Tíminn - 07.01.1960, Blaðsíða 5

r smi&T'.tsí.-f.t-sílT ,Wi!IKST
TÍMINN, fimmtudagmn 7. janúar 1960.
VETTVAN6UR ÆSKUNNAR
RITSTJÓR!: DAGUR ÞORLEIFSSON
Hann er naumast meðalmaður
vexti, bjartur yfirlitum og fremur
toginleitur. Andlitið er fölt og
augun djúp og dökk. Tvítugt skáld,
cem lifir einungis fyrir köllun
sina, af mörgum talinn fremstur
íslenzkra ungskálda í dag, maður
fraiiitíðarinnar.
— Þú munt vera Reykvíkingur,
Jáhann, segi ég, er við höfum tek-
ið okkur sæti sinn hvoru megin
við skrifborðið.
— Jú, ég er fæddur hér. Það
gerðist annan júlí 1939.
— Og hvenær hófstu handa við
yrkingar?
— Um það er erfitt að segja.
itaunar má halda því fram með
fullum rétti, að hver maður byrji
að yrkja um leið og hann fæðist.
I!n ef við höldum okkur við venju-
lega merkingu orðanna, fór ég að
skrifa hitt og þelta niður innan
fermingaraldurs. Það er allt fyrir
löngu komið í ruslakistuna.
— En hvenær var svo hafist
lianda fyrir alvöru? •
— Um fjórtán ára aldur. Fyrsta
ijóðabók mín, Aungull i tímann,
er kom lit 1956, var samsafn Ijóða,
er ég orti á aldrinum 14—17 ára.
— Og hvað er að s'egja um viðj
tökur?
— Þær voru furðu góðar, miklu
fcetri en ég hafði þorað að vona.
Svo ég hélt ótrauður áfram. Fór til
Svíþjóðar vorið 1957 á vegum rit-
höfundafélagsins. Þá skrifaði ég
fcók á þremur vikum og fleygði
fc,onni síðan. Næsta skrefið var svo
Undarlegir fiskar, er út kom haust-
ið 1958. Sú bók var í svipuðum stíl
og hin fyrri, en í síðasta kvæðinu
kveður þó nokkuð við annan s'ón.
Má ef til vill segja, að í því sé lið-
i.nn tími kvnddur, en í staðinn
komi fram ákveðnari og mótaðri
stefna. Næsta bók mín verður
framhald þessa kvæðis, hún á að
heita Tvö hús á jörðu.
— Hvenær kemur hún út?
— Á næsta ári, ef mér tekst að
krækja í einhvern útgefanda. Auk
þess hef ég þýtt nokkuð af ljðum,
og vonast til, að þau komi út fljót-
lega. Annars höfurn við íslending-
ar nokkra sérstöðu í þessu efni.
•— Hvað áttu við?
— Það, að í Skandiuavíu þykir
t. d. sjálfsagt að þýða og gefa út
sem mest af erlendum ljóðum.
Slíkt virðist ckki mega hér á landi,
fyrr en einhver skáld, sem enginn
hefur vitað um að væru til, fá allt
í einu nóbel.vverðlaun. Þá loks er
chætt að þýða þau á íslenzku.
— Þú teiur, að við fylgjumst
ekki nógu vei með tímanum í þess-
um efnum?
— Já, Ijóðlist getur alls ekki
hlómgast á íslandi, nema menn séu
opnir fyrir því, sem gerist erlendis
í þeim efnum. Að þýða greinar eft-
ir erlenda bókmenntafræðinga er
ekki nóg, því þeir sjá höfundana
með allt öðrum augum en við.
Máske stafar þetta af bví. að ís-
lendingar halda, að nú séu ein-
hverjir byltingatímar í ljóðlist. Sú
VIÐTAL VIÐ
JOHANN
HJÁLMARSSON
fcylting er fyrir löngu um garð
gengin, sem sjá má af því, að kín-
\ersk kvæði, ort fyrir Krists burð,
eru kölluð atómbull.
— Hvaða höfunda hefurðu eink-
um þýtt?
— Fyrst skal telja Quasimodo.
Þá koma lióð eftir García Lorca og
Neruda. Einnig eftir ýmis sænsk
skáld, Gunnar Ekelöf, Blomberg
og fleiri.
— En hvert er viðhorf þitt til
skáldskaparins yfirleitt?
— Það er ómögulegt að segja
skáldum hvernig þau eigi að yrkja.
Þau verða að segja sér það sjálf.
Miklar breytingar í ljóðlist verða
að stafa af nauðsyn. en ekki
föndri, og þannig er það raunar
TVÖ HUS A JÖRÐU
Komdu nú með sverðin: við skulum berjast
leggja á hafið þúsund hvítum skipum
sigla tií landsins
þar sem hús óttans
stara mót gráum dauðum himni
og komdu með ljósið
sem vex í þessu myrkri
haltu því andartak í höndum
láttu vofurnar greina augu þess
svo stökkvum við á land og við munum brenna
hús óttans og nóttin mun koma
svartasta nótt í þessu dimma landi
En ekkert getur lagt okkur að velli
því við erum lífið við erum von heimsins
nóttina munum við sigra deginum varpa í hylinn
og skapa nýja sól og nýjan himin
og nýja von er þýtur gegnum skóginn
og talar við börnin er bíða við gruggugar lindir
og fiskana í hafinu þar sem mosinn grær
Og börnin munu bregða á leik og sýngja
og fiskarnir synda hraðar en áður
og við munum kinka þögul kolli
og vita að loksins loksins höfum við sigrað
En á morgun mun ég aftur segja við þig:
Komdu með sverðin: við skulum berjast
leggja á hafið þúsund svörtum skipum
sigla til landsins
þar sem hús gleðinnar
horfa móti bláum heiðum himni
og komdu með myrkrið
sem vex í þessu ljósi
haltu því andartak í höndum
láttu fólkið greina augu þess
svo stökkvum við á land og við munum slökkva
ljósin í húsi gleðinnar og daguriun mun koma
bjartasti dagur í þessu bjarta landi
En ekkert getur lagt okkur að velli
því við erum dauðinn við erum hatur heimsins
og við munum draga fyrir sól og himin
og skapa hatur enn meira hatur
og senda óttann á ný gegnum skóginn
til að nísta börnin er dansa við tærar lindir
og.fiskana í hafinu þar sem blómið grær
og við munum þurrka hróðugir blóðug sverðin
og vita að enn höfum við sigrað
alltaf. Ég fyrir miU levti er ckki
fjarri því, að ljóðlistin myndi
græða á því að fjalla meira um
það, sem er að gerast. Þetta þarf
þó ekki að kosta minni ræktarsemi
\ ið listina eins og sumir virðast
lialda. Ljóð getur verið skáldlegt,
þótt það fjalli ekki um ást eða
dauða, heldur um símann eða hita-
skáld og fer sínar eigin leiðir á
skemmtilegan hátt.
1 — Þú telur þá, að súrrealisminn
hafi náð s'ér betur niðri.
— Tvímælalaust. Kiljan hefur
: sótt mikið tii hans, samanber Vef-
' arann mikla frá Kasmír og Kvæða-
kverið, til dæmis ljóðið Únglingur-
i.nn í skóginum, enda varð það höf-
veituna eða jafnvel umræður á Al-
þingi. Menn s'kiptast í tvo hópa,
annar hópurinn vill ljóð um póli-
tik, hinn mystík. En eins og ég
drap á áðan, eru slíkar kröfur
mjög fáránlegar. Skáidið verður
sjálft að finna knúið á dyr sínar.
— Telur þú að rím í Ijóðum sé
æskilegt?
— Ljóð getur verið jafngott,
hvort sem það er rímað eða órím-
að. H.vert skáld verður að gera upp
v,ð sjálft sig hvort það notar rím.
Mér f'innst stuðlar yfirleilt vera til
trafala og óprýði, en rím getur
verið ágætt til áherzluauka, ef hóf-
lcga er með íarið. Ég býs't við, að
r.æsta kynslóð láti sig litlu varða,
hvort ljóð eru órímuð eður ei.
— Hvað álíturðu um framtíð
Ijóðlistar yfirleitt?
— Ég var spurður svipaðrar
spurningar í útvarpsþætti fyrir
nokkru og svaraði þá, að það gæti
undi dýrt á sínum tíma. Kiljan
hcfur alltaf verið gramsari. Hann-
es Sigfússon er líka undir áhrifum
íúrrealismans. í málaralist er súr-
rcalisminn mjög sterkur. Einn
mcsti málar' nútímans. Salvador
Dali, er súrrealisti. Hér á landi
cigum við góðan fulltrúa súrreal-
ismans, þar sem Alfreð Flóki er.
Að vísu er hann ekki eingöngu
súrrealisti. Hann er nokkurs konar
Pallas Aþena í íslenzkri myndlist.
— En er súrrealisminn áberandi
í skáldskap á síðustu árum?
— Já, að vísu, en hins ber að
gæta, að í dag eru skáldin ekki
lengur eingöngu á bandi súrreal-
ismans, þótt bau notfæri sér hann
: á ýmsan hátt.
| — Margir telja Stein Steinárr
boðbera nýrrar stefnu í ljóðlist hér
á landi. Hvað hefur þú um það að
segja?
— Steinn gerir snemma merki-
og kjarnorku-
sprengju í höndum
farið eftir landslaginu á tunglinu.
Sem sagt, skáldskapurinn verður
ævinlega fyrir miklum áhrifum af
landslaginu, því sem við höfum í
kringum okkur.
— Hvaða skilgreiningu gefur þú
á því, sem almenningur kallar a't-
ómkveðskap?
— Almenningur kallar öll órím-
uð lióð atómljóð, og eru klassískar
bókmenntir þar ekki undanskildar.
Orðið er annars ágætt, ef það væri
notað í breyttri merkingu, um
skáld, sem leita fyrst og fremst
yrkísefna í r.útíðinni, með gerfi-
tungl fyrir geislabaug og kjarn-
orkusprengju í höndum.
— Hver mur.di vera frumkvöðull
þeirrar stefriu? Eliot?
— Það er 100% vitleysa. Frum-
herjarnir eru sennilega Walt Whit-
man í Bandaríkjunum og Rimbaud
í Frakklandi, en upp úr fyrri
heimsstyrjöld bólar fyrst fyr'r al-
vöru á nýrri stefnu í ljóðlist með
aadaismanum og súrrealismanum.
Súrrealiska ávarpið var birt í París'
1924. Súrrealisminn varð eldvígsla
ails þess, er kallað er nútíma ljóð-
ist. Merkustu skáld nútímans hafa
skipað sér undir merki hans.
— Hverji- s'tóðu að ávarpinu?
— André Breton var höfundur
þess, en með honum voru í ráðum
skáld eins og Eluard. Aragon og
Tzara. Hinn síðazt nefndi er Rúm
eni, en skrifar á frönsku. í æsku
dvaldist hann í Sviss, og kynntist
þá Lenin, s'am þar var landflótta.
Þeir urðu góðir vinir og tefldu
s.:ák saman á kaffihúsi í Ziirich.
Báðir áttu eftir að valda bylting-
um, hvor á sínu sviði. Þá var Tzara
?ð skapa dadaismann. en síðar
snerist hann á sveif með súrreal-
istum.
— Hafa íslcnzk skáld gerzt dada-
istar?
— Sum af kvæðum Jónasar
Svafárs minua nokkuð á bá stefnu.
Fn þetta er ómeðvitað hjá Jónasi.
J Hann er fyrst og fremst íslenzkt
legar tilraunir, en hefur sennilega
haft mest áhrif með persónuleika
sínum, eins og góður maður hefur
sagt. Ljóð eins og Vor, sem birtist
í Ljóð, eitt fallegasta ljóð á ÍS-
ler.zkri tungu, er ásamt nokkrúm
öðrum kvæðum undanfari Tímans
og vatnsins. Tíminn og vatnið er
nýstárlegt og hefðbundið í senn,
og kannske er þannig líka með all-
rn moderne skáldskap. Menn lita
á formið sem aðalatriði, efnið, hið
póetiska líf, láta þeir s'em vind um
cyrun þjóta. Steinn er sannastur í
bölsýnisljóðum sínum, hann var
bölsýnt skáld sem leikur sér að því
að gera grín að vesalings mann-
kindinni í afvegaleiddum heimi.
Við eigum fáum skáldum eins' rrlik-
ið að þakka fyrir dirfsku sína og
óbilgirni. Steinn mun lengi í heiðri
hafður.
— En Jón úr Vör? í
•— Hann er sósíalrealisti, að eig-
in sögn. Þorpið er tímamólaverk
og eltt hið merkasta, er um gétur
í okkar bókmenntum.
— Að hvaða leyti markar það
tímamót?
— Fvrst og fremst í íormi. Hvað
cfni viðvíkur, hefur svipað komið
fram áður, til dæmis hjá Erni Arn-
arsyni. En með þorpinu má segja,
?.ð einfaldleikinn s'é hafinn til
nýrrar virðingar á íslandi. Skáld-
ið kemur skoðunum sínum á fram-
færi á hógværan hátt. Hið prósa-
istiska mál öðlast nýtt skáldlegt
gildi. Form Jón.s er vandasamt og
ckki nema á færi góðra skálda.
líonum er alltof lít ll gaumur gef-
inn. En ef við leitum skálds, sem
er sérstakléga fulltrúi nútímans,
kemst Sigfús Daðason líklega
einna næst því. Bók hans. Hendur
oe orð, sem er nýkomin út, skipar
honum tvímælalaust í fremstu röð
ístenzkra skálda. Jón Óskar er
tmnig merkt skáld og rammaukn-
astur í baráttuljóðum sínum, eins
cg Liós tendruð og slökkt í Guate-
inala. Af yngstu kynslóðinni lofar
(Framhald á 11. síðu).