Tíminn - 12.03.1959, Qupperneq 7

T í MI N N, fiinmtudaginn 12. ninrz 1959.
1
★
S jötugur:
Þórbergur Þórðarson rithöfundur
Þórbergur Þórðarson, rithötund-
ur, er sjötugur í dag.Hann er fædd
ui í ■Suðuj'sveit 13.marz 1889, sonur
Þórðar Steinssonar bónda bar og
honu 41805 Önnu Benediktsdóttur. |
Hann fór ungur að heiman, stund-,
aði sjó á skútu um skeið, „fór
þangað örcigi en kom þaðan bein-
ingamaður“ eins og hann segir,
sjálfur í Bréfi til Láru. Hann
slundaði nám í kvöldskóla í
Keykjavik, síðan einn vetur í Kenn
araskóianum, gagnfræðanám tvö
áv og norrænunám við Háskólann
i fimm ár en lauk ekki prófum.
,.Ég var fulltrúi á guðspekiþingi
á Akureyri 1922 og kynntist þá
Láru. í útgáfunefnd Alþýðuflokks-
ins í nokkur ár (fyrirtækið fór á
hausinn og nefndin verður að
þorga skuldirnar, þeir stóru
s'uppu)“ segir Þórbergur sjálfur.
Eftir komuna til Reykjavíkur
kynnlist Þórbergur hinum ungu
íkáldum staðarins og tók að yrkja.
Einar Benediktsson hafði verið
meistari hans, er hann kom að
austan en varð brátt að víkja um
set fyrir rómantískari skáldum, svo
isem Stefáni frá Hvitadal. Fyrsta
rit hans á prenti var Hálfir skó-
rólar 1914, næst Spaks manns
spjarir 1915, Leiðarvísir um orða-
söfnun 1922, vísnabókin Hvítir
hrafnar kom út 1922 og var fyrsta
rit hans, er vakti á honum veru-
lega athygli og hneyksluðust marg
jr. Svo kom Bréf til Láru út 1924,
og þar með má segja að Þórbergur
3*i ði fram sem alskapaður rithöf-
undur. Sú bók vakti hneykslun sið-1
\andra og orðvarra mann en fögn-
uð margra, er dáðu stílleikni og
análfegurð höfundar og dirfsku í
‘hugsun. Þaö varð og flestum Ijóst
þá, að Þórbergur var húmoristisk-
ur rithöfundur af hærri gráðu en
íslendingar höfðu af að segja í
eigin hópi um langan aldur. Hann
kunni og þorði að gera gys að sjálf-
Um sér. Bréf til Láru er og verður
vatnaskiiabók í íslenzkum bók-
menntum á þessari öld, nýr og
bjartur kyndiU, sem enn leggur
bjarmann af.
Næsta bók Þórbergs var Heim-
ispeki evmdarinnar 1927. Um þær
mundir gerðist Þórbergur mikiil
brautryðjandi alþjóðamálsins esper
anto á íslandi, sótti þing esperant-
ista, ritaði í blöð þeirra og kenndi
esperandó á íslandi iengi, Gaf svo
út bókina Alþjóðamál og málleys-
ur 1933. Bókin Pistilinn skrifaði
kom út 1933, Rauða hættan 1935,
íslenzkur aðall 1938, og Ofvitinn
1940, sem raunar er að nokkru
endurminningar hans. Næst sendir
Þórbergur frá sér bækurnar Indr-
iði miðili og Vestfjarðaundrin,
þá koma ævisöubækur séra
Arna Þórarinssonar og á síðustu
árum liefir hann hafið að rita
ævisögu sína. Fleiri rit hefir Þór-
bergur sent frá sér. Hann hefir og
ritað fjölda greina í blöð og tíma-
rit, sumar mjög sniallar ádeilu-
greinar, og mun Eldvigslan þeirra
frægust.
Þórbergur Þórðarson er kvænt-
ur Margréti Jónsdóttur, bónda og
kennara í Innri-Njarðvik, Jónsson-
ar' . í
Þórbergur Þorðarson yeitti óum-!
deilanlega nýju lífi í íslenzkar
bókmenntir með Bréfi til Láru, og
kannske hefir engin ein bók haft
meiri áhrif á unga höfunda á síð-
ustu áratugum. Persónuleiki Þór-
bergs' er sérstæður og ritsnilld
hans er eftir því. Vafasaml, mun,
að jafn náin tengsl séu á milli
rits og persónulegra sérkenna hjá
nokkrum íslenzkum höfundi. Þór-
bergur leggur sjálfan sig í verkið
öðrum höfundum fremur.
í handbókinni Hver er maður-
inn segir svo, að Þórbergur hafi
þegar ákveðið að láta reisa á leiði
sínu minnisvarða með áletrun á
■espsrantó, er hljóðar svo á ís-
'lenzku: „Lifggur hér Þórbergur.
Lifði í fátækralandinu. Dó i eymd
erlandinu".
Of snemmt er Þórbergi að á-
kveða grafskrift sína, og hvaða
eftirmæli, sem hann. ivelur sér
sjálfur, mun rómur sá, sem íslend
ingar gera að máli hans, ekki
verða um eymd og fátækt heldur
snilld og auðlegð, sem á sér fáar
hliðstæður.
Bréf til Láru verður lengi talið
til öndvegisrita í íslenzkum bók-
menntum. Hér fer á eftir stuttur
kafli úr þeirri bók —- kafli, sem
ekki er valinn, heldur tekinn til
þess að gefa litla sýn í þann
heim, sem sú bók opnaði:
Ég er orðinn dauðþreyttur á að
predika fólki fagnaðarerindi sann
leikans. Það er svo samgróið logn-
uih erfikenningum og auðvirðileg-
um hagsmunavonum. Það situr
blýfast í vitleysunni eins og aða
í leiru og selur sál sína og sam-
vizku, hve nær sem þ,að getur
komið þeim í þeninga. Að reyna
að hafa áhrif á það — það er
eins og að ætla sér að draga
Titanic upp með tveim höndum
al þúsund faðma dýpi. Sumt er
svo grundvailarlaust og meining-
arsnautt, að það er eins og að
stinga staf í þoku að gefa því
fastar skoðanir.
Já. Ég er sannarlega lífsþreytt
sál. Sex ár hefi ég stritað í vín-
garði sannleikans'. En uppskeran
er lítil. Öll þessi ár hefi cg að
eins snúið einni sál frá villu síns
vegar, — að eins einni sál. Það
er allt og sumt.*) Þau sinnaskipti
eru hátíðlegustu augnablik ævi
minnar. Öll mín rómantísku ást-
arævintýri, allt flakk mitt um
heimsbyggðina, öll mín ritsnilld,
allt samnevti mitt við heilagan
anda — allt er þetta hégómi hjá
því.
Það gerðist í sumar. Ég fór fót-
gangandi langar leiðir, yfir fjöll
og firnindi, til þess að bjarga glöt
uðum vini mínum. Hann var
stokkfreðinn Morgunblaðs-maður,
rét't eins og ísfiskurinn, sem brask
ararnir selja nú með mestum
liagnaði í Hull.
Þarna var ég vikutíma. Vinur
minn svaf i stofu gegnt svefnher-
bergi mínu og opnar dyr á milli.
Við töluðum saman lengi nætur.
Margt skemmtilegt bar á góma.
I'yrstu n.æturnar ræddum við að
eins hjartnæm lilfinningamál, sem
við breiddum yfir gullna slikju
riáinna daga. Slíkar viðræður
mýktu hið þverúðarfulla hjarta
vinar míns. Ég fann andlegar
lindir seytla ofurhægt inn í sál
hans eins og kaldavermsl undir
klakadróma.
Þá greip ég tækifærið og hóf
mál skynseminnar. En það var
þungskilið fyrir vin minn, því að
hann er lýriskur í eðli. Eitt sinn
sat ég uppi i rúmi mínu lengi
nætur. Þá talaði ég af svo mikl-
i:m eldmóði og mannviti, að ég
gat ekki legið kyrr. Úti var heið-
skír himinn og logn. Tunglið varp
skuggalegum æfintýrablæ yfir
hlíðarnar hálfrokknar. Fyrir neð-
an bæinn þrumaði árniðurinn,
dimmur og dularfullur, líkt og
brimgnýr fjarlægra stranda. Ló-
urnar trítluðu til og frá um túnið
eins o.g skáld, sem er að leita sér
stemninga í ódauðlegt æfintýri.
Þessa yndislegu ágústnótt upp-
málaði ég fyrir vini mínum ger-
valla heimsins pólitík, alla leið
frá samkeppni Satans og Drottins
allsherjar í aldingarðinum forð-
um t il samvinnuhugsjóna Jóns
skepnunnar Magnússonar. Ég
sýndi honum heimsku, rangsleitni,
skipulagsleysi og siðspillingu hinn
ar frjálsu samkeppni. En hjarta
vinar míns var hortugt og hart
eins og brenndur leir. „Ég hata
þetta. Ég fyrirlít þessa svívirði-
legu öreigastefnu", æpti hann
með skilningsieysi ídiótsins. Þá
lét ég undan siga, því að nú fann
s) Samt er nú árangurinn ekki
glæsilegri hjá heiðingjatrúboðinu
í Kína. Þar kostar hver trúskipt-
ingur 90000 krónur danskar. Dýr
mundi Hafliði allur. Þarna mætti
spara á þessum „erfiðu tímum“.
ég greinilega, að heilagur andi
var að byrja að koma yfir vin
minn. Ilann heldur innreið sína
í mannshjartað með geðofsa og
•skilningsskorti. Þcgar menn
standa augliti til auglitis frammi
fyrir einhverju stórfenglegu, verða
þeir að fíflumj. En ég sagði í
klökkum samúðarrómi:
„Hugsaðu þér þig. Þú, skáldið
og snillingurinn, verður að draga
fram lífið í örbirgð og menntun-
arleysi hér innst inni í afdal.
Heimskt þjóðfélagsskipulag stíar
þér frá menningarstraumum hins
menntaða heims, og sál þín minnk
ar og sljóvgast með hverjum deg-
inum, sem líður. Næring þín er
r.áðarbrauð, sem eigingjarnir
stjórnmálaspekúiantar flevgja í
þig með eftirtölum og fyrirlitn-
ingu. En hugmyndalausir braskar-
ar kýla vömbina í auði og alls-
nægtum, gljáandi af sællífi og
andleysi eins og kalónaðir svíns-
skrokkar. Og þeirra er virðingin.
Þín er fyrirlitningin.“
Þá var sem allan mátt drægi
úr vini mínum, og hann fcll í
djúpan dvala. Klukkan sló þrjú.
Skilningsleysi holdsins' missti vald
á sálinni. Á þessari sömu nóttu
endurfæddist hann til nýs lífs í
guði. Um morguninn var hann
crðinn gáfaður jafnaðarmaður, og
ásýnd hans ljómaði eins og sól.
Augun, sem áður voru sljó og dap
urleg, sindruðu af eldmóði og
framfarahug. Áður var hann föl-
ur og hrukkóttur í andliti. Nú var
ásýnd hans rjóð og slétt eins og
á tvítugum unglingi, sem aldrei
hefir drýgt neina svnd. Hann átti
ekkert áhugamál, og blóðið var
staðnað í æðum hans af áhuga-
leysi og afturhaldi. Nú réð hann
sér ekki fyrir fjöri. Hann brann
ai þrá til að berjast fyrir þessu
velferða/:máli Imannkynsins. Á
einni nóttu hafði hinn heilagi
máltur hugsjónanna yngt þetta
ellilega hrör um tuttugu ár. Og
til þess að vera viss um, að freist
arinn tældi hann ekki aftur af
vegi vizkunnar, þá innsiglaði ég
hann eins og dýrmætt peninga-
bréf, sem ekki má glatazt. Eg
réð hontim til að flytja fyrirlest-
ur um jafnaðarstefnuna. Það var
innsiglið. „Það er verkefni fyrir
þig,“ sagði ég.
„En nú veit fólkið.... “
„Er. kaupakonan, hún....“
bætti ég við. Og hann fann jafn-
skjótt að þetta hafði verið köll-
im hans írá fæðingu.
Eftir nokkra daga reið hann út
um nálægar sveitir og boðaði ríki
réttlætisins. Og fólk þyrptist að
honum, því að hann talaði eins
og sá, sem vald hafði, en ekki
eins og hinir Morgunblaðs-
lærðu. Og fregnin um frelsun
vinar míns flaug út um öll hér-
uð í þeim landsfjórðungi. Og
nokkrir réttlátir undruðust þess'i
stónnerki og sögðu: „Hann er
einn af spámönnunum.“ En marg
ir urðu hræddir um eignarréttinn,
og þeir sögðu sín á milli: „Hann
er haldinn af djöflinum.“ Því að
á þessum slóðum voru margir
Morgunblaðs-lærðir og óvanir að
sjá heilagan anda.
Lára mín! Þú getur farið nærri
um það, að þetta hefir verið há-
tíðlegt augnablik fvrir mig, von-
lausan og uppgefinn. Ég' get sagt
eins og 'Sigurður gamli frá Bala-
skarði: Ég þakka guði fyrir, hvaö
hann hefir verið góður við mig
og blessað mig dásamlega. Að sjá
glataða sál veita sannleikanum
viðtöku í mínu nafni! ..Sannleik-
urinn er öllum trúarbrögðum.
æðri.“ Að sjá nýtt líf fossa um.
æðar þessa Morgunblaðs-lærða
sleingervings! Að sjá múrveggi
lvginnar hrynja utan af sál ungs
manns — það er að vera sjónar-
vottur að opinberun guðsríkis á
jörðinni.
En þetta er eina sálin á sex
árum. Og þó hefi ég kennt lat-
laust frá uppkomu sólartog. allt
til hennar niðurgöngu. . .És , Jhefi
kennt í samkundunum og á torg-
um og gatnamótum. Ég hefi kennt
með vísindalegum rökum. Ég heíi
kennt með listfengum, sþakmæl-
um. Ég_ hefi kennt með háði og
skopi. Ég hefi kennt níeð 'Ánn-
blæstri heiiags spámahns. Og á-
vextirnir að eins ein .sáL!., Það
þætti lágar prósentur á .síldarplan
inu. Kristur afrekaði ekki held-
ur mikið á sínum hérvistardög-
um, þó að nógar yrðu‘stiyi-jald-
irnar og byltingarnar út af því,
þó að nógar yrðu misbrúkanir á
nafni hans, þegar fjarlægðin var
búin að varpa gloríu lyginnar
yfir hans einföldu orð. „Fjarlægð-
in gerir f.iöllin blá“, segir gamall
málsháttur. Og skáldið gerði hann
að spakmæli með því að bæta
við hann þessum þremur orðum:
, og mennina mikla“. „Það hefir
verið logið á skemmri leið en frá
Gyðingalandi að GaltalækÁ t'.sagði
kerlingin.
Sálir hinna ódauðlegu ' sofa j
tamas. Menn eru sljóir og þröng-
sýnir. Þeir móka í fjötrúrh - ván-
ans. Heili þetirra rúmar .aðeins
örfáar hugmyndir. Allt annað
finnst þeim óskiljanleg endaleysa.
Þeir eiga sannarlega bágt. Ég
kenni í brjósti um þetta veslings
fólk, þessar fávísu og lítil'sigldu
sálir. Það tekur aldir óg ‘eilífðir
að kenna þeim stafróf frjálsrar
hugsunar. En við verðum saint að
gera það. Gegnum hringavitleysu
fáfræðinnar liggur leið vor íii ei-
lífs lífs “
Framleiðsla og verð-
lagsmál landbúnaðarins
Svcinn Tryggvason, fram-
kvæmdastjóri Franileiðsluráðs
Iandbúnaðarins flutti fyrir
nokkrum dögttm ýtarleet erindi
á Búnaðarþingi um framleiðslu
og verðlagsmál landbúnaðarins.
I því rakti hann þróunina í
þeim máliini síðustu 10—12 ár-
in og kom þar margt fróðlegt
frani. Hér verður efni erindis-
ins rakið í aðaldráttum.
Ræðumaður hóf máls á því að
framleiðslu- og verðlagsmálin
væru mikilvægur málaflokkur í
málefnum bænda, því þótt hey-
fengur sé mikiU og búíeö arðsamt,
fari þó afrakstur bús'ins að miklu
kyti eftir því, hvernig gangi með
sölu afurðanna.
Sveinn kvaðst hafa valið sér til
umræðu tímabilið frá 1947 til 1957,
því að Franrleiðsluráð landbúnað-
arins hefði einmitt tekið til starfa
árið 1947, og mundi því mönnum
e. í. v. þvkja fróðlegt, að vita nán-
ar urn þá þróun, sem hefði orðið
á þessu tímabiU.
Mannfjöldi.
Þá vék ræðumaður að mann-
fjölgun og búsetu í landinu. Árið
1947 voru íbúar alls 135.935, þar
af í sveitumi 41.146, en 1957 var
fólksfjöldinn orðinn 166.837, en
sieitafólk og íbúar minni kaup-
túna 36.355. Á þessum 10 árum
fjölgaði þjóðinni um 30.902 manns
eða 22.7%. Á sama tíma lækkaði
íbúatala sveita og þorpa með inn-
an við 300 ibúa um 4791, eða tæp-
lega 12%.
Árið 1947 átti rúmlega þriðji
hver íslendingur heima í syeitum
landsins, en 10 árum seinna var
fimmtungur þjóðarinnar býsettur
í sveitunum.
Heyöflun.
Þá drap Sveinn á heýöfliinina.
Samkvæmt búnaðarskýrslum'.-sagði
hann, var heyskapurinn 1947:
Taða 1.583 þús. hési.burðir
Úthey 552 þús. héstburðir
Alls 2115 þús. heátburðir
Árið 1957 var heyfengurinn:
Taða 2947 þús. he§tburðir
Úthey 385 þús.. hekburðir
Alls 3342 þús. hestburðir
Heyfengur landsmanna hefir því
aukizt á tímabilinu um rúmlega
1,2 millj. hestburði, eða nær 60%,
og raunar allmiktu meira, ef tekið
ei tillit til fóðurgildis', því að út-
heysskapurinn liefir dregizt sam-
an á þessum árum, en töðufengur
aukizt að sama skapi.
Búfjárfjöldinn.
Ræðumaður sagði. að árið 1957
hefði tala nautgripa verið 49.036,
eða 7,403 fleiri en 1947, óg væri
það 17,8% fjölgun, sauðfé hefði
fjölgað á þessu tímabili úr 454.285
upp í 769.777, cða um 69,5%, en
hrossum heíði á hinn bóginn fækk
að um rum 12000 niður í 33930 og
væri það 26,4% fækkun.
Framleíðslan.
Ræðumaður rakti ýtarlega þró-
(Framhald á 8. síðu).