Vísir - 12.10.1939, Blaðsíða 2

V I S I R
Ungu leikrita-
skáldi fylgt úr
hlaði. —
H
ÖF \I\ ö U
H
AFIÐ,
YtSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H./F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hveifisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti)
Símar: 2834, 3400, 4578 og 5377.
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
Fclagsprentsmiðjan h/f.
Stefnumál Sjálf-
stæðisfiokksins.
^^LLUM er kunnugt, að í vet-
ur sem leið voru ekki allir
á eitt mál sáttir i Sjálfstæðis-
flokknum. Var ekki laust við,
að í sumum hlakkaði yfir þvi,
að þessi stærsli flokkur þjóðar-
innar mundi nú springa. Innan
Framsóknarflokksins voru
margir, sem óskuðu samstarfs
við sjálfstæðismenn í fullri ein-
lægni. Hinir voru þar lika til,
sem að vísu voru andvigir sam-
starfinu, en liugguðu sig við, að
það gæti leitt til klofnings i hði
sjálfstæðismanna. Ekki hefir
þessrnn mönnum orðið að von-
um sínum. Sjálfstæðisflokkur-
inn stendur svo vel saman nú,
að óvíst er hvort hann hefir
nokkru sinni samlientari verið.
Það sem ágreiningnum olli var
fyrst og fremst lausn gengis-
málsins. Það hafði aldrei verið
flokksmál innan Sjálfstæðis-
flokksins. Hér var því aðeins
um stundarágreining að ræða,
sem ekki skildi eftir sig neina
varanlega sprungu í flokknum.
*
Vegna samvinnunnar i ríkis-
stjórninni væri holt, aðtalsmenn
samstarfsflokkanna áttuðu sig
sem fyrst á því, að sá klofning-
ur, sem þá kann að liafa dreymt
um í Sjálfstæðisflokknum, er
elcki fyrir liendi. „Innan landa-
mæranna11 eru ýms- stórmál,
sem úrlausnar biða. Fyrst og
fremst eru það fjármálin og
viðskiftamálin. I fjármálunum
stendur Sjálfslæðisflokkurinn
óskiftur að þeirri kröfu, að út-
gjöld ríkisins verði lækkuð. Og
i viðskiftamálunum stóndur
flokkurinn óskiftur að þeirri
kröfu, að skipulag þeirra verði
fært til meira frelsis og réttlæt-
is en ríkt hefir nú um sinn.
Hvorttveggja eru þetta stefnu-
mál flokksins. Aðstaða ein-
stakra flokksmanna til þóssara
mála er því alt önnur en aðstað-
an til gengismálsins, þar sem
hver maður hafði óbundið at-
kvæði, vegna þess, að það var
eklíi gert að flokksmáli.
*
Varla er við því að húast að
viðunandi lausn f jármálanna og
viðskiftamálanna fáist orða-
laust. En það er óhyggilegt af
samstarfsflokkunum, að magna
andstöðu sina alt of mikið, í
þeirri trú, að ednhverjir muni
renna undan merkjum sjálf-
stæðisstefnunnar þegar á liólm-
inn kemur. í gengismálinu voru
sjálfstæðismenn „átta og níu“,
„við og þið“, eins og í vísunni
stóð. í fjármálunum og við-
skiftamálunum liafa sjálfstæð-
ismenn aldrei verið nema „við“
og vórða elcki. Flolckurinn bygg-
ir tilveru sína á athafnafrelsi og
gætilegri fjármálameðferð. Á-
greiningurinn sem var um geng-
ismálið liefir engin áhrif á að-
stöðu flokksins til þessara höf-
uðstefnumála. í þessum efnum
eru „allir eitt“ i flokknum, ut-
an þings og innan, ekki síður
nú en ætíð áður.
*
Það er í sjálfu sér ekkert und-
arlegt, þótt einstökum mönnum
í Sjálfstæðisflokknum þyki róð-
urinn sækjast nokkuð seint fyr-
ir málefnum flokksins. En
sanngjarnlega verða menn að
taka á þeim málum. Fram eftir
sumri varð stórmálunum ekki
ráðið til lykta, vegna fjarvista
ráðherranna sitt á hvað. En
þegar þeim ferðalögum var lok-
ið, höfðu þau tiðindi gerst úti
í lieiminum, að síðan hafa ráð-
herrarnir unnið myrkranna á
milli, að lausn hinna daglegu
vandamála, sóm af styrjöldinni
leiða. Af þessum sökum hefif
endanleg lausn stefnumálanna
dregist. En sjálfstæðismönnum
er óliætt að treysta því, að þess-
um málum er haldið vakandi
og verður ráðið til lykta, þegar
er hentugleikar leyfa. Ráðherr-
ar sjálfstæðismanna vita að
flokkurinn stendur óskiftur að
haki þeim um stefnumál sín.
Þeir geta því öruggir lagt til úr-
slitabaráttu á livaða stundu sem
er. —
r r
Sundmeistaramót Z.S.I.
Sundmeistaramótinu lýkur í
Sundhöllinni í kvöld og verður
að þessu sinni kept í þessurn
greinum:
400 m. bringusundi fyrir
karla. Þar verður Ingi Sveins-
son meðal keppenda, og húasl
sumir við ennþá skemtilegri
kepni en í 200 m. bringusund-
inu á sunnudaginn.
Þá verður kept í 200 m.
bringusundi kvenna og er þar
einnig búist við harðri kepni.
Næst verður 100 m. bringu-
sund drengja innan 16 ára. Það
verður vafalaust skemtilcg
kepni.
Að lokum verður kept í 1500
m. sundi fjálsri aðferð. Er þar
vonast til þess, að Jónasi takist
að setja nýtt met.
Mótið hefst ld. 8M>.
------—---------------
TF-SUX í rann-
sóknaleiðangri.
Rétt eftir hádegið í gær fóru
þeir Agnar Kofoed-Hansen flug-
málaráðunautur ríkisins , og
Bergur G. Gíslason inn í óbygð-
ir í flugvélinni TF-SUX. Flugu
þeir til Kerlingarfjalla og norð-
ur yfir Sprengisand og komu
aftur hingað á sjöunda tíman-
um í gær. Yar ætlunin að gera
samanburð á flugleiðum norður
yfir Kjöl og Sprengisand.
Var fyrst lent í Kerlingar-
fjöllum, því að það var einnig
tilgangur fararinnar, að athuga
lendingarskilyrði þar. Lentu
þeir i aðeins 5 min. gangs fjar-
lægð frá sæluhúsi F. í. Flugið
tók 80 mín. þarna upp eftir.
Síðan flugu þeir norður með
Hofsjökli og yfir liann rétt fyrir
sunnan liæstu bunguna. Sáu
þeir staði á honum, sem voru
hinir ákjósanlegustu lendingar-
staðir. Síðan var lent á Sprengi-
sandi norðarlega. Þar var höfðu
stutt viðdvöl og síðan haldið
heim.
Fylgdu þeir Þjórsá frá upp-
tökum á leiðinni suður og
hækkuðu flugið yfir Ölfusi og
komu yfir Pæykjavík í 3000 m.
hæð. t þeirri hæð var mikiðfrost
og mun kaldara en yfir jökl-
inum vegna sjávarloftsins. Tók
það 10 mín. að komast niður
úr þessari liæð og var þó farið
eins hratt og hægt var.
Vetrarflugferðir.
Akvörðun liefir verið tekin
um að halda áfram flugsam-
göngum milli Oslo og Amster-
dam í vetur. Ráðgert liafði ver-
ið, áður þessi ákvörðun var tek-
in, að flugferðirnar liættu 31. þ.
m. — NRP—FB.
Það er búið að sýna sjónleik-
inn „Brimhljóð“ eftir Loft Guð-
mundsson, lcennara í Vest-
mannaeyjum þrisvar sinnum.
Hve oft leikurinn verður sýnd-
ur að þessu sinni verður ekki
um sagt,það er undir svo mörgu
komið, m. a. dutlungum áhorf-
enda, en það er áreiðanlegt, að
með le'ikriti þessu liefir íslenska
leiksviðinu bæst mjög vel sýn-
ingarhæfur sjónleikur. Ungt
leikritaskáld ríður úr hlaði til
að kanna rélt miðlungi fjölfarna
stigu, og það er tækifæri, sem
vér megum ekki láta ónolað, að
fylgja þvi úr hlaði. Allir eiga
þess kost, að sjá og dæma um
leikinn sjálfan, og blöðin hafa
þegar fylgt honum af stað með
vinsamlegum ummælum, og er
það ekki ætlun mín, að bæta þar
neinu vði eða draga fná. En eg
vildi mega fylgja leikritaskáld-
inu sjálfu úr hlaði með nokkr-
um orðum, og ekki síst fyrir þá
ástæðu, að það hefir verið ympr-
að á þvi i blaðaviðtölum, áður
en leikurinn var sýndur, að eg
ætti einhvern þátt í því, að hann
er nú kominn fyrir sjónir reyk-
vískra áliorfenda — þó eg sann-
ast að segja liafi haft sáralítil
afskifti af sýningu leiksins.
í desemher í fyrra skrifaði eg
fáeinar línur í blað um æfin-
týraleiki fyrir börn eftir Svein
úr Dölum. Mér þótti mikils um
vert að bókaforlag Guðmundar
Gamalielssonar skyldi ráðast í
liverja leikritaútgáfuna á fætur
annari; það útgáfustarf verður
seint fullþakkað frá bókmenta-
legu sjónarmiði, en mér fanst
ekki ástæða til að ritdæma
barnaleikritin á annan veg en
þann, að segja þau blæfögur og
hollasta viðfangsefni fyrir börn
og unglinga, t. d. þar sem leik-
rit eru leikin af skólabörnum.
Nukom það í ljós, að Sveinn úr
Dölum var Loflur Guðmunds-
son, kennari í Vestmannaeyjum.
Ilann skrifaði mér og bað mig
að ritdæma ítarlegar æfintýra-
leikritin, því hann hefði áhuga
fyrir leiklist og sig langaði til að
skrifa leikrit. Eg bað liann að
senda mér leikrit, ef hann ætti,
því æfintýraleikirnir væru helst
til veigalitlir lil að gera á „leik-
listarlegan holskurð“. Það varð.
Loftur sendi mér „Brimhljóð“.
Eg hafði ekki lesið lengi, er mér
var ljóst orðið, að þarna voru
óvenjulega lipur samtöl, talsvert
dramatísk framsetning og
nokkrar ljósar mannlýsingar.
Vafalaust efni i leikritaskáld,
þessi Loftur. Eg þekti manninn
ekki minstu vitund, en eg tólc
leikrit hans til rækilegrar athug-
unar og skrifaði honum hið
lielsta, sem eg liafði út á það að
setja. Eg veit að Loftur liefir
borið leikrit sitt undir dóm
fleiri manna en minn, og í því
efni hefir hann breytt réttilega.
Mér einum verður því engan
veginn um það kent eða þakk-
að, að leikritið er komið fram
í þeirri mynd, sem það er sýnt
þessa dagana í Iðnó, og mér var
enda ókunnugt fram að sýningu
leiksins, livaða breytingar höf-
undurinn hafði gert að undir-
lagi mínu. Þá hafði eg ekkert
atkvæði um sýningu leiksins
hér, en eg studdi það í viðtöl-
um við kunningja mína í Leik-
félaginu, að leikurinn yrði sýnd-
ur, því mér fanst hann verð-
skulda það.
Nú er fullmikið talað um af-
skifti mín af sýningu sjónleiks-
ins „Brimhljóð“. Sökina á
þeirri eyðslu prentsvertu og
pappírs eiga ummæli blaðanna,
sem fyrr gelur. Hvað svo sem
öllum breytingum líður og
hvaðan sem þær kunna að vera
sprottnar, þá hefir höfundurinn
sjálfur allan veg og vanda af því
leikriti, sem hann hefir skilað
fátæku leiksviði voru.
Þegar á það er litið, að „Brim-
hljóð“ er fyrsta heilkvölds-leik-
ritið frá hendi höfundarins,
verður manni starsýnt á hin
mörgu einkenni góðrar leikrit-
unar, sem þar eru að finna. Það
er dramatískur stígandi i leikn-
um og það jafnvel þrátt fyrir
ósennilega rás viðburðanna. Það
eru persónulýsingar, sem loða í
minni, jafnvel þó maður afneiti
sumum persónunum, eins og
kaupmanninum, sem lætur
borga sér í löðrungum, en vill
ekki „gefa til baka“. Það er um-
fram alt lipur talandi og höf-
undinum er það leikur einn, að
tvinna samlöl milli margra á
Ieiksviðinu — ef lil vill er hon-
um það of-hægt, hann fellur
fyrir freislingunni að breiða úr
sér á kostnað efnisins. Þriðji
þáttur er best dæmi þess, best
skrifaði þátturinn i leikritinu,
en fellur eiginlega utan við efn-
ið. Og svo liefir Loftur Guð-
mundsson alveg sérstaldega vel
opin augu fyrir því, að persón-
urnar eru aldrei einar á leik-
sviðinu. Aldrei eintómar talandi
persónur. Ilann veit að það er
umhverfið, fyrst og fre’mst um-
hverfið, sem mótar persónurnar
og stjórnar gerðum þeirra. —
Loftur hefir með öðrum orðum
auga fyrir því, sem vel má fara
á leiksviði, og liann heyrir öll
þau hljóð, se’m berast utan að til
persónanna, brimhljóðið, storm-
gnýinn, og hann sér persónurn-
ar í breytilegri birtu leiksviðs-
ins. -— Alt í alt höfum vér fylstu
ástæðu til að gleðjast yfir því,
að Loftur lét okkur heyra
„Brimhljóðið“ sitt, og óska hon-
um allra heilla á þeirri rithöf-
undarbraut, se’m hann hefir kos-
ið sér. L. S.
Tr«kK §íhlveiði I
Faxaílóa.
•raca
Bátar þeir, sem reknetaveiðar
hafa stundað liér á Faxaflóa að
undanförnu, hafa fengið mjög
tregan afla, og telja sjómenn að
svo mikið sé af smokkfiski í
síldinni, að erfitt sé að fást við
veiðarnar. Telja sjómenn þó að
allmikið muni vera um síld í
flóanum, og draga þá ályktun
af því að mikið er um hvali, sem
þeir telja að muni elta síldina.
Alla síðastliðna viku hefir
varla orðið síldar vart i ver-
stöðvunum á Reykjanesi; og á-
lita sjómenn að annaðhvort
muni síldin halda sig þétt upp
við strendurnar, eða svo djúpt
i sjó að netin nái henni ekki, og
stafi þetta af kolkrabbamergð-
inni. Gera þeir sér vonir um að
kolkrabbinn liverfi hinsvegar,
þegar kólnar i tið, og hafa þeir
fyrir satt að norðanlands hverfi
liann um það leyti, er snjóar í
fjöll.
1 nótt réru bátar alt suður í
Herdísarvík og á Eldeyjar-
banka, en urðu ekki síldar varir.
Einn bátur fná Akfanesi mun
þó hafa fegnið nokkurar tunnur.
Allflestir bátar í Keflavík
stunda nú reknetaveiðar, og
hafa 2000 tunnur síldar borist
þar á land á vertíðinni.
Strax er farið var að ræða um
að sigla þrátt fyrir stríðið,
stungu loftskeytamenn upp á
því við útgerðarme'nn, að sett
yrðu sendi- og móttökutæki af
sérstakri gerð í björgunarbát-
ana, og var því vel tekið. Þetta
er nýlunda lijá okkur Islcnd-
ingum, enda að eins tíðkað á
allra stærstu hafskipunum, sem
liafa einn og tvo þannig úlbúna
björgunarbáta.
Tækin eru þau sömu sém i
stórum fullkomnum loftskeyta-
stöðvum, að eins i vasaútgáfu,
ef svo mætti segja, og sérstak-
lega útbúin til þess að þola á-
gjöf og sjógang. Þó er um tvent
að velja í þessu efni, svo lcallaða
neistastöð éða lainpa og talstöð.
A öllum hafskipunum, sem
nota þennan útbúnað, eru
neistastöðvar og íslensku loft-
skeytamennirnir hallast að
þeirri skoðun, að þær verði
heppilegri. Hagurinn við þær eT
sá, að þó þær séu ekki nákvæm-
lega slillar á þá bylgju, sem þeir
eiga að senda á, og þó móttöku-
tæki þess, sem er að hlusta, sé
heldur ekki á þe’irri réttu bylgju,
er tónninn, sem þær senda út
frá sér, svo breiður, að liann
heyrist vfir allstórt bylgjusvið,
þar sem aftur á móti lampa-
stöðvai-þurfa að vera mjög ná-
kvæmlega stiltar til þess að
heyrasl. Einnig er sá galli við
lampastöðvar, að e’f mikil væta
kemst á loftnet sendistöðvarinn-
ar, er mjög erfitt að varna því,
að hún fái ekki jörð þannig í
gegn og heyrist svo að segja
ekki neitt.
Bindindismála-
vikan.
Síðasta samkoma bindindis-
vikunnar var i gærkvöldi í Góð-
templarahúsinu, og liófst með
fundarsetningu i stúkunni „Ein-
ingin“. Friðrik Á. Brekkan
æðstitemplar stúkunnar setti
samkomuna og hauð gésti og
félaga velkomna. Þá lék
strengjaleiks-kvartett útvarps-
ins nokkur lög, samkomunni
til mikillar ánægju.
Bindindismálaráðunautur —
Friðrik Á. Brekkan — flutti þar
næst alllangt erindi og lýsti á-
nægju sinni yfir hinni ágætu
þátttöku allra þeirra krafta,
sem tekið hefðu saman höndum
í bindindismálavikunni. Ilann
gat þess, að islenska þjóðin
sinti bindindisstarfi meira én
aðrar þjóðir og liefði lilutfalls-
lega fleiri félagshundna ein-
staklinga í því starfi, en noldcur
önnur þjóð Norðurálfunnar.
Eitt væri það, sem skýrt hefði
komið fram hjá öllum ræðu-
mönnum vikunnar. Það var
þetta: „Burt með áfengið“, og
væri ekki goðgá að vænta þess,
að ríkisstjórn og Alþingi lög-
léiddi nú, að minsta kosti hráða-
birgða-áfengisbann, sem eina
viturlega ráðstöfun þessa vand-
ræðatíma. En þótt slík löggjöf
fengist, mætti ekki hætta því
starfi, að gera þjóðina bindind-
issama í allri hugsun sinni. Eins
og sakir stæðu, yrði hver mað-
ur, sem bindindi væri hlyntur,
að hjálpa til með skipulags-
bundnum samtökum að reisa
þann við, sem drykkjutískan og
ríkjandi fyrirkomulag he’fði
slegið niður. Mest af drykkju-
slcap manna stafaði af því, að
menn reyndi á þann hátt að gera
sér glaðan dag og breyta hin-
um grámyglulega svip hvérs-
dagslífsins. Á þessu yrði best
ráðin bót með félagslegum sam-
tökum og félagslífi, er grund-
vallaðist á mannúð, samhjálp,
kærléika og bræðralagshugsun.
Jóhann Tryggvason skemti
með píanóeinleik. Helgi Helga-
son stórtemplar las upp kvæði,
og Jakob Hafstein söng nokkur
lög, en Jóhann Tryggvason lék
undir. Var þessum skemtiatrið-
um mjög fagnað.
Að síðustu flutti þingtempl-
I Mál þetta er énn í undirbún-
| ingi, en þó mun verða undinn
bráður bugur að þvi, að koma
þvi í framkvæmd og verða tæki
sem þessi reynd i litlum bát inn-
an skamms. Efni mun vera til
liér i bænum til þess að byggja
livora tækjategundina sem æski-
legri þykir.
Það væri mikill sómi fyrir Is-
le’ndinga, ef þessi tæki væru sett
í hvert skipu sem sigla þarf um
hættusvæði stríðsaðgerðanna,
og gæti orðið að ómétanV’gu
gagni í slysavarnastarfinu. Því
þó þannig sé liáttað um loft-
skeytasendingar, að þær megi
vart hej’rast nærri ströndum ó-
friðarlandanna, og skip af skilj-
anlegum ástæðum forðist alla
sendingu loftskeyta á siglingu
sinni, mun vera hlustað hélm-
ing meir en á venjulegum tíma.
Vegna þeirra tilkynninga og
leiðbeininga, sém öðru liverju
eru sendar út um siglingaleið-
irnar. Og þó máské enginn ansi
neyðarmerki frá skipi, sem ver-
ið er að sökkva, geta verið
hundruð, sem á það hlýða, og
hvað skæð styrjöld sem geysar
í heiminum mun enginn sannur
sjómaður, sem véit sig í
námunda við nauðstadda, láta
nokkurs ófreistað til þess að
koma til aðstoðar. En með því
að liafa þessi hjálpartæki í
björgunarbátunum, er hægt að
halda áfram að kalla á aðstoð
og segja til þess, livar maður er
staddur og þess háttar, þó skip
manns sé löngu sokkið.
ar, Þorstéinn Sigurðsson erindi.
Þakkaði hann liinum ýmsu fé-
lögum og félagasamböndum,
ræðumönnum, prestum lands-
ins og öllum skemtikröftum
hina ágætu og ánægjulegu þátt-
töku í bindindisvikunni, einnig
nefnd þeirri, er undirbúning
hafði annast. Fór nokkrum orð-
um um hið sérstæða skipulag
reglunnar, sem vel væri fallið
til þss að æfa menn í fundar-
sköpum og félagslegri starf-
semi, og héfði reglan unnið
mikið verlc fyrir íslensku þjóð-
ina í þeim efnum. Fámenna,
litla þjóðin við hin yztu liöf,
sagði liann, ætti að vera bjartur
viti á vegum annara þjóða. Fyrr
á tímum hefði hún verið öðrum
þjóðum fyrirmynd i stjórnar-
háttum, á yfirstandandi tírnum
væri hún fyrimynd í friðar-
málunum og hefði engan her né
vígbúnað, og í framtíðinni ætti
hún að véra öðrum þjóðum fyr-
irmynd í því, að varðveita hörn
sin frá hæltu eiturnautnanna.
Signd af hinum heiða stjömu-
himni norðurhvelsins og norð-
urljósalogum, ælti hún að vera
Ijós á vegum annara þjóða og
fyrirmynd þeirra, því „Jakobs
þrep“, segir skáldið Einar Bene-
diktsson, „undir starandi sljörn-
um, stigin skulu af Eddunnar
börnum“.
Bæði hin síðustu kvöld bind-
indisvikunnar var húsrúm langt
um of lítið.
Gagnkvæm hernaðarleg aðstoð.
Lithauar fá Vilna.
Samkvæmt sáttmála þeirn,
sem Rússar og Litliauar hafa
gert með sér, fær Lithauen
borgina Vilna og Pirnodihérað-
ið. —
Rússar og Lithauar héita
livor öðrum gagnkvæmum
stuðningi í slyrjöldogef til árás-
ar kemur á Sovét-Rússland hafa
Rússar rétt til þess að hafa her
í Lithauen, og eru nánari á-
lcvæði um hvar hann skuli hafa
aðsetur og hversu margmennur
liann skuli vera.
Tilkynt er, að sáttmálinn
skerði ékki á nokkum liátt
sjálfstæði samningaðila.