, sem nú nefn-
ist forseti Bandalagsins, skal kos-
inn, bundinni kosningu, til tveggja
ára í senn. Aðrir í stjórn eru
kjörnir til eins árs, samkvæmt til-
nefningu Bandalagsfélaganna,
einn frá hverju. Forseti tilnefnir
varaforseta úr hópi meðstjórn-
enda sinna, en að öðru leyti skipt-
ir stjórnin sjálf með sér verkum.
Þá fór fram stjórnarkjör. For-
seti Bandalagsins var kosinn Val-
ur Gíslason, og aðrir í stjórn þess:
Þorsteinn Hannesson (varaforseti)
Hannes Davíðsson (ritari), Kristj-
án Bender (gjaldkeri), Jón Leifs,
Sigríður Ármann og Kjartan Guð-
jónsson. Endurskoðendurr Gestur
Pálsson og Helgi Pálsson. Sam-
kvæmt bráðabirgða-ákvæði í nýju
lögunum situr þessi stjórn aðeins
til hausts, en aðalfundur skal
framvegis haldinn í októbermán-
uði.
Regína Þórðardóttir
í boði í Höfn
FrO TCcglna PórOardóttir leikkona
Extrabladet í Kaupmannahöfn
birti viðtal við frú Regínu Þórð-
ardóttur leikkonu, í vikunni sem
leið, en frú Regína hefir dvalið
undanfarna viku í Kaupmanna-
höfn og sólt leikhús þar. Frúin var
valin af Félagi íslenzkra leikara til
að taka svonefndu Kesbye-boði, en
undanfarin þi'jú ár hefir gistihúsa
eigandi Kesbye boðið norrænum
leikurum vikudvöl á Richmond-
hóteli ár hvert. Frú Regína var
væntanleg hingað heim á sunnu-
daginn, en hún fer með hlutverk
í leikritinu Dr. Knox eftir Jules
Romain, sem verður tekið til sýn-
ingar í Þjóðleikhúsinu eftir mánuð.