Vísir - 31.10.1939, Blaðsíða 2

VISIR
Einar Benediktsson
75 ára.
VÍSIB
ÐAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsja: Hveifisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstrœti)
Símar: 2834, 3400, 4578 og 5377,
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Höfðatölureglan
í framkvæmd.
ÍMAMENN liafa látið í veðri
vaka, að um næstu kosn-
ingar verði hver kjósandi spurð-
ur: Trúir þú á höfðatöluregl-
una? Eftir svarinu við þessari
spurningu verði landsfólkinu
siðan skift í liafra og sauði.
Höfðatölureglan eigi að vera
fyrsta greinin í trúarjátningu
allra samvinnumanna. Undir
hennar merkjum eigi að hefja
krossferð gegn heildsalaklíkum
og liverskonar illþýði. Þetla er
svo einfalt, segja Tímamenn:
Þeir, sem trúa á höfðatöluregl-
una, eru með oss. Þeir, sem af-
neita iienni, eru móti oss og
verða vissulega að taka afleið-
ingum sinnar örgu vantrúar!
★
Menn skyldu nú ætla, að þessi
regla, sem svo er máttug í eðli
sínu, að hún getur geeint lands-
fólk alt í tvær andstæðar fylk-
ingar, væri sannprófuð með öll-
um tilfæringum vísindalegrar
nákvæmni. En er þetta svo'? Við,
sem vantrúaðir erum, getum
ekki séð það. Við höfum haldið
því fram, að höfðatölureglan
væri óvisindaleg svo sem fram-
ast má vera, ekkert nema
slumpareikningur og handalióf.
Það er einmitt þessvegna, sem
við verðum að vera undir það
búnir, að taka afleiðingum van-
trúar okkar, þegar kjósendur
landsins hafa skipað sér í fylk-
ingar eftir hinni nýju trúarjátn-
ingu.
*
Höfðatölureglan gerir ráð
fyrir þvi, að hver maður, sem
í kaupfélag gengur, hafi 4 menn
á framfæri sínu. Heildarinn-
flutningnum til landsins er skift
niður jafnt á hvern íhúa. Kaup-
félag, sem hefir 100 félaga, á
heimting á að fá innflutning
handa 400 manns. Þetta er svo
sjálfsagður lilutur í augum
Tímamanna, að það er talin
hrein goðgá, að fetta fingur út
i þetta visdómslega fyrirkomu-
lag.
*
í 7. hefti Samvinnunnar 1939
er birt skýrsla sú um „félags-
mannatölu sambandsfélag-
anna“, sem Sigurður Krislins-
son forstjóri gaf á aðalfundi
S.Í.S. Sigurður Kristinsson er
svo grandvar maður, að engum
dettur í hug að hann segi rangt
til um félagsmannatöluna. Eins
og menn vita er Kaupfélag Ey-
firðinga — KEA — nú voldug-
asta kaupfélagið á landinu.
Starfssvæði þess er Eyjafjarð-
arsýsla og Akureyrar-kaupstað-
ur. Samkv. skýrslu forstjórans
er félagatalan í KEA 2987. En
auk þess er starfandi á Akur-
eyri Kaupfélag verkamanna,
með 160 félaga. Kaupfélags-
menn eru því alls í Eyjafjarðar-
sýslu og Akureyrarkaupstað
3147.
*
Samkvæmt höfðatöluregl-
unni eiga þessir 3147 félags-
menn í KEA og Kaupfélagi
verkamanna heimtingu á inn-
flutningi fyrir félagsmannatölu
sína margfaldaða með 4, eða
fyrir 12588 manns.
Samkvæmt manntalsskýrsl-
um var ibúatalan á félagssvæði
þessara tveggja kaupfélaga
þannig í árslolc 1937:
Evjafjarðarsýsla ..... 5390
Akureyrarkaupstaður . 4674
Samtals 10064
Útkoman verður þvi sú, að
jiótl gert sé ráð fyrir að hver
einasti maður á Akureyri og
Eyjafjarðarsýslu skifti aðeins
við kaupfélög, þá eiga þessi tvö
nefndu félög samkvæmt höfða-
tölureglunni heimtingu á inn-
flutningi handa 2524 manns
fram yfir alla íbúa á félags-
svæðinu.
Það er óþarfi að fjölyrða neitt
um þetta. Menn sjá af því,
hvernig þessi dásamaða vísinda-
uppgötvun Skúla Guðmunds-
sonar er í framkvæmdinni. Það
eru jiessi vísindi, sem Tíma-
menn ætla að gera að trúarjátn-
ingu sinni fyrir næstu kosning-
ar!
a
ALÞIIGI
kemur saman á morgun kl. 1 ‘/z >
og munu þingmenn allir vera
komnir til bæjarins, eða í þann
veginn að koma. Á dagskrá
stendur aðeins: Rannsókn kjör-
bréfa.
Er það kjörbréf hins nýja
þingmanns Austur-Skaftfell-
inga, Jóns ívarssonar, kaupfé-
lagsstjóra.
Útivist barna
á kvöMixi ©g
lögreglMsam-
þyktln.
Lögreglan hefir hafið sókn
til þess að framfylgja 19. gr.
lögreglusamþyktarinnar um
útivistartíma barna á kVeldin.
Mun varla vera nokkur grein í
allri Jögreglusamþyktinni, sem
er oftar brotin og erfiðara að
halda til streitu.
í áðurnefndri grein segir svo,
að unglingar innan 16 ára megi
ekki hafa aðgang að knattborðs-
stofum og öldrykkjustofum eða
kaffistofum eflir kl. 20, nema í
fylgd með fullorðnum.
Þá segir og í þessari grein, að
hörn yngri en 12 ára megi ekki
vera á almannafæri seinna en
kl. 20 á tímabilinu frá 1. okt.—
1. maí og ekki seinna en kl. 22
á öðrum timum árs, nema í
fylgd með fullorðnum.
Börn 12—14 ára mega ekki
vera úti eftir kl. 22 á timabil-
inu 1. okt.—1. maí og ekki eftir
kl. 22 á öðrum tímum árs, ne'ma
í fylgd með fullorðnum.
Foreldrar ætti að gæta þess,
að börn þeirra sé ekki úti eftir
jiann tíma, sem að ofan greinir,
Jjví að lögreglan mun rannsaka,
af hverju jiað stafar og lcomi
Jjetta vegna kæruleysis foreldr-
anna mun verða komið fram á-
hyrgð á hendur þeim.
Frá kirkjugörðunum.
Athygli fólks skal vakin á þvi,
að það er heppilegt að hreinsa reiti
og flytja burt ónýtan gróður nú í
haust. Það gerir auðveldara að
hirða og fegra reitina með vorinu.
Þetta ættu allir þeir að athuga, sem
láta sér ant um blettina sína.
Frá Hafnarfirði.
í gærkveldi komu þessir bátar af
síldveiðum: Freyja með 50 tn.,
Goðafoss með 50, Auðbjörg með
130 og Aldan með 140 tn. — I
dag er verið að losa kol úr norska
flutningaskipinu Eikhaug. Fær
verslun Einars Þorgilssonar 1600
smál. með skipinu.
Skömmu eftir aldamótin
dvaldi Einar Benediktsson
nokkura daga á æskuheimili
mínu. Síðan hefir liann verið
mér sérstaklega hugstæður. Lék
hann á als oddi er hann ótil-
kvaddur miðlaði okkur hörnun-
um af andagift sinni með töfr-
andi glæsimensku. En þannig
stóð á ferðum hans, að vegna
framhoðs til Alþingis ferðaðist
hann um Snæfellsnessýslu, og í
fylgd með honum var faðir
minn.
Sem kunnugt er, hafði hann
jiá hlotið sess meðal fremstu
skálda Jijóðarinnar. Kosningu
náði hann ekki, og hefir aldrei
átt sæti á Aljiingi. En fulltrúi
Jijóðarinnar hefir hann verið i
hiálfa öld, og síðustu áratugina
hinn ókrýndi skáldkonungur
Islands.
„íslandsljóð“ í „Sögur og
kvæði“, sem komu út 1897 gefur
nokkura hugmynd um Jiað sem
verða vildi. Skilningur lians á
kjörum þjóðarinnar, sem öldum
saman höfðu verið ömurleg,
virðing hans fyrir máli okkar
og gamalli menningu knýr fram
Jiennan hersöng, er hefst með
Jjessum orðum:
Þú fólk með eynid í arf
Snautt og þyrst við gnóttir
lífsins linda.
Bókadraumnum,
böguglaumnum
brejd í vöku og starf.“
Það fór að vonum, að fyrsta
bók Einars Benediktssonar
vakti eftirtekt og liafði víðtæk
áhrif. Aldamótin voru nálæg og
nú hlutu að verða aldahvörf hjá
íslensku þjóðinni. Þelta varð,
endurreisnin var liafin. Einar
Benediktsson var meðal Jieirra,
sem hleyptu skriðunni af stað,
sem nú varð ekki stöðvuð. Þessi
„sonur kappakyns"1 gaf ótvírætt
til kynna athafnaþrá. Telja má
víst, að hann hafi snemma
hugsað til mannaforráða i liér-
aði. Gerist hann nú sýslumaður,
en lætur af embætti eflir örfá
ár.
Verða nú kaflaskifti í æfi
skáldsins. Til Jiess að verða stór-
skáld -—- og hann vildi reynast
trúr hugsjón sinni, nægði hon-
um ekki að kafa í sögu sinnar
eigin Jijóðar og teygá að sér liið
tæra Ioft og tign íslenskrar
náttúru, heldur þurfti hann
jöfnum höndum að sitja við há-
borð menningar heimsins, baða
anda sinn í hámenningar-
straumum lífsins sjálfs. Þetta
gei-ði hann með þeim árangri að
verða glæsilegasti arftaki hinna
fornu frægu ritsnillinga, sem
varðveitt liafa frá öndverðu ó-
dáinsorð íslenskrar þjóðar.
Árum saman dvaldi hann
með erlendum þjóðum í nokk-
urum stærstu faorgum heimsins.
Var Jiess á milli gestur í sinu
eigin landi. En kvæðin sönnuðu,
að hugurinn var heima. Má
segja, að yrkisefnin og orða-
valið séu að verulegu leyti
sönnun þess er liann segir í
kvæðinu „Bláskógavegur“:
„Fjallabrúður alein í heimi
þögul og há!
Vort hjarta er í ætt við þann
loga, sem felur hún inni.“
Einar Benediktsson Jieysir
víða vegu á skáldfáki sínum,
yrkisefnin eru margjiætt.
„I augans kasti sést himinn
hálfur,
en hjörtu þrá æðri sjónardeild.
Svo hugbindast lýðir við lönd
og álfur
þótt leiksvið andans sé veralda
hedld.“
Með útsýn yfir alheim er
skáldið æfinlega lieima hjá
sjálfum sér. Aðdáun lians og
lotning fyrir einkennum norð-
ursins eru undirstrikuð í mörg-
um kvæðum hans. Hann ann
Jiví sterka, tæra, lireina i lofti,
á láði og legi. Minnumst t. d.
kvæðanna „I Slúttnesi“ og
„Norðurljós“. Þegar „duftsins
son“ heillast af „gullhvelfdum
boga“ norðurljósanna, finst
honum
„það alt svo lítið og lágt,
sem lifað er fyrir og harist er
móti.“
Útsærinn verður „ásýnd af
norðursins skapi í blíðu og
stríðu“.
Þessi gagnsæis og hreinleik-
ans hugsun kemur líka einkar
skýrt fram í kvæðinu „Til
Huldu“.
„Þig hryllir við fegurð sem
hjúpar hvað spillt er,
Jiú hatar Jiann kraft sem vinnur
hvað ilt er.“
Nokkur af kvæðum Einars
Benediktssonar um söguleg
efni eru á margra vörum. Enda
mála sannast, að Jiau bera af
liliðstæðum kvæðum annara
skálda. Má benda á „Hvarf séra
Odds i Miklabæ“, „Messan á
Mosfelli“ og „Fróðárhirðin“.
Gott dæmi um kyngikraft
kvæða hans af þessari tegund
er þetla erindi úr „Fróðárhirð-
in“:
,,Að halda í dögun sitt hvildar-
kveld
var liirðvenja Jieirra og gleði.
Að verma sitt hræ við annara
eld
og eigna sér bráð, sem af hin-
um var feld,
var grikkur að raumanna geði.
Ilið blóðlausa, hljóðlausa
hyggjumorð
var hofmanna dáðin á Fróðár-
storð.
—Að forðast alt ljós og hvert
lifandi orð
var lögmál þar draugurinn
réði.“
Einar Benediktsson er ekki
orðinn almenningseign; er slíkt
skaði. Sumum er þetta ráðgáta.
Við nánari athugun er þetta
auðskilið. Flest stærri kvæða
hans eru að bygging og efni
heimspekilegs eðlis. Við fyrsta
lestur verða Jiau því mörgum
framandi. Þegar þess er gætt,
hversu lílið er skrifað á okkar
tungu um heimspekileg efni,
skilst Jietla. Andríki skáldsins
með ótæmandi orðgnótt megn-
ar að varpa fram spurningum
í einskonar myndum um
þyngstu viðfangsefni manns-
andans. Oft leysir liann Jiessar
gátur, slundum ekki. „Mitt er
að yrkja, ykkar að slcilja“, gæti
hann liafa sagt. En söknum við
Jiess, Jió Einar Benediktsson
„tæmi ekki“ alt af efnið? Er
lesandanum ekki liolt að glíma
öðru livoru við hugsanir skálds-
ins?
Með nokkrum rétti má benda
á skáld andstæðnanna í sumum
kvæðum Einars Benediktsson-
ar. Slíkt ber ekki að undra.
Leyndir þræðir mannlegs eðlis
liggja milli gleði og lirygðar.
Einar Benediktsson er risa-
vaxið dramatiskt skáld, sem
sveigir miálið til miskunnar-
lausrar hlýðni við anda sinn á
sama hátt og myndhöggvarinn
meitlar bergið. Andlegir yfir-
burðir hans verðskulda heims-
frægð. En íslenskum Ijóðskáld-
um er Jiröngur stalckur skorinn.
Móðurmálið, hið Jiroskaða
stuðlaða mál verður ávalt fjöt-
ur, sem meinar jafnt skáldjöfr-
inum og ljóðglapanum kynni
við aðra en e igin Jijóð. Væri
þessu annan veg farið eru líltur
til að andi Einars Benedilctsson-
ar svifi meðal stórjijóðanna líkt
og Goethe svo dæmi sé nefnt.
Mætti Jiá ætla að líf hans hefði
orðið annað. Hann hefir að vísu
spyrnt á móti örlögunum, en
mannlegum mætti er oftast of-
raun að taka fyrir kverkar
þeirra.
í sterkum drállum bregður
Einar Benediktsson i kvæðinu
„Einræður Starkaðar“ upp
myndum úr eigin lífi. Há-nor-
rænn andi ldæddur holdi og
hlóði vængjar sinn hug og fer
hamförum án Jiess að bregða
við bana eða sár.
Lífsskoðun Einars Benedikts-
sonar er borin uppi af sterkri
persónulegri kend, með tak-
markalausri lotningu fyrir al-
Iieimi og eilífð.
Ágætt sýnishorn Jiessa ljós-
sækna skálds er erindi úr kvæð-
inu „Sunna“ (Hvammar, síð-
asta bók skáldsins):
„Það alvits ríki, er stjórnar
ljóssins síraum,
oss stofni æðri sjón á hjartans
draum.
Það geymir líf og líkn við
Islands sárum —
J>að lætur heiminn skína í
vorum tárum.
Hér treystist barnsins trú af
lífsins fræðum,
hér taki Jijóðar andi stöð á
liæðum*
með sterlca elda yfir tímans
hárum.“
Einar Benediktsson hefir með
frábærri andagift stórlega auðg-
að íslenskt mál. Kvæði hans
verða um langan aldur ójirotleg
ur brunnur, sem ausið verður
úr, stuðlað berg, sem standa
mun af sér stefnubreytingar
bókmenta næslu alda. H. H.
Fjölmennur fundur í
Stúdentafélaginu
í gær.
Stúdentar óskiftir um málið.
Fjölmennur fundur var hald-
inn í Stúdentafélagi Reykjavík-
ur í Oddfellowhöllinni í gær-
kveldi og var þar rætt um sjálf-
stæðismálið, en umræður um
það hófust í félaginu í fyrravet-
ur. —
í upphafi fundarins lýsti for-
maður félagsins, Hörður
Bjarnason, yfir þ’vi, að með-
umræðum Jieim, sem fram
hefðu farið um málið i fyrra-
vetur, og framhaldi þeirra nú,
væri tilgangur félagsins að fá
að kynnast viðhorfum helstu
stjórnmálamanna vorra, án til-
lils til hvar i flokkum Jieir
stæðu, enda væri sjálfstæðismál
vort —• eða ætti að vera — haf-
ið yfir alla flokkapólitík.
Að Jiessu sinni hóf Jónas
Jónsson alþm. umræður og tal-
aði liann liðlega i tvær stundir
og kom víða við. Drap hann á
helstu þætti sjálfslæðisbarátt-
unnar hér heima og erlendis,
frá Jivi er Skúli Magnússon
fluttist úr Skagafirði og liingað
til Reykjavikur, og skapaði með
verksmiðjurekstri sínum höfuð-
borg íslands, alt lil þess dags,
er Stauning forsætisráðherra
Dana kom hingað til lands, á-
samt Hedtoft IJansen, er talaði
til íslendinga dönsku á Ai'nar-
hóli, undir minnismerki Ingólfs
Arnarsonar. Rakti ræðumaður
ennfremur ummæli Staunings
eftir heimkomu hans, er liann
taldi að minti nokkuð á ummæli
.Tóns Arasonar, er hann lýsti yf-
ir því, að nú ætti liann eftir að
yfirvinna hálfan annan kot-
ungsson, til þess að tryggja
veldi silt.
Taldi ræðumaður að íslend-
ingar liefðu Jiegar lagt Jiá braut,
sem eftir yrði haldið og afdrif
sambandsmálsins væru fyrir
löngu ákveðin. Þá vélc ræðu-
maður að lokum að þvi hvern-
ig framkvæmd utanrikismál-
anna yrði hentugast fyrir kom-
ið er til sambandsslita lcæmi. ,
Próf. Guðbrandur .Tónsson
liélt alllanga ræðu og lagði til
að ákvörðunum um sambands-
málið yrði frestað, en stjórnin
gæfi sig einvörðungu að Jieim
utanrikismálum, sem úrlausnar
kröfðust vegna ófriðarástands-
ins, og bar fram tillögu í Jiví
efni. Var henni fálega tekið og
mæltu þeir henni i gegn Jóliann
Ilafstein, Sigurður Bjarnason,
próf. Bjarni Benediktsson o. fl.
Fór svo að lokum, að tillag-
an var borin undir atkvæði, og
fékk ekkert atkvæði, en öll á
móti. Mun Jiað einsdæmi, að til-
laga liafi verið drepin jafn fag-
urlega.
Á fundinum urðu enn nokkr-
ar umræður um fánamálið, sem
Jónas Jónsson liafði drepið á i
frumræðu sinni. Tóku Jieir til
máls Matthías Þórðarson forn-
minjavörður, Carl Tulinius,
Benedikt Sveinsson o. fl. og
ræddu Jiá einnig sambandsmál-
ið. —
Fundurinn stóð yfir til kk
rúml. 1, og mun stjórn Stúd-
entafélagsins hafa í hyggju að
Iioða bráðlega til annars fund-
ar um málið.