Tíminn - 14.12.1961, Qupperneq 8

B
★ JDLABLAÐ TÍMANS 1961 ★
um ferðir norrænna manna um landið að
fomu. Hann hafð' sannfærzt fyrirfram
um réttmæti ályktana sinna, og ekkert
megnaði að breytá þeim. Kensington-
steinninn er frægt dæmi, sem flestum
mun enn minnissfætt, um næsta óvís-
indalega elju við að halda því til streitu,
er ekki fær staðizt fyrir dómstóli rann-
sóknanna.
Eben Norton Horsford varði bæði
miklum tíma og fé til þess að rannsaka
rústir þær, sem hann fann við Karlsá,
þótt ekki legði hann í mikinn uppgröft,
og hann hóf að skrifa ritgerðir og bækl-
inga um þetta efni. Kom brátt þar, að
hann kvaðst hafa fundið Leifsbúðir og
þóttist geta vísað á hús Þorfinns karls-
efnis. Taldi hann liggja í augum uppi,
að sá staður, er Vínlandsfararnir nefndu
Nú í haust hefur verið talsvert
rætt um húsarústir, sem Norðmað-
urinn Helge Ingstad telur sig hafa
fundið á Nýfundnalandi og ætlar,
að séu frá tímum Vínlandsfaranna.
Ekki er þetta þó í fyrsta skipti, að
menn telja sig hafa fundið húsa-
rústir, er stafi frá þeim. Hér segir
af öðrum slikum fundi, er menn
gerðu sér alltítt um fyrir sextíu til
sjötíu árum, þótt nú sé fyrir Iöngu
orðið hljótt um hann.
I
ÞORSTEINN ERLINGSSON
/
Fyrir eitthvað sjötíu árum bar svo til,
að maður, sem hét Eben Norton Hors-
ford, geispaði golunni í bæ þeim, sem
Cambridge nefnist, á austuxströnd Banda
ríkjanna. Bær þessi er''við útjaðar Bost-
onar, og skilur þar á milli straumlygn á,
sem við getum kallað Karlsá. Eben Nor-
ton Horsford var kennari í efnafræði við
Harvard-háskóla í Boston og mikils met-
inn maður á heimaslóðum sínum.
Fræði þau um sýrur og sölt, basa og
upplausnir, er'hann þuldi yfir stúdent-
unum, áttu samt ekki hug hans allan.
Hugfólgnasta viðfangsefni hans var alls
óskylt skyldustöríunum. Hann hafði kom-
izt að raun um, að við Karlsá voru gaml-
ar rústir, og þessar fornu tættur höfðu
laðað hann til sín, þegar hann gerðist
þreyttur á efnafræðinni og andrúmsloft-
inu í rannsóknarstofunum.
£llir Bostonarbúar vissu að sjálfsögðu,
að þar tóku pílagrímarnir svonefndu
iand á hinu fræga skipi, Maíblóminu,
árið 1620 og stofnuðu fyrstu nýlendu
enskra manna i þeim löndum, sem síðar
kölluðust Baridaríki Norður-Ameríku,
enda hafa þeir, sem eiga uppruna sinn
og heimkynni í Boston, þótzt nokkru
fremri og merkilegri samlöndum sínum
allt til þessa dags En Horsford kunni
líka góð skil á því, að önnur skip höfðu
siglt að ströndum Vesturheims sex hundr
uð árum áður en pílagrímarnir ensku
felldu þar segl á Maíblóminu. Og sem
hann leiddi augum hin fornu mannaverk
við Karlsá, kviknaði í hugskoti hans sá
draumur að gera dýrð Bostonar enn
meiri.
Upp frá þessu var honum það mest
keppikefli að leiða rök að því, að hinir
fornu Vínlandsfarar hefðu gist þessar
slóðir, reist sér þar búðir og haft þar
setu. En ekki er því að leyna, að honum
fór þar svipað og fleiri fræðimönnum
vestan hafs, er tekizt hafa á hendur að
rannsaka það, sem þeir hyggja minjar
Konungdómur
hja
ungfrú
Hrossafurðu
Hóp, væri eirimitt þarna, og hann þóttist
geta sýnt fram á, að sum staðarnöfn, sem
enn eru notuð í Vesturheimi, væru runn-
in frá norrænum mönnum, sem þangað
komu fyrir ævalöngu.
En þrátt fyrir dugnað sinn og elju
veittist honum torvelt að fá uppgötvun
sína viðurkennda. Að sönnu virðast kenn-
ingar hans hafa fallið í sæmilega frjóa
jörð í Boston, enda var undinn að því
bráður bugur að koma þar upp Leifs-
styttu. Þetta minnismerki var afhjúpað
árið 1887, og flutti Horsford þar sjálfur
vígsluræðu, svo sem sá, er mest hafði til
matarins unnið.
Eben Norton Horsford var ekki svo
skapi farinn, að hann legði árar í bát,
þótt fyrirstaða yrði á því, að hugmyndir
hans hlytu viðurkenningu. Þegar hann
sá fram á, að hann myndi sjálfur allur,
áður en hugmyndir hans hlytu staðfest-
ingu, lét hann kalla að sjúkrabeði sínum
dóttur sína. Kornelíu að nafni. Þetta
heygðir og munir lagðir í gröf með þeim.
Þess vegna gekk hún á hæðir og hugði
að haugum. Þóttist hún þegar sjá mis-
hæðir ýmsar, sem líktust fornmanna-
haugum. Lét hún grafa í þessar mishæðir
og fundust þar steinar. En þeir lágu þar
óreglulega, svo að hana grunaði, að haug-
arnir hefðu verið grafnir upp áður. Loks
fannst þó einn staður, þar sem steinarnir
lágu eðlilega, að henni virtist, í snotrum
hring. Samt voru þar engin bein, og gaf
hún þá upp vonina um það, að henni auðn
aðist að hampa hauskúpum fallinna Vín-
landsfara í lófa sér. Þetta féll henni þó
illa, því að hún hafði oftlega um vetur-
inn lesið kvæði eftir Longfellow um
beinagrind í hertygjum.
Hún leitaði og til fornfræðinga um að-
stoð við rannsóknirnar. Um þessar mund-
ir hafði Valtýr Guðmundsson gefið út rit
sín um húsagerð á íslandi á söguöld og
hlotið doktorsnafnbót í Kaupmannahöfn.
Nafn hans var kunnugt foinfræðingum
vestan hafs, er fyigdust með rannsókn-
um á háttum norrænna manna, og nú gaf
einhver ungfrú Hrossafurðu það ráð að
leita til dr. Valtýs. Það lét hún ekki
segja sér tvisvar. Hún skrifaði dr. Valtý
og fór þess á leit við hann, að hann kæmi
vestur um haf og tæki að sér framhalds-
rannsókn á rústunum við Karlsá.
Dr. Valtýr virðist fyrst í stað ekki hafa
haft mikinn hug á þessu boði. Þegar
hann svaraði ungfrúnni, bar hann því
við, að íslenzkar rústir frá söguöld hefðu
ekki verið rannsakaðar nægjanlega vel
til þess, að nothæfur grundvöllur væri
fenginn til samanburðar. Slíkar viðbárur
stoðuðu þó lítt, þegar Hrossafurða var
annars vegar. Hún skrifaði dr. Valtý um
hæl og bauðst til þess að standa straum
af kostnaði við rannsóknir á íslandi. Eft-
ir nokkrar bréfaskriftir réðst það, að
Þorsteinn skáld Erlingsson var sendur
frá Kaupmannahöfn til íslands til forn-
staðir Leifs héppna og Þorflnns karlsefnls og hús þau, sem þeim voru ánöfnuð.
gerðist síðasta kvöld ársins 1892. Talaði
hann til dóttur sinnar á þessa leið:
„Hvað finnur þú í bústað Þorfinns
karlsefnis, úr því að ég fann hlóðirnar i
Leifsbúðum? Og íyrst ég fann veggina,
sem Leifur hlóð, hvað finnur þú í húsi
Þorfinns, sem þú getur skrifað um?“
Hann mælti siðan svo fyiir, að dóttir
hans skyldi kaupa land það, þar sem
hann væri sannfærður um, að rústirnar
af húsi Þorfinns Karlsefnis væiu, og þeg-
ar voraði, skyldi hún taka járntein og
kanna með honurn jarðveginn, unz hún
fyndi fyrir honum steinana í hlóðum sæ-
farans og veggjum húss hans.
Næsta kvöld tók Kornelía móður sípa
tali og leitaði samþykkis hennar á því, að
hún lyki því verki, sem föður hennar var
svo hugfólgið og byggi til prentunar þær
greinar um Vínlandsfarana, er honum
entist ekki aldur til þess að leggja á síð-
ustu hönd. Móðir hennar féllst Ijúflega
á þetta.
Nú hafði ungfrú Kornelía Horsford
tekið málin í sínar hendur. Hún reyndist
skörungur mikill íslendingar nefndu
hana Hrossafurðu.
Hinn næsta vetur las hún af miklu
kappi allt, það sem hún náði til, um
siglingar norrænna manna, byggingar
þeirra, siði og háttu, Vínlandsfarir
þeirra og landkönnun. Hún tók að nema
íslenzku og hún leitaðist einnig við að
kynna sér háttu Indíána og byggingarlag
þeirra manna, sem til landsins komu
eftir daga Kólumbusar. Hún vildi vera
búin að öðlast nokkurn skilning á fræð-
unum, áður en hún hæfi að kanna
bakka Karlsár með járnteininum.
Hinn 9. aprílmánaðar var frost farið
úr jörðu. Þá tók Ilrossafurða járnteininn
sér í hönd. Þegar hún hafði leitað árang-
urslaust í heila klukkustund, varð henni
Ijóst, að verkefnið var örðugt fyrir við-
vaning. Leitaði hún því til manns. sem
hafði aðstoðað föður hennar við rann-
óknir hans Hann kom á vettvang. or
íú brá svo við, að bráðlega glumdi i
írjóti, er hann stakk járnteininum mður
jörðina. Að þremur klukkustundum
'inum hafði hann fundið fyrir tveim
:ggjum, sextíu og fjögurra feta löngum.
jörðu niðri. Að þessriT gazt ungfrúnm
vo vel, að hún fol honum þá þegar þetta
”öld yfirstjórn leitarinnar
í bókum sá Ilrossafurða víða frá þvi
-agt, að norrænir menn hefðu verið
Dr. VALTYR GUDMUNDSSON
leifarannsókna sumarið 1895. Hafði hann
meðferðis rækileg fyrirmæli frá ung-
frúnni um það, hversu hann skyldi haga
rannsóknum á íslandi — uppgreftri,
mælingum, myndatöku og teikningum.
Er nú skemmst af því að segja, að Þor-
steinn ferðaðist víða um ísland þetta
sumar og kannaði að einhverju leyti
leifar t*m tvö hundruð gamalla mann-
virkja — húsarústir, naust, garðlög,
veitustokka, stíflur, dómhringi og virki.
A meðan þessu tór fram á íslandi, not-
aðist Hrossafurða við ýmsa hjálparmenn,
sér samlenda, við athafnir á Karlsár-
bökkum.
Nú segir ekki af tíðindum hinn næsta
vetur og þar til i maí 1896, að allt var
komið í sumarblóma við Eyrarsund. Þá
var það nótt eina, að Þorstein Erlingsson
dreymdi þann draum, að hann væri bú-
mn að finna „paragraffinn i hegningar
lögunum, sem verndar persónu- og sam-
vizkufrelsi trúleysingja fyrir sorpi og
óþverra guðsbarna". Þorsteinn átti um
þetta leyti heldur vont atlæti af hálfu
þetrra. sem töldu sig öðrum fremur á
snærum guðs, enda segist hann lengi
hafa leitað að þessari lagagrein, sem
honum vitraðist í draumnum. Þótti hon-