Vísir - 27.09.1939, Síða 7

Miðvikudaginn 27. sept. 1939.
VlS IR
7
PÓLLAND í ÚTVARPINU.
Athugasemdir við útvarpserindi Sigurðar
Einarssonar.
Oft er nú svo að orði komist,
síðan styrjöklin. liófst, að
hin eina vörn vor íslendinga sé
hlutleysið. Þegar menn tala um
lilutleysi í styrjöld af hálfu
vppnlausra þjóða hljóta menn
m. a. að eiga við það, að var-
lega sé ritað og talað opinber-
lega um stríðsaðilana, svo eng-
um þeirra geti fundist, að á sig
sé liallað, svo að það geti verið
astæða til að hyggja á hefndir.
Og eins og það er hættulegt að
sver.ta málstað eins aðilans get-
ur það líka verið varhugavert
að fegra málstað lians um of.
Meðal þeirra þjóða, sem nú
eiga i styrjöld eru þrjár af við-
skiftaþjóðum vorum: Pólverj-
ar, Þjóðverjar og Bretar, og ætti
okkur því að vera það kapps-
mál, að gæta vel lilutleysis gagn-
vart þeim öllum, að engin þeirra
hafi ástæðu til að erfa neitt við
okkur, livorki meðan á styrjöld-
inni stendur, né að henni lok-
inni. Hinsvegar ættu blöð vor
og Útvarpið að flytja sem mest-
an fróðleik um allar þessar
þjóðir og lönd þeirra, svo fólk
eigi auðveldara með að glöggva
sig á stríðsfréttunum og mynda
sér sjálfstæðar og hutdrægnis-
lausar skoðanir á þvi, sem er að
gerast.
Þegar það var tilkynt í út-
varpinu, fimtudaginn 14. þ. m.,
að Sigurður Einarsson, dósent,
ætlaði að flytja erindi um Pól-
land, hafa sjálfsagt flestir hlust-
endur búist við, að það erindi
myndi innihalda almenna hlut-
lausa fræðslu um þetta land,
sem nú er á allra vörum. En
þeir sem slíkt vænta munu hafa
orðið fyrir vonbrigðum. Það
var svo greinilegt, að öllu erind-
inu var ætlað að vekja sem
mesta samúð með Pólverjum,
en hersýnilega á kostnað Þjóð-
verja. Þetta gat eklci dulist
neinum, sem eitthvað liefir
fylgst með sögu Póllands hins
nýja. Skal nú hent á nokkur
dæmi þessu til sönnunar.
í upphafi erindisins var
drjúgum tíma eytt í það, að
segja frá grein um Island, sem
birst hefði i sumar í pólsku
tímariti. Breiddi Sigurður sig
mjög út yfir það, hve vingjarn-
leg hún hefði verið í okkar garð
og rétt frá öllu greint. Hins lét
hann ógetið, að þessi grein væri
ein af fáu, sem til er um ísland
á pólsku svo maður nefni nú
ekki að þess væri þá minst uin
leið að mótherjar Pólverja,
Þjóðverjar, hafa ritað allra
þjóða best og mest um ísland.
Sigurður sagði, að landamæri
Póllands, er að Þýskalandi
liggja, hafi verið ákveðin af
Versalasamningunum. Þetta á
ekki við um nokkurn liluta
þeirra og gat þögnin um þá
staðreynd skilist svo, að þar
væri verið að fegra málstað
Pólverja. Til þess liggja þau
rök, sem nú skal gi’eina: Ver-
salasamningarnir mæltu svo
fyrir, að hluti af Efri-Slesiu
skyldi greiða atkvæði um það,
livort hann vildi liejTa Póllandi
til, eða Þýskalandi. 20. mars
1921 fór atkvæðagreiðslan fram.
Af 1.186.758 atkvæðum voru
707.393 með því að teljast til
Þýskalands, en 479.361 vildu
sameinast Póllandi. Að undir-
lagi pólsks stjórnmála- og æfin-
týramanns, sem lieitir Korfanty,
réðust nú pólskar sjálfboðaliðs-
sveitir inn á þetta svæði og
studdu uppreisn pólska minni-
lilutans þar og tókst þeim að
hrjóta það undir sig, þrátt fyrir
liarða mótspyrnu þýsku íbú-
anna. Fóru þá Vesturveldin að
halda ráðstefnu um málið og
lauk því með þeim úrskurði
Þjóðabandalagsráðsins, 20. okt.
1921, að 2/5 hlutar þessa land-
svæðis, sem greitt höfðu at-
kvæði með sameiningu við
Þýskaland skyldu afhentir Pól-
verjum til ævarandi eignar.
Þetta voru 321.412 hektarar
lands með rúmri miljón ibúa,
22 zinkbræðslum, 11 zink- og
blýnámum, sem gáfu af sér 227)
þús. smólesta af zinki árlega,
stál- og járnbræðslum, sem gáfu
af sér 406 þús. smál. hrájárns
á ári, 53 kolanámum, sem gáfu
af sér 95% allra kola Efri-
Slesíu.
Þetta fengu þá Pólverjar fyrir
harðfylgi sitt, eða réttara sagt
með ofbeldi vegna þess stuðn-
ings, sem Frakkar veittu þeim í
þjóðabandalagsráðinu, ekki með
Versalasamningunum, heldur
þvert ofan í þá.
Þá var ekki annað að lieyra,
en alt hefði gengið skriklcja-
laust þegar austurlandamæri
Póllands voru ákveðin. Ýmsum
myndi þó hafa fundist ástæða
til, að geta þess, að það voru
tvær árásarstyrjaldir af hálfu
Pólverja, sem réðu þeim landa-
mærum. 1 annari þeirra tóku
þeir af Rússum liéruð, sem bygð
eru nú ca. 5 miljónum Úkrainu-
manna og 2a/2 milj. Hvít-Rússa,
einmitt þau héruðin, sem Rúss-
ar liafa nú tekið. í hinni styrj-
öldinni tóku þeir land af Lit-
hauen. Nóttina milli 8. og 9.
okt. 1919, meðan blekið var að
þorna í sáttmála, sem Pólverjar
höfðu gert við Litava, braust
pólski hershöfðinginn Zehgow-
ski inn í Vilna, liina gömlu
höfuðborg Litava og liafa Pól-
verjar ekki slept henni, eða um-
liverfi hennar síðan.
Þá var svo að skiíja, að Pól-
land hafi búið við jafn frjáls-
legt stjórnarfyrirkonmlag' eftir
sljórnlagarof Pilsudski mar-
skálks 1926, eins og fram að
því. Það mun víst rétt, að bók-
staf stjórnarskrárinanr liafi
ekki verið breytt mikið. En
hvernig skyldi standa á því, að
siöan þá og meira að segja þrátt
fyrir kosningarnar, sem fram
fóru 1930, skuli minnihluta-
flokkur hafa farið með völd í
Póllandi, flokkur nánustu
starfsmanna Pilsudskis, „flokk-
ur hershöfðingjanna“, eins og
hann var nefndur. Ósennilegt
er ,að Sigurður Einarsson liafi
aldrei heyrt um það, hvaða
forföll hindruðu flokksbróður
hans, sosialdemokrataforingj-
ann, Dr. Liebermann, og marga
aðra stjómarandstæðinga frá
þátttöku í kosningunum 1930.
Hann gat þess í lok erindis
síns, að hann vonaðist til, að
upplýsingar lians um Pólland,
— þótt ófullkomnar væri —
gætu sýnt, að hér væri þó um
„virðingarvert menningarríki“
að ræða þar sem Pólland væri.
Ef til vill hefir hann lialdið, að
eitthvað myndi draga úr virð-
ingu hlustendanna, ef þess
hefði verið getið livað fanta-
brögðum flokkur herforingj-
anna beitti andstæðinga sína
fyrir ofangreindar kosningar.
Meðferðin á Dr, Liebermann og
fíeirum í fangelsinu i Brest-
Litowsk liefði víst eklci þótt sér-
lega virðingarverð, ef t. d. Hitl-
er hefði fyrirskipað hana.
En um það, hversu virðingar-
verðir sumir Pólverjar a. m. k.
eru núna, er best að láta dansk-
an blaðamann dæma. Það er
Christer Jáderlund, fregnritari
danska blaðsins „Politiken“ í
Berlín. Allir vita hve litlar mæt-
ur „Politiken“ hefir á Þýska-
landi Hitlers og ætti Sigurði
Einarssyni að vera það mál
kunnugt, eins oft og liann hefir
| sótt heimildir sínar i það blað.
Jáderlund simar frá Bromberg
! i Póllandi, föstud. 8. sept.:
„Eg flaug í morgun til her-
flugvallarins Ki-eutensee og liélt
þaðan áfram ferðinni á bifreið
yfir hið hernumda pólska lilið.
Hvarvetna sá eg sprengdar brýr,
mannlaus liéruð bar sem fyrstu
bardagarnir höfðu staðið. I
Bromberg sjálfri leynir það sér
ekki, að æðisgengnir götubar-
dagar hafa verið háðir. Um það
vitnar fjöldi af sprengjugötum
á húsunum. Óumræðileg skelf-
ing grúfði ennþá yfir bænum.
Sunnudagurinn var liræðilegur.
Eftir brottför pólsku liðssveit-
anna og áður en hinar þýsku
komu, liófst ógurlegt blóðbað i
öllum báenum.
Áður en pólsku liermennirnir
flýðu frá Bromberg, liöfðu þeir
tekið af lífi mikinn fjölda Þjóð-
verja og Pólverja, sem grunur
lék á, að væru Þjóðverjum
hlyntir, en aðalmorðin höfðu þó
verið drýgð seinna af ofstækis-
fullum unglingum á aldrinum
milli 15 og 20 ára, sem voru
vopnaðir sem borgaravarnarlið.
Gestajio (þýska leynilögreglan)
rannsakar nú hvern krók og
kima i Bromberg og liðsveit-
irnar hreinsa skógana.
Blaðamennirnir og liðsfor-
ingjarnir, sem gengu hús úr
liúsi og frá einum garðinum í
annan, horfðu náfölir á alt það,
er fyrir augu bar eftir liina
miklu Bartholomeusnótl i
Bromberg. Dýrslegt, er eina
orðið, sem liægt er að lýsa þvi
með, sem við sáum í Bromberg,
ef.tir „nótt hinna löngu rýtinga“.
Hér hafði verið að verki sú út-
smognasta fúlmenska, sem
hugsast getur.
Meðan við gengum fram og
aftur um skóginn, þar sem búið
var að grafa sum líkin, eftir að
þeim hafði verið misþyrmt, svo
að þau voru óþekkjanleg(marg-
ir höfðu orðið að grafa gröf
sina sjálfir), eða við ókum um,
í vögnUm loftvarnarliðsins,
i reikuðum við um garðana eins
; og i leiðslu, þar sem menn voru
altaf að finna ný og ný lik.
Þegar leið að kvöldi og brenn-
andi sólin var sest bak við
húsaþökin, komu fleiri og fleiri
konur með stirðnaða antilíís-
drætti út úr húsunum, Jiegar
þær sáu þýsku einkennisbún-
ingana. Þær vildu fylgja olckur
inn í liúsin og út í garðana að
husabaki. Þar lágu enn þá fleíri
lik: Eiginmenn þeirra, synir og
tengdasynir. En við vorum fyrir
löngu búnir að sjá nóg. Við gát-
um hlátt áfram ekki farið nieð
þeim. Prestur mótmælenda Já
dauður í skóginum. En kaþólskí
presturinn var við hlið mína.
Hann hafði verið leiddur fyrir
skyndidómstólinn, en sloppið
undan.
Svipað Jiessu hafði maður
heyrt frá viðureign þýsku sjálf-
hoðaliðssveitanna og Pólverja
á árunum 1919 og 1920, en
naumast áíitið það möguIegL
IJvað myndi framtiðin hera í'
skauti sínu?“
Þetta ætti að nægja sem sýn-
ishorn af þvi, hvernig fregurit-
ara „Politiken“ liefir lifist á
viðskilnað Pólverja, þar sem
þeir urðu að hrökkva imdara
lierjum Þjóðverja. En þetfa get-
ur líka veríð sýnishorn af þvi,
hvernig eitt aðalblað hins hlut-
lausa sambandsríkis vors, Dan-
merkur, leitast við að smjúga
milli skers og báru með stríðs-
fréttir sínar, þannig, að á kvor-
ugan málsaðila sé liallað. Um
leið og þetta blað lýsir þvl af-
dráttarlaust, sem því Iiefír þóft
miður fara hjá Þjóðverjmn,
dregur það ekki neitt undan af
slíku, þar sem Pólverjar eiga i
hlut. i
Þess er óskandi, að ísíensfca
Rikisútvarpið, sem i augum er-
lendra þjóða verður talið rödd
islenska rikisins gæti þess vand-
lega að láta ekki samúð eða
andúð einstakra starfsmanna
sinna leiða sig út af þeirri braut
hlutleysisins, sem því ber að
halda sig á, ef ekki eiga að
hljótast af því afleiðingar, sem
þessari þjóð er hollast, að þurfa
ekki að horfast i augu við.
?
.uuJtHEWc—■—-----
HRÓI HÖTTUR og menn hans. — Sögur í myndum fyrir börn.
519. ÁRÁS HRUNDIÐ.
— Hermenn Mortes koma hlaup-
andi og ráðast að Hróa og Litla-
Jóni með linjgðnnm bröndum.
— Sjáðu, Tuck, nú er úti um þá. — Þar lá einn! Varaðu þig, Hrói.
— Nei, Hrólfur, það er ennþá von, Eg hefi ekkert svigrúm til að at-
ur því að þeir eru uppistandandi. hafna mig með öxinni.
— Kastaðu honum bara niður
veggnum, Litli-Jón. Við verðuin að
bjarga hinum úr eldinuni-.
GRlMUMAÐURINN.
Við skulum færa (jl þessi skjöl — gamlir reilcn-
ingar hygg eg — hérna skaltu setjast.“
„Þakka þér fyrir,“ sagði Charles, „eg hirði
ekki um að setjast. Eg geri þér annars ónæði
og hið þig að afsaka mig. En sannleikurinn er
sá, að eg ætlaði að spyrja þig um eitlhvað —
hefi lengi ætlað að gera það, og þegar eg sá
ljósið, flaug það í mig, að koma og ljúka þessu
erindi af.“
„Jæja, get eg orðið þér að liði? En eg fer á
morgun og kem aldrei frá því, sem þarf að
gera. Margaret kemur að kveðja. Eg símaði til
hennar til þess að láta hana vita, að eg væri
hérna. Þess vegna var garðhliðið opið. Hún kem-
ur vafalaust þá leiðina. O, herra trúr, livað eg
verð feginn að komast á hrott. En mér er illa
við kveðjur. Það er heimskulegt, en svona er
það.“
Freddy var að fitla við skjölin á borðinu.
Hann gerði það eins og i liálfgerðu hugsunar-
leysi og Charles kendi sárt í brjósti um liann.
„O, eg veit ekki,“ sagði hann. „Það var um
Margaret, sem eg vildi .tala við þig,“
Það var eins. og Freddy lifnaði við — það
kom enda dálitill forvitnissvipur á andlit lians.
„Margaret — hvað? Þú átt ekki við — nei —
blessuð látið þið þetta gamla eiga sig.“
„Það var ekki um það, sem eg ætlaði áð tala,“
sagði Cliarles. „Heyrðu, Freddy. Hlustaðu á
mig. Mér er ramasta alvara. Eg þarf að tala
\ið þig um lilut, sem varðar velferð Margaret.
Eg veit að þú berð velferð liennar fyrir brjósti.
Mér datt í hug, að við gætum kannske gert
eitthvað henni til hjálpar, ef við legðum i
púkk.“
Freddy horfði á hann forviða, eins og hann
skildi ekki hvað hann væri að fara.
„Charles — mér fellur illa að heyra þetta
hljóð í þér. Eg skil þig ekki meira en svo.“
„Margaret liefir óþægilega aðstöðu, það er
það, sem eg á við.
„Óþægilega aðstöðu,“ endurtók Freddy, —
„en livað kemur það þér við, Charles?“
Charles liélt áfram:
„Margaret hefir óþægilega aðstöðu. Og
lilýddu nú á mig, Freddy — þú ætlar utan —
áform þín virðast nokkuð á reiki — kannske
verðurðu að heiman í langan tíma — margt
getur gerst. Þú verður að viðurkenna, að Mar-
garet ætti ekki að vera skilin eftir þannig, að
hún“ — hann liikaði við sem snöggvast -
„flæktist inn í neitt.“
Freddy var orðinn næsta órólegur. Hann var
allur á iði þar sem hann sat.
„Við hvað áttu, drengur minn?“ Hefir Mar-
garet komist í skuldir — eða hvað er um að
vera. Eg hefi boðið að láta liana liafa mánaðar-
peninga, en lnin vildi ekki þiggja það. Hvers
vegna veit eg ekki.“
„Eg var ekki að tala um peningamál — eða
skuldir.“
„En þú varsl að tala um að flækjast inn í
eitthvað.11
„Eg átli ekki við skuldir. Eg held, að þú
hljótir að skilja við livað eg á“ — hann leit til
ldiðar sem snöggvast — „sannast að segja
veistu það. Eg vil að milista kosti, — ef nokk-
ur efi væri um, að þú skildir mig ekki — segja
þér, að eg veit hvernig í öllu liggur — hvers
vegna Margaret sleit trúlofun mína og hennar.“
Ilann liorfði á Freddy náfölan, skjálfandi, er
liann hafði sagt þetta. Honum liafði sprottið
sveiti á enni og nú bar hann raka höndina upp
að enninu.
,;Hvað sagði hún þér?“
Cliarels sagði honum í stuttu máli það, sem
Mai-garet liafði sagt honum.
Freddy liuldi andlitið í höndum sér, og Char-
les gat ekki að því gert, að um leið og Iiamx
aumkaðist yfir liann fyrirleit hann hann.
„í guðanna bænum, maður,“ sagði hann all-
liörkulega, — „reyndu að herða upp hugann.
Sittu ekki þarna eins og aumingi.“
Grjáthljóð kom frá Freddy.
Charles var orðinn æstur og óþolinmóður og
gekk um gólf fram og aftur.
„Eg er ekkert að ásaka þig — það er tilgangs-
laust. En þú verður að sjá um, að Margaret
losni úr klipunni. Þú getur ekki farið, og skílið
hana eftir þannig.“ »
„Það var vitanlega mjög lieimskulegt af
henni að skrifa undir. Hún sagði mér, að húis'
liefði skrifað undir tvær yfirlýsingar — háðar
þannig lagaðar, að hægt væri að koma henhí
undir manna hendúr. Þessar yfirlýsingar verð-
um við að ná i hvað sem það kostar. Eg er kom-
inn gagngert í l>eim tilgangi til þin — til þcss
að leita aðstoðar þinnar. Þegar um menn er að.
ræða eins og þennan grímumann — sem hefir-