Tíminn - 09.07.1958, Blaðsíða 7

TÍMINN, miðvikudaginn 9. jiiií 1958.

Guðjón Jónsson við skrifpúltið.
Ahugamenn og kyrrstöðumenn munu
jafnan togast á um félagsmál
Rætt viS Guðjón Jónsson bónda í Ási
— Þegar ég var sjötugur,
sendi Marta Valgerður Jóns-
dóttir, ættfræðingur í Reykja
vík, tnér ættartölu mína, sem
sýnir, að forfeður mínir hafa
búið hér í Ási í þrjár aldir.
Guðjón Jónsson, bóndi í Ási í
Rangárvallasýslu, sat í baðstofu og
rabbaðí við fréttamann. Guðjón er
fæddur í Bjóluhjáleigu, 9. júlí
1878. Hann verður því áttræður í
dag. Foreldrar hans voru þau Guð-
rún Filippusdóttir og Jón Eiríks-
son, sem fojuggu í Bjóluhjáleigu í
46 ár. Og þar dvaldist Guðjón
fram yfir ‘þrítugsaldur að hann
fluttist að Ási.
Guðjón er kvæntur Ingiríði Ei-
ríksdóttur frá Minnivöllum d Land-
sveit. Börn þeirra eru: Eiríkur,
bóndi í Ási, Hermann,- fuHtrúi, Jón
Haukur, trésmiður, Guðrún og
Ingveldur, öll búsett í Reykjavík.
Sólin var ekki siálfri sér lík
— F.vrst þegar ég man eftir mér,
sagði'Guðjón, — það var harða vor-
ið 1882 — iþá var það þrennt, sem
festist í minni mínu. Það, að sólin
var svo ógreinileg gegnum niorið;
kúla á ba!k við rykmökkinn. Annað
það, að það var búið að flytja úr
búrinu kyrnur og kagga og láta
þess í stað fjóra nautgripi, sem
faðir minn hafði tekið í fóstur
ofan af Landi. Og það þriðja, að
þegar túnin voru orðin græn, þá
horfði ég mikið á svartar fannir,
sem lágu undan kálgarðinum á
Bjólu. Ég 'hafði séð hvítar fannir
en ekki svartar. Þet-ta var sandur
og mold úr jarðveginum, sem var
að blása uppi á Landi. Þá urðu
margar jarðir ófoyggilegar í þeirri
sveit og þá varð almennt heyleysi,
lambadauði og afurðamissir af bú-
fé. Þó voru,einstöku bændur, sem
voru sjátfum sér nógir og gátu
miðlað öðrum.
Þýöan á efri hæl
— Jarðir föður míns og afa áttu
engjar í Safamýri, sem þá var
orðin mikið og gott slægjuland.
Þangað sóttú um súmarið 1882, auk
þeirra, sem þar áttu slægjur, fjöldi
bænda úr Holtum og Landsveit
og nokkrir af Rangárvöllum. Það
var gizkað á, að þaðan hefðu verið
fluttir yfir 40 þúsund heybands-
hestar um sumarið. Safamýri var
þá eins og önnur jörð, illa sprottin
mót venju, ‘því það sívmar fór klaki
aldrei úr 'herini. Gamlir menn, sem
stunduðu heyskap í mýrinni, sövðu
að þýðan ihefði verið á efri hæl,
þegar þeir stungu oi’firiu niður á
endann. En klakinn auðveldaði
yfirferð mýrarinnar. Þá var farið
yfir flóð og fen, sem annars voru
ekki fær skepnum. Það var eina
sumarig sem sögur fara af, að Safa
mýri hafi verið teigslegin. Einna
iengst \'ar sótt í mýrina frá Næfur-
holti, efst á Rangárvöllur. Þeir
fóru eina ferð á tveim dögum.
— Hvað er vitað um myndun
Safamýrar?
— Sæmundur heitinn Eyjólfs-
son, búfræðingur, sem fyrstur
manna skrifaði um Safamýri, svO'
að ég viti, telur að hún hafi verið
lyngmosamýri upphaflega, en þeg-
ar Rangá fór að fyllast af sandi
og leir að grynnast svo að hún fór
að brjóta skörð í bakka sína og
flæða vestur yfir mýrina, þá hafi
hún breytzt í þetta frjósama engi.
Grjófreiðsla og snydduburður
— XJrðu ekki spjöll af völdum
árinnar, þegar hún fór að flæða
vestur yfir?
— Það er vitað, að í tíð afa
míns, Filippusar Þorsteinssonar,
bónda á Bjólu 1801—’85 og til
1923, leitaði áin mjög úr farvegi
sínum, svo að árlega varð að hlaða
í skörðin, sem hún braut í bakk-
ana. Til að verja þessar íhleðslur
varð að reiða grjót langar leiðir
og láta það straummegin á garð-
ana. Og fram yfir 1925 var notazt'
við þessa aðferð, því Djúpós fyrir-
hleðslan er varin með grjóti.
Fjarkastokkur var einn af mörgum
ósum, sem flæddu á lönd Þylkk-
bæinga. Var hlaðið í hann um alda
mótin. Þykkbæingar gerðu það
einir og hjálparlaust. Mest af efn-
inu var borið á handfoörum, á foak-
inu eða í fanginu, bæði af körlum
og konum. Ég var þar sem sjálf-
boðaliði frá föður mínum. Til að
koma í veg fyrir, að snyddan flyti
í burtu, komu bændurnir í Þykkva-
bænum, hver eftir vilja og mætti;
með timbur í svokallaða kláfa, sem
voru settir í ósinn og festir með
köðluni svo að þeir ílytu ekki í
burtu. Kláfarnir voru síðan fylltir
af snyddu.
— Hvað var ósinn djúpur?
— Hann var þrir metrar á dýpt
þar sem hann var dýpstur og
: breiddin 150 metrar. Það var þrek-
: virki að hlaða i hann, ég tel það
jafnvel meira þrekvirki en aðhlaða
í Djúpós með þeirri tækni, sem
: þá var íyrir hendi.
i
í Störin náði yfir herðakamb
j — En Safamýri hefur haft gott
af þessum vatnsgangi.
— Já, Safamýri var óvanalega
frjótt engi, og ég sem var aö smala
kindurn í henni, gat auðveldlega
hnýtt stararstráin yfir herðakamb-
inn á hestinum. Og þegar ég lét
hundinn gelta, hoppuðu kindurnar
til þess að sjá upp úr grasinu. En
þetta var nú í flóðafenjunum. Mýr-
in var slæm yfirferðar; einu sinni
hleypti ég ofan í og varð að hlaupa
tvo kílómetra til að sækja mann-
hjálp til að draga hestinn upp úr.
Frumstæður aðbúnaður
— Þú rnunt hafa stundað sjó-
róðra, Guðjón?
— Ég var við sjóróðra á opnum
skipum um 20 vertíðir. Lengst af
í Þorlákshöfn. Fyrstu vertíðirnar í
Höfninni var ég í sjóbúð, sem
hlaðin var úr torfi og_grjóti, vitan-
Iega með torfþaki og einum litlum
glugga. Grjótbálkar voru fyrir
rúmstæði og með einu borði fyrir.
Um rúmaskii voru stoðir, sem báru
uppi þakið. Á grjótbálkana var lát-
ið hey: þag vildi verða hnúðskjótt'
fyrstu næturnar. Maður reyndi að
jafna það svoiítið út, — eftir 'það
var það ekki hreyft þá vertíð.
Tveir lágu í 'hverju rúmi og höfðu
skrínurnar fyrir ofan sig við vegg-
inn. Annað timbur var þar ekki.
Föt, sem maður geikk ekki í dag-
lega, voru hengd yfir rúmið; aðrar
geymslur voru ekki til. Skinn-
klæði, sem voru brók, stakkur og
sjóskór, voru hengd á stoðirnar
milli rúmanna, bundið snæri utan-
um, svo þau flöxuðust ekki til, og
svo lak af þessu ofaní flórgólfið.
Vildi verða mikill þefur af þessu,
, sérstaklega þegar fór að hitna í
j veðri að vorinu til. Enginn var
i beitukofinn. Það varð að foeita lóð-
j ina úti, sem æ var nú æði kald-
; samt verk, en þegar frost var sem
I mest, var oft gripið til að fara með
■ lóð og beitu inn í búðina og beita
i þar. Það var þó hvorki til þrifn-
j aðar né lyfetarbætis.
j En þrátt fyrir þennan frum-
stæða aðbúnað lei'ð mönnum vel,
og allar þessar vertíðir veiktist
enginn af mínum skipsfélögum af
umgangsveiki eða neinu, sem hægt
var að kenna aðbúð og viðurværi.
Annars fór aðbúðin smábatnandi.
Það voru komnar timburfoúðir og
aðrar steyptar með járnþökum í
Höfninni, seinast, þegar ég var
þar.
Við plægingar
j — Varstu ekki líka við plæg-
Iingar?
I — Jú. Vorið 1906 var ég á plæg-
i inganámstkeiði í Brautarholti á
Kjalarnesi hjá Jóni Jónatanssyni,
búfræðing, sem þá var foústjóri
hjá þeim Sturlubræðrum. Við vor-
j um fimm á námskeiðinu. Svo fór
j ég að piægja hjá Búnaðarfélagi
Holtamanna, sem náði yfir Holta-,
Ása- og Djúpárhrepp. Lika nokkuð
á Landi, Rangárvöllum og í Vest-
ur-Eyjaf j allahreppi.
— Voru menn ekki hrifnir af
þessari jarðvinnslutækni?
— Misjafnlega. En plægingaaf-
köstin þóttu nú ganga vel. Verst
var að jafna flögin hér í Holtun-
um. Jarðvegurinn seigur, og þá
voru engin gagnsherfi. Eg útveg-
aði þrjá hesta og verkfærin. Einn
hestinn átti sá, sem ég vann hjá
að útvega sjálfur, en það vildi
ganga misjafnlega. Hestar voru ó-
vanir drætti, og ég varð að nota1
mina nokkuð mikið. Fyrir þetta!
fékk ég 60 aura á tímann eða 6
krónur á dag, því alltaf var unnið
í 10 tíma.
Árið 1907 keypti ég sláttuvél,'
eina með þeim fyrstu, sem komu
hingað. Sló þá mikið hjá öðrum
og gerði það lengi síðan. Til dæm-
is sló ég á 152 hesta í Safamýri
og einurn og sam degi, en það sýn-
ir líka grasvöxtinn þar.
„Varasöm nýbreytni"
— Þú hefur komið mikið við
sögu félagsmála í þessu héraði. |
— Það er svo litið, að það tekur
efcki að minnast á það. Mætti kann-
ske drepa á stofnun rjómabúsins á
Rauðalæk, þó ég væri ekki við
stofnun þess. Á aðalfundi Búnað-
arfélags Holtamannahrepps árið
1901, var kosin fimm manna nefnd
til að undirbúa stofnun rjómabús.
Rjómafoúið var stofnað og byggt
árið eftir og tók til starfa þá um
sumarið. Það starfaði til 1929 með
á annað hundrað þátttakendum,
þegar þeir voru flestir. í það fluttu
Áshreppingar og Holtamenn og
nokkrir af Landi og Rangárvöllum,
áður en rjómabú voru stofnuð þar.
Meira að segja einn foóndi úr 'Hvol-
hreppi, Þorsteinn Thorarensen á
Móeiðarhvoli, flutti að Rauðalæk.
Yfirleitt var þessari félagsstofn-
un vel tekið. Þó mætti hún and-
stöðu einstöfcu manna, eins og svo
oft vill verða um samtök og við-
leitni til framfara. Gest bar að
garði foreldra minna, sem taldi
þetta „vai'asama nýbreytni“. Ég
man svo vel, að hann spurði hvað
ætti að hafa við viðbits, þegar búið
væri að taka rjómann af heimilun-
um. Og nofekrir voru þeir fyrstu
árin, sem fluttu ekki í foúin, en
þeim fækkaði með árunum, og ég
I man ekki eftir að neinn stæði ut-
I an við, þegar félagatalan var hæst.
Svo fór að draga úr þessu á fyrri
stríðsárunum. Kjöt hækkaði í
verði og stúlfeur vildu losna við að
mjólka ærnar.
Sláturfélagið
— Sláturfélag Suðurlands er ein
þeirra stofnana, sem marka tíma-
mót í afurðasölumálunum. Það var
stofnað 1907. Ég var einn þátttak-
enda hér í Ásahreppi og deildar-
j stjóri síðan. Það, sem ég tel, að
l'hatfi flýtt fyrir og vakið Skilning
I manna á stofnun Sl'áturfélagsins,
j var knýjandi nauðsyn til að bæta
I úr því erfiða ástandi, sem ríkti í
fjársölumálunum. Eftir að tók
fyrir útflutning lifandi fjár til
Englands, var enginn markaður
fyrir siáturfé, en reynslan af hinni
þýðingarmiklu starfsemi rjómabú-
anna ýtti undir og sannfærði menn
um gildi samvinnunnar í þessum
afurðasölumálum. Fjöldinn tók
þessari málaleitan vel; þó voru ein-
stöku menn, sem ekki vildu vera
með — kyrrstöðu og afturhalds-
menn. Ýmist skeyttu þeir ekki fé-
Iaginu eða skrifuðu syni sína fyrir
smáþáttt'öku til að eiga þar inn-
hlaup, ef þeim lá á, en voru ann-
ars lausir allra mála og gátu selt
fram hjá félaginu, þegar þeir töldu
sér hag í því. Sláturfélagið var
stórfyrirtæki á þeirri tíð, nýmæli,
sem margir erfiðleifear steðjuðu
að. Þó var fjárþröng félagsins til-
finnanlegust fyrstu árin. Bank-
arnir neituðu að lána þessari stofn
un og varð mest að treysta á fórn-
fýsi og styrk félagsmanna, sem þá
höfðu mjög takmörkuð fjárráð.
Sýnir gjörðafoók Ásadeildar, að á
árunum 1909—1912 voru félagar á
hverjum aðalfundi hváttir til að
auka stofnfé sitt, og árið 1912 á-
kvað deildarstjórafundur, að helm-
ingur af því, sem út átti að borga
i af eftirstöðvum f jái’verðsins, skyldi
] leggjast við stofnfé félagsmanna.
r
Þrifnaður og reglusemi
— Að sjálfsögðu var og er stefna
1 og viðleitni Sláturfélagsins nú, að
(Framhald a 8. triða
A víðavangi
Hvað sagði Tíminn um
verkföll iðnaðarmanna?
í forustugrein Tímans 28. f. m.
var m. a. rætt um verkföll iðn-
aðarmannafélaganna, sem þá
stóðu yfir, en nú er nýlokið. Þar
sagði á þessa leið:
„Verkíöll þau, sem áðurnefnd
iðnaðarfélög hafa hafið, eru
reist á því, að þessi félög telja.
sig verða að fá leiðréttingu til
samræmis við þau iðnaðarfélög,
sem eru orðin betur sett. Þetta
má vel vera rétt, en óþarft hefði
þá vcrið að fara að óskum Sjálf-
stæðisflokksins og setja þau á''
svið í sambandi við efnahagsráð- '
stafanir ríkisstjórnarinnar. Það
er annars eitt augljósasta dæmið .
um glundroðann í kaupgjalds-
málunum, að hér standa nær stöð
ugt yfir svokölluð samræmingar
verkföll. Fram lijá þessu þarf að
komast og það á að vera hægt
bæði með meira samstarfi at-
. vinnurekenda innbyrðis og með
meira samstarfi iðnaðarmannafc-
laganna sjálfra. Það þarf að koma
upp ákveðnum reglum um launa
flokkun iðnaðarmanna og þá
væri þessi hvimleiðu samræming •
arverkföll úr sögunni. Það verða
að teljast furðuleg vinnubrögð,
að verkföll umræddra iðnaðar-
mannafélaga skyldu hafin, án.
þess að nokkuð hafi áður veriffi
leitað eftir milligöngu sáttasemj
ara“.
Blekkingar Mbl.
Mbl. hefir að undanförnu orðifc
tíðrætt um framangreind ummæli
Tímans um iðnaðarmannaverk-
föllin. Fyrst gerði blaðið það á
þann veg, að það taldi Tímann
hafa rætt vinsamlega uni kröfur
iðnaðarmannafélaganna, en síðán
hefir það fært sig meira og mejra
upp á skaftið og í forustugréin
þess í gær er loks fullyrt, að „á
dögunum lýsti Tíminn yfir stuðn
ingi við kröfugerðina í liinunr
finun verkföllum iðnaðarmanna,
sem þá voru að liefjast“. Út af
þessari fullyrðingu sinni spinnur
Mbl. svo lopann um það, að raun
verulega hafi Tíminn staðið að
þessum verkföllum og beri
ábyrgð á þeim kauphækkunum,
sem orðið hafa!
Með því að lesa framangreind
uinmæli Tímans, geta menn bézt
séð blekkinguna, er felst í þess-
run fullyrðingum Mbl. En me®
þessari blekkingu virðist Mbl. nú
ætla að reyna að dylja viðleitni
Sjálfstæðismanna til að ýta af
stað kaupkröfum og verkföllum
og koma sökinni yfir á Tímann
og Framsóknarflokkinn!
Leikaraskapur
íhaldsforkóifanrta
í forustugrein Mbl. í gær er
ríkisstjórnin allmjög áfelld fyrir
það, að hún hafi átt þátt í því
að samið var við iðnaðarmanna-
félögin um nokkra kauphækkun,
því að þetta verði til þess að auka
dýrtíðina. Hér mun átt við það,
að verðlagsyfirvöldin hafa oröið
við tilmælum atvinnurekenda um
nokkra breytingu á verðlagn-
iugu.
Leikurinn, sem forkólfar Sjálf-
stæðisflokksins leika nú í þessum
málum, er þá orðinn í stuttu máli
þessi: Fyrst ýta þeir undir þáð
inuan verkalýðsfélaganna, að
gerðar séu kaupkröfur og verk-
föll, sbr. Verkamannablaðið, sém
Mbl. þegir enn um. Þegar at-
vinnurekendur hafa svo látið und
an og samið, koma forkólfar
Sjálfstæðisflokksins fram á sjón
arsviðið og segja: Það voru Tím-
inn og Framsóknarflokkurinn,
sem komu verkföllunum af stað,
en ríkisstjórnin, sem lét undan.
Sjálfir hafa forkólfar Sjaifstæðis-
flokksins hins vegar hvergi nærri
kornið!
Leikaraskapurinn í þessari
framkomu forkólfa Sjálfstæðis-
flokksins er svo auðsær, að hann
mun ekki dyljast neinum. Og
hann mun hvorki verða þeim til
vegsauka eða fylgisaukningar.