Vísir - 18.06.1937, Síða 3

VlSIR
Sjálfstæðismenn hafa haft
forgönyu í síidariðnaðinum.
--o-
Vöxtup síldarverksmiðjanna er
fyrst og fremst þeirra verk.
Þegar H.f. Kveldúlfur hóf rekstur síldarverk-
smiðjunnar á Hesteyri sumarið 1926 var Iitið
á það af ýmsum sem glæfralegt „brask“ og
talið að verksmiðjan mundi auka en ekki minka áhættu
félagsins við síldarútgerð.
Landsmenn litu því mjög misjöfnum augum á rekst-
ur síldarverksmiðjanna i upphafi, eins og raunar á
síldarútveginn yfirleitt.
En rekstur Hesteyrarverk-
smiðjunnar gekk svo vel þeg-
ar í byrjun, að það fyrirtæki
varð mjög til þess að ýta und-
ir áhuga annara útgerðar-
manna fyrir síldarverksmiðj-
um.
Á Alþingi vorið 1927 flutti
Magnús Kristjánsson, síöar ráS-
herra, þingsályktunartillögu um
rannsókn á kostnaði við að setja
upp fuílkomna síldarverksmiðju á
hentugum stað á Norðurlandi.
Magnús Guðmundsson, þáver-
andi atvinnumálaráðherra; mælti
með því, að tillagan væri samþykt,
enda flaug hún í gegn í samein-
uðu Alþingi með 28 atkv. gegn
tveimur.
Magnús Kristjánsson hafði ver-
ið útgerðarmaður á Akureyri og
var kunnugur ýmsum, sem mikinn
áhuga höfðu fyrir stofnun síldar-
verksmiðja. Mun Óskar Halldórs-
son útgerðarmaöur, sem mikið rit-
aði um þessi mál og var kunningi
Magnúsar, hafa styrkt mjög skoð-
un hans á nauðsyn síldarverk-
smiðja.
Magnús Kristjánsson taldi, að
eina ráðið til þess að halda síld-
inni í verði, væri, að þeir, sem
veiddu síldina, stofnuðu félag til
síldarvinslu, svo að þeir gæti feng-
ið sannvirði fyrir hana.
Eftir lcosningarnar sumarið
1927, urðu stjórnarskifti og varð
Magnús Kristjánsson fjármálaráð-
herra í hinni nýju stjórn, en
Tryggvi Þórhallsson forsætis- og
atvinnumálaráðherra. Réðu þeir
Jón Þorláksson, sem vék úr ráð-
herrastól, til þess að framkvæma
rannsóknina á byggingu og rekstri
síldarverksmiðjunnar.
Eins og vænta mátti leysti Jón
Þorláksson rannsóknina fljótt og
vel af hendi.
Hann sýndi fram á, að verk-
smiðjan mundi verða þarft og aTð-
vænlegt fyrirtæki og lagði til, að
hún skyldi reist á Siglufirði.
Á Alþingi 1928 voru þingflokk-
arnir sammála um að styðja bygg-
ingu síldarverksmiðjunnar, en
miklar deilur urðu um, hvert fyr-
irkomulag ætti að vera á rekstri
hennar. Sjálfstæðismenn vildu
veita samlagi eða samvinnufélagi
síldveiðimanna alt að i milj. kr.
lán til þess að koma verksmiðj-
unni upp, en ef slíkt félag yrði
ekki stofnað fyrir 1. júlí 1928, þá
væri ríkisstjórninni heimilt að
reisa og reka verksmiðjuna sem
ríkisfyrirtæki.
Sósíalistar héldu fram slcilyrðis-
lausum ríkisrelcstri á verlcsmiðj-
unni og höfðu þeir sitt fram, þrátt
fyrir andstöðu ýmissa framsókn-
armanna.
Verksmiðjan var svo sett upp á
árunum 1929—30 á Siglufirði.
Siglufjarðarkaupstaður lagði til
lóð undir verksmiðjuna, sem stofn-
fjártillag á móti tillagi ríkissjóðs.
Stofnkostnaður verksmiðjunnar
varð rúm ein miljón 0g fjögur
hundruð þúsund krónur og lóðar-
verðið tvö hundruð þúsund að
auki.
Meðan unnið var að gerð verk-
smiðjunnar skall heimskreppan á.
Síldarlýsi féll niður í þriðjung
verðs og síldarmjöl lækkaði þá og
næstu ár um þriðjung.
Sildarverksmiðjurnar urðu flest-
ar fyrir miklum töpum árið 1930
og næstu ár þar á eftir, þrátt fyr-
ir það, að þær lækkuðu verð á
bræðslusildinni niður í 3,00 kr.
fyrir málið úr ca. 10,00 kr., sem
það hafði verið fram til 1928.
Sumarið 1931 var svo komið, að
þrjár síldarverksmiður voru ekki
starfræktar af þeim átta, sem
reknar voru árið á undan.
Sama lága verðið var áfram á
síldarverksmiðjuafurðunum, mjöli
og lýsi, frá árslokum árið 1930,
þangað til í árshyrjun 1935.
Þegar stjórn Framsóknarflokks-
ins, sem lengst af frá 1927 hafði
setið með stuðningi sósíalista, fór
ífrá völdum vorið 1932 og sam-
steypustjórn Sjálfstæðisflokksins
og Framsóknar tók við, fór síld-
arverksmiðjureksturinn aftur að
færast í aukana, þrátt fyrir hið
lága afurðaverð.
Verksmiðjumar, sem legið
höfðu aðgerðalausar, tóku aftur til
starfa og nýjar verksmiðjur voru
reistar. — Starfandi síldarverk-
smiðjum var f jölgað úr 5 upp í 12
og afköstin aukin úr 7000 málum
á sólarhring upp í 17000 mál.Þessi
umskifti urðu fyrst og fremst fyr-
ir atbeina Sjálfstæðisflokksins á
Ungfrú Laufey Valdimars-
dóttir heiðrar mig með nokkur-
um ummælum í floklcsblaði
sínu, Alþýðublaðinu, í dag. Hún
gerir þar að umtalsefni frv. til
laga um nokkurar breytingar á
framfærslulögunum, sem hún
stóð að að yrðu lagðar fjTÍr Al-
þingi. Lá frv. þetta Iengi óhreyft
i Neðri deild, og virtist enginn
asi á flokksbræðrum hennar við
afgreiðslu þess; hvað valdið hef-
ir töf málsins, skal eg láta ósagt,
en um síðir komst það út úr
deildinni til efri deildar, síðasta
starfsdag þingsins undir kveld,
var þá fyrirsjáanlegt að enginn
tími yrði til þess að ganga frá
málinu, svo nokkur mynd væri
á, en þingmenn margir hinsveg-
ar mótfallnir frv., eins og það
kom frá Neðri deild. Um fylgi
málsins í N. deild segi eg ekk-
ert, en það er grunur minn, að
lieldur hafi rnenn, einnig flokks-
menn ungfrú L. V. verið bægir
á sér við fylgi þess.
Eg ætla þá að minnast örlítið
á breytingarnar, sem frv. fór
fram á.
í III. kafla framfærslulag-
árunum 1932—34, þegar flokkur-
inn hafði valdaaðstöðu á Alþingi
og atvinnumálaráðherrann var úr
þeim flokki.
Eftir kosningamar 1934 gerðu
núverandi stjómarflokkar aUs
ekkert til þess áð fjölga síldar-
verksmiðjunum í landinu, þótt
verð á síldarlýsi hækkaði um meir
en ioo°/o og verð á síldarmjöli um
20—25%. Hinsvegar lögleiddu
þeir svohljóðandi ákvæöi:
„Enginn má reisa síldarverk-
smiðjur hér á landi, né heldur
stækka síldarverksmiðjur þær,
sem fyrir era, nema að fengnu
lejrfi atvinnumálaráðherra.“
Þetta ákvæði var svo notað af
sósíalistum til þess að reyna að
hindra að Kveldúlfur gæti reist
verksmi'öjuna á Hjalteyri. Tilræði
þeirra mistókst, þótt þeir gerðu
sannarlega þaS sem þeir gátu til
aS koma því fram.
SjálfstæSisflokknum og atvinnu-
málaráSherra hans hafSi tekist aS
koma vinslu síldarverksmiSjanna
á hverjum sólarhring úr 7000 mál-
um upp í 17.000 mál og aukningin,
sem síðan hefir orðið úr 17.000
málum upp í ca. 24.000 mála vinslu
á sólarhring hefir orðið fyrir at-
beina Kveldúlfs, Alliance, Ólafs
Björnssonar á Akranesi og sona
Einars Þorgilssonar.
Stjórnarflokkarnir hafa ekki aS
eins ekkert gert sjálfir til aS reisa
nýjar verksmiSjur — heldur
streitst á móti því eftir fremsta
megni, aS aðrir gerSu það.
Þeir sem atvinnulausir voru, en
nú hafa fengiS atvinnu, vegna
hinna nýju verksmiSja, muna
stjórnarflokkunum þessa fram-
komu og velta þeim frá völdum
viS kosningarnar 20. júni.
Sveinn Benediktsson.
anna, 22.—26. gr., eru nýmæli
um meðgjöf með börnum
ekkna. Þar stendur svo: „Þegar
ekkja, sem rétt á til framfærslu
liér á landi og börn hefir á
framfæri sínu, eitt eða fleiri, á
við þau kjör að búa, að liún, að
dómi valdsmanns, þar sem hún
á heima, er ekki einfær um að
kosta framfærslu og uppeldi
þeirra, á Iiún rétt á, að valds-
maður úrskurði henni meðlag
samkvæmt lögum þessum. Leita
skal valdsmaður álits fram-
færslunefndar eða Iireppsnefnd-
ar, þar sem ekkjan á heima, og
annara kunnugra, telji liann
þess þörf, um hagi hennar, áður
en úrslcurður er upp kveðinn".
Varð venjan sú hér, að fram-
færslunefnd fól framfærslufull-
trúum þessa athugun. Ekld svo
ósjaldan lcom það í minn hlut.
Eg varð ekki vör við að um-
sækjendum væri lcoma mín á
heimili þeirra í þeim erinda-
gerðum til hinna minstu óþæg-
inda. Breytingin, sem mæðra-
styrksnefndin vildi gera á þessu,
var sú að fella niður þetta á-
kvæði um athugun framfærslu-
nefnda og In-eppsnefnda. Því
var haldið fram, að athugun af
hendi þessara aðilja gæti verið
særandi og jafnvel móðgandi
fjTÍr umsækjendur. Við áttum
tal saman um þetta, ungfrú L.
V. og eg, í mesta bróðerni, og
lét eg i ljósi þá skoðun mína, að
þetta væri svo óverulegt atriði,
að varla tæki því að gera laga-
breytingu á tæplega ársgöml-
um lögum, studdist sú skoðun
mín við töluverða persónulega
reynslu mína í þessu efni.
Önnur breytingin var sú, að
ákveða að gefa með hörnum
ógiftra mæðra jafnt eftir sem
áður, er þær giftust. Eg liefði
gjarnan viljað athuga sann-
gjarna lausn á þessu atriði, og
átti um það tal við þingmenn,
en tíminn, sem málinu var ætl-
aður til afgreiðslu, gaf ekki
tækifæri til neinnar skynsam-
legrar úrlausnar hvorki á þessu
atriði eða öðrum.
Þriðja breytingin var í þvi
fólgin að greiða skyldi fráskild-
um konum meðlag eftir skiln-
aðarleHisbréfi eða úrskurði, úr
bæjar- eða sveitasjóðum, er við-
komandi mann þryti. Hér var
um talsvert fjármál að ræða.
Úrskurðir valdsmanna eru mis-
háir. Sumir svo háir að erfitt
reynist að innheimta þá hjá að-
ilja. Yrði þetta að lögum mundi
bæjar og sveitarsjóðum alloft
bundimi býsna þungur baggi,
sem örðugt yrði að rísa undir,
ennfremur gæti það ýtt undir
hjónaskilnað, því til er það fólk
nú í landinu, sem ekki elur með
sér göfugri hugsanir en það, að
það mundi „spekúlera“ í slíkum
réttindum. En tæpast verður
það talið heillavænlegt fyrir
þjóðlíf vort að sundra heimil-
uin ,eða stuðla til þess á nokk-
urn hált. Annars er, eins og
allir vita, liltekið meðalmeðlag
með börnum, sem bæir og sveit-
ir greiða eftir, og einnig mun
hvert bæjar- og hreppsfélag
ákveða framfærslutaxta, sem
vitanlega er miðaður við ástæð-
ur beggja, þiggjanda og fram-
færanda og ríkjandi ástands í
viðkomandi bæ eða hreppi. Að
sjálfsögðu hvílir framfærslu-
skylda á báðum foreldrum þótt
skilin séu samvistum. Eg átti
tal um þetta við ýmsa þing-
menn og leitaði fyrir mér um
einhverja miðlunarleið, en af
því að málinu var dembt inn í
deildina á siðustu stundu, rétt
fyrir þinglokin, var það i raun-
inni alveg óforsvaranlegt að
hespa það af í slíku fljótræði,
þar sem það kom alt mjög við
greiðslugetu almennings, svo
sem allir skynbærir menn geta
séð.
Til frekari skýringar set eg
hér dæmi:
Hjón skilja að borði og sæng.
Þau eiga 8 börn. Valdsmaður
úrskurðar að maðurinn greiði
80 kr. á mán. með liverju barni,
og konunni 150 lcr. á mánuði.
Þetta eru þvínær 800 kr. á mán-
uði. Þess er vert að geta, að
maður sá er hér er minst á, er
blásnauður og hefir þurft lijálp-
ar með i fleiri ár, svo öll von
um greiðslu frá hans hendi, er
gersamlega útilokuð.
Mann geta nú nokkurnveg-
inn séð ofan í botninn á flest-
um sjóðum hérlendis ef slíkar
kvaðir yrðu lögleiddar. Eg læt
því allan almenning dæina um,
hve sanngjarnt það er að krefj-
ast þess af nokkurnveginn so
viskusömum þingmanni, að
liann afgreiði svona mál með
afbrigðum á afbrigði ofan, án
allrar atliugunar, í þinglok.
Ef tek mér auðvitað ekki
nærri breytta letrið í Alþbl. Mér
liggur mjög í léttu rúmi livað
þar er sagt um mig og min
störf. En það er mikill misskiln-
ingur hjáminni ágætuLaufeyju,
FrimfærslolOgin og mæðra-
styrksneíodin.
Svar til frk. Laofeyjar Valdemarsdöttnr.
afsðkunar lyrir
fiskimálanefnd.
Blekkingar Héöins
um saltfisksöluna.
'T'il að breiða yfir
hneykslin í meðferð
Fiskimálanefndar á
fisksölunni og markaðsleit-
um reynir Héðinn Valdi-
marsson í Alþýðublaðinu í
gær að þyrla upp ryki í
sambandi við starfsemi
Sölusambands fiskfram-
leiðenda.
Skýrsla Fiskimálanefndar er
nýkomin út, eftir að búið er
að halda henni leyndri eins lengi
og unt var, og loks þegar hún
var gefin út, var búið að um-
skrifa hana vandlega, til að hún
liti sem skárst út.
, Engin slík leynd hefir verið
viðhöfð um skýrslur Sölusam-
bandsins. Hagur þess er gerður
öllum almenningi kunnur á að-
alfundum þess og í skýrslum,
sem það gefur út.
Iléðinn telur upp tölur úr
þesum skýrslum er eiga að sýna
feiknarleg töp, sem orðið hafi á
fisksendingum gamla Sölusam-
bandsins.
Þessar tölur eru allar slitnar
út úr samliengi og sýna þvi al-
gerlega skakka mynd, enda
mun Héðinn ekki hafa annan
lilgang en að blekkja.
Sama er að segja um fisk-
farm þann, sem Héðinn segir
að Sölusamlagið hafi vanrækt
að innheimta fé fyrir og viðtak-
andi hafi stolið.
En sannleikurinn í málinu er
sá, að Sölusamlagið ætlaði að
Batnandi síldveíöi-
hortor.
SiglufirBi í morgun.
EINKASKEYTI.
SiglufjarBar hafa komið 3
skip nieö 200—300 mál hvert.
Síldin veiddist viö Langanes. —
VeiSihorfur eru taldar batnandi.
J. G.
Frá SeyÖisfirði er símaS í kveld,
rí frétt frá Skálum á Langanesi
hermi aö síldarvart hafi oröiS síö-
astliöna nótt.
20—30 skip hafa fengiö meirf
og minni síld, og þar sem veöur
er mjög hagstætt, logn og hiti, bú-
ast menn viö góöri veiöi í kveld.
Vélbáturinn Aldan frá Seyðis-
firði var væntanlegur um kl. 19 J
kveld með um 300 mál til síldar-
bræðslunnar í Seyðisfirði, sem
tekur til starfa þegar í stað..
Frá Bakkafirði var símað í
kveld, að í nótt hafi verið tals-
verð síld við Langanes. Voru þar
nokkur skip að veiðum og fengu
talsvert í herpinót. Útgerð er nú
með mesta móti austan Langaness.
í Bakkafirði eru liðlega 20 bátar,
mest smávélabátar og í Gunnólfs-
vík og Skálum 15—20. Af þessu
er meira en helmingur færeyiskir
og sunnlenskir bátar.
Fiskafli hefir verið tregur til
þesas tíma, en nú er sæmilegur afli
á Hnu.
Á Dagverðareyri höfðu um mið-
aftan í gær 4 skip lagt á land sam-
tals 2510 smál. af sílcl. Mest höfðu
haft: Jarlinn, 1200 mál og Andey
600 mál.
Átján bátar úr Vestmannaeyjum
eru nú farnir á síldveiðar norður,
en 28 bátar úr Eyjum stunda drag-
nótaveiðar — heimanað eða úr
öðrum verstöðvum. FÚ.
að eg liafi nokkuru sinni notið
þess hjá nokkuruin manni, að
liún innritaði mig í mæðra-
styrksnefndina að mér fjar-
staddri, og eg af meinleysi, og
af því að eg hugði að störf
nefndarinnar yrðu með öðrum
liætti í ýmsum atriðum, en raun
bar vitni um, ætti að heita
meðlimur nefndarinnar um
tíma. Ilafi mér ekki verið álas-
að fyrir það, þá hefir mér að
minsta kosti ekki verið hælt
fyrir það. MæðrastjTksnefndin
hefir, ekki síst í seinni tið, borið
á sér það rauðan blæ, að eg
hirði lítt um meðmæli hennar.
Að Sjálfstæðisflokkurinn sé
fráhverfur málefnum mæðra og
barna, eins og ungfrúin fullyrð-
ir í grein sinni, er shk f jarstæða,
að furðu gegnir að ekki lakari
manneskja en L. V. er, skuli
segja annað eins, og það rétt eft-
ir að sjálfstæðismenn í bæjar-
ráði hafa rétt henni 1500 krónu
styrk, einmitt til starfsemi fyrir
fátækar mæður og börn.
Sumir gleyma jafnfljótt og
þeir gleypa!
Eg veit að vísu að það er ekki
haft hátt um styrki sjálfstæðis
manna í þessum herbúðum, því
þá er óþægilegra að innræta
þeim sem njóta af, að það sé
Alþýðuflokkurinn einn, sem
fátækar mæður og börnin eigi
athvarf lijá.
Vonandi sjá kjósendur það nú
betur en áður hverskonar leikur
liér er leikinn, að það er ekki
umhyggja fyrir fátæklingunum
sem stílar svona greinar, eins og
grein L. V., lieldur er það
flokksaginn sem sldpar fyrir
verkum. Tilgangurinn er auð
sær, að skaða Sjálfstæðisflokk-
inn, en það tekst bara ekki.
16. júní 1937.
Guðrún Lárusdóttir.
innlieimta verð farmsins, en það
var stöðvað af atvinnumálaráð-
lierra sósíalista, Haraldi Guð-
mundssyni.
Næst liggur þvi fyrir Héðni
að upplýsa samband ráðherrans
við þennan þjóf á Spáni og
livers vegna ráðherrann bað
Richard Thors um að senda
símskeyti til Islands viðvikjandi
farminum. Héðinn færir eiimig
alt til verra vegar um inneignir
samlagsins á Spáni.
Eftir þvi sem liann telur, eru
útistandandi skuldir Samlagsins
750 þús. kr. og er bankatrygg-
ing fyrir þvi öllu. En í saman-
burði við Norðmenn og Færey-
inga, sem eiga þar innifrosið
fé svo miljónum skiftir, sýnist
sem stjórn okkar á fisksölumál-
unum liafi verið góð og meira
en góð — hún liefir verið ágæt.
Enda er það vitað, að sú
stjórn hefir verið með ágætum
og bjargað miklum verðmætum
fyrir landið.
Rógur Héðins um stærstú
kaupendur fiskjar okkar á
Spáni er í alla staði ómaldegur
og óviðeigandi.
Þegar Héðinn er búinn að
hreinsa til meðal sendimanna
Fiskimálanefndar, stæði hann
ef til vill betur að vigi um gagn-
rýni, en meðan liann hefir slíka
menn í þjónustu sinni sem Fritz
Kjartansson og Óskar Jónsson,
trúa honum fáir, þó liann geri
tilraun til að sverta stærstu og
einlægustu kaupendur ísl. fisks
á besta markaðnum með slúðri
um óreglu og drykkjuskap.
Slíkt framferði af meðlim S. I.
F. og utanríkismálanefndar er
hneyksli.
aöeins Loftup.