Vísir - 24.12.1915, Síða 5

VÍSIR
Vilji heldur vinna þaö til aS senda
skipin alla leið suður fyrir Afríku.
Það er langt síðan að skipaleið
var gerð milli Miðjarðarhafsins
og hafsins rauða. Á 14. öld f. Kr.
létu Egiptakonungarnir Sethos I.
og Ramses II. gera skurð úr einni
kvísl Nílár og austur í RauSa haf.
En sá skurSur ónýttist smátt og
smátt. En um 500 f. Kr. var graf-
inn annar skurSur, sem notaSur
var um nokkrar aldir og var hon-
um haldiS vel viS all-lengi og vílck-
aSur og endurbættur á marga lund.
Sá skurSur var mikiS notaSur alt
fram á daga Trajans keisara i
Róm. SiSar fyltist hann þó, en Ar-
abar gerSu hann aftur skipgeng-
an á 7. öld.
Á síSari öldum hefir oft veriS
ráSgert aS grafa skurS í gegn um
SuezeySiS. ÞaS er 112 km. breitt
og liggur á milli Egiptalands og
Sinaiskagans.
Eftir aS sjóleiSin til Indlands
(suSur fyrir Afriku) var fundin
1497, hrakaöi verslun Feneyinga
mjög, og var þá mjög rætt um
þaS meSal þeirra aS gera skurð
gegn um eySiS. Enn var skurSur-
inn á dagskrá á dögum Ludvigs
XIV., og Napoleon lét verkfræS-
inginn Lepére rannsaka þaS 1798,
hvort gerlegt myndi aS grafa
skurSinn. En hann komst aS þeirri
niSurstöSu, aS flötur MiSjarSar-
hafsins lægi nær 10 metrum hærra
en flötur RauSahafsins, og áleit
því aS ekki yrSi hægt aS gera
skurSinn skipgengann vegna
straumsins nema meS ókleiíum
kostnaSi.
SíSan var ekkert gert í málinu
fyr en 1841, aS enskir liSsforingj-
ar sýndu fram á aS útreikningur
Lepéres væri rangur. Þá var þaS
aS maSur nokkur í Austurríki, Ne-
grelli aS nafni, tók máliS til at-
hugunar. GerSi hann nákvæmar
rannsóknir og áætlanir, sem vöktu
almennan áhuga á fyrirtækinu, en
hann dó skyndilega og tók þá F.
de Lesseps viS af honum og kom
verkinu í framkvæmd.
ÁriS 1859 stofnaSi Lessepps
hlutafélag, og þrátt fyrir þaS, þótt
Englendingar legSust mjög á móti
því, tókst því aS fá leyfi Tyrkja
til þess aS gera skurSinn, og
einkaleyfi til reksturs hans um
99 ár frá því hann yrSi tekinn til
notkunar; en eftir þatm tíma verSi
skurSurinn eign Egiptalands.
Fyrsta pálstungan var gerS 25.
apríl 1859 og rúmum 10 árum síS-
ar, þ. 19. nóv. 1869, var skurSurinn
opnaSur meS mikilli viShöfn og
aS viSstöddum fjölda helztu manna
úr Austur- og NorSur-álfu. Sagt
er aS hátíSahöldin hafi kostaS
Khedivan í Egiftalandi 20 miljónir
franka.
Menn skyldu nú ætla, aS þegar
skurSurinn loks var fullgerSur, þá
hafi allir erfiðleikar verið yfr-
stignir. En svo var ekki, og fyrst
í staS var mjög erfitt aS fá skip
til aS nota liann.
En svo stóS á því, aS áSur en
skurSurinn var gerSur, voru þaS
einkum og aSallega seglskip, sem
voru í förum milli NorSurálfu og
Asíu. ASeins fjórSi hluti þeirra
skipa, sem á þeim tímum sigldu
suSur um Afríku voru gufuskip.
Og þó aS leiSin um Suez-skurSinn
væri 24 daga siglingu styttri frá
Englandi og til Bombaj fyrir
gufuskip, og £rá borgunum viS
MiSjarSarhafiS 37 daga, þá var til-
tölulega lítiS unniS viS þaS, vegna
þess aS seglskip gátu alls ekki not-
aS skurSinn, vegna þess hve veSr-
átta á RauSahafinu var þeim óhag-
stæS.
Og fyrsta áriS fóru aS eins 25
skip um skurSinn, og áriS 1871
reyndi félagiS aS fá stórfé aS láni,
til þess aS halda sér uppi, en á-
rangurslaust, og lá þvi þá VÍS
gjaldþroti. En þá óx notkun
skurSsins alt í einu óSfluga, og
hagur félagsins batnaSi svo, aS
þegar áriS 1872 gat þaS borgaS
hluthöfunum dálítinn arS af hlut-
um þeirra.
SíSan hefur fyrirtækinu vegnaS
betur og betur og er nú orSiS eitt-
hvert allra stórkostlegasta gróSa-
fyrirtæki heimsins. Um 5000 skip
fara á ári hverju um skurSinn, og
allar árstekjur félagsins nema um
150 miljónir franka. En hlutabrjef-
in, sem menn voru fegnir aS losna
viS fyrir þriSjung verSs árið 1871,
fást nú ekki fyrir nífalt verS.
En hverjir áttu hlutina?
Allur kostnaSur viS byggingu
skurSsins varS um hálfan miljarS
franka. En hlutaféS var upphaf-
lega 200 miljónir í 400 þús. hlut-
um. Af þessum 400 þús. hlutum
áskyldi Khedivin í Egiptalandi sér
kaup á 177,642 eSa nær helming,
en hitt var selt í flestum löndum
NorSurálfunnar — nema Englandi.
Englendingar gerSu sér alt af
von um aS fyrirtækiS myndi fara
á höfuSiS og vildu ekkert viS þaS
eiga.
En þegar þeir sáu fram á þaS,
aS þessi von þeirra mundi bregS-
ast, þá sneru þeir viS blaSinu. —
ÁriS 1875 var Khedivin korninn
í fjárþröng; fjárhagur hans hafSi
raunar aldrei veriS góSur, en nú
varh ann korninn í svo rnikla klípu,
aS hann mátti til aS selja hluti sína
i skurSinum. Frakkar hirtu ekki
um aS kaupa þá, og Englendingar
’fengu þá fyrir gjafverS. SíSar
hafa Englendingar keypt fleiri og
fleiri hluti og hafa nú komist yfir
svo marga,, aS<í rauninni er skurS-
urinn nú orSinn brezk eign, og
það því fremur, sem þeir nú ráSa
lögum og lofum í Egiptarandi
síSan 1881 og einnig hafa lagt
undir sig Sinaiskagann.
Á þennan hátt hafa Englending-
ar náS skemstu leiSinni til Ind-
lands á sitt vald, sjálfsagt aS
margra dómi óverðskuldað.
Skip, sem ætla aS fara austur
um skurSinn, verSa fyrst aS koma
viS í borginni Port Said, sem
stendur viS norSur-mynni skurSs-
ins. Borg þessi stendur svo lágt,
aS ekkert sést af henni frá sjó, fyr
en í fárra kílómetra fjarlægS, ann-
aS en vitarnir og möstrin á skip-
unum i höfninni. En þegar inn á
höfnina kemur, blasir stytta Les-
seps viS á hafnaruppfyllingunni
og ber viS himin.
Frá Port Said er 18 tíma sigl-
ing eítir skurSinum. SkurSurinn
er mjór, og þegar tvö skip mæt-
ast, verSur annaS þeirra aS leggjast
upp aS bakkanum á ákveSnum
stöSum, sem eru sérstaklega útbún-
ir í því skyni. Þar sem skurSurinn
liggur út í hafiS rauSa, stendur
borgin Suez, gamall Arababær, en
miklu ómerkari en Port Said; en
vegna þess aS Suez-fjörSurinn er
mjög grunnur nyrst, er skurðinum
ekki lokiS þar, og liggur hann í
stórum boga langt út frá landi, út
á 9 metra dýpi í firSinum. Þar sem
hann endar, hefur veriS gerS eyja
og bygS viS hana höfn sú, sem
kölluS er Port Pewfik. En frá Suez
hefur veriS gerS uppfylling alla
leiS út aS Port Pewfik og lögS
járnbraut eftir henni.
SkurStollurinn, sem skipin verSa
aS greiSa er þau fara inn í skurS-
inn, er 6,25 frankar fyrir hverja
smálest, og er þaS aS meSaltali
20 þús. frankar fyrir hvert skip.
Stærstu skipin greiSa 60—70 þús.
— Þetta virSist vera alImikiS fé,
en þegar þess er gætt, aS ef skipin
færu suSur fyrir Afríku, þá yrSi
sjóvátrygging skipsins ein svo
miklu dýrari, aS fyllilega næmi
þessari upphæS, þá má kalla þetta
gjafverS. ÞaS sem sparast af kol-
um, vinnulaunum og tíma, er
hreinn ágóSi.
ÞaS liggur í augum uppi, hverja
feikna fjárhagslega þýSingu þaS
hefir fyrir Englendinga nú á tímr
um, aS geta haldiS yfirráSum yfir
skurSinum. Ef ÞjóSverjar fengju
fótfestu viS hann, eSa næöu hon-
um á sitt vald, má svo aS orSi
kveða, aS samband Englendinga
viS Asiu væri slitiS. En sagt er,
aS ÞjóSverjar og Tyrkir hafi nú
mikinn viSbúnaS tl þess aS gera á-
rás á skurSinn og Englendingar
byg'&ja viggirSingar meSfram hon-
um. — En meS allar þær athafnir
er fariS svo leynt, aS enginn veit
hvaS þar er gert fyr en á reynir.
Djöfsabrú.
(Svissnesk þjóSsaga eftir Alex-
andre Dumas.)
Reussá rennur í þröngum far-
veg, 600 feta djúpum, mi.lli þver-
hníptra standveggja og bannaSi
allar samgöngur milli íbúanna í
Corneradalnum og hinna, sem
byggja Goeschenendalinn, eSa meS
öSrum orSum: milli Grísóna og
Úría.
Þetta samgöngubann horfSi nú
til svo mikilla vandræSa báðum
nágrannahéruSunum, aS þau köll-
uSu saman alla þá ágætustu bygg-
ingameistara, er völ var á og þaS
varS til þess, aS margar brýr voru
gerSar yfir ána, en engin entist þó
árinu lengur sakir ofviSra, vatna-
vaxtar eSa snjóflóSa. SíSasta til-
raunin hafSi veriS gerS í lok 14.
aklar og stóS brúin óhögguS aS
mjög áliSnum vetri, svo aS nú
mátti búast viS, aS þyngsta þrautin
væri á enda. En einn morgun barst
amtmanninum i Goeschenen sú
fregn, aS enn væri tekiS fyrir um-
ferS yfir ána.
,,Jæja,“’ sagSi amtmaSurinn,
„þaS er þá vist ekki öSru til aS
dreifa en honum Skufsa, aS gera
þessa bansetta brú.“ Varla hafSi
hann slept síSasta orSinu, þegar
þjónn kom inn og kvaS Satan bíSa
úti fyrir. „Láttu.hann koma inn,"
segir amtmaöur.
• Þjónninn hvarf út, en inn kom
maSur á aS giska hálffertugur og
klæddur aS þjóSverskum siö; var
hann í nærskornum brókum rauö-
um, en frakka meS klaufermum,
svo aS skein í eldrautt fóSriS. Á
höfSinu hafSi hann hettu svarta
meS rauSa fjöSur upp úr, svo aS
yfirsvipurinn var harla kynlegur.
Skó hafSi hann á fótum nokkuS
ávala fyrir tána, og var þar nokk-
uS á undan tízkunni, því aS þetta
lag varö i mesta gengi 100 árum
síSar, eSa á ríkisárum LúSvíks 12.*
Aítan á hásininni var hækill, sýni-
lega samgróinn fætinum og ekki ó-
áþekkur því, sem er á hanafæti;
mátti hækillinn vel koma honum
aS liSi, ef honum skyldi þóknast
aS stíga á hestbak og vantaSi
spora.
Heilsast þeir nú, höföingjarnir,
og sezt amtmaöur í hægindastól,
en Kölski í annan; lét amtmaöur
fæturna hvila á ofngrindinni, en
Kölski geröi sjer lítiö fyrir og
lét sína falla á glæSurnar ofan.
„Jæja, vinur minn,“ segir
Kölski, „þú vildir mjer eitthvaS?“
„Ójá,“ gegnir amtmaSur, „eg
býst viS aS þú gætir oröiö okkur
aS liöi.“
„Nú, er þaS út af brúarháSung-
inni, eSa hvaS?“
„Jú-jú.“
„Er hún ykkur þá alveg nauS-
synleg?“
„ViS getum ekki án hennar ver-
IS' H
lo.
„Nú, þaS er svona," segir
Kölski.
„HeyrSu nú, Kölski sæll,“ seg-
ir amtmaSur eftir stundarþögn,
„þú ættir annars aö snara á brú
fyrir okkur.“
„Eg kem nú í þvi skyni,“ segir
Kölski.
„Jæja, þá er ekki annaS en aS
koma sér niSur á . .. .“
Amtmaður hikaSi.
„Á ómakslaunin?,“ anzaSi
Kölski glottandi og leit nokkuS svo
íbygginn á' amtmann.
„Já,“ svaraöi amtmaöur, er fann
nú, aS þarna mundi ágreiningur
risa.
„Ójá,“ segir Kölski og rær sér á
afturfótum stólsins og er aö hvessa
klærnar meS hnífi amtmannsins.
„ÞaS er nú annars ekki vist, aS
eg verSi svo heimtufrekur.“
„Jæja, þaS þykir mér vænt,“
segir amtmaöur, „því aS síSasta
brúin kostaöi 46,500 franka, en nú
viljum viS greiSa helmingi meira
fyrir þá nýju, og getum ekki boS-
iS betur.“
„Eg er nú ekki aö falast eftir
gullinu ykkar hérna,“ anzar þá
Kölski. „Eg get aflaS mér þess
sjálfur, þegar mér býöur svo viS
aS horfa. SjáSu bara til.“ Um leiS
tekur hann glóandi kolamola út úr
eldinum rétt eins og hann væri að
taka möndlu upp úr sælgætis-
öskjum. „Réttu fram höndina,"
segir hann svo viS amtmann.
AmtmaSur hikar.
„Ekkert aS óttast,“ segir hann
þá og laumar á milli fingra hans
niola’ úr skíru gulli, ekki heitara
en þó hann hefSi tekið hann úr
námunni.
AmtmaSur viröir hann fyrir sér
á allar lundir og ætlar svo aS
skila honum aftur, en Kölski af-
sagSi þaS og víxllagði fæturna
æSi-regingslega. „Þaö er gjöf frá
mér.“
„Þá get eg vel skiliö,“ mælti
amtmaöur og stakk gullinu í púss
* Frakkakonungur 1498—1515.