Tíminn - 03.01.1965, Blaðsíða 5

SUNNUDAGUft, 3. janúar 1965.
TBMINN
Áramótabrenna við Ægissíðu.
Nú vantar ævi-
sögur Björns og
Skúla.
Kristján Albertsson hefur i
lokið ritverki sínu um Hannes
Hafstein. Þriðja og seinasta
bindið kom út fyrir jólin. Það
ber mjög svip hinna fyrri
binda. Hannes hafinn til skýj-
anna, en andstæðingar hans
jarðaðir utangarðs. Einkum er
sótt hart að þeim Birni Jóns-
syni og Skúla Thoroddsen í
seinasta bindinu, og mun þó
mörgum hafa fundizt nægilega
að þeim vegið áður. En þrátt
fyrir alla hlutdrægni, er þetta
ritverk Kristjáns læsilegt og
hvetur menn til að gefa þessu
timabili og söguhetjum þess
meiri gaum. Það hefði saga
Hannesar sennilega ekki gert,
ef hún hefði verið skráð af
hóflegum og hlutlitlum sagn-
ritara. Vel kann líka svo að
fara, að þeir Björn og Skúli
'geti orðið Kristjáni þakklátir
áður en lýkur, því að vonandi
verður þessi ádeila á þá til þess,
að einhver aðili tekur sér fyrir
hendur að láta skrásetja sögu
þeirra. Hún er vel þess verð,
því að svo víða komu þeir við
sögu og höfðu svo mikil áhrif
á samtíð sína. Báðir eiga það
vel skilið, að þeir séu ekki látn-
ir gleymast. Ýmsum mun finn-
ast, að Almenna bókafélagið
ætti að taka þetta verk að sér,
þar sem það hefur gefið út bók-
ina um Hannes. En ekki mætti
það fá til þess verks Hannesar-
mann á borð við Kristján.
„Að sit ja við
völdin”.
Hannes Hafstein varð tvíveg-
is ráðherra. Hann var fyrst ráð-
herra í fimm ár, frá 31. jan.
1904 til 31. marz 1909. Síðar
varð hann svo ráðherra í tvö
ár, frá 24. júlí 1912 til 21. júlí
1914. Það kemur glöggt fram
í seinasta bindinu hjá Kristjáni,
að allt annar svipur er yfir sið-
ara ráðherratímabili Hannesar
en hinu fyrra. Á fyrra tímabil-
inu hefur hann forustu um
ýmis ný og mikilvæg umbóta-
mál, enda hvarvetna af nógu
að taka vegna langvarandi kyrr
stöðu í málum landsins, sem
stafað hafði jöfnum höndum af
íhaldsamri stjórn í Danmörku
og erfiðu árferði. Á síðari ráð-
herratímabili aðhefst Hannes
hins vegar lítið og seinni hluti
þess einkennist mjög af því, að
hann reynir að halda ráðherra-
dómi, þótt ljóst sé orðið, að
hann hefur ekki þingfylgi til
að koma fram þeirri stefnu, er
vakir fyrir honum.
Þetta varð ástæðan til hinnar
hörðu eldhúsdagsræðu, sem
Benedikt Sveinsson flutti á
þingi 1913 og Kristján vitnar i
með lítilli velþóknun. í þeirri
ræðu fórust Benedikt m.a. orð
á þessa leið eftir að hafa rak-
ið, að ráðh. hafði ekki kom-
ið fram stefnumálum sínum:
„Það er aðeins eitt atriði á
hans órituðu stefnuskrá, sem
stendur fast og óbifanlegt. Því
hefur hann ekki brugðizt, held-
ur fylgt af mikilli staðfestu,
trúmennsku og einlægum huga
— haS er: að sitja við völdin “
Svo fór, að Hannes sagði af
sér, án þess þó að hafa áður
hlotið vantraust þingsins. Hann
gerði það, þegar honum var
orðið endanlega ljóst, að hann
gæti ekki komið fram stefnu
sinni í sambandsmálinu.
Hvað myndi
Benedikt segja?
Hinar fáu setningar úr eld-
húsdagsræðu Benedikts Sveins-
sonar, sem greindar eru hér að
framan, staðfesta þau gömlu
sannindi, að sagan endurtekur
sig. Það er löngu orðið Ijóst,
að núverandi ríkisstjórn hefur
fullkomlega misheppnazt það
meginloforð sitt að stöðva dýr-
tíð og verðbólgu. Svo gersam-
lega hefur þetta mislieppnazt,
að dýrtíð og verðbólga hefur
aldrei magnazt eins stórkost-
lega og í valdatíð hennar. Jafn-
framt er það ljóst, að ríkis-
stjórnin hefur aldrei verið úr-
ræðalausari í glímu sinni við
þennan vanda og hún er nú,
eins og söluskattshækkunin sýn
ir bezt. Þar sem hún hefur
margsýnt og þó aldrei gleggra
en nú, að hún hefur hvorki úr-
ræði né getu til að leysa þann
vanda, sem hún setti sér að
leysa, á hún samkvæmt öllum
lýðræðislegum reglum að segja
af sér og gefa þjóð og þingi
tækifæri til að velja nýja for-
ustu.
En þetta gerir stjórnin ekki.
Hennar eina stefnumál er orð-
ið það að sitja. Benedikt Sveins
syni fannst Hannes Hafstein
vera orðinn þaulsætmn, en
Hannes þurfti þó ekki nema
fáa mánuði til að komast að
raun um, að hann gat ekki
framkvæmt stefnu sína og þá
sagði hann af sér. Núverandi
stjórn hefur setið í fimm ár.
og misheppnazt að framkvæma
aðalloforð sitt allan þann tíma.
Uyafv hefði Benedikt Sveinsson
um þaulsætni hennar?
Friðarslagorð.
Hannes Hafstein talaði oft
um það, þegar hann var ráð-
herra, að hann vildi skapa frið
um deilumál þjóðarinnar. Það
er ekki ófróðlegt að rifja upp,
hvernig Benedikt Sveinsson leit
á þetta friðartal. Hann sagði í
eldhúsdagsræðunni 1913:
„Þetta friðartal ráðherra og
fylgifiska hans var og að vísu
aldrei annað en slagorð, til
blekkingar við landsmenn. Hér
í landi var góður friður áður
en ráðherra vakti upp uppkasts
drauginn. En það er altítt út
um heiminn, að valdafíknir
menn beita fyrir sig friðarslag-
orðum. Þegar t. d. einhver
uppreisnarseggurinn í Mexíkó
hefur brotizt til valda með blóð
ugum styrjöldum, þá lætur
hann það boð út ganga yfir
borg og bý, að hann vilji fyrst
af öllu tryggja frið í landinu,
þ.e. að hafa frið sjálfur til þess
að geta tryggt vaíd siþt í næði
og brotið andstæðingana á bak
aftur.“
Það er ekki úr vegi, að menn
hafi þessi ummæli Benedikts
Sveinssonar í huga, þegar rík-
isstjórn, sem fyrst og fremst
hlynnir að sérhagsmunum, tal-
ar um frið. Er það raunveru-
legur og réttlátur friður, sem
vaídr fyrir henni, eða friður
fyrir sérhagsmunina?
Ósamhljóða skrif
umaluminium-
verksmiðju.
Stjórnarblöðin gefa það til
kynna, að ríkisstjórnin sé 1 þann
veginn að semja við svissneskan
hring um byggingu aluminium-
verksmiðju, sem byggist á stór-
virkjun við Þjórsá. Þau spá
því, að þetta verði eitt aðalmál
framhaldsþingsins.
Skrif stjórnarblaðanna annars
vegar og Þjóðviljans hins vegar
um þetta mál eru næsta ósam-
hljóða. Stjórnarblöðin skrifa
þannig um slíka verksmiðju, að
helzt virðist mega skilja, að
hún myndi, ef til kæmi, leysa
allan vanda íslenzkra atvinnu-
mála. Jafnframt keppast þau við
að láta í ljós vantrú á aðra at-
vinnuvegi. Vísir segir t. d. ný-
lega, að vaxtarmöguleikar land-
búnaðarins séu takmarkaðir og
sama gildi einnig um sjávarút-
veginn. Forsætisráðherra tók
óbeint undir þennan áróður í
nýársgrein sinni í Mbl.
Þjóðviljinn skrifar hins vegar
um þetta mál líkt og um enda-
lok þjóðarsjálfstæðisins væri
að ræða.
Hóflaust skrum.
Sannleikurinn er sá, að bygg-
ing aluminiumverksmiðju skap-
ar hvorki mikla atvinnu né eyk-
ur þjóðartekjurnar að ráði. Gert
er ráð fyrir, að hún muni í
fyrsta áfanga ekki veita nema
300 manns atvinnu. Til saman-
burðar má geta þess, að ráðgerð
skipasmíðastöð í Njarðvík mun
veita um 400 manns atvinnu.
Það er vissulega broslegt, að
reynt skuli að halda því fram,
að 300 manna verksmiðja geti
að verulegu leyti leyst landbún-
að og sjávarútveg af hólmi og
valdið straumhvörfum í atvinnu
málum landsins. Sá vandi að sjá
vaxandi þjóð fyrir nægri at-
vinnu, leysist lítið með bygg-
ingu slíkrar verksmiðju. Þess
vegna er heimskulegt og hættu-
legt að ætla að nota slíkt sem
átyllu fyrir því, að þjóðin haldi
að sér höndum meira og .ninna
á öðrum sviðum.
Hitt er hins vegar rétt, að
bygging verksmiðju sem þessar-
ar getur haft hagstæð áhrif á
jafnvægið í byggð landsins, ef
hún yrði staðsett með það fyrir
augum. Að sama skapi getur
hún orðið til að stórauka ójafn-
vægið, ef hún yrði staðsett
5
þannig, að hún ýtti undir fólks-
flutninga til Reykjanesskagans.
Þá getur aluminiumverk-
smiðja gert byggingu stórs
orkuvers auðveldari. Hvorugt
af því, sem hér er nefnt, rétt-
lætir hið hóflausa skrum stjórn-
arblaðanna um mikilvægi alum-
iniumverksmiðju.
Yandasatnir
f annan stað er svo að athuga
rök Þjóðviljans fyrir því, að
það hljóti að tákna endalok
sjálfstæðisins, ef erlendur aðili
byggði slika verksmiðju hér.
Þetta fer vitanlega allt eftir
því, hvernig samningurinn við
umræddan aðila verður. Margar
þjóðir hafa gert slíka samninga
með sæmilegum árangri. Hér
getur hins vegar verið mikil
hætta á ferðum, ef gengið er til
slíkra samninga með sama hug-
arfari og þegar landhelgissamn
ingurinn við Breta var gerður,
þ. e. gengið að öllum aðalskil-
yrðum hins erlenda aðila. Land-
helgissamningurinn gerir það
eðlilega að verkum, að menn
bera ekki mikið traust til núv.
ríkisstjórnar í þessum efnum.
Hóflaus áróður stjórnarblað-
anna um mikilvægi aluminium-
verksmiðju vekur jafnframt
óþægilegar grunsemdir. Þau
eru líkust því að verið sé að
undirbúa það að réttlæta miður
hagstæðan samning.
Slíkur samningur getur orð-
ið enn mikilvægari en ella
vegna þess, að hann er líklegur
til að geta orðið fyrirmynd ann-
ara slíkra samninga, er síðar
yrðu gerðir. Því skal sízt úr því
dregið, að vel verði að vanda til
þessa samnings, ef úr honum
verður. En sé til slíkrar samn-
ingsgerðar gengið af fullri þjóð-
hollustu og án allrar oftrúar á,
að aluminiumverksmiðja leysi
allan vanda, þarf slíkur samn-
ingur ekki að verða þjóðinni
neinn fjötur um fót. Því þarf að
halda á málum við hinn erlenda
aðila af fullri einbeitni og
stjórnarblöðin mega ekki skrifa
þannig, að stjórnin telji hér um
slíkt mál að ræða, að hún sé
raunar tilbúin að ganga að
hverju sem er. Vafalaust eru
þessi skrif stjórnarblaðanna
þegar búin að hafa óheppileg
áhrif.
Barlómsræða.
Öll ræða forsætisráðherra á
gamlárskvöld hné í þá átt, að
lítil þjóð í stóru og harðbýlu
landi hefði örðuga aðstöðu,
miðað við stærri þjóðir. Hjá
slíkri þjóð hljóti hin sameigin-
legi kostnaður að verða hlufalls
lega miklu meiri og efnahags-
lega aðstaða á flestan hátt
örðugri. Ráðherrann kvaðst þó
ekki segja þetta til að vekja
vantrú þjóðarinnar á framtíðina
né til þess að hvetja hana til að
innlimast einhverri stærri efna
hagslegri heild eða bandalagi.
Allt tal ráðherrans gekk þó 1 þá
átt að mikla erfiðleika smáþjóð-
arinnar.
Hér er vissulega um bæði
rangan og hættulegan barlóm
að ræða. Það er mikill mis-
skilningur, að fjölmennið dragi
hlutfallslega úr hinum sameig
inlegum þörfum, heldur skapar
Framh. á bls. 2.