Tíminn - 11.09.1959, Blaðsíða 5

TÍMINN, föstudagiun 11. septnmber 1959.
5
Minning:
Steinunn Jónsdóttir
frá Einarslóni
Þann 16. maí s.l. var til grafar
borin frá Hellnakirkju, Steinunn
Jónsdóltir, fyrrum húsfreyja í
Einarslóni
Steinunn var fædd 15. maí 1881
að Hágarði í Staðarsveit. Foreldr
■ar hennar voru Jón Jónsson bóndi
bar, frá Hólkoti í sömu sveit og
kona hans Hólmfríður Magnúsdótt
ir frá Rauðamel.
5 ára gömul fluttist hún með
foreldrum sínum að Bakkabúð á
Brimilsvöllum og dvaldist' hjá
Jieim og systkinum sínum, sem
voru alls 7. Tvö dóu kornung, en
þau sem til aldurs komust voru
Jiessi, auk Steinunnar: Valdim'ar
f. 1880, Þorgils f. 1883, Björn f.
1886 og Svanborg f. 1891 Faðir
hennar sótti fast sjónn og var
elju og atorkumaður sagður, hann
reri þá jafnan með eldri bræð-
urna t'vo, er þeir voru það á legg
komnir. Þann 2. jan. árið 1900,
drukknuðu þeir feðgar allir þrír
í sjóferð í beitufjöru. Stóa Stein-
unn þá uppi 18 ára stúlka sem
aðal fyrirvinna heimilisins, þar
sem <tvö systkini hennar er eft'ir
lifðu voru enn á barnsaldri og
móðir hennar heilsutæp orðin og
buguð af harmi eftir ástvinamiss-
inn. Steinunn fluttist þá um vorið
með móður sinni og systkinum
til Ólafsvikur, þar vann hún baki
brotnu alla vinnu er fyrir féll,
jafnt að móskurði sem við eyrar-
vinnu, eins og það er kallað nú,
og er þó mun lét'tari vinna en var
1 þá daga. í Ólafsvík er útfiri
mikið og langur var burðurinn þá
vig uppskipun. Og þetta starf féll
oft i hlut duglegra kvenna, og var
Steinunn ein af þeim sem gaf sig
í þettá, því örlítið hærra kaup var
í vöðslu, sem og þeirra er báru
á bakinu matvöru og saltsekki, en
kaup kvenna var almennt 12 aur-
ar á tímann en karlmenn höfðu
25 aura, a.m.k. í vöðslu. í mó-
grafarvinnu hafði Steinunn 2 kr.
á dag og þótti geysikaup, en vinnu
tímínn var líka frá kl 6 að morgni
til kl. 10 að kvöldi. Svona voru
kjör fólksins. Þá voru ekki til
staðar opinberir styrkir, né sam-
skot til bágstaddra. Og ekki hlaut
Steinunn það heldur þegar hún
varð sjálf ekkja.
í Ólafsvík kynntist Steinunn
lífsförunaut isínum Hallbirni Þor-
valdssyni, hann var þá um fertugt
og glæsimenni í sjón, skáldmælt-
ur og gáfaður og margt stórvel
gefið. Um Hallbjörn hef ég áður
skrifað minningargrein, í ,,Neista“
sveilablað Breiðvíkinga, nóv.bl.
1948.
Vorið 1905 fluttist Steinunn með
heitmnnni sínum að 'Gröf í Breiðu-
vík. Mjög reyndi þar þegar á dugn
að hinnar ungu húsmóður, því
bóndi hennar var bókhneigður og
fróðleiksfús, utan sinna bústarfa
og því oft í ferðalögum og öðrum
skyidustörfum. Barnakennari var
hann í marga vetur, auk þess bæði
oddviti og kaupfélagsstjóri, svo
nokkúð sé nefnt. í Gröf bjuggu
þau í 15 ár góðu búi, þar á eignar
jörð sinni. En þá seldi Hallbjörn
aftur jörðina. Og fluttust þau þá
vorið 1920 að Brekkubæ við Hellna
og voru þar eitt ár. Þau voru vel
látnir nágrannar, og hafði góður
kunningsskapur tekizt og ávallt
haldist hér á Hellnum við það
fólk síðan, og mér reyndust þau
ávallt tryggir og ráðhollir vinir.
Vorið 1924 fluttust þau ag Syðri
bæ í Einarslóni, þetta voru harð-
býl ár með vorkuldum og gróður-
leysi. Mjög gengu þá af þeim efnin
á þessum árum. Það var eins og
Hallbjörn kvað um heyskapinn á
hinni þýfðu og grýttu jörð þar
ytra:
Engin hræða hjálpar mér,
hnjótana að flengja.
Sárast þegar sólskin er,
sakna ég Grafarengja.
Og viðbrigðin voru margþætt,
sífelldir erfiðleikar með skepnu-
höld og aðdrætti alia, og það fyrir
hann aldraðan mann þá orðinn.1
Sumarið 1930 voru þau að byggja
upp bæinn í Uóni, veiktist Hall-
björn þá .snögglega, áður en því
verki var lokið og lézt eft'ir stutta
legu 69 ára gamall.
í annað isinn stóð Steinunn nú
uppi, sem aðal fyrirvinna, að þessu
sinni eigin barna, sem 'sum voru
enn mjög ung. Eignalaus og alls-
laus, nema að vöggugjöf sinni,
góðri heilsu, ásamt óbilandi kjarki
og bjartsýni, lagði hún til atlögu
við örðugleikana. Á bænum, sem
ekki var enn fokheldur að kalla,
hvildi nú þegar nokkur skuld, svo
og á bústoíninum, sem var að
eins orðinn 16 ær og 2 hross. En
Steinunn gerði alltaf hærri kröfur
til sjálfrar isín en annarra. Ná-
grannar hennar og fleiri munu
þó hafa metið mannkosti hennar
og'dugnað og sýnt henni vinarþel
sitt í fyrirgreiðslu á ýmsan hátt.
En af sveitungum hennar má vel
geta þess að Guðlaugur Halldórs-
son kaupmaður á Stapa, var þó
sá, sem veitíí henni virkástá áð-
-stoð þegar hún átti erfiðast', og æ
síðan meðan hans naut við. Enda
þótt Steinunn og börn hennar
gætu greitt það lán upp að fullu,
minntist hún Guðlaugs ávallt sem
velgerðarmanns. „Fleira er hót en
gjafir,“ segir máltækið, og Stein-
unn var minnug á það isem henni
var vel gert, eins og góðs fólks
er vandi. En St'einunn bjó áfram
í Lóni með Valdimar eldri .syni
sínum og Bergþóru yngri dóttur-
inni. Eins og segir í þessari stöku:
Tvö voru börn svo trygg þér hjá,
er tímar liðu og stundir,
að áratugi því nær þrjá,
þarna sælust undir.
Og St'einunn tók tryggð við
Lón. Hún unni þar öllu lifi. Hverj
um hól, hverjum steini, hrauninu,
hrikalegri ströndinni og jöklinum
himinháum, ,sem veibti skjól í
norðan næðingnum. Svo að marg-
an dag var logn og sól í Lóni,
þótt stormurinn og hríðarkófið
æddi allt um kring. Náttúran var
þar stórbrotin bæði í sjón og í
reynd. Hún unni þessari byggð.
Og líkt og skáldið kvað um ekkj-
una við ána:
Hún elskaði ekki allt landið,
en aðeins lítinn blett,
af ánni nokkra faðma
og hraunið svart og gret't .—
Steinunn bar mikinn hlýhug
til síns frændfólks og systkinanna
beggja. Jafnvel þó hún hitti þau
ekki árum saman.. En alveg sér-
stakt ást’ríki mun hún h-afa haft
á föður sínum og bræðrunum,
sem hún missti í sjóinn í æsku.
Eftir henar lýsingu hefur faðir
hennar verið sérstakt valmenni,
og eins bræður hennar, einkum
hafði sá eldri, Valdimar, verið
henni hjartfólginn, bróðir og fé-
lagi, enda bæði á sama aldri.
Og fyrsta soninn sem hún át'ti
lét hún bera nafn hans. Og þessi
sonur varð henni líka trygg fyrir
vinna og ellistoð. En aldrei gat
hún þó gleymt átsvinamissi sín-
um ævilangt, og aldrei var henni
gefið um sjóinn eft'ir það.
Þótt Steinunn ætti fáar frí-
st'undir til lesturs, unni hún bæði
sagna- og ljóðagerð og einkum
ferskeytlunni. Þetta kunni Hall-
björn bóndi hennar vel að meta,
og sendi henni oft ljóðabréf, þeg-
-ar hann var fjarvi)stum, bæði
í VestmÁnniaeyjním og víðar í
atvinnu ag heiman, það varð hann
að leggja á sig, nú á efri árum
sökum hins þrönga efnahags og
búsmæðar. Lengsta bréfið skrif-
áði hann henni frá Raufarhöfn,
alls hundrað vísur. Síðasta vísan
er þannig:
Áform mitt er uppfyllt nú,
eigðu bréfið „kæra“.
Hundrað vísur verður þú,
vikutíma að læra.
Og í öðru bréfi einnig frá Rauf-
arhöfn, er þessi vísa m.a., sem
lýsir glöggt heimþrá hans:
Hérna aldrei sé ég sól,
‘Svo að lundin hlýni.
Finnst' mér sem á Fagurhól,
fleiri geislar skíni.
(En Fagurhóll þessi var við
túnfótinn í Lóni.)
Það mætti margt segja um dugn
•að og afrek þessarar þróttmiklu j
og glaðlyndu greindarkonu, sem
þó naut þess í svo ríkum mæli.
ag geta hjálpað og hjúkrað því,1
sem veikt var og vanmáttugt. Það
var henni hálft lífið eða meira til.1
Og við búskapinn gáfust mörg
tækifæri að hlynna ag einhverju
á afskekktu býli.
Gestrisin þótti Steinunn og gott
til hennar að koma, og var oft
gestkvæmt hjá henni í Lóni. Eink
um er þau mæðgin bjuggu þar ein
síðustu árin. Ýmsir kunna að hafa
láð henni að.búa þarna svo lengi
á einstökum bæ, og eftir að yngri
börnin voru þá sem uppkomin.1
;En nokkug dregur til alls, og má '
hér hiklaust. segja, að það yrði til
að bjarga mannslífum, að Lón var ,
enn í byggð þegar tvö skipströnd
urðu þarna skammt frá bænum
sama veturinn og síðast'a búskap-
arár Steinunnar þar í Lóni. Og
þykir mér hlýða, að drepa hér á
annað strandið og það er meira
kom við sögu Steinunnar. Fyrra
strandið var 27. okt. 1947; það var
hollenzka olíuskipið Mildred, er
'Strandáði við svonefndan Járn-
barða vestan og norðan vig Drit-
vík, og varð mannbjörg af því
skipi En hinn 16. marz 1948
sírandaði brezki togarinn Epine
frá Grimsby, á skeri við vestan-
verðan Djúpalónssand, myrkt
var af nótt, álandsvindur og stór-
brim, sem fór v-axandi. Um nótt'-
ina varg engu bjargað, þótt brot-
izt væri áfram um kletta og
klungur í myrkrinu á strand-
staðinn, línubysisan dró alls ekki
isökum fjarlægðar og storms frá
Ilellissandi og héðan úr hreppn-
um, tókst á síðustu stundu við
mikla mannhættu, að ná fjórum
mönnum, sem dregnir voru í land
í björgunarstól og fluttir nær
dauða en lífi heim í Lón til Stein-
unnar, sem hjúkraði þeim svo vel,
ag mæður þeirra hefðu ekki betur
gert við sömu aðstæður, og víst
sópaði þá að Steinunni, þót't kom-
in væri nær sjötugu, þetta var
henni hjartfólgið starf, ein henn-
ar stærsta stund á ævinni að
geta þannig hjálpáð til ag hrífa
þessi mannslíf úr dauðans greip-
um, það var eins og dálítil upp-
reisn frá æskuárunum, þegar
Ægir tók hennar ástvini í kaldan
faðm sinn og sleppti þeim aldrei
aft'ur. Það var átakanleg sjón að
horfa upp á mennina smátýnast
og slitna af flakinu, bæði dána
og lifandi, því sumir höfðu bund-
ig isig við skipið og létu þannig
líf 'sitt, án þess að geta nokkra
björg sér veitt, sumir hröktust í
brimgarðinum, og náðust fjórir
þannig og lögðu björgunarmenn
sig sumir í bráða lífshættu, að
halda þeim í útsoginu, en aðeins
i einn af þessum mönnum reynd-
| ist vera með lífsmarki og var
fluttur heim í Lón ag ráði héraðs-
læknis, sem þarna var viðstadd-
ur, og seinna um daginn, rakn-
; aði maðurinn þar við, með óráði
! og æði. En það heyrðist helzt á
Steinunni, við allt hennar erfi'ði,
hvað hún kenndi í brjósti um
mennina fjóra, úr björgunarstóln
um, hve þeim brá þegar þeir
vöknuðu loks til fullrar rænu og
sáu þennan fimmta félaga sinn í
þeirra hópi bráðlifandi, hann,
'sem þeir höfðu allir ség með
eigin augum, slitna af flakinu og
hverfa í öskrandi brimrótið, hver
þeirra hélt sig sturlaðan orðinn,
eða kominn í aðra veröld. En
Steinunn rétti þá brosandi fram
fötiai þeirra og sýndi þeim það af
farangrinum, er náðst hafði, og
hún hamaðist' nú við að þurrka og ‘
hagnýta, og þeir virtust fljótir að
iskilja hana, þótt ekki kynni hún !
neiít í máli þeirra. Ég var þarna
ásamt fleiri að vakta rtrand-
staðinn, cf lík eða annag mark-
vert kynni að skola á lar.d, svo
og við ?.ð flytja líkin þrjú og
mennina fimm a'ð tölu, á hestum,
út. fyrir Beruvíkurhraun, þar sem
bíll frá Sandi beig eftir þeim öll-
um. I
í Einarslóni hafði alltaf verið
stakri gestrisni að mæta, en það
veit ég fyrir víst, að aldrei hafa
þakklátari gesíir kvatt þennan
stað en þessir fimm menn af
Epine, þegar þeir kvöddu með
kossi „mömmu í Lóni“, eins og
þeir kölluðu hana og þökkuðu
henni fyrir sig. Flestir voru
mennirnir furðu hressir, þótt
væru allir meira og minna marðir
og lemstraðir. Þeir sögðu að skiln
aði við 'Steinunni og þau mæðgin,
að þessar skrámur á þeim, myndu
fljótt jafna sig, er þeir væru
komnir heirn til síns fólks úti í
Englandi.
Þetta var lokaþát'turinn á byggð
inni í Einarslóni, a.m.k. nú um
sinn. Á næsta vori 1949 fluttist
Steinunn ásamt isyni sínum og
dóttur að Skjaldartröð á Helln-
um, þar dvaldist hún hjá Valdi-
mar syni sínum í níu ár og í sam-
býli vig mig, er þessar línur rita,
og kynntist ég og kona mín þá
til fulls þessari mætu konu, og
betra sambýlisfólk en þau mæðg-
in voru okkur, hygg ég að sé
vandfundið Ég leyfi. mér að setja
hér í þessa grein nokkrar af þeim
stökum, sem ég gerði í kveðju-
og minningarskyni um Steinunni
sál.:
Þér var aldrei víl né vol,
vel í skapgerð lagið.
Innri gleði, orku og þol,
áttir af bezta tagi.
Um ævi þína eins varst nú
alltaf laus við þvargið.
En vinum þínum trygg og trú
og traust sem stuðlabjargið.
Þú lagin varst meg bros á brá
barnalund að kæta.
Aumt svo máttir ekkert sjá,
að úr ei vildir bæta.
Við hjónin megum muna þig
um mannkostina „vina“.
Við börn okkar þeir sýndu sig
og isálarfegurðina.
Öldruð móðir mín, þig hlýtt
má, og börnin trega.
Allt þitt' góða og þakka þýtt
þelið hjartanlega.
Tvö síðustu árin, sem Steinunn
dvaldist í Skjaldartröð, var heilsa
hennar og þrek svo á förum, að
^ hún hvarf að því eftir læknisráði,
að flytjast' til barna sinna, sem
búsett voru suður meg sjó, þar
isem hægara yrði um vik með
læknishjálp þar syðra.
Vorið 1958, flutist hún að
Kirkjubóli í Miðneshreppi til
barna sinna og tengdafólks, sem
þar bjó. Um sumartímann hresst
ist Steinunn nokkuð og hafði
jafnan fótavist, þar til í febrúar,
að hún varö fyrir byltu og var
rúmföist á spítala eftir það, unz
hún lézt 8. maí s.l. Þann 15.
s. m. á 78. afmælisdegi sínum
var hún svo flutt vestur afíur tii
hinztu hvíldar í kirkjugarðinum
á Hellnum. Báðar dætur hennar
og sonur, sem búsett eru þar
syðra, sáu um flutninginn og
fylgdu með vestur, einnig, annar
tengdasonurinn, og sá er henni
reyndist ekki sízt eftir ag hún
fluttist suður.
Margt af frændfólki og vinum
var viðstatt jarðarförima, sókn-
arpresturinn sr. Þor.gr. Sigurð:-
son á Stáðar.stað, annaðist yfir-
sönginn og minnt'ist hinirar látnu
með hlýlegum orðum og sagðist
vel frá að vanda, en frændi henn-
ar, Alexander Stefánsison í Ólafs-
vík, söng einsöng sálminn „Lýs
milda ljós.“ Meðal þeirra mörgu,
sem viðstaddir voru útförina var
systir hennar Svanborg, kona
Stefáns Krisíjánssonar verkstjóra
í Ólafsvík. Svanborg er nú ein
eft'ir á lífi af þeim systkinum.
Björn bróðir þeirra dó í Ólafs-
vík 1937, en kona hans Kristín
Bjarnadóttir er enn á lífi og 7
börn þeirra.
Steinunn átti á lífi er hún lézt,
auk barna sinna fjögurra, 7 barna
börn og 1 langömmubarn. En
börn þeirra Steinunnar og Hall-
björns eru þessi:
Sigríður, f 9. des. 1907. Valdi-
mar, f 10. sept. 1912. Gestur, f
15. ág. 1920 og Bergþóra f. 6.
ág. 1923.
Að síðustu vil ég færa Stein-
unni húsfreyju frá Einarslóni
þessar kveðjustökur:
Min um kynni mun ég hér,
mæla í stökum vilja.
Stuðlamálið mátti þér,
margar stundir ylja.
Góða fræðslu gafst þú mér,
slíkt gáfnafar má prísa.
Svo fáir voru fremri þér,
því fagra og stóra að lýsa.
Síðdegi.3 þá sólin skein,
og sumarig hafði völdin.
En jökulbungan heig og hrein,
heillaði sýn á kvöldin.
Þótt hrósuðum misjafn heim-
inum,
og hans um fallvölt gæði.
Fjallakónginn alltaf um,
á einn veg ræddum bæði.
f æðri heim þér eflaust skín
eygló fegri grundar.
Fyrst' þér var gefin sólarsýn
í sál til hinztu stundar.
Valdimar Kristófersson.
'.VWV.VAVAV.V.VrV.W.V.V.V.VAV.V.VA-.VV.V^II
kólalæknar
Skólalækna vantar að skólum í Reykjavík. Um-
sóknir sendist til Heilsuverndarstcðvar Reykja-
víkur fyrir 9. október n.k.
Nánari upplýsingar gefur borgarlæknir.
Stjórn Heilsuverndarstöðvar Reykjavíkur
.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.'.'.V.V.V.V
WAV.VAW.V.VAW.V.V.V.V.VAV.V.V.V.V.-.V.VrtS
Laus bókarasiaða
Bókari, karl eða kona, verður ráðinn að bæjar-
fógetaembættinu í Kópavogi frá 15. næsta mán-
aðar. Laun samkvæmt 10. fl. launalaga. Umsókn-
arfrestur einn mánuður.
Bæjarfógetinn í Kópavogi, 8. september 1959.
V.V.V.V.VV.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.’.V.V.V.V/.V.V
Áskriftarsíminn er 1-23-23 :