Vísir - 11.08.1917, Side 2

VISIK
Til miaais.
Borg«>-ítjðí:s)*kr2fatof#ps kl. 10—12 og
1—§
B®jarfðgetB*krifít9f»H feL. 10—12 eg 1—6
BœjargjaSdkarMksi/iio.** kl, 10—18 o*
1—6
íilaadobsski kl. 10—4.
K. V. U. M. Jklm aaatk aasnnd. 6%
HÍM
L. F. K. R. Bðkaútian minudaga kl. 6—8.
Laidakotaapit. HoimiákaKttmi tel. 11—1
Landabfiakins kl. 10—l.
Landsbðkasafs 18....8 eg 5—8. Útl6fi
1—®
Landisjóíar, afgr. 10—8 og 4—5.
LandiaÍKiinn, v.d. 8—10. Hsiga daga
10—13 og 4—7
Nfittúra&rlpaaafB !>/,—H1/,,
PðitbíiaiS »—7, sasujud. 9—1.
Samábi^gíÍB 1—5.
StjðruareáíswterifaitofaKnsí opnar 10—4.
VífihststeKiÍii: haintaðknút 13—1.
PjðimeajMfifaíí, opið daglega 18—i
Dr. P. J. Olafson
tannlækni
er fyrst am sian að hitta í
Kvennaskólannm við Fríkirkjuveg
kl. 10—11 og 2—3
á virkum dögum.
Fossamálið
á víð og dreif.
Leppar.
Leppmenskan er alkunn hér á
l»ndi. Einna þektuat er útgerðar-
leppmenskan. Útlendingar, sem
hafa viljsð reka héðan fiski og
síldarútgerð, hvalveiðar eða annað,
og njóta allra sömu réttinda og
inslendir atvinnurekendur, hafa
rekið atvumuna undir nafni inn-
lendra m&nna eða hér búsettra.
En vit&nlega hafa þeir œjálfir tek-
ið allan arðinn.
En það er eins með Ieppsna og
þjófana. Smálepparnir eru fyrir-
litnir, en stórlepparnir í hávegum
hafðir. Og stórleppar geta orðið
bæði þingmenn og ráðherrar.
Nú á að stofna hér til stórfeld-
ara leppmensku fyrirtækis en
nokkru sinni áður.
Fossafélagið á svo sem &ð verða
islenekt. Það vantar ekki. Og
meiri hluti stjórnarinnar hér bú-
settur.
En hvað verður það annað en
leppmenska ?
Það á að gefa íslendingum for-
gangsrétt að hlntakaupum. Eins
og í Steinolíufélaginu forðum. —
Ætli það fari ekki eins nú og þá,
að hluti fái ekki aðrir en örfáir
útvaldir ?
En með því móti verður félagið
slenskt — eins og Steinolíufé
Iagið.
Meir ennl
Seldir — en ekki keyptir.
Eitt er það í fossafrumvarpmu,
sem ætti eitt að vera nægilegt til
að dauð&dæma það.
Það er farið fram á, aðfélagið
verði samu sem sliattfrjálst,
ekki að eins fyrsfcu starfsárin —
heldur um aldur og æíi.
Félagið vill gjarnan að íslend-
ingar selji aig, en það vill ekki
kaupa þá dýrt!
Skatfcunmi sem það á að borga
er 10°/0 af ágóða — þegar frá
hefir verið dregið það sem fé-
lagið sjálífc telur hæfilegfc fyrir
„tilgunu og fyrningu, vextir af
höfuðstólnum eru greiddir og vit-
snlega allur reksturskostnaður og
Ieppagjöld.
Það gaeti svö farið, að þessi
10% yrði emá. Að minsta koBfcl
væri fróðlegt að vita hve margir
lepparnir eiga að verða og hve
hátt launaðir!
Það er angljóst að félagina er
í lófa lagið að gera þetta gjald til
landssjóðs svo Sítið s®m því líst.
Reksturskostnsiðurinn er að Iang-
mestu leyti fólgina í aðkeyptum
hráefnum, sem hægðarleikur er að
setja hvaða pappírsverð á sem
vera skal.
Og Jítil íryg'ging er í eftirlitinu
som Iandastjórninni er heimikð
að hafa með reikningum og rekstri
þesH, þar sem eftirlitsmftðurinn á
að eins að vera einn og þar að
auki bundinn eiðfestri þagnar-
skyldu við félagiS, bæði um
réttmæta leyndardóma þeas
og önnur einkamál. —
Og þá vitanlega líka um þóknun
þá sem hann sjálfur kynni að fá
fyrir þögnina!!
Ónýt beita.
Járnbraufcarmálið komið í nýtt
horf ?
Já, það er beita, sem mönnum
er ætlað að gína vi5. Eu jám-
brautamálið er ekki komið 1 nýtt
horf.
Félagið er ekki skuldbundið til
&Ö leggja nokkurn járnbraatar-
spotta. Ea ef það Ieggur járn-
braut og landið siðan íekut við
henni, þá á landið að borga fé-
laginu 10% ágóða af öllu rafmagni
sem notað verður til að reka hana,
í ofanálag á þann fr&mleiðslu-
kostnað sem félagið sýnir ápapp-
írnam.
En ef landið bygði sjálft raf-
magnsstöðina og legði járnbraut-
ina, íengi það reketursaflið ad
minsta kosti þessum 10°/o ódýrara
og flutningar með bra n
að sama skapi ódýrari.
Ef nú er ógerlegfc að leggja
járnbraut austur á landains kosn-
að, þá verður það enn ógerlegra
á þennan hátt.
Ltndsmenn eiga að fá rafmagn
til smáiðnaðar, Ijósa, hitunar o. s-
frv., en fyrir það verð, sam félagið
liggur á þfið, þ. e. þeir eiga að
gjalda félagiau hæfilegan skatt af
því. — Landsmenn eiga að fá
áburð og aðrar afurðir verksmiðj-
anna með söms skiJyrðum.
Þó að slíknr áburður vaeri not-
hæfur hér fyrir það verð, sem land-
ið gæti sjálft selt hann, þá gefcar
hann orðið of dýr þegar þett» fé-
Isg er búið sð leggja sinn gróða
á hann. — Erlendis er áburður-
inn notaður til miklu arðsamari
ræktunar en hér þekkht, þess
vegna má ekki miða verðið hér á
neinn hátt við það verðsembann
að fást annarsstaðar.
í stað þess að verða Jyffcistöng
fyrir landbúnaðinn gætu slíkar
verksmiðjur í höndum gróðafélags,
orðið hreinasta niðurdrep fyrir hann
— rothöggið.
Menn verða að gera sér Ijóst
að það er „munur hver á held-
ur“.
Misskilnmgurinn mikli.
uromtt'Mí-M -MÍf*
AfgrGiðsla blfiðaSns 6 Hötsi ^
Island er opie frft Id. 8—8 ft f
& SsTsrjusc dagi. ±
& InnguKgisí iíí, ‘Vfilifirstmti. |
Skrifstofa á iuu «toí, mag.
$ feft ÁWstr. — RiiHtjórina tií
| viðtfili frá kl 3-4,
| Sinsi 400. P.O. BoiSQ7,
ÍPrsntsntiðifin fi Lasgs W
veg 4. Simi 283. |
ji ÁuglýsinguK veitt »6ttss'«
Æ i LauisetdSmKal cí'tir kl. 8 f;
| & kvöldin. |
5.' V
Landið mundi græða avo mikíð
á þessu, beint og óbeint, að það
væri óverjandi að hindra fram-
kvæmdirnar — segja menn.
Því verður svsrað þannig:
Fyrst og frernst á als ekki að
hindra framkvæmdirnar, heldur á
fyrirtækið að verða landsins eign.
í öðru lagi er gróði landsins
sýndur en ekki fenginn.
í hverju liggur hann?
Að hverju gagni kæmi það okk-
ur, þó stórfeldar áburðarverksmiðj-
ur yrði reistnr hér, ef við sjálfir
gefcam ekki ræktað landið með á-,
burðinum og fáum sama eem eng-
ar tekjur af fyrirtækinu í í«nds-
sjóð? — Það, að verkalýðurinn,
semnúfæst við sveitavinnu, gengi
í stritvinnu hjá þessa útlenda
gróðafyrirtæki og jarðirnar Iegðust
í eyði í stfið þess að fá aukna
rækt.
Aðal-gróöinn af þessu fyrirtæki
yrði auðvitað af útflntningi afnrð-
anna. — í landsins eígn mundi
öllum þeim gróða verða varið til
framkvæmda inn&nlands á ýmsan
hátt. 1 höndum gróðafyrirtækis,
sem áðallega er eign úfelendinga,
mjtur landið lians að engu.
En getum við gert þetta sjálf-
ir ? Getar landið gert það ?
Að því verður vikið í næsta
blaði.
Frá Alþingi.
Funöir í gær.
Fossamál|ið í efri deild.
Fossamálið var tekið til fyrstu
umræðu 1 Ed. í gær með afbr. frá
þingsköpunum og samþykti deild-
in þau afbrigði með 9 atkv., en
efeki varð Vísir þess var *ð ráð-
herra væri aðspirður.
Framsögúmaður málsins var síra
Eggerfc Pálsson. Kvað hann meira
gull fólgið í fossunum en menn
hefði dreymt am til forns, en til
þess að vinna það yrði aðfáfjár-
magn frá öðrom löndum. * Yrði
þá um tvær leiðir að tefla, að
landið tæki sjáift Ián, til að hag-
nýta [sér foBsaaflið eða að veita
hlutafél. leyfi til að nots aflið.
Kvaðst ræðumaður ekki h&fa trú
á því, að landið færi á næstu ár-
am að setja sig í sknld svo tug-
nm miljóna akifti, 1 þessu eða
neinu öðru skyni. Hin leiðinhefði
víða verið farin og gefist vel. T.
d. mundu Danir vart vera þeir
menn sem þeir væru uú, ef þeir
hefðu ekki leyít erlendu fjármagni
koma á fófc fyriitækjum eins og
Sameinaðafélaginu, Austur-Asíufé-
laginu, Stóra Noiræna o. fl. Benti
síðan á að landinn væri gefinn
réttur til að innleysa fyrirtækið
eftir vist árabil og loks á öli þau
not og þægiudi sem við mysdsm
hafa af þvi, t. d. járnbraut frá
Reykjavík ausfcur í sveitir. Fram-
varpið kvað hann sniðið eítir
fossalögum Norðmanaa og full-
trygt taldi hann »ð félagið sem
hér væri um að væri rerði ábyggi-
legt.
Forsætisráðherra kvað það eðli-
legfc að menn spurðu hvere vegna
elíkt mál kæmi ekki frá atjórn-
iuni. Þau rök lægjm til þess, að
mftlalaleitun félagsins hefði ekki
bomið sér í hendur fyr m rétt
áður en hann hefði farið frá Kaup-
mannahöfa. Þá hefðu komið [til
sín 2 (eða 3?) danskir mennmeð
skjal. Sjálfur kvaðst hann ekkerfc
vit hfifa á þessu máli en hafa beð-
ið Krabbe skrifstofastjórá að segja
sér sitt álit, og þ&ð hefði hann
gert í mesta flýtí og væri álit
hans í sínum höndum í bréfi, sem
væntanleg nefnd gæti fenfíð til
athugunar. Engu kvaðst forsætis-
ráðh. hafa svarað beiðni fólags-
ins, enda hcfði eignarheimiíd þess
verið í ólagi svo sem kunnugt
væri, [en nú komið sftmkomulag
milli aðila. Lagði ráðherra ein-
dregið með því að málið gengi
fram, og óhugsandi kvað hann
að landið sjálft jréðist í slíkfc stór-
fyrirtæki á næ tu árum.
Sigurður Eggeiz taldi málið
óhæfilega undirbmð. Það væri
ekki einu sinni upplýst neitt um
það, hvað fél&gið ætlaði að gera|
aunað en að framieiða raímagn,
en ekkert um það til hvers ætti
að nota rafmagnið. Engir vissu
hverjir stæðu að baki þessa félags,
menn þektu að eins nöfn á 2—3
forkólfum þess. Málið væri svo
mikilvægt að óhæfilegt væri að