Vísir - 09.01.1939, Blaðsíða 3

VtSIR
10,000 króna verðlaun til efling-
ar dansks og íslensks iðnaðar.
Þátttakendui* í veFðlanna-
keppninni skili verkefnum
sínum 31. des. 1939«
Eins og getið var um hér fyrir nokkru í blaðinu hefir dansk-
ur verkfræðingur að nafni Frants Alling, sem nú er búsettur í
Frönsku Marokko, gefið 10 þús. krónur til ráðstöfunar fyrir
f jöllistaháskólann danska, en upphæð þessari á að verja til
verðlauna og hefir verkfræðingurinn sett fyrir því nánari skil-
yrði, sem hér fara á eftir:
„Verðlaunin skal veita fyrir uppfindingu á tæki (eða
neysluefni) vél eða vélarhluta, sem auðvelt er að fram-
leiða í Danmörku eða á íslandi en með lýsingunni skal
fylgja útreikningur yfir framleiðsluna og greinargerð um
möguleikana á sölu bæði heima fjTÍr og erlendis.
Það er skilyrði að tæki þetta hafi ekki áður verið fram-
leitt eða selt á markaði, og það er æskilegt að tilraunir
hafi verið gerðar frá hendi keppandans um smíði hlutarins.
’ Aðaltilgangur verðlaunanna er að fá fram greinargóðar
tillögur um tæki, sem henta til að efla danskan eða ís-
lenskan iðnað og útflutning í því sambandi.
Allir íslenskir og danskir þegnar geta tekið þátt í keppn-
inni en lausnir á að senda til „Fjöllistaháskólans í Kaup-
mannahöfn“ (Den polytekniske Læreanstalt) fyrir 31. des.
1939,“ —
Fránts Aíting verkfræðiiigur
naut kenslu við Fjöllistaháskól-
an í Kaupmannaliöfn og vill nú
þakka kensluna með þeirri verð-
launafjárhæð, sem hann nú hef-
ir gefið. Hann er Jóti að ætt,
fæddur í Nibe 7. sept. 1874 og
er kaupmanns sonur. Er hann
hafði lokið námi fékst hann
fyrst við verslun, en hvarf frá
því að nýju og lióf nám í verk-
fræði, að því námi loknu fór
liann til Ameríku og fékst þar
við járniðnað, einkanlega við
hyggingu „skýkljúfa“ og brúa.
Frants Alling kom heim til
Danmerkur árið 1905; kom
liann fram með ýmsar verk-
fræðilegar nýjungar, sem áður
voru þar óþektar, t. d. miðstöðv-
arhitun með lofti og riotkun
þrýstilofts i sambandi við flytj-
anleg verkfæri. Árið 1905 stofn-
aði hann eigin verksmiðju i
Kaupmannahöfn, og fékst aðal-
lega við framleiðslu miðstöðva,
en auk þess ýmsra loftþrýsti-
tækja og var það fyrsta sérversl-
un á því sviði á Norðurlöridum.
Á þessu sviði hefir Frants Alling
komið fram með fjölda nýjunga
í samandi við járniðnaðinn og
þrýstiioftsnotkun, m. a. við
járnbenta steinsteypu.
í 25 ár hefir Frants Allmg
gefið út hlaðið „Pneumatisk
Journal“ og er það elsta blað,
sem fjallar um þrýstiloftsnotk-
un, sem gefið er út í Evrópu.
Árið 1922 dró Frants Alling
sig í hlé frá störfum og stafaði
það af lieilsubilun, en síðan
hefir hann aðallcga ferðast víða
um lieim. Einkum hefir Frants
Alling hrifist af Frakldandi og
frönskum lifnaðarháttum, enda
hjó hann þar í mörg ár, en flutt-
ist síðan til frönsku Marokkó.
Hánn hefir þó altaf lialdið ó-
rjúfandi trygð við Danmörku
og Norðurlönd, eins og verð-
launagjöf Iians sýnir m. a. Verð-
laun þessi, sem kallast „Faco-
prisen“, eiga að efla norrænan
iðnað og athafnalíf.
Lingiaden.
Svíar undirbúa nú af kappi
Lingiaden, sem halda á í Stokk-
hólmi að sumri. Fresturinn til
að tilkynna þátttöku sína var út-
runninn þ. 15. desember og
höfðu þá 2646 manns tilkynt
þátttöku.
Ýmsítr fréttir af
Akranesi.
Á nýársdag liélt sóknarprest-
urinn, sira Þorsteinn Briem, há-
tíðlega og hugðnæma sjómanna-
guðsþjónustu í kirkjunni hér á
Akranesi, að viðstöddu fjöl-
menni. Þetla er gömul venja
hér og góður siður, að menn
hafa með sér sameiginlega guð-
ræknisstund og hænaliald rétt
áður en vertíðin lrefst. En ver-
tíð byrjar hér strax eftir nýár,
og er erfið sjósókn héðan og á-
hættusöm, eins og svo víða ann-
arsstaðar á landinu.
Héðan verða gerðir út 22 bát-
ar á þessari vertíð, 20—40 smá- ,
lestir, og munu 18 þeirra hafa
verið tilbúnir til veiða í vertíðar- ^
byrjun, en hina 4 er verið að j
búa út.
Gæftir liafa verið góðar þessa
fyrstu viku vertíðarinnar. Fyrsti
róðurinn var farinn á þriðju-
dagskvöld, 3. janúar, og voru
farnir fjórir róðrar í vikunni.
Hefir afli yfirleitt verið góður
á bátana, er jafnvel talinn tals-
vert meiri, en um sama leyti
undanfarin ár. Mestur 7—8 þús.
kg. á bát i róðri. í kvöld (laug-
ardag) gaf ekki á sjó.
Úr fyrstu tveim róðrunum
var saltað nokkuð af aflanum,
en annars hefir fiskurinn verið
seldur togurum, sem fara með
liann til Englands.
Linuveiðarinn Ólafur Bjarna-
son fór á veiðar þriðja jóladag.
Hann kom inn hlaðinn 5. jan.
og vai-ð að láta eitthvað af afl-
arium hér á land, en fór síðan
til Englands með um 1500 körf-
ur fiskjar.
Bv. Sindri sem nú er eign
Akurnesinga, kom inn á þrett-
ánda dag jóla með lítinn afla,
en tók fisk af bátum hér og
fór samdægurs til Englands
með um 70 smálestir.
I haust og fram í desember-
mánuð, stunduðu bátar héðan
síldveiðar. Af aflanum voru
sallaðar um 6500 tunnur, en um
7000 mál voru brædd í hinni
nýju síldar- og fismjölsverk-
*r w . #..
smiðju. . A. Yertíðinni vinnur
verksmiðjan úr fiskúrganginum
og lifrinni jafnóðum og á land
berst.
Ýmsar samkomur og skemt-
anir hafa verið haldnar hér um
jólin, — en þó alt í hófi, og er
jafnvel minna um slíkt hér, en
víða annarsstaðar, þó að kaup-
túnið sé orðið mannmargt, —
en hér munu nú vera um 1800
íbúar.
Á þriðja í jólum var hið ár-
lega „jólaball“, sem samkomu-
húss-eigendurnir standa fyrir,
fyrst fyrir börn, og síðan full-
orðna fólkið.
En á gamlárskvöld liélt knatt-
spyrnufélagið „Kári“, sem er
fjölment íþróttafélag, ársliátið
sína, — íburðarmikla og glæsi-
lega kvöldskemtun, sem lauk
með dansleik, er stóð fram und-
ir morgun. Skemtiafriði voru
mörg og hvert öðru betra, sam-
komuhúsið mjög smekklega
skreytt og samkoman í heild
sinni íþróttafólkinu til liins
mesta sóma. Og á annan í nýári
bauð „Kári“ öllum börnunum
í kauptúninu til samskonar
skemtunar.
Loks efndi Kvenfélagið til
gamalmennaskemtunar á Þrett-
ándakvöld og bauð þangað hátt
á annað hundrað gestum. Yar
fyrst sest að kaffidrykkju og
veitt rausnarlega. Þá flutti séra
Þorsteinn Briem snjalla og
fagra ræðu, en kirkjuorganist-
inn og kórfélagar stóðu fjTÍr
sálmasöng. Fóru síðan fram
ýms skemtiatriði, svo sem upp-
lestur, samspil á fiðlu og orgel,
karlakórsöngur og gamanvísur.
En „glansnúmer“ á skemtunum
hér um þessar mundir er fall-
egur drenghnokki, tólf ár'a gam-
all, sem syngur gamanvísur, ó-
klökkur og með karlmannleg-
um tilburðum, sprenghlægileg-
um. Að afloknum skemtiatrið-
um fór gamla fóíkið að spila á
spil, og slóu ýinsir þéttingsfast
í borðið, en aðrir, þeir, sem
sporléttari voru, stigu dans við
glymjandi „drag-gargan“-mú-
sik, langt frarn yfir miðnætti.
Nefna má af óorðnum lilut-
um, sem um er vitað, að ein-
hvernlima á næstunni er hingað
von á þeim glaða bónda, Har-
aldi leikara Sigurðssyni, sem
lofað hefir að leika með leik-
flokki hér „Húrra, krakki“. —
Menn standa alveg á öndinni.
Og mér liggur við að halda, að
þess sé heitt óskað, að Reykvík-
Ársreikningur Búnaðar-
banka Islands fyrir 1938 var
kominn prentaður í hendur
viðskiptamanna hans hinn 3.
janúar, eða tveim dögum efl-
ir áramót. Er þetta skjótleika-
met á íslenskan mælikvarða
um opinbera skýrslugerð, og
þótt víðar væri leitað.
Skuldlaus eign bankans er
talin kr. 8.375.456.78, er það
þrír aðalsjóðir bankans, Rækt-
unarsjóður, Byggingarsjóður
og Viðlagasjóður. Eign spari-
sjóðsdeildar, sem i þessu er
einnig talin, er kr. 466.831.11.
Innstæða i sparisjóðsdeild er
lcr. 3.029.546.12, og innstæða í
hlaupareikningi er kr. 1.564.-
334.89. Sýnir þetta, að bank-
inn liefir talsverð lilaupandi
viðskifti auk liinna föstu lána
til landbúnaðarins.
Ekki byrjar giftusamlega
starf Verðlagsnefndar. For-
maður liennar virðist hafa
einkennilegan skilning á hlut-
verki sínu, því að nú hefir liann
gefið Alþýðublaðinu mjög hlut-
drægar upplýsingar af starfi
nefndarinnar, til þéss að geta
svívirt heildverslanir bæjarins.
Verðlagsnefndinni er nanðsyn-
legt að slcapa sér traust og ná
góðri samvinnu við verslunar-
stéttina. En það næst aðeins
með sanngirni og hlutdrægnis-
lausu starfi.
Framkoma formanns Verð-
lagsnefndarinnar er þann veg,
að það er óviðeigandi og ó-
heppilegt, að láta hann vera
áfram i nefndinni. I formanns-
stöðuna á að skipa mann, sem
þektur er að drengskap og
ingar rígbindi liann ekki svo i
„Fornum dygðum“, að við verð-
um fýrir vonbrigðum, hér upp-
fi'á.
Og loks á að stofna hér bland-
aðan kór á morgun, með um 30
þátttakendum.
Akranesi, 7. jan. 1939.
Th. Á.
sanngirni, og aliir geía boriS
traust til. Nefndin verður ein,-
skis trausts aðnjótandi me'5
núverandi formanni.
Alþýðubalðið sagðí, í árásar-
greininni um heildverslanir í
sambandi við Verðlagsnefnd-
ina, að það sé sannað, að öll
dýrtíðin í landinu sé heild-
verslunum bæjarins að kenna.
Sumum þætti nú sanngjarrif,
að blaðið væri látið bera þær
sannanir fram fyrir rétti. Þeg-
ar sú sönnun er fengin, ætti
að vera auðvelt að lækna dýr-
tiðina í landinu.
Samkv. bráðabirgða skýrsj-
um er inn- og útflutningur sei«
hér segir, á árinu 1938:
Innflutt ... kr. 49.102.020
Útflutt .... — 57.752.170
Verslunarjöfnuðurinn er þyí
hagstæður um 8.6 mílj. króna.,
Til þess að ná fullum greiðslu-
jöfnuði við útlönd á árinu þayf
útflutningur að vera 11—12
miljónum hærri en innflutn-
irigur. Á siðastliðnu ári hefir
því að líkindum bæst 2ý2 mil-
jón við þær lausaskuldir, sepa
landsmenn eiga að standa skil
á til útlanda. Enginn veit hve
miklar þær skuldir eru. Lík-
lega 8—10 miljónir króna. Um
þessar sknldir d að semjá nú
þegar, áður cn það verður of
seint. Hversu lengi d að sofa
og bíða?
Gjaldeyrisnefnd hefir lokið
úthlutun aðeins í tveimur að-
alflokkum, kornvöru og ný-
lenduvöru. Sagt er að öðrum
flokkum verði lokið strax og
niðurstaða hefir fengist um
það, hversu mikið nnmi verða
selt héðan af vörum til Þýska-
Iands og Italiu, svo að Ivægt sé
að miða vörufeaup við það frá
þessum löndum. Útlilulun fer
fram í flestum flokkum fyrir
6 mánuði i eiriu, þannig áð
tvær úthlutanir verða á árinu.
Landsmönnum væri mikilí
gieiði gerður með því, að sem
minst af vörukaupum liéðan
sé bundin við einstök Iönd,
heldur leyft að kaupa þar sem
hagkvæmast er. Að minsta
kosti ætti ekki að binda inn-
flutninginn við ákveðin Iönd,
nema clearing-samningar geri
slikt óhjákvæinilegt.
Morðin á Codreanu og fylgis-
mönnum hans.
Niðurl.
Allir flokkar voru leystir
upp. Ef nánar var að gáð mátti
sjá að, að svo miklu leyti, sem í
stjórninni voru fulltrúar stjórn-
málaflokkanna, þá voru það
nær eingöngu meðlimir frjáls-
lynda flokksins, einmitt þess
flokks, sem mesta sök átti á á-
standinu eins og það var nú
orðið i landinu. Hverjir voru þá
eftir sem stjórnarandstæðingar?
Hinn þjóðernissinnaði bænda-
flokkur undir forustu Maniu
var fyrir löngu orðinn máttlaus
og þýðingarlaus.
Og skömmu eftir þjóðaratkv.-
gi'eiðsluna andaðist Goga og
kom það sér einkar vel fyrir
stjórnina. Þá var ekki um ann-
an að ræða en Codreanu.
Barátta stjórnarinnar, sem
fyrst í stað átti að útrýma öll-
um flokkum, snérist brátl upp
í það eitt, að útrýma Járnliðinu
og allar færar leiðir voru farn-
ar til að ná þessu takmarki.
Þetta er að vísu ofurskiljanlegt,
því að sigur þessa flokks, með
Codreanu sem foringja, hefði
leitt til gjörbyltinga í þjóðlífi
Rúmeníu. Enn greinilegar kem-
ur þetta í Ijós þegar maður veit
að i ráðuneyti yfirbiskupsiris
áttu sæti allir. fyrverandi for-
sætisráðherrar Rúmeníu, sem
þá voru á lífi, nema Goga; öll
gamla Rúmenía liáði þannig
bai'áttu fyrir tilveru sinni.
í áratug liafði tiltölulega fá-
mennri stétt tekist að stjórna
landinu eftir sínum geðþótta
með skipulagi, sem að rnörgu
leyti líktist skipulagi lýðræðis-
ííkjanna í Vestur-Evrópu. Þessi
slétt naut þeirra sérréttinda,
sem fólust í því að stjórna land-
inu án þess þó að takast að
leiða þjóðina og vinna hana til
fylgis við sig. Hreyfingar, sem
liöfðu komið upp í Vestur-Ev-
rópu og skilið þar eftir óafmá-
anleg spor, virtust ætla að fara
fram hjá Rúmeníu. En þá kom
Codreanu og vildi umbylta
þjóðlífinu' og fyrsta skiiyrðið
fyrir því að það tækist, var auð-
vitað að þessi fámenna stétt og
hennar stjórn hyrfi burt úr
stjórnmálalífinu. Hingað til
Iiafði tekist að stemma stigu
fyrir öllum þvilíkum umbóta-
mönnum, eins og t. d. fyrir
Heimsstyrjöldina Carp og eftir
hana Maniu, en enginn hafði
verið svo hættulegur sem Cod-
reanu. Að hann var svo hættu-
legur stafaði af því live liann og
skoðanir lians áttu sér djúpar
rætur meðal rúmensku þjóðar-
innar og að hann var svo að
segja á ölduhrygg hreyfingar,
sem fór sigurför um stór svæði
Evrópu.
Þetta átti brátt eftir að koma
enn betur í ljós. Þessi hættulegi
maður hafði, þrátt fyrir það, að
fylgi við liann væri lífshætta,
og e. t. v. vegna þess, safnað
um sig miklum hluta rúmensku
æskunnar. Meðal bændanna,
stúdentanna, embættismanna
hins opinhera og jafnvel meðal
liðsforingjanna í liernum átti
hann fjölda trygga fylgismenn.
Væru þeir dregnir fyrir rétt
stóðu þeir hugrakkir og létu
engan bilbúg á sér finna. Væru
þeir dæmdir komu nýir í þeirra
stað. Hundruð og þúsundir for-
ingja flokksins og undirforingja
voru fangelsaðir. Sjálfur foring-
inn Codreanu var ákærður fyrir
landráð og sendur í þrælkunar-
vinnu í saltnámu. Hann lýsti
fölsk þau skjöl, sem hann var
dæmdur eftir. En með því að
setja liann niður í saltnámu
,vonaði“ stjórnin augsýnilega
að losna við hann á þægilegan
liátt og áður en langt um liði,
því liann var mjög brjóstveilcur
og var búist við að liann mundi
ekki lialda lengi lífi undir þeim
kringumstæðum, sem í nám-
unni voru.
Þrátt fyrir þessar stöðugu of-
sóknir lifði hugsjónin og hreyf-
ing Codreanu áfram og trej’sli
statt og stöðugt á sigur. Að vísu
komst friður á um tíma vegna
þess að álitið var að fangarnir
væru liafðir i gislingum og að í
livert skifti, sem eitthvað væri
gert gegn stjórninni, bitnaði það
á þeim í verri meðferð.
En þetta hlé varð ekki langt
og þá byrjaði aftur áróðurs-
starfsemin og mörg tilræði voru
gerð án þess að tekið væri nokk-
uð tillit til örlaga þeirra, sem í
fangelsunum sátu. En þetta lief-
ir sennilega flýtt mjög fyrir
þeim endalokum, sem komu. I
lok þess árs, sem Codreanu virð-
ist ætla að lála liinar glæstu
vonir sínar rætast, er hann skot-
inn varnarlaus „á flótta“ og
með honum nánustu samverka-
menn hans. Ef liann liefir, eins
og stjómin heldur frám, gefið
merkið úr fangelsinu til að
hefja baráttuna á ný, þá hlaut
hann að verða að gera ráð fyrir
þessum endalokum. Þá hefir
hann af frjálsum vilja fórnað
sér'fyrir hugsjónina,sem honum
var ofar öllu. En það breytir
erigu með tilliti til þess livernig
þessi morð voru framin.
Ilvað tekur nú við? nnuiu
margir spyrja. Örlagaríkt ár í
sögu Rúmeniu er á enda. Felur
hið nýja ár nýjan ófrið og nýja
baráttu í skauti sínu? Codreanu
er að vísu ekki lengur í tölu
hinna lifandi, en liugsjónin um
endurnýjun þjóðlífsins í Rú-
meníu er ekki dauð. Það er erf-
itt að segja um það, hvort hún
eignast nýja menn, sem vilja
laka upp baráttuna eftir þær
blóðfórnir, sem færðar voru um
mánaðamótin nóv.—des. Og
það er enn efiðara að segja um
um það fyrir þá, er skoða þessa
atburði utan frá. Ef til vill risa
upp nýir og óþektir menn úr
Járnliðinu og halda áfram, þar
sem Codreano varð að Tiættæ
Ef til vill er stjórnin þegar bú-
in að sigra og hefir veitt hinni
ungu þjóðernissinnuðu hreyf-
ingu dauðahöggið. Sennilega
væri það PyiThusarsigur; það
er tæplega hugsanlegt, að Iireyf-
ing sú, sem Codreanu skapaði,
sé algerlcga dáuð,
Maður freistast líl að Iiugsa
sem svo að einhverntíma komi
að þvi, að sú æska seni -fylgdfi
þessari lireyfingu hljóti, ineS
hinu óþrjótandi þreki sinu og
miklu fómfýsi, að yínna eitt-
hvað jákvætt fyrir landið. Erit
verður hún nokkurntíma reiðn-
búin til þess að rétta þeim, sem
létu rnyrða foringja hennar að
næturlagi í dimmum skógi viS
Bukarest, sáttahöndina yfir
gröf foringjans? Það er tæplega
hugsanlegt. Miklu frekar er það
hugsanlegt, að hreinsunareldur
byltingarinriar eigi eftir að fara
yfir Rúmeníu og lieldur fyr en
seirina.
devoleb-