Vísir - 17.05.1931, Blaðsíða 5

VlSlR
Sunnudaginn 17. maí 1931.
AldarmmQiog
Steiogrfms Tborsteiossonar.
19. maí 1831. — 19. maí 1931.
Þýðlngar Stelngríms Thorstelnssonar
Eftir prófessor Richard Beck.
I.
Væru íslenskar bókmentir sviftar þýÖ-
ingagersemum sínum, myndi þar mikiÖ
skarÖ. Þá myndi það sannast áþreifanlega,
að „enginn veit hvað átt hefir fyr en mist
hefir.“ Og þá skildist mönnum einnig auð-
veldlega, hverjir velgerðarmenn þjóðar sinn-
at' snjallir þýðendur eru. Þeir víkka sjón-
deildarhring hennar og veita frjóvgandi
straumum inn á hugarlönd hennar. List-
fengir og áhugasamir þýðendur eru dygg-
ir verðir lands síns gegn andlegri einangr-
un og fylgifiskum hennár: fáfræði og
þröngsýni. Og þjóð, sem býr á hjara ver-
aldar, fjarri arineldum heimsmenningarinn-
ar, er ekki síst þörf þeirra manna, sem gera
hana hluthafa í bókmentaauðlegð annara
landa. Enn þá skortir mikið á, að íslensk-
ar bókmentir séu eins auðugar að j)ýddum
merkisritum og æskilegt væri. Samt hafa
nokkrir menn lyft Grettistökum á því sviði.
Jón prestur Þorláksson á Bægisá var
brautryðjandinn. Þýðingar lians, sér í lagi
Paradísarmissir og Messíasarkviða, voru
stórvirki, ekki síst þegar litið er á andvíg-
ar aðstæður þýðaiidans: fátæktina, einangr-
unina og skort á nauðsynlegum hjálpar-
gögnum. En með þýðingum sínum varð síra
Jón einnig merkismaður og áhrifa i sögu
íslensks máls og íslenskrar ljóðagerðar. Og
mér er nær að halda, að starf hans í þessa
átt hafi enn eigi verið sannmetið, að minsta
kosti ekki af öllum almenningi. Dr. Sigurð-
ur Nordal tekur alls ekki of djúpt i árinni
er hann segir: Kvæði og þýðingar Jóns
Þorlákssonar haía bæði gert Bjarna og Jón-
asi auðveldara að yrkja og þjóðinni að
meta verk þeirra.“ (Islenzk Lestrarbók, bls.
XXV). En það er utan vébanda þessarar
ritgerðar að ræða frekar hér um. Ekki þarf
að fjölyrða um snildarþýðingar Svein-
bjarnar Egilssonar á Hómerskvæðum; þeim
hefir að verðugu verið óspart lof sungið.
Enda verður hið mikla málhreinsunarstarf
hans heldur eigi lofað um of.
Nokkur skálda vorra hafa orðið til að
feta þeim síra Jóni og Sveinbirni rektor i
sj)or svo að prýði er að. Síðan á þeirra tíð
ætla eg þó, að þrjá menn beri hæst í ís-
lenskri þýðinga-starfsemi: þá Steingrím
Thorsteinson, Matthías Jochumsson og
Bjarna Jónsson frá Vogi. Fleiri hafa einnig
reynst landi sínu þarfir með þýðingum sín-
um, t. d. þau Þorsteinn ritstjóri Gíslason,
Einar skáld Benediktsson og frú Björg Þ.
Blöndal. Og enn aðra mætti nefna. En þó
að skemtilegt væri, er mér eigi það hlut-
~ verk ætlað, að rekja sögu íslenskra þýð-
inga, heldur hitt, að ræða nokkru náuar
þýðinga-starf Steingríms Thorsteinsonar. Á
aldar-afmæli þessa ástsæla skálds er það
sjálfsögð ræktarsemi, að minnast hinnar
víðtæku starfsemi lians í þágu íslenskra
bókmenta, en þýðingar hans ’ voru mikill
þáttur hennar.
II.
Engum mun gert rangt til, þó að sagt
sé, að Steingrímur Thorsteinson hafi verið
einna mikilvirkastur þýðenda vorra að íornu
og nýju. Til þess að sannfærast um, að hér
er ckki farið með „staðlausa stafi“, er það
eitt ærið nóg, að lesa eftirfarandi skrá yfir
þær þýðingar skáldsins, sem prentaðar hafa
verið i bókarformi. Eru þær taldar hér í
þeirri röð, sem þær komu út:
Axel, eftir Tegnér, Khöfn, 1857; 2. útg.
Rvík 1902.
Þúsund og ein nótt, Khöfn, 1858—1866.
Fimm bindi. 2. útg. Rvík 1910—14.
Ný sumargj'óf, ársrit, Ivhöfn, 1859—62
jog 1865. Ritaði Steingrímur það að miklu
leyti og er þar margt þýðinga eftir hann.
Pílagrímur ástarinnar, eftir W. Irving,
Khöfn, 1860. Endurprentaður í Sögur frá
Alhambra, Rvík 1906.
Úndína, eftir M. Fogué, og Þöglar ástir,
eftir J. K. A. Musæus, Khöfn, 1861. End-
urprentaðar i Winnipeg, 1907.
Bandinginn í Chillon og Draumurinn, eft-
ir Byron lávarð, Khöfn, 1866. Endurprent-
uð i Nokkur Ijóðmæli eftir Byron, Rvík,
I903- %
Goðafrœði Grikkja og Rómverja, eftir
H. W. Stoll, Khöfn, 1871.
Saga hinna tíu ráðgjafa, Khöfn, 1876.
Svanhvít, með Matth. Jochumssyni, Rvik,
1877; 2. útg. Rvík, 1913.
Lear konungur, eftir W. Shakespeare,
Rvík, 1878.
Sawitri, Rvík, 1878; 2. útg., Rvík, 1926.
Sakúntala, eftir Kalidasas, Rvík, 1879;
2. útg. Rvík, 1926.
Róbinson Krúsóe, eftir D. Defoe, Rvik,
1886; 2. útg. Rvík 1917.
Nal og Damajanti, Rvík, 1895.
Dœmisögur eftir Esóp, Rvík, 1895.
Nokkur Ijóðmœli eftir Byron, Rvík, 1903.
Æfintýri og sögur, eftir H. C. Andersen,
tvö bindi. Rvík, 1904 og 1908. Síðara bind-
endurprentað, Rvík, 1920.
Dœmisögur eftir Esóp og fieiri höfunda.
Rvík, 1904.
Þrjú œfintýri, eftir J. L. Tieck, Rvík,
1905. Eitt þeirra, „Álfarnir“, í þýðingu
Steingríms.
Sögur frá Alhambra, eftir W. Irwing,
Rvik, 1906.
Ljóðaþýðingar I, Rvik, 1924; II, Rvík,
1926. Hér er að finna ýmsar þær þýðing-
ar Steingríms, sem birtust i Svanhvít, og
fjölda margar aðrar. Tvö bindi til munu
síðar koma út af safni þessu.
Æfintýrabókin, Rvík, 1927.
Saga frá Sandliólabygðinni, eftir H. C.
Andersen, Rvík, 1929.
Alpaskyttán, eftir H. C. Andersen, Rvík,
1929.
Meðal þýðinga Steingríms má einnig, með
nokkrum sanni, telja Varnarrœðu Sókrates-
ar, Kriton og Fædon eftir Platon, sem Þjóð-
vinafélagið gaf út 1925. Prófessor SigUrð-
ur Nordal, er annaðist um útgáfuna, segir
svo í eftirmála sínum: „Ifg hefi að vísu
bylt svo um þýðingunni, að hún getur ekki
liorið nafn Stgr. Th....En þýðingin ber
samt enn mikinn svip af nákvæmni Stgr.
Th. og stil hans.“
Auk þess er margt þýðinga eftir Stein-
grím hingað og þangað í tímaritum og í
handritum, t. d. fjöldi æfintýra, sem ekki
hafa enn verið prentuð. í tímariti Bók-
mentafélagsins er þýðing hans á sjálfsæíi-
sögu föður hans, Bjarna amtmanns Thor-
steinson. Af öðrum þýðingum skáldsins í
bundnu máli, rná þessar telja: „Tímon eða
Mannhatarann“ og „Drauminn“ eftir Lú-
kian; eru hvorutveggja prentaðar i Eimreið-
inni. Steingrimur var einn af ritstjórum Ið-ij
unnar eldri. Auk íjölda kvæða eru þar ýms-J
ar þýddar ritgerðir eftir hann, sögur, æfin-
týri og spakmæli.
Af merkum ljóðaþýðingum skáldsins, auk
ofannefndra, skulu þessar taldar: „Hag-
barður og Signý“ og „Kvæði um Axel
Þórðarson og Valborgu vænu“ (dönsk
])jóðkvæði), í Tímariti Bókmentafélagsins;
„Klukkuljóð" eftir Schiller, i Nýjum fé-
lagsritum og' „Skemtigangan“ eftir sama, í
Iðunni; þýðingarbrot úr Kaupmanninum í
Feneyjum, eftir Shakespeare, einnig i Ið-
unni; „Ljós“ og „Vitskerti maðurinn“ eftir
Petöfi, í Skírni; og „Fimta kviða i Helvíti"
eftir Dante, í Nýjum félagsritum. Þá þýddi
Steingrimur meiri hlutann af hinu fagra
kvæði Fougués, „Island“, en Bjarni Thor-
arensen hafði löngu áður þýtt kafla úr því.
(Sjá Skírni, LXXIX, bls. 336—339). Loks
má geta þess, að í ljóðasafninu Svövu, er
Steingrímur gaf út (1860), ásarnt þeim
Benedikt Gröndal og Gísla Brynjólfssyni,
er þýðing eftir hinn fyrstnefnda á „Selrnu
málum“, löngu kvæði eftir Ossian (bls. 70
—100).
Það er því ekkert smáræðisstarf, sem
Steingrímur Thorsteinsson inti af hendi
með þýðingum sinum. Þær fylla myndar-
lega bókahillu og eru þúsundir blaðsíðna að
stærð. En blaðsíðutal er enginn mælikvarði
bókmenta-gildis.' Hitt er enn mikilsverðara,
að í hinum mikla þýðingafjölda Steingríms
er vandfundið léttmetið, þó þær séu að von-
um dálítið mismunandi að lifsgildi og list-
gildi. Það var bæði að hann var þaulles-
inn i heimsbókmentunum og átti jafnframt
óvenjulega ríkan fegurðarsmekk. Enda var
han« vandur í vali þýðinga sinna. Eflaust
hefir það verið islenskum bókmentum stór-
happ, að Steingrimur kotnst ungur að aldri
undir handarjaðarinn á Sveinbirni Egils-
syni. Fyrir þær samvistir hafa vaxið hjá
honum ástir á fögru máli og áhuginn á
góðum bókmentum. Prófessor Haraldur
Níelsson fer svofeldum orðum hér um í
æfiágripi skáldsins (Andvari, 39. ár, 1914,
bls. 2) :
„í latínuskólanum varð Steingrimur fyr-
ir miklum áhrifum af Sveinbirni Egilssyni,
sem þá var rektor og að allra dómi hefir
verið einn hinn mesti snillingur á íslenska
tungu, sem nokkurn tima hefir lifað. Tók
Steingrimur þá þegar að kynna sér útlend
skáldrit, einkum fyrir áhrif frá einum skóla-
bræðra sinna, Ólafi Gunnlaugssyni. Var
Ólafur ágætlega gáfaður; fékst siðar aðal-
lega við blaðamensku í Brússel og París
(f 1894). Steingrímur vai'ð snemma ágæt-
lega að sér i þýsku; mun hann hafa lagt
sérstaklega stund á það málið, til þess að
geta lesið rit stórskáldanna þýsku á frum-
málinu. Eignaðist hann þegar á skólaárun-
um öll rit Schillers, kvæðasafn eftir Goethe
og íleira af ritum hans.“
Snemma hefir Steingrimur því tekið ást-
íóstri við skáldbræðurna þýsku, er hann
siðar þýddi svo margt eftir. Og ekki mink-
aði bókmenta-áhugi hans þegar til háskól-
ans kom. Þar var líka stórum betra til fanga
hvað erlend skáldrit snerti, en heinia fyrir.
En eg læt Harald prójessor segja frá skóla-
árum skáldsins (Andvari, 39. ár, 1914,
bls. 6):
„Við háskólann lagði hann fyrst stund á
lögfræði; en hann hætti við það og tók
að stunda málfræði, aðallega latínu og
grísku. Árið 1863 lauk hann embættispróíi
í málfræði og sögu (með 2. einkunn). Að
honum vanst svo seint námið, kom til af
þvi, að hann var að hálfu í vist hjá fagur-
íræðinni og skáldlistinni. Hann las þessi
árin mikið af skáldritum og heimspekisrit-
um, og fékst jafnframt við ritstörf. Munu
fáir íslendingar hafa lesið jafnmikið af er-
lendum skáldritum. Hann kynti sér eigi
aðeins lielstu skáldrit Dana, Norðmanna og
Svía, heldur og rit R. Burns, Walter Scotts,
Shakespeares, Byrons, Shelleys, Goethes,
Schillers, Heines, Victors Hugos, og Ber-
angérs. Auk þess átti hann við sjálft forn-
tungunámið kost á að kynna sér fornskáldin
grísku og latnesku.“
Steingrímur var þvi vel undir þýðingar-
starfsemi sina búinn. Og hin víðtæka bók-
mentaþekking hans kemur eigi aðeins fram
i þýðingarvali hans, heldur einnig i athuga-
semdum hans við þær, og eigi síður í rit-
gerðum hans um mörg merkisskáld: Goethe,
Schiller, Petöfi, Fouqué, Byron, Andersen,
og fleiri. Þær sýna bæði staðgóða kunnáttu
hans í fagurfræðum og glöggan skilning.
Eftir hann mun einnig vera ritgerðin „Um
vísindi, skáldskap og listir á miðöldunum“
í „Nýrri sumargjöf" (1865); vel skráð og
allítarlegt yfirlit (bls. 113—143).
Þar við bætist, að Steingrímur átti ekkert
skylt við nirfilinn, sem vill einn gína yfir
auði sínum og grefur hann að lokum í jörðu
niður, svo að enginn fái notið hans. Skáldið
unni góðum bókmentum nógu vel og skildi
menningargildi þeirra nógu vel til þess að
vilja gera sem flesta landa sinna hluthafa í
fegurð þeirra. Föðurlandsást hans, undir-
straumurinn i svo mörgum kvæðum hans,
kemur ljóst fram í þýðingarstarfi hans.
Hann vill fræða þjóð sína og göfga, lyfta
henni til hærra og víðfeðmari sjónar. Þess
vegna var hann óþreytandi, að veita erlend-
um hugmyndaauði inn í land sitt. Og þau
eru ekki fá fegurstu blóm heimsbókment-
anna, sem hann gróðursetti í íslenskri mold.
Landnám Steingríms sem þýðanda er af-
ar víðlent. Hann lagði undir sig Norðurálf-
una þvera og endilanga og seilist til fanga
bæði í Austur- og Vesturálfu heims. í minn-
ingarljóðum sinum um skáldið lýsir Guð-
mundur Guðmundsson ágætlega þessu víð-
lenda landnámi hans i ríki bókmentanna:
„Með Aladíns lampann i hægri hönd,
að hásæti PersaXanáu,
um ævintý^anna Austurlönd
að Eldorado og Gózenströnd
hann lýsti’ oss með eldi’ og anda.
Með dísum ljósum i léttum blæ
vér liðum í veldi drauma
unt Himinfjallanna heiðan snæ
og heilaga Ganges strauina.
Þá grétu’ yfir Úndínu /ífandi-fljóð,
er „ísalands riddarans“ frásögn dýra
á fegursta málinu’ hann færði þjóð,
sem fleira listanna gullið skira.
Og svimháan Byron’s og Sluikespeare’s anda
hann sál vorri fyrir lét skíran standa.
Oss hefir hann dýrustu demanta sótt
úr draumlönduní ILeine’s og Goethe’s
sölum, —
og frætt oss um heilaga himindrótt
á hæðum Olymps — þann snildarþrótt
í litskrúði’ af marmara’, er mænir hljótt
frá musterum hrundum í Grikklands
dölum,
og talar þó skýrar en tungan snjalla
um tignarmairk andans og fegurð alla.“
Og landnám Steingrims í þýðingum er
jafn víðfemt í tima sem rúmi. Hann vel-
ur sér þýðingar úr fornöldinni, frá miðöld-
unum og alt niður til samtiðar sinnar. Hann
þýðir ljóðaperlur úr hinum fjarskyldustu
jbókmentum: forngrískum og rómverskum,
_ indverskum, nýgrískum, enskum, þýskum,
frönskum, svissneskum, rússneskum, ítölsk-
,um, spánverskum, ungverskum, serbneskum,
dönskum, norskum, sænskum og amerísk-
um. Og hann hefir auðsjáanlega kunnað
vel samvistunum við andlega höfðingja.
Hann hefir þýtt kvæði eftir þessi öndvegis-
skáld: Saffó, Hórazíus,-Shakespeare, Dan-
te, Byron, Burns, Goethe, Schiller, Heine,
Petöfi, Tegnér, Oehlensclæger, Björnson,
Topelius, og Longfellow; fer þó fjarri að
allir séu taldir.
Þýðandinn haslar sér því eigi völl með
. smámennum. 1 vali sínu á ljóðaþýðingum
' ræðst hann eigi heldur á garðinn þar sem
hann er lægstur. Nokkrar af merkum ljóða-
þýðingum hans hafa þegar verið nefndar.
Þessar má einnig benda á: „Kafarann“,
„Greifann af Habsborg“ og „Meyjuna af
ókunna landinu“ eftir Schiller; „Guðinn og
bajaderan“, „Söngvarann“, Korintsku brúð-
urina“, „Álfakónginn“ og „Mignon“ eftir
Goethe; „Lorelei“ og „Don Ramíró“ eftir
Heine; „Náttúruna og manninn“ eftir
Hugo; „Excelsior“ eftir Longefollow;
„Föruneytið mitt“ eftir Björnson; „Dauða
Hákonar jarls“ eftir Oehlenschlæger; „Vetr-
arbrautina“ eftir Topelius; „Sólar-óð“ eftir
Tegnér; og sálminn „Hinir þrír vitringar
úr Austurlöndum“ eftir Grundtvig. Og
svona mætti lengi telja.
Ekki eru Byron-þýðingar Steingríms ó-
merkari en hinar ofantöldu, eða þá þýðing
,hans á Axel Tegnérs. Og Steingrimur ræðst
í að þýða sjálfan Dante, skáldjöfur mið-
áldanna. „Fimta kviða i Helvíti“ er merkur
kafli og áhrifamikill úr höfuðriti Dantes,
La Divina Commedia (Sjónleiknum guð-
dómlega). Er þetta geysi langur ljóðbálkur,
hundrað kviður (cantos) alls. Þó mun hik-
laust mega telja Lear konung merkustu þýð-
ingu Steingrims i bundnu máli, enda er
hún hin umfangsmesta.
Af þýddum riturn skáldsins i óbundnu
náli má eflaust telja Þúsund og eina nótt
mesta þrekvirkið. Hún er bæði mikið rit
; S vöxtum og að sama skapi merkileg, ein
ai frægustu gersemum heimsbókmentanna,
einhver besta skemtibókin, sem til er. Enda
hefir lum orðið lesendum hvarvetna upp-
spretta yndis. Hér er ærinn hugmyndaauð-
ur; ímyndun manna finnur hér næga nær-
ing í kynjasögum, æfintýrum og litauðug-
um lýsingum. Margt skáldið hefir einnig
sótt eínivið i þetta dásamlega sagnasafn.
í svipinn man eg eftir einu skáldi íslensku,
sem tekið hefir yrkisefni þaðan. Einar H.
Kvaran yrkir tvö af góðkvæðum sínum,
„Sjötta ferð Sindbaðs" og „Konunginn á
svörtu eyjunum“ út af sögum í Þúsund og
einni nótt. Þykir mér ekki óliklegt, að skáld-
ið hafi sótt þau yrkisefni sín i þýðingu
Steingríms.
Þá var bókmentum vorum mikill fengur
að þýðingum Steingríms á mörgum hinum
ágætustu æfintýrum H. C. Andersens. Þau
hafa farið heimsenda milli, og eru eftirlæti
jafnt yngri sem eldri, þó þau .séu sérstak-
lega ætluð börnunum. Og mikið happ var
það, að Steingrímur valdi sér það hlutskifti,
að snúa æfintýrum þessum og sögum á
íslensku. Hann var einmitt hæfasti maður-
inn til þess vandaverks. í fyrsta lagi voru
æfintýri honum einkar hjartfólgin; auk þess
leikur það ekki á tveim tungum, að með
honum og H. C. Andersen var náinn and-
legur skyldleiki.
Framli.