Vísir - 29.08.1939, Qupperneq 3

VISIR
Danzig og Pólland.
Sög’nlcgt yfirlit yfir þati aíriöi. §ciu fyr og’ iiií §kifta
ínáli uui lau§n llan/Jg'dcilunnar.
Tveim árum eftir að Bismarck var farinn frá völd-
um, eða 1894, fór liann í viðræðu við Moritz Busch svo-
feldum orðum um aðstöðu Pólverja urn Danzig: „Ef
draumur Pólverja skyldi rætast, mundi hættan fyrir
Danzig vera bráð. Pólverjar myndu þurfa að taka hana.
Danzig myndi vera fyrsta ósk rikis, sem hefði War-
schau að höfuðborg. Það myndi vera conditio sine qua
non (ófrávíkjanlegt skilyrði) fyrir tilveru pólsks lýð-
veldis.“
Þessi ummæli, sem ekki verða
misskilin, og voru viðhöfð með-
an Pólland enn var skift milli
Þýskalands, Rússlands og Aust-
urrílds, eru berorð staðfesting á
hinni frægu kenningu Friðriks
mikla, sem liann setti fram um
þær mundir sem Pólland enn
var sjálfstætt konungsríld: „Sá,
sem ræður fyrir mynni Weichs-
elfljótsins og Danzighorg, er
voldugri á Póllandi en konung-
lurinn, sem ræður þar ríkjum“.
Hvað sem allri valdsldftingu
í Evrópu liður, hinu sanna eðli
bandalaga, sem nú eru með
ýmsum þjóðum og hinu .raun-
verulega takmarki þýslcrar
pólitíkur, þá er það víst, að
sjálfstæði Póllands er skilyrði
fyi’ir þvi, að Evrópu-menningin
falli elcki í feljur. Samvinna
með Póllandi og Þýskalandi er
jafn áríðandi eins og samvinna
með Bretlandi og Þýskalandi og
Frakklandi og Þýskalandi. Um
það fékst full reynsla á 19. öld-
inrii, þegar Póllandsmálin, rétt
eins og Irlandsmálin, ollu sí-
feldum óróa. Það voru upp-
reisnir á Póllandi hæði 1813 og
1863.
Stjórnmálamenn álfunnar
gleymdu aldrei freísisþrá Pól-
verja, heldur voru þeir sitt á
hvað að reyna að sitja á lienni
eða að efla hana til þess, að liún
skyldi flækjast fyrir voldugum
óvini. Lolcs fór svo, að pólskir
sjálfstæðismenn börðust með
báðum aðiljum í ófriðnum
mikla, með það fyrir augum að
reisa pólska ríkið úr rústum,
sem og lókst, eins og Bismarck
hafði spáð. Þó að Danzig þá
ekki væri innlimuð í Pólland,
fékk það liana til fullra um-
ráða, hæði að því er verslun
þess og utanrikispólitík við-
víkur.
Atburðir 19. aldarinnar sýna
það glöggt, að sjálfstæði Pól-
lands var í víðasta sldlningi
skilyrði fyrh’ samlyndi Evrópu-
þjóða, l>vi að skiftingar þær á
landínu, sem fram liöfðu farið
á 18. öld, höfðu ekki að eins
hleypt Þjóðverjum og Austur-
ríkismönnum inn á Weichsel-
sléttuna, heldur einnig stefnt
Rússum þangað. Ríkin þrjú
innlimuðu þarna erlend þjóðar-
brot, sem veiktu og steyptu
þeim öllum. En það var ekki
þetta eitt, heldur einnig það, að
Þjóðverjar, sem eru Evrópu-
menn og Slavarnir rússnesku,
sem ekki eru það, hófu eftír
skiftingarnar opinberlega tog-
streitu, sem teygðist suður á
bóginn á Balkanskaga, og varð
úr því hið allcunna látlausa
Balkan-þóf.
Ef innlimun Danzig í Þýska-
land skyldi verða til þess að
veikja sjálfstæði Póllands nú,
sem óhjákvæmilegt virðist
mundu vera, þá eru allar líkur
á því, að Rússar myndu klofa
yfir Pólland og aftur eiga landa-
mæri að Þýskalandi, og þá
myndi sagan frá 19. öldinni fyr
eða seinna endurtaka sig,
Danzig er því annað og meira
en borg, sem hggur við Weich-
sehnynni, og eimiig meira en
lykillinn að sjálfstæði Póllands.
Ef skoðað er frá sjónarmiði
raunsæispólitíkur — og það
sjónarmið keppast allir sem
lilut eiga að Danzigdeilunni við
að hafa — ræður borgin tengsl-
um verslunar og pólitíkur frá
vestri til austurs meðfram
ströndum Eystrasalts. Hún
ræður og tengslum verslunar
og pólitíkur frá norðri til suð-
urs eftir Weichsel, Dóná, Dnie-
ster og Dnieper alt suður á
Balkan og til Svarta liafsins.
Komist ekki á þýsk og pólsk
samvinna, er ekki annað sýnna,
en að annaðhvort dragi til ófrið-
ar eða til þess, að Pólland um
fjárhagsmál og hermál verði
handbendi þýskra pólitíkur.
Slík jafnvægisbreyting á sviði
binnar póli lísku valdskiftingar í
álfunni myndi draga baltnesku
löndin og Balkanríkin inn í
sömu lxringiðuna, svo að það
svið,, er beinlínis lægi undir
þýskum áhrifum, myndi þá ná
til 180 miljóna manna.
Það má, ef til vill segja, að
ummæli Friðriks mikla eigi
ekki framar við, úr því að Pól-
verjar nú liafa hygt liina nýju
liöfn Gdynia við Danzigflóa,
sem þeir eiga beinann aðgang
að um pólskt land bæði eftir
þjóðvegum og járribrautum.
Það ætti því ekki að saka þó að
Þýskaland aftur innhmaði al-
þýska borg, þar sem Pólland
eftir sem áður nyti fulls versl-
unarfrelsis og hafnarréttinda,
eklci sist þegar Pólverjar ættu
sjálfir höfn þarna, sem lyti al-
gjörlega undir þá.
En þvi er miður, að Pólverjar
hafa sögulega reynslu um skift-
ingu landsins, sem þeim er engu
síður minnistæð en Þjóðverjum
er reynslan af Yersalasmningn-
um. Orð Friðriks mikla eru
ekki nema skoðun, sem hann
sló fram, en pólitík Friðrilcs
var í framkvæmdinni reist á
þessari skoðun, og afleiðing
hennar var, að pólska ríkið fyr-
ir tæpum 150 árum (1795) leið
undir lolc. Þegar Póllandi var
slcift í fyrsta sinn (1772), var
Pólland svift aðgangi að sjó, og
Danzig, sem Pólland þá fékk að
lialda, var umkringd af prúss-
neskum tollstöðvum, því landið
alt í kring var í höndum Prússa,
en þar með var Warschau ein-
angruð og verslun Póllands
kyrkt, svo að eftir það var
Þjóðverjum, Rússum og Aust-
urríkismönnum hægt um vik
með frekari skiftingu.
Nú óttast Pólverjar að sama
gerist aftur, ef Danzig er inn-
limuð í Þýskaland og verði það
fyrsta skrefið, en síðan verði
Pomorze (það er héraðið milli
Weichsel og Persante, sem
rennur í Eystrasalt hjá Kolberg;
það kalla Þjóðverjar Ponnner-
ellen, en endi pólsku ganganná,
er að sjó veit, liggur þar) gerð
sömu skil.
Eftir próf.
Guðbrand Jónsson.
Þessi ótti er skiljanlegur, þar
eð Þýskaland þegar liefir full
ráð á Eystrasalti, og stórar fall-
hyssur draga auðveldlega frá
Danzig til Gdynia, enda er ótt-
inn í samræmi við síðustu
kröfur Hitlers. — Með sama
hætti væru auðteptir þjóðvegir
og járnbrautir til Gdynia. Fm
hagsmunalegu sjónarmiði gætu
Þjóðverjar ekki heldur liaft
neina ánægju af því að innlima
Danzig í Austur-Prússland til
þess -að hafa þar flotastöð og
höfn, nema því að eins, að inn-
limuninni fylgdu þau miklu
liagfræðilegu og pólitísku fríð-
indi, sem á var drepið.
Það er að vísu rétt, að nú eru
rekin minni verslunarviðskifti
niður Weicliselfljólið en var á
18. öld, svo að minna ríður nú á
sjálfu fljótsmynninu, en Danzig
og Gdynia báðar saman eru, ef
svo mætti segja, útleið alls
Weicliselsdalsins, sem er um
45% af landflæmi Póllands, og
80% af utanrikisverslun þess
er nú rekin um báðar hafninar
saman.
Látum svo vera, að Danzig sé
þýsk að þvi er til mikils meiri-
hluta íbúanna kemur, en boi’g-
in hfir á viðskiftum við pólskt
verslunai'upplendi. Það er haft
eftir forseta öldungaráðsins i
Danzig, Greisei’, að „hjörtu okk-
ar eru vissulega þýslc, en rnagar
okkar ex*u pólskir“, og þetta lýs-
ir raunhæfum sldlningi á að-
stöðunni.
Sannleikurinn er sá, að Dan-
zig var stofnuð sem höfn handa
Póllandi, og hin mikla blóma-
öld borgarinnar og blómaöld
Póllands fóru saman, en með
hnignun Póllands hnignaði
borginni.
Um miðja 18. öld var Danzig
mannflesta boi’g i Mið-Evi’ópu
með 177.000 íbiia, og náði Ham-
borg henni fyrst öld síðar. 1871
var íbúatalan komin ofan í
100.000, enda þótt væri um þær
mundir mesta íiöfnunax’skeið
Ixorga, og að íbúatalan var kom-
in upp í 190.000 lárið 1910, var
þvi einu að þakka, að stjórnin
hafði hlaupið undir hagga með
hinni hnignandi liöfn með þvi
að gera hana að flotanxiðstöð og
skipa herdeild til setu í borg-
inni og koma þar upp skotfæra-
verksmiðjum.
Viðskiftum borgai’innar liafði
lmignað vegna þess, að ríkin,
sem skiftu með sér Póllandi
sniðu sundur Weicheldahnn
með landamærum sínum, og
járnbrautarkerfið þýska var
bygt borgunum Bremen, Ham-
burg og Stettin til framdráttar.
Af ásettu náði voi’U fyrstu skurð-
irnir og járnbrautirnar þarna
látnar sneiða bjá Danzig.
Það var í rauninni stefna
þýsku stjórnarinnar að afrækja
Danzig- vegna þess, að þegar
Póllandi var skift og nokkuð
frameftir voru borgarbúar
stuðningsmenn þess, að Pólland
risi úr rústum, af því að við það
var velgengni þeirra bundin.
1 október 1918 konx heldur
fát á stjónxina i Berlín við það,
að liinar fornu mixxinngar virt-
ust fara að bæra á sér í Danzig,
og það þótti fyi-ii’bux’ður hinn
mesti, að rneðan Þýskaland var
að koðna niður, hækkuðu jarð-
eignir og byggingarlóðir í verði
í Danzig. Vonii’nar, senx höfðu
vakixað rættust, þvi ekki leið á
löixgu áður en Danzig væri orð-
in nxesta verslunarborg við
Eystrasalt, og það nxeira að
segja eftir að búið var að byggja
Gdynia. Með viðreisn Póllands
var Weicheldalurimx sameiixað-
ur aftur, og eðlilegar viðskifta-
taugar, sem landanxærin eftir
skiftingu Póllands lxöfðu skoi’ið
á, voi-xx hnýttar sanxan á xxý.
Niðurl.
Rauðka og
Raufarhöfn.
Ekki önnurhvop verk-
smiðjan, heMup báðar.
1 frásögn Vísis í gær unx fund-
inn á Siglufii’ði lxafði fallið nið-
ur setning þess efnis, að á eftir
Erlendi Þorsteiixssyni, sexxx
franxsögxx liafði í málinu, áttu
þrír stjórnendur Rauðku að
tala, en stjórn verksiniðjanna
fékk að eins 20 minútur til þess
að gera gi’ein fyrir afstöðu sinni,
en þó þannig að jafn tinxi skyldi
til andsvara. Við þetta vildi
verksmiðjustjórnin ekki una og
fór því af fundi.
í tilefni af umræðunx þeim,
sem orðið liafa í dagblöðunum
um mái þetta, þykir rétt að taka
það fram, að bygging Raufar-
liaf narverksnxiðj unnar var á-
kveðin nxeð lögum á Alþingi ár-
ið 1938, eða löngu áður, en end-
urbygging Rauðku konx til álita.
í greinargerð þeirri, seixx Ólafur
Thors atvinnumálaráðherra
birti unx afstöðu sína til miáls-
ins, kemur það bei’lega franx, að
hér er Um tvö aðskilin nxál að
ræða, sem ekki standa í neinu
sambandi livort við axxnað. Eixd-
urbyggiixg Rauðku gat að engu
leyti staðið Ixyggingu Raufai’-
hafnarverksmiðjunnar fyrir
þrifunx. Stjórnendur Rauðku
höfðu feixgið loforð um lánsfé
til byggingai’imxar. Þeir töldu
sig ennfremur lxafa loforð um á-
byrgð Útvegsbankans.
Eixdui’bygging Rauðku strand-
ar ekki á því að rikisstjórnin
liafi synjað um byggingarleyfið.
Að vísu var leyfið buixdið við
2500 mála stækkun, en það er
óliætt að fullyrða að ráðherrar
Sjálfstæðisflokksins vildu fyrir
sitt leyti veita leyfi til 5000 mála
stækkunar, eixxs og unx var heð-
ið, og voru og munu vera reiðu-
búnir til frekari Umræðna um
íxiálið, ef Siglufjarðarbær getur
lxent á íxýja fjáröflunarmögu-
leika.
Franxgangur þessa nxáls
straridaði eins og öllunx er
kunnugt á því að fulltrúaráð Út-
vegsbankans ti’eystist eigi þegar
til koni að takast iá hendur á-
byrgð þá, seixx Siglfirðingar
liöfðu treyst á.
Sjálfstæðisflokkui'inn liefir
ávalt haft opin augun fyrir
nauðsyn þess að síldax-iðnaður-
inn verði efldur, og hér var því
ekki frá lians sjónarmiði að
ræða unx amiaðhvort heldur
hvorttveggja: Rauðku og’ Rauf-
arhöfn.
Fyrsti Isleiidlng'iir
við jPlitliisarraBMiiislkaM
hlJÓEBisveitina í Wien.
Óvenjulegur írami á erlendum vettvangis.
í kvöld heldur íslenskur fiðluleikari fyxsta konsert simc
hér á Iandi, Er það Björn Ólafsson, Björnssonar ritstjóra, senxs
nýlega hefir lokið prófi við, hljómlistarháskólann í Wieii. Er
Björn hafði lokið gagnfræðaprófi árið 1931 helgaði hann síg:
eingöngu hljómlistinni, stundaði nám við hl jómlistaskólaxm hér
og tók próf þaðan vorið 1934. Að því námi loknu hélt hann fiB
Wienar og innritaðist þar á hljómlistaháskólann, og síondaði
hann nám sitt þar með slíkri elju og dugnaði, að hanir fékfe eínE
þeirra nemenda, sem prófi luku „diplom“ hljómlistaháskólaas^
og er það mesta viðurkenning, sem háskólinn veitir nemendunE
sínunx.
. .......________1 -
Vísir Iiitti Bjöi’ii Ólafsson að
nxáli í íxxorgun og spurði hann
frétta unx nánx lxans og fyrir-
ætlaixir.
„Þegar eg var 8 ára gamall
byrjaði eg að læra á fiðlu lijá I
Þórarni Guðixiundssyni fiðlu- j
leikax’a, en siðar innritaðist eg í j
tónlistarskólann strax er hann
tók til starfa, og var eg þar að-
allega undir liandleiðslu Hans
Steplxanek. Ex- eg lxafði lokið
námi við hljómlistarskólann
langaði nxig til að afla íxxér frek-
ax-a náms í liljómlist og hélt eg
þá til Wienar. Þar stundaði eg
nánx í finxixi ár óslitið og lauk
px’ófi við liljóinlistai’háskólann
þar í júnimánuði s. l.“
Hvað uixx dvölixxa i Wien?
„Eiixs og öllum er kunnugt er |
Wiexx aðallieimkynni hljómlist-
ariixnar og hefir verið síðustu
aldir. Eg taldi íxxig því xxxjög !
heppinn er nxér gafst kostur á j
að stuxxda íxáixi þar, með því að
nxér var kunnugt uixx að þar er
einhver hesti hljómlistarlxiáskóli
í lxcinxi. Til jxess að komast inn
á háskólann þurfa menn að j
taka próf, senx er all strangt, en ■
auk þess er krafist mikillar á-
stundunar og þar er aginn
strangur. Þeir, senx slá slöku
við nánxið verða að ganga undir
séi-stök próf, og standist þeir
þau ekki ei’U þeir oftast látnir
fai’a og eiga þangað ekki aftur-
kvæmt. Eg lagði mig því allan
franx við námið, ekki síst af því
að útlendingum er veitt þarna
nánari athygli en öðrum, þann- j
ig að ef þeir di-agast aftur úr ;
vei-ða þeir að sæta sönxu örlög-
um senx hinir.“
Hvei’jir voru aðalkennai’ar
yðar við háskólann?
„Hofi’at Mayricker og pró-
fessor Moi’avec, senx báðir eru
frægir kennarar og hljómlista-
menn unx alt Þýskaland og víð-
ar, og lirósa eg happi að liafa
konxist undir handleiðslu þess-
ara tveggja manna.“
Hingað liafa boi’ist fregnir
unx það að yður lxafi boðist
staða í Wien. Um hvað var þar
að ræða?“
„Rétt eftir að eg liafði lokið
prófi kom prófessor Moravec til
nxín og baUð nxér stöðu við
Philharmonisku lxljómsveitina í
Wien, sem er nxeð hestu liljónx-
sveitum heimsins. Eg tók stöð-
unni með þökkum, og fer í loS:
september aftur til Wxenai: tH
þess að taka við stöðu minnl,
ef á annað borð unt verður aSS
komast þangað, en eftír frétt-
um að dænxa blæs það ekki sv®
byrlega.“
Voru margir íslendingar i.
Wien meðan þér dvölduS þar?
„Margir íslenskir læknas?
liafa dvalið þar skamnxa cSa
langa hríð í þessi fimm ár, og
ýmsir fleiri, en allir íslendingar
áttu sér í rauninni ehm sama-
stað og það var á lieimílí Jad-
ens-hjónanna senx flestír nnmffi
kannast við hér, — Hans Baroia
von Jaden og konu hans, fr&
Ástu, systur dr. Helga Péturss,
en þau liafa um langa IxríS Iiaft
lxús sitt opið öllunx Islendiog-
um, og munu þeir, sem þar
liafa komið aldrei gleynxa Mq-
unx alúðlegu móttökuni og
gestrisni, sem rikir þar á Ixeim-
ilinu. Eg og móðir mín, senr
einnig dvaldi i Wien í þessi
firiim ár, vorum þar stöSngir
gestir og mununx við nxínnast
þeirra stunda, serii við höfnm
dvalið á heimili Jadens-hjóo-
anna ávalt nxeð hlýjum hug og
þakkláeti.
Hvað um hljómleikana L
kvöld?
„í kvöld held eg hljómleika á
vegum Tónlistax-félags Reykja-
víkur, en síðar nxun eg endur-
taka þessa söniu Iiljómleika
fyi’ir almemxing, og verður það
á fimtudaginn kemur. Aimars
er óráðið hvort eg held fleirí
hljónxleika áður en eg fer, endat
liafði eg lxugsað mér að nofa
sumarið aðallega til hvíldar, áð-
ur en eg fer af lándi hurf affi
nýju. Mér bai’st bréf fx-á tón—
listarfélaginu að loknu prófí
þar senx það bað mig um að
lialda fyi-stu hljómleika miha í
Reykjavík á vegum þess, og
geri eg það með gleði, með því
að á tónlistarskólanum, sem
þetta félag styx-kir, naut eg á-
gætrar kenslu.“
Norskt flutningaskip,
seni á að taka fisk til útflutningK,
er væntanlegt í dag.
Knattspyrnukepni
fór fanx nýlega niilli starfsmanná
hjá Hf. Strætisvögnunx og Agli ViF-
hjálnxssyni. Úrslit urðu þau, aS
starfsmenn Strætisvagna unnu me<7
3:2.