Tíminn - 16.04.1959, Blaðsíða 8

TÍMINN, fimmtudaginn 16. apríl 1959.
8
Útvarpsræða Eysteins Jónssonar
(Pramhald af 7. sí5u)
aff undantcknum háttv. 4. þing-
manni Reykvíkinga, Sigurði Krist
jánssyni, sem það vlll, og Sjálf-
stæðisflokkurinn gengur aldrei
að þeirri skipan.“
Pormaður Sjálfstæðisflokksins
var ekkert myrkur í máli. Hann
sagði, að Sjálfstæðisflokkurinn
gengi aldrei inn á að lögfesta fá og
stór kjördæmi.
Ég rifja þetta ekki upp til þess
að undrast yfir því, að þessi hátíð-
lega yfirlýsing reyndist markleysa.
Það er bara í fullu samræmi við
yfirlýsingar og efndir þeirra hús-
ráðendanna á þeim bæ.
Ég rifja þetta upp, til þess að
sýna með því ótvú ætt, hvernig
forusta íhaldsins lítur í raun og
veru á fá og stór kjördæmi í stað
þeirra, sem nú eru. Eða hvers
vegna sagði formaðurinn aldrei?
Þurfti liann að leggja svona mik-
ið við, ef lögfesting fárra og
stórra kjördæma í st,að þeirra,
sem nú eru, var að hans dómi
og flokks hans meinlaus ráðstöf-
un, eða jafnvel réttarbót frá því
aS hafa hémðakjördæmin? Sann-
arlega ekki. Formaðurinn hefði
ekki þurft að sverja þetta af sér
eins og hvert annað ódæði, ef
hér hefði verið eða væri raun-
verulega um réttarbót eða mein-
lausa ráðstöfun að ræða.
En sá er bara munurinn, að 1942
þorði Sjálfstæðisflokkurinn ekki
að leggja í þetta og taldi það ekki
tímatoært. Hann vann þá þess í
Stað að því að stíg-a aðeins eitt
skref að þessu marki, en sagði
ósatt um lilganginn. En þetta sýnir
hið raunverulega álit forustumanna
Sjálfslæðisflokksins á því hvað þeir
eru að gera núna.
„Mikill ávinningur fyrir
kjósendur einmenn-
ingskjördæmunum“
ftelur Bjarni Ben.
Hinn aðalforustumaður Sjálf-
stæðisfliokksins Bj. Bon., hefur
einnig fyrir nokkrum árum látið
uppi áliit sitt á aðstöðu fólks í ein-
xnenningskjördæmum annars veg-
ar og stórum kjördæmum með hlut-
fallskosningum hins vegar. Hann
sagði um þetta mál í ræðu, sem
birt var í Morgunblaðinu 24. jan-
úar 1953, og ræddi þá um mögu-
íeikana á því að skipta Reykjavík
niður í eintóm einmenningskjör-
dæmi, að sumir teldu það ekki
ífcskilegt. Út af því segir hann:
„ Þvert á móti mundi skipt-
ing Reykjavíkur 'í tii dæmis 16 eða
17 kjördæmi hafa í för með sér
anikiu nánara samband þingmanns
og kjósend-a en verið hefur. Þing-
maður mundi miklu ibetur en nú
vita, hvað kjósendum hans liði og
eiga þess kost að greiða fyrir
mörgum áhugamálum þeirra og
veita einstaklingunum sams konar
fyrirgreiðslu og þingmenn utan af
laadi verða að veita sínum kjós-
endum. Þetta yrði aukin vinna og
umstang fyrir þingmennina, en ég
þori að fullyrða, að af því yrði
mikill ávinningur fyrir kjós-
eodur."
Þarna hafa rnenn skýrt og skor-
inort álit hins aðalleiðtoga Sjálf-
stæðisflokksins á því, hvað þrír
fiokkarnir, sem standa að kjör-
dæmabreytingunni, eru raunveru-
lega að gera.
Sé það réttarbót að hafa ein-
xnenningskjördæmi jafnvel í
Reykjavík, þar sem menn búa á
tiltölulega litlum bletti og geta
alltaf náð til þingmannanna og
jþar sem menn hafa daglegan að-
gang að ríkisstofnununum, og geta
gegnum félög sín margvísleg,
fylgzt svo að segja daglega með
störfum Alþingis og beitt áhrifum
sínum þar, hvað má þá scgja um
þá þýðingu, sem héraðakjördæmin
hafa fyrir það fólk, •sem út um
landið býr.
Og hv,að á að segja um þann
málflutning, að gera þessa g-ein
fyrir kostum einmenningskjör-
dtema umfram aðra skipan, en
halda því svo alit í einu frara, að
það sé réttarbót fyrir fólk að
leggja hcraðakjördæmixi niður og
setja upp þess I stað kjördæmi,;
sem ná til dæmis frá Langanesi
vestur á Skeiðarársand og frá
Skeiðarársandi að Hellisheiði og
út í VestmaniMeyjai', svo aðeins
dæmi séu uefud um fjarstæð-
urnar.
Það væri synd að segja, að
þeir, sein fyrir þessu stauda,
hefðu ekki gert sér grein fyrir
því, hvað þeir eru að gera.
En þetta gerir mönnum lík.a
auðveldara að sjá í gegnurn það
yfirklór, sem nú er reynt að beita
samanber ræðu háttvirts 2. þing-
manns Skagfirðinga, J. S. hér
áSan.
Tillögur Framsóknar-
manna
Framsóknarflokkurinn hefir vilj
að og vill þá málamiðlun að fjölga
kjördæmakjörnum þingmönnum á
þeim svæðum, þar sem fólkinu hef-
ir fjölgað mest. Á þetta hefir eng-
inn hinna flokkanna viljað líta,
og ekki á annað hlusta en að leggja
héraðakjördæmin niður.
Stefnurnar að baki
málinu
Hér liggur að baki skoðanamun-
ur, sem skiptir í rauninni alveg
vötnum í íslenzkri pólitík.
Annars vegar er meginkjarninn
eða þau ráðandi öfl í öllum hinum
þremur flokkunum. Hins vegar er
Framsóknarflokkurinn og xnjög
margt einstaklinga, sem hafa
fylgt hinum flokkuuum að mál-
um fram að þessu, þótt þeir í
þessu meginefni, eigi ramstöðu
með Framsóknarflokknum einum
flokkanna.
Annars vegar eru þeir, sem
vilja raunverulega viðhalda jafn-
vægi í byggð landsins, og haga
uppbyggingu atvinnulífsins í land
inu með það fyrir augum. Þeir,
sem trúa því, að íslendingum geti
alls ekki farnast vel í landinu,
nema þeir liafi byggð viðsvegar1
um landið.
Hins vegar eru þeir, sein inn á
sér líta á uppbygginguna víðs veg
ar um landið í samgöngumálum,
atvinnumálum til sveita og við
sjó sem eins konar ómegð á þjóð-
arbúskapnum. Líta á það sein
gert hefir verið í þessum efnum,
sem illa nauðsyn vegna kjörfylgis
og eru óþreytandi að tala um hin-
ar stórfelldu framkvæmdir, sem
spillingu í skjóli ranglátrar kjör-
dæmaskipunar. Þessir mcnn líta
þannig á, að það muni vera hægt
að leysa efnahagsmál íslendinga
með því að draga úr framlögum
til þessarar uppbyggingar.
Á máli þessara manna heitir
þetta ýmist, að taka upp nýja fjár
festingarstefnu, taka upp skipu-
legan þjóðarbúskap eða að gera
mun á efnhagslegri og pólitískri
fjárfestingu, allt eftir því fyi'ir
hvern af þessum þremur flokkum
þeir tala. |
Frá sjónarmiði okkar í Framsókn
arflokknum og fjölda margra ann-
arra, sem ekki hafa fram að þessu
fylgt okkar flokki að málum, eru
ráðstafanir þær, sem gerðar hafa
verið til að koma á jafnvægi í
byggð landsins á undanförnum ár-
um, ekki aðeins þýðmgarmiklar
fyrir velgehgni þess fólk, sem í
bygðai-lögunum býr, hvort sem er
í sveit eða við sjó, heldur engu að
síður lífsnauðsyn þjóðinni í heild
og engu þýðingarminni fyrir það
fólk, sem byggir höfuðborgina og
þéttbýlishéruðin við Faxaflóa.
Örugg atvinna og almenn velmeg
un i Rvík og þétíbýlissvæðun-
um hér sýðra síðustu árin byggist
einmitt á því ekki sízt, að fólks-
straumurinn að þessum liérnðum
hefir minnkað og vottar fyi'ir al
gerum struamlivörfum.
Þessu hefir verið áorkað með
markvissri sókn ár eftir ár, en því
fer alls fjarri, að nokkru lokamarki
hafi verið náð.
Héraðakjördæmin og það aðhald,
sem þau veita, er grundvöllurinn
að þeim ráðstöfunum til jafnvægis
í byggð landsins, sem framkvæmd
ar hafa verið á undanförnum ár-
um.
NiÖurskurÖarsóknin
Það mun verða lagt eigi lítið í
að leyna því, hvað raunverulega
liggur á bak við það ofurkapp, sem
lagt er á að breyta kjördæmaskip-
uninni einmitt þannig að leggja
niður héraðakjördæmin. En alls
staðar sjást merki, sem ekki leyn-
ast.
Alþýðubandalagið krafðist þess
í fyrrverandi ríkisstjórn, að stór
felldur niðurskurður yroi gerður
á fjárlöguni, og þá fyrst og fremst
á verklegum framkvæmdum og
að innleiddur yrði þar að auki sér
stakur fjárfestingarskattur m. a.
á vegagerðir, hafnargerðir, frysti
hús o. s. frv. o. s. frv.
Alþýðuflokkurinn hefir tekið
það upp sem eitt sitt helzta bar-
áttumál að skera niður þessi fram
lög, og hann og Sjálfstæðisflokk-
urinn hafa í sameiningu aukið
niðurgreiðslur nú á nokkrum mán-
uðum, sem svara til alis þess, sem
fram er lagt til nýrra þjóðvega,
hafnargerða, brúargerða, raforku-
framkvæmda, atvinnuaukningar,
framkvæmda í flugmálum og
sjúkrahúsabyggina.
Og hvar ætla þeir að taka þetta
fé eftir kosningar? Það er ekki
vandasamt að sjá.
Stjórnarflokkarnir hafa nú
þegar lagt fram í fjárveitinga-
nefnd tillögur um niðurskurð
verklegra framkvænida, þ. á m.
stórfelldan niðurskurð á fram-
lögum til raforkuframkvæmda og
eru þesrar tillögur þó bara lítið
sýnishorn af því, sem koma skal
ef þeim tekst tilræðið við kjör-
dæmin.
Sjálfstæðisflokkurinn hefir aldr
ei gengið lengra varðandi framlög
til uppbyggingar víðsvegar um
lan^ið en hann hefir talið sig knú
inn til vegna baráttu Framsóknar-
flokksins og aðhalds frá honum.
Kjarni Sjálfstæðisflokksins er
reiðubúinn hvenær sem hann þor-
ir og getur, að ráðast gegn fram
lögum til uppbyggingarinnar, en
stórsókninni í því verður þó frest
að þangað til búið er að kjósa
tvisvar og breyta kjördæmaskip
uninni, ef það þá tekst.
Þá er ekki mikill vandi að sjá
hvað snýr að landbúnaðinum hjá
þríflokkunum.
Sífelldar kröfur Alþýðubanda-
lagsins í fyrnærandi ríkisstjórn
um að lækka landbúnaðarverðið
einhliða og misrétti það, sem
flokkarnir þrír hafa nú strax lög-
fest í garð bændastéttarinnar tal
ar sínu máli.
Enginn er enn búinn að gleyma
hvernig þessir flokkar ofsóttu
landbúnaðinn þegar þeir fóru með
stjórn landsins 1944—’46 án í-
hlutunar Framsóknarflokksins.
Skýrasta yfirlýsingin um tilgang
inn hefir þó komið frá formanni
Sósíalistaflokksins, Einari Olgeirs
sýni, en hann lýsti því í löngu
máli, hve miklu væri varið til
fjárfestingar, sem ekki bæri full
an arð og ekki varð um villzt,
að hann átti við uppbygginguna
víðsvegar í sjávarþorpum og sveit
um og sagði svo: „Má vera, að
það lagist eitlhvað, ef kjördæm-
unum verður breytt,“
Framsóknarflokkurinn mun
leggja til, að kosningaréttur verði
jafnaður með því að fjölga kjör-
dæmakjörnum þingmönnum, þar
sem fólki hefir fjölgað mest, eins
og lýst hefir verið í þessum um-
ræðum.
Tillögur hans verða tilraun til
málamiðlunar.
Samkvæmt tillögum Framsóknar
flokksins mundi fólkið útí um
land halda réttindum sínum til
þess að kjósa sérstaka fulltrúa fyr
ir héruðin eins og verið hefir.
Það mundi tryggja áfram fram
kvæmd öflugrar framfarastefnu
fyrir landið allt.
En nái það tilræði fram að
ganga, sem þetta frumvarp gerir
ráð fyrir, réttindi héraðanna stór
lega skert, og á því byggð hin nýja
fjárfestingarstefna, mun það verða
til stórtjóns íyrir þjóðina í heild.
Fólksstraumurinn utan af landi
mun hefjast á nýjan leik og at-
vinnuleysið halda innreið sína í
Reykjavík. Það mun verða eyðilagt,
sem upp- hefir verið byggt nú und
anfarið.
■ Er skemmst að minnast, hvern
ig ástandið var, hér syðra, áður
en uppbyggingarstarfið úti um
land fór að bera yerulegan árang-
ur.
Þetta frumhlaup verður að
stöðva og fóik hefir það á sínu
valdi, þótt forgöngumenn málsins
virðist líta svo á, að örfáir menn
úr hverjum flokki geti sett land
inu nýja stjórnarskrá.
GoÖorÖin skulu upp
gefast möglunarlaust
Dag eftir dag er þjóðinni kunn-
gert, að þrír flokkar liafi ákveðið
að breyta kjördæmaskipuninni.
Þar hafa menn það. Vér höfum
talað.
Eitt stjórnarblaðið segir, að það
sé útilokað að stöðva málið úr
þessu. Það héldu nú flokkarnir
líka 1931, Sama blað segir: í stað
þess- að dcila á þingi um einstök
atriði og stofna málinu í heild í
hgpttu, hefir nú verið samið um af
greiðslu þess. Blygðunarleysið er
svo algert, að það er hælzt yfir
því, að hvert einstakt atriði sé
ákveðið og fast sett áður en rnálið
kemur til umræðu á Alþingi hvað
þá það, að ekki sé nú talað um
stjórnarskrárnefndina, sem Alþingi
hefir kosið til þess að fjalla um
málið.
Tugir manna, sem hafa að öðru
Ieyti ólíkar stjórnmálaskoðanir
hafa skrifað mjög vel rökstuddar
greinar gegn því undanfarið að hér-
aðakjördæmin verði lögð niður og
allsherjar hlutfallskjör sett í stað-
inn.
Þessum greinum er ekki reynt að
svara með rökum —en þess í stað
þrástagast einn aðaloddviti þessa
máls, B. Ben., á því dag eftir dag
í blaði sínu hve greinarnar séu
vitlausar. Gjafir eru þeim gefnar,
sem sýna fram á nauðsyn þess og
réttlæti, að héruðin haldi rétti sín-
um. Goðorðin skulu upp gefast
möglunarlaust.
Segja má með réttu, að ofstopinn
og frekjan ríða ekki við einteym-
ing.
Svikizt aítan aÖ
mönnum
í síðustu kosningum var ekki á
stjórnarskrármálið minnzt, eðá
kjördæmabreytingu. Þeir fíokkaf,
sem nú standa fyrir breytingu á
kjördæmaskipuninni, héldu því þá
beinlínis leyndu fyrir mönnum,
hvað flokkarnir hefðu í hyggju.
Alþýðuflokkurinn, semmú stend
ur fyrir því að gerbreyta kjör-
dæmaskipaninni og leggja niður
kjördæmin, var þá í kosningabanda
lagi við Framsóknarfiokkinn. Þetta
bandalag hefir foringjalið Alþýðu-
flokksins hreinlega rofið og kemur
nú aftan að þeim, sem kusu þá.
Eg fullyrði, að enginn ,sem á
þingi situr nú, hefir minnzt á þaö
við kjósendur sína, að hann ællaði
á þing til þess að samþykkja að
leggja kjördæmið niður. Þingmenn
hafa blátt áfram ekkert umboð til
þess að fremja slíkt og koma þann-
ig aftan að mönnum.
Ætlunin er að þvinga þetta frum
varp fram í viðjum flokksband-
anna. Fjöldi fólks, lilynnt þeim
flokkum, serri að þessu standa, eru
á móti þessu máli, *en það á að
segja við þetta fólk:
Þú mátt ekki bregðast flokknum,
og það er kosið um svo margt ann
að. Það á að leika sama leikinn eins
og áður og reyna að fá fram og fá
lögfesta kjördæmaskipan, sem mik-
ill þorri manna er í rauninni á
móti.
Pólitískir ofstækismenn eru
fengnir til þess að koma fram og'
fara um og segja. við fólk, sem
•ekki er i Framsóknarflokknum:,
í kjördæminu hjá þér er eða
verður kannski kosinn Framsóknar
maður. Þú ert á móti Framsóknar
mönnum og þess vegna skiptir það
engu máli fyrir þig, jafnvel betra,
að þið afsalið ykkur þingmannin-
um.
Og það vantar ekki, að einmitt
þessi áróður kemur fram hjá tals-
mönnum Sjálfstæðisflokksins í þess
um umræðum.
En er nokkurt vit í svona hugs-
unarhætti? Á það að koma til máia,
að menn fórni þannig hagsmun-
um héraðs síns á altari flokksof-
stækis, sem ekki styðst við nokkra
rólega íhugun eða mat á málefnum.
En sem betur fer eru það aðeins
fáir, sem hægt er að bjóða unp á
svona málflutning og miklu færri
en þeir vona, sem fyrir þessu mali
standa.
Ein sparráng í vor
Það getur ekki orðið um það
deilt, að hér er um svo stórfellda
breytingu og örlagaríka að ræða á
stjórnskipun landsins, að það er
ekki leyfilegt að kjó'a u"" mnð
en hana, þegar bún verður lögð fyr
ir í almennum KOjn.iiéu,.. . vor.
Menn verða þá að gera það upp við
sig, hvort þeir vilja afsala sér þeim
létti, sem þeir hafa nú í héraða-
kjördæmunum til þess að kjósa sér
sfcaka fulltrúa og innleiða hlutfalls
kjör, eða ekki.
Ekkert annað má komast þar að,
því hér er ekki um að ræða neitt
einkamál hvers og eins, heldur
mál, sem varðar framtíð héraðsins
og framtíð þjóðarinnar.
Þeir, sem eru á móli því að af-
sala sér réttinum, verða því að
gera það upp við sig að kjósa ’eng-
an annan á þing, en þann, sem íýs-
ir. yfir því, að hann muni ekki imd
ir neinum kringumstæðum á það
fallast að leggja kjördæmið ni'ður.
Aidarmisning...
(Framhald af 6. síðu)
voru eftir sama höfund. Kunnugir
vissu, að höfundur þessara kvæða
var dr. Jón Þorkelsson. Loks kom
s’vo, á síðasta æviári dr. Jóns, að
hann safnaði kVæðum sínum í bók,
„Vísnakver Fornólfs“, er kom út
um síðustu jólin, sem liann lifði.
Var þessum kvæðum þegar vel
tekið, hvarvetna þar. er þeirra
var getið. Fór og hróður dr. Jóns
sem skálds vaxandi, er frá leið,
eftir því sem kvæði hans urðu
kunnari með þjóðinni. Hinar
fornu þjóðlífsmyndir, sem hann
dregur þar upp, eru áhrifamiklar.
Eru og mörg snilliyrði þar orðin
að alkunnum spakmælum, sem
oft er vitnað til.
Vísnakver Fornólfs hefir le.ngi
verið ófáanlegt í bókavérzlunum.
En nú, á aldarafmæli skáldsiris,
kemur það á markaðinn í nýfri,
aukinni, vandaðri útgáfu á veguni
Bókfellsútgáfunnar. Eru þar og
endurminningar frá æskuárnm
dr. Jóns, er hann ritaði sjálfur, og
minningargreinar, er þeir dr.
Hannes Þorsteinsson og Páll
Sveinsson rituðu um dr. .Tón Iát-
inn. ÞorkcII Jóhannesson prófessor
ritar formálsorð. Mun bók þéssi
verða Ijóðelskum mönnum kær-
komin, og það sannast nú sént
fyrr, að með kvæðum sínum hefir
dr. Jón reist sér óbrotgjarrían
minnisvarða i Bragatúni.
Jón Guðnason.
3. síðan
skylduna, Viksdal og allt norska
réttarsamfélagið. Iletle-málið hef-
ir kennt mönnum, að setja verður
hinar ströngustu reglur um máls-
meðferð og sömtunarbyrði I rcfsi-
málum. Hetle-málið hefir einnig
sýnt frarn á, hve nauðsynlegt það
er að geta tekið ixiál upp að nýju,
og að mörkin fyrir endtfrupplöku
máls mega ekki vera svo þröng,
að þau hindri endurupptöku máls,
þegar það er komið fram, að vaíi
geti leikið á um réttmæti dórns-
ins. Fyrsta „umferð“ Hetle-máls-
ins endaði með sorgarleik, sont
tók heilan mannsaldur að rétta.
Mikaf Iletle náði ekki að lifa það,
að verða hreinsaður af ákærunni.
Það gerði hins vegar sonur hans
— en ekki fyrr en í ellinni, eftir
erfitt líf þrungið ofsóknum og
grunsemdum, og með brennimark,
sem vafalaiíst hefir reynzt erfitt
að afmá. Samþykkt Stórþingsjns
hefir vonandi veitt honum þá upp
reisn, sem hann hefir barizt fy.rir
allt frá þvi er hann kom fyrst
fyrir rétt sem grunaður.
(Lauslega þýtt úr Aktuelt)