Tíminn - 01.03.1958, Qupperneq 7

T í M IN NT,' Iaugar<Iaginn 1. man 1958.
7
Þróon búvísinda og æðri búnaðannenntun:
Æðri menntun í búvísindum ætti að fara fram
við æðstu menntastofnun þjóðarinnar - Háskólann
Erindíi Ólafs Stefánssonar nautgriparæktarrácunauts, er hann flutti á Búna^arþingi nú í vikunni
Hvernig stendur bænda-
stéttin þá að vígi í þessum
efnum? Hvernig er menntun
sjálfrar hennar og starfs-
manna hennar?
Almeim mennlun hefir stór-
aukizt með tilkomu hér-
aðsskóla og annarra menntastofn-
ana, og samneyti við annað fólk
hefir gert menn frjálsari í fasi. Þó
hefir skort! á, að sveitafólk bæri
nógu mikiá ‘ virðingu fyrir sér og
lífsstanfi sínu, jafnframt því, sem
kjór þess hafa ekki verið nógu
góð. Væri flótti ungra stúlkna úr
sveitum eins mikill, ef mæður
þeirra hefðu átt við skárri kjör að
búa síðustú ératugina? MundU
ekki fflteiri verðandi bændur leita
sér búnaðarfnenntunar, ef trúin á
landið væri meiri og skilyrði til að
hefja búskap betri?
Bændaskólarnir eru of fásóttir,
— þó veita'þeir staðgóða fræðslú.
Þeir þurfa «. t. v. að endurskoða
kennslutiíhögun með tilliti til
nýrra (kennsluaðferða og breyttrar
almennrar fræðsluiöggjafar. Um
það mun ég ekki ræða hér, en liitit
er víst, að 'þörfin á undirbúnings-
fræðsdu fyrir verðandi bændur
mun aukast í framtíðinni.
Æðri búnaðarmenntun
En hvernig er þá með hina æðri
menntun — Undirbúningsmennlun
ráðunauta og tilraunamanna und'ir
störf þeirra? Leiðbeiningaþjónusta
hefir verið veitt óslitið í sumum
greinum í nærfellt 6 áratugi. Jafn-
an 'hefir verið leitazt við að fá hæfa
mienn í þau störf eftir því, sem
kostur hefir verið á. Fyrstu 5 ára-
tugina urðu verðandi leiðbeinend-
ur að afla ,sér .undirbúningsmennt-
unar erlendis. Þeir, sem völdust til
þeirra stárfa, leituðust jafnan við
að sækja hinar beztu stofnanir, sem
völ var á í hverju Landi, og það,
að námíð var sótt til fleiri landa
en eins, víkkaði í heild sjóndeild-
arhring búvísindamanna.Með þessu
móti varö leiðbeiningastarfsemin
óvenju öflug o:g áhrifarik, miðað
við það hve fáum starfsmönnum
hún hafði á að skipa. Að sjálfsögðú
voru það á'hugamenn, sem lögðu út
á þá braut að nema búvísindi, í
því var ekki um neina erfðavenju
að ræða né var ábatavonin mikil.
Áhugi þessara manna á starfi sínu
mun að sjálfsögðu hafa átt drjúgan
þátt í þeim árangri, sem þeir náðu.
Skortur á innlendri reynslu, til-
raunum og kynbótastarfsemi á
plöntum og búfé olli þó brautryðj-
endununi miklúm erfiðleikum.
Þetta hefir breytzt verulega síð-
ustu árum, þannig að aðstaða til
tilraunastarfsemi hefir batnað. Þó
erum vér þar enn skammt á veg
komnir í mörguin greinum. Það er
t.d. athyglisvert, að aðeins örfáar
tilraunir varðandi mjólkurfram-
leiðslu og fóðrun nautgripa höfðu
verið gerðar, þegar Tilraunastöðin
í Laugardælum lök til starfa fyrir
nokkrum árum. Þó kom um helm-
íngur af pllum tekjum landbúnað-
arins af nautgripum. Stundum
brugðust lika hinar erlendu kenn-
íngar vegna ólikra staðhátta. Það
var lengi, geiit allmikið úr þeim
eiginloika mómýranna að vera rík-
ar af köfnunarefni, en þess litt
gattt, að lá.gt hitastig og kaldur
jarðvegur kemur í veg fyrir sömu
nýtingu þess og í hlýrri mold. Þann
ig' mætti nefna flehi dæmi.
Menntun tilraunamanna hefir í
flestum tilfelum verið svipuð.
Sumum þeirra hefir það eflaust
háð þó, að hafa ekki fengið næga
þjálfun í vinnustofum og tilrauna-
stöðvum. Hilt getur einnig g'erzt,
að skortur á þekkingu í búvísind-
um almennt valdi tilraimamönnum
erfiðleikum, þótt þeir séu ágætlega
menntaðir að öðru leyti.
Aðstaðan eftir stríðið
Hin stóraukna tækni á sviði land
þurrkunar og jarðvinnslu, sem
barst hingað til lands i og eftir
heimsstyrjöldina síðari, mun hafa
átt ríkan þátt í því, að sett var
mikiisverð löggjöf um starfsemi
héraðsráðunauta í jarðrækt og
einnig í búfjárrækt, enda var ár-
angur kynbóta þá greinilega far-
inn að segj'a til sín. Starfsemi jarð-
ræktar- og búfjárræktarsamtaka
bænda jukust mjög á skömmum
tírna, og þau urðn þess megnug
fjárhagslega að ráða til sín starfs-
mlenn. Hins vegar var þá og hefir
verið skortur á vel menntuðum
landbúnaðarmönnum til að taka að
sér hin auknu verkefni, því að að-
búnaður flestra starfsmanna land-
búnaðarins hefir verið með þeiln
hætti, að hann hefir ekki hvatt
menn til að leggja út i iangskóla-
nám til undirhúnings starfa í Land-
búnaði. Á þessu hefir einnig borið
í öðrum löndum, þótt i smærri stíl
sé, og vík ég að því síðar.
Framhaldsdeiidin
á Hvanneyri
Eins og forseti þessa þings gat
í setningarræðu sinni, var fram-
haldsdeiid stofnuð við bændaskól-
ann á Hvanneyri við þessar aðstæð-
ur fyrir röskum áratug og næstu
ár á eftir tóku giidi ný búfjár-
ræktar- og jarðræktarLög, sem
ger'ðu ráð fyrir mjög aukinni starf
semi héraðsráðunauta. Framh.deild
in, sem veitir tveggja ára nám, kom
því istrax í góðar þarfir til' að bæta
úr brýnustu þörfum bændasamtak-
anna, enda hefir kennslan verið
sniðin með þessar þarfir búnaðar- j
sambandanna í huga. Lögð hefir
verið isérstök áiherzla á kennslu í|
nokkrum mikilvægum atiúðum,'
sem í svipinn voru mest aðkallandi I
við Leiðbeiningar í jarðrækt og bú-
fjárrækt og lífclegust þóttu til
skjóts árangurs, þar sem starfsemi|
Síðari EiEuti
héraðsráðunauta var að hefjast.
Þetta iskyndihlútverk hefir deildin
leysit af hendi, og það mun óhætt
að fuliyrða, að framkvæmdir og
framfarir í landbúnaði siðasta ára-
tuginn liefðu gengið mun hægar í
flestum héruðum, hefði þessu hlút-
veúki ekki verið slnnt.
Hins vegar verðúr að minnast
þess jafnframt, að að'alverkefni
deildarinnar hafa verið á mjög
þröngu sviði. í fyrsta lagi hafa
kröfur um undirbúningsmenutun
til upptöku í deildina og kennslú-
aðferöir hvorugt verið með þeim
hætti, sem hæfir æðri kennslústofn
un í vísindum mikilvægrar atvinnu
greinar. Að vísu væri það ósann-
gjarnt að ætlast til þess, að stofnun
sem þessi þurfi ekki lengri tíma
en áratug til að finna hagkvæm-
ustu leiðir og öðlast festu í starfi,
enda virðist þar enn skorta í flestu
þá aðstöðu, siem nauðsynleg er í
allri vísindalegri þjálfun og ekki
verður lijá komizt fyrir þá, sem
ætla sér að starfa að rannsóknum
í þágiu landbúnaðar í rannsóknar-
stcfum eða á tilraunastöðvum. En
mundi deildin í liku fonni og hún
er nú í þá valda því að undirbúa
ráðunauta nægilega vel undir Lífs-
starf sitt, enda þótt upptökuskiL-
yrði ihafi eitthvað verið þyngd nú
nýiega og fj’öldi kennslustunda
yrði eitthvað aukinn? Við athugun
á svari við þeirri spurningu vildi
ég biðja menn að hugleiða það', sem
ég hef áður sagt um þróun búvís-
inda og kröfur bænda um leiðbein-
ingar kunnáltumanna' í hinum ólí'k-
ustu efnum. Framlíðarverkefni hér
aðsráðunaúta verða fleiri en
ákvarða um framræslú lands og
dæma búfé. Kröfur um menntun
ráðunauta mega í framtíðinni ekki
verða minni en þær, sem gerðar
verða um menntun Teiðbeinenda í
öðrum atvinnugreinum og iðnaði.
Með því móti einu öðlast ráðunaut-
ui'inn sjálfsöryggi, traust þess, sem
hann vinnur fyrir og virðingu ann-
arra stétta fyrir þeim störfum, sem
unnið er að í þágu landbúnaðar.
Ólafur Stefánsson
Búvísindi í landinu sjálfu
Hvernig verður þá bændastótt-
inni séð fyrir hæfustum starfs-
mönnum? Eins og þegar hefir ver-
ið bent á, er íslenzkur landbúnað-
ur að ýmsu leyti sérstæðuir, og því
hníga mörg rök að því, að almenn
búvísindi skuli numin í landinu
sjálfu. Sérnám að loknu almennu
námi í landbúnaði rnætti taka við
erlendar stofnanir, ef og væntan-
lega því aðeins, að almenn upp-
tökuskilyrði séu hin sömu og há-
skólar taka giid. Annars hljóta að
vera litlar líkur fyrir því, að mönn
um mundi verða leyft að taka æðri
próf eftir kandidatspróf hérlendis
við beztu menntastofnanir erlendis.
Hvar innanlands á þá að veita
hina æðri menntun í búvísindum?
Fyrir mér er svarið aðeins eitt,
og það liggur Ijóst fyrir: — við
æðstu menntastofnun þjóðarinnar.
Hún á eðli sínu samkvæmt að vera
færust um það, og ekkert annað
er landbúnaði þessarar þjóðar sam-
boðið.
Búvísindadeild viS
Háskóla íslands
Háskóli setur reyndar ætíð skil-
yrði fyrir innritun nemenda —
stúdentspróf. Það hlýt ég að telja
kost, en ekki óæskilegan ann-
marka. Vér liöfum mikið og vax-
andi fræðslukerfi — meira að
segja mjög kostnaðarsamt. Hví
skyldi landbúnaðurinn ekki færa
sér það í nyt? í landinu eru 4 skól-
ar nú þegar, sem útskrifa stúdenta
og árLega fer hækkandi tala þeirra,
scm ljúka slíku prófi. Hvers vegna
skyldi landbúnaðurinn ekki nota
þá aðstöðu eins og' önnur vísindi
gera? Það hefir að vísu verið sag;t,
að landbúnaðurinn niundi missa af
ýmsum élitíegum mönum, ef há-
skólanám yrði upp tekið í Land-
búnaði, m'önnum, sem hefðu ekki
stúdentspróf, en fengju þá fyrst
áhuga á æðTi búnaðármenntun, þeg
ar þeir hefðu kynzt eðli fræðigrein
arinnar í alniennum bændaskólum.
Þetta er eflaust rétt, en það á
einnig við um aðrar stéttir. Ég
leyfi mér að taka dærni:
Iðnskólanemi lærir rafmagns-
fræði og fær við það áhuga á raf-
magnsverkfræði. Fær hann upp-
töku í háskóla til að nema þau vís-
indi fyrir löngunina eina? Vissu-
lega ekki. Hann verður að velja á
milli þess, að verja nokkrum ánun
til viðbótar til nauðsynlegrar und-
irbúningsmenntunar eða láta sér
nægja að verða rafvirki, — vænt-
anlega m'jög fær í því starfi. Ekki
mundu Káar kröfur um almenna
undirhúningsmenntun síður eiga
við í landbúnaðarvísindum, sem
konía inn á fleiri fræðigreinar og
eru fjölbreyitilegri í eðli sínu en
flest önnur vísindi, og það því
freniur, sem störfum margra land-
búnaðarsérfræðinga er þannig hátt
að, að þeir þurfa að umgangast
marga menn og því helzt að ku-nna
nokkur skil á sálarfræði og þeir
þurfa líka að láta til sín taka bæði
í ræðu og riti. Það gagnar sjaldn-
ast að slá af kröfurn, og undanlát-
semi er ekki heldur ætíð raunveru-
lag'ur greiði við þann, sem ætlað er
að njóta hennar. Sigurður skóla-
meistari kvað hafa sagt á sal eitt-
hvað á þá leið, eftir að nemanda
hafði verið vísað úr skóla fyrir aÞ
varlegar yfirsjónir, að enginn nem-
andi væri skólanum svo dýrmætur,
að hann gæti ekki verið án hans.
Litlar kröfur til ne-menda er-u var-
hugaverðar fyrir hverja kennslu-
stofnun, — gagnvart menntun heill
ar stéttar getur slík stefna verið
háskalteg. i
Mannval við búvísindanám
Því hefir verið haldið fram, að
aðrir menn og óæskilegri myndu
veljast til náms, ef æðri menntun
í búvísindum yrði valinn staður við
Háskóla íslands, en ekki í sveit.
Ég fæ ekki séð, hvað það er við
þá stofnun, sem fæl'a ætti nemend-
ur úr svteit frá því að stunda þessi
vísindi þar, en hitt er að sjálfsögðu
liklegt, að fleiri verðandi háskóla-
borgarar mundu innritast í búvís-
indadeild. Við það yrði úrvalið
meira að loknu nátni í himar ábyrgð
annestu stöður, það gæti jafnvel
létt á öðrum deildum, þar sem eft-
irsókn til náms er meiri en þörfin
fyrir þá, sem prófi Ijúka, eins og
mér skils-t, að útlit sé nú fyrir í
læknadeild skólans.
Það hefi-r verið slegið á strengi
tilfinninganna og gefið í sky-n, að
þá væru orðin endaskipti á flest-
utn hluitum, ef flytja ætti kennslu
í búvísindum af moldu á möl, og
þó hygg ég, að engum þeirra, sem
hugsað hafa sér kennsluna við Há-
skóla fslands, 'hafi komið til hugar
að ekki yrði aðgamgur að búi eða
búum í sambandi við það fyrir-
kontulag, enda ekki nema um
stundargangur frá Háskólabygging-
unni að endamörkum hinnar sam-
felldu byggðar, ei-ns og nú er hátt-
að, — og eift stærsta hú landsin-s
á bæjarlandinu sjálfu. Það hefir
jafnvel' verið komizt svo að orði,
að búnaðarkennarar við háskóla-
kennsliu í Reykjavík mundu slanda
eftir sent nátttiröll' og hafa ekki
öðru að miðla en- úllendum fræði-
kennin-gum, ef þeir stæðu ekki í
sem allira nánuttu sambandl v’ð
landbúnaðinn. En hvers vegna að
gera ráð fyrir, að þeh’ forðist land-
búnaðinn? Hér er í sannleika sagt
ekki gert ráð fyrir víðsýni eða há-
leitú-m sjónarntiðum ráðamanna
Háskóla íslands, ekki gert ráð fyr-
ir miklum kröfunt hans til starfs-
tnanna sinna eða því, að vísindaiðk-
anir við þá stofnun séu á háu s-tigi.
En cg met meir þá aðstöðu til vís-
indalegrar þjálfunar, sem háskóli,
er nú þegar starfar að ýmsum
greinum vísinda, getur boðið upp
á, ásam't aðgangi að starfsemi At-
vinnudeildar liáskólans og jöfnum
aðgangi að búskap og fæst í sveit-
um, met það meir en þá tilfirin-
ingasemi að finna tnálinu það ti'l
foráttu, að aðsetrið sé í lög-agnar-
tmtdæmi kaupstaðar, en ekki
hrepps.
Kostnaðarhliðin
En langskóla-nám er kostnaðar-
satnara en stutt nátn, og vísinda-
tæki og efni notuð í sambandi ví3
verklega kennslu dýrari en fræðsTa
þar sem nær eingöngu er stuðzt
við kennslubækur, enda þótt vak-
andi auga sé haft með því að
strika út gamlar kennisetningár,
og hinir efnilegustu nemendúr
fást ekki til lengdar, ef ekki ér
hægt að bjóða þei-m upp á svipuð
laun að riámi lok-nu og menn úr
öðrum deildum hásfcóla fá. Sa-mt
má landbúnaðurinn eldki við því að
ntissa efnilega námsmenn, sem
áhuga hafa á landbúnaði, í aðrar
starí'sgreinar. Ég vil í þessu sam-
bandi með leyfi forseta lesa upp
álylktun þess fu-ndar á vegum Efrta-
hags- og samvimnustofnunar Evr-
ópu, sem ég hef áður getið, þár
sent rætt er um launamál:
„Eáðs'tefnan ályktar, að nauðsyn-
legt sé að vékja enn athygli ríkis-
s-tjórna á mauðsy-n þess að veita
beirit og óbein-t nægjanlega fjár-
hagslega aðstoð til 1-eiðbeiningE-
starfsemi í Iandbúnaði. Það er aug-
Ijóst, að eigi þessi þjónusta að vera
árangursrík í því verkefni sínu gð
auka fratnleiðni á hverju búi og i
la-ndbúnaðinum í heild — jafn-
frairit því sent lifskjör sveitafólfcs
batna — þá veröur að a-uka fjár-
fram’lög frá því, sem verið hefisx
Ennfremur er mauðsynltegt á þessa
stigi málsins að vekja sérstaka at-
hygli á því, að vel þjálfað og hæft
starfslið, sem er undirstaða á-rang-
ursríkriar leiðbeiningaþjónustu, g;ef
ur ekki kost á sér í leiðbeininga-
störf, nerna starfs-skilyrði og Iauna-
kjör séu sambærileg þeim, sein
hægt er að fá í iðnaði og öðrum
stairfsgrein-um. Sem stendur þá
bjóða verzlunarfyrirtæki í ntörg-
unt 'löndum hærri laun en ráffu-
nautaþjónustan og aðrar opinberar
stofnanir gera. Það er tæplega
nauðsy-nlegt að benda á það, hvaða
skaða þetta veldur bændum, qg
það er óhugsandi að láta það nægja
að veita þeim 2. ílokks þj ónustu
eða lakari. Á hinn bógi-nn hafa
friamfarir í tæknivísmdum og iðn-
aði orðið á þann veg, að nú er það
viðurikennd tiilh-neiging hjá hinuna
beztu námsmönnuin, sem innritast
í háskóla að Velja sér námsefni ái’
öðrum starfsgrieinum, sem bjóða
upp á lángtum betri launakjör én
Iandbúnaður“.
Reynsla Skola
Herria foreeti. 1
Fyrtti k-ennarastóll, sem settur
var í búvísind-um við há-skóla, muni
hafa verið við háskólann í Edin-
borg. Árið 1790 var þar skipaður
prófessor í búvísind-um við nýstofn-
aða landhúnaðardeild innan vls-
indad'eildar háskólans. Áður höfðu
þó prófessorar i eðli-sfræði o.g efna-
fræði haldið íyririlestra við háskól-
ann um vísindi í þáigu landbúnað-ar,
og fóru þeir fraim á vegum Búnað-
arfélagsins skozka. Þessi búvísi-nda-
deild hefir starfað óslitið síðan.
Fyrir fáum árum voru gerðar all-
róttækar hreýtingar á deildinni.
Námið var lengt úr 3 árum í 4 ár,
aðs-taða til fra-mhaldsnáms geré
mun betri og aðlstaða til verklegs
náms stórbætt mieð kaup-um á mikl
um búgarði í n'ágrie-nni annars bús,
sem fyrir var og ýmsum tilrauna-
stofnunum veitt þar aðstaða ti-I
þeirra rannsókna, sem krefjast
lands og rýmis. Skógræfctardeildin
fékk þar aðstöðu, dýralæknadeildin
einnig. Af 1900 ekrum fékk búvís-
indadeildin til umráða 900, auk
þess leigir hún í viðbót land, svo
að ails hefir hún þar til umráðai
2000 ekrur til búskapar. Hæðarmis-
munur á landi er mikill, svo að bú-
skaparaðstaðan gefi sem bezta
þverskurðarmynd af því sem er að
finna í Skotlandi. Á frjósamasta
hluta jarðarinnar eru skrúðgarðar
og matj-urtarækt, á efsitu hæðunum
fjallafé og allt þar á milli. Mai'gar
gerðir bygginga yfir bufé hafa ver-
ið reistar í tilraunaskyni. Aðs'taða
er ÖH hin ákjósanlegasta.
Vegna þrengsla háskólans í heild
í hinum gmala hluta borgarinnar
þurfti að flylja búvísindadeiMiná
úr iþeim byggingum, sem hún hefir
verið í. Þetta var á sarna tíma og
hinn nýi búgarður var keyptur.
Hver var þá reynsla hásfcólans um
æskitegast aðsetur fyrir deildina
eftir hátt á a-nnað hundrað ár. Var
hún flut-t burf, úr borginni og á
nýja búgarðinn, þar sem þó verð-
ur að hafa aðstöðu fyrir neniendur
til að dveljast við verklegt nám?
(Frarnh. á 8. síðu.)