Vísir - 08.12.1939, Side 2

VISIR
VÍSIR
DAQBLA0
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hveifisgötu 12
(Gengið inn fra Ingólfsstræti)
Símar: 2834, 3400, 4578 og 5377.
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Úrsögn
Héðins.
|I Ð þessu hlaut að koma.
Héðinn Valdiniarsson
hefir nú skilið við kommúnist-
ana. f gærkveldi var lesin upp i
útvarpið tilkynning frá honum
og 5 öðrum miðstjórnarmönn-
um sósíalistaflokksins þessa
efnis. Það er vitað, að síðustu
mánuðina hefir verið mikill á-
greiningur innan flokksins,
vegna afstöðunnar til Rússa.
'Hefir Héðinn frá öndverðu vilj-
að slíta öllum tengslum við
Stahn, en Brynjólfur Bjarnason
og þeir sem lionum standa næst-
ir, hafa verið á öndverðum
meið. Þegar sáttmálinn var
gerður milli Rússa og Þjóðverja
var Héðinn erlendis og gat
þannig ekki haft áhrif á stefn-
una, sem tekin var. En frá þeim
degi hefir ágreiningurinn æ
magnast, þar til nú að endan-
lega hefir upp úr slitnað.
í útvarpstillcynningunni var
stuttlega skýrt frá tildrögunum
til klofnings flokksins. Hafði
Héðinn krafist þess að flokkur-
innlýsti samúð sinni með finsku
þjóðinni í baráttu hennar fyrir
sjálfstæði og sjálfsákvörðunar-
rétti. Jafnframt því að flokkur-
inn lýsti yfir andúð sinni á
stefnu Rússa í utanrikismálum.
Tillögu sína bar Héðinn upp í
miðstjórn flokksins á laugar-
daginn var eða 2 dögum áður
en Alþingi markaði afstöðu
sina til kommúnista. Var á
þeirri stundu raunar slitnað upp
úr með hontim og kommúnist-
um og má að því leyti segja að
Héðinn hafi orðið nokkuð hart
úti við aðgerðir þingmanna. En
hinsvegar hlaut hann að sæta
sama hlutskifti og flokksbræð-
ur hans, meðan ekki var opin-
berlega vitað, að hami hafði
við þá skilið.
*
Hér skal engu um það spáð
hver áhrif þetta hefir á vinstri
arm verkalýðshreyfingarinnar í
landinu. Engum dettur í hug að
Brynjólfur Bjarnason eða aðrir
þeir alira stækustu láti sér segj-
ast. (Hitt er annað mál, hve
lengi almenningur innan verka-
lýðshreyfingarinnar lætur hafa
sig til þess að dansa hugsunar-
laust eftir boði og banni er-
Iends síórveldis. Kommúnism-
inn hefir að undanförnu átt all-
mikil ítök meðal ungra menta-
manna. Það er vitað mál, að
fjöldi þessara manna hefir nú
snúið baki við lionum í hryll-
ingi effir að stefna Rússa gagn-
vart smáþjóðunum, hefir komið
æ berar i Ijós. En frá öndverðu
hafa ungir mentamenn átt mik-
inn þátt í útbreiðslu kommún-
ismans hér á landi.
Þeim, sem telja að sjálfstæði
landsins sé hætta búin af því,
að nokkur hluti verkalýðshreyf-
ingarinnar er iá valdi manna, I
sem fára eftir skipun erlends
stórveldis, ætti að vera það
fagnaðarefni að Héðinn Valdi-
marsson hefir nú gert lireint j
fyrir sínum dyrum. Þess vegna
snertir árás sú, er Alþýðublað-
ið gerði á hann í gær, menn
hálf ónotalega. Er raunar auð-
séð, livers vegna árásin cr gerð.
Alþýðuflokkurinn hefir rétti-
lega séð, að fjöldi verkamanna
mundi segja skilið við komm-
únista vegna afstöðunnar til
Rússa. Og þá var nokkur von
um að þessir menn sneru sér til
sinna upphaflegu föðurliúsa.
Það er nefnilega lalandi vottur
um Iirörnun Alþýðuflokksins
hvað margir „fyrrverandi Al-
þýðuflokksmenn“ eru í öðrum
flokkum. Nú virtist tækifæri til
að endurheimta eitthvað af því
liði, sem hvarflað hefir frá. Ef
Héðinn hefði gert sig sekan í
áframhaldandi samneyti við
kommúnista, eftir það sem í
ljós hefir komið. var trúlegt að
Alþýðuflokkurinn gæti hafl
gagn af því. En eins og nú er
komið er sýnilegt, að Alþýðu-
flokkurinn hefir litlar vonir um
að græða á klafningi kommún-
istaflokksins. Hann getur ekki
levnt gremju sinni. Þessvegna
Iiellir AlþýðubJaðið sér yfir
Héðinn, þegar hann segir skilið
við þá menn. sem blaðið kallar
í sömu andránni fullkomna
landráðamenn.
Ekki er við því að búast að
afstaða þess hluta sósíalista-
flokksins, sem fylgir Héðni að
málum, verði stórum mildari í
innanlandsmálunum, en hinna
sem Brynjólfi fylgja. Það er
kunnara en frá þurfi að segja
að Héðinn hefir alla daga verið
einhver óbilgjarnasti uppi-
vöðsluseggurinn í verkalýðs-
hreyfingunni. En hann liefir
ekki viljað sætta sig við hin er-
lendu yfi rráð yfir íslenskum
verkamönnum. Hann hefir tek-
ið afleiðingum stefnu sinnar
eins og við átti. Þess er vert að
geta.
a
Sundmótið:
Þrjár sveitir syntu
undir meti í þrí-
sundinu.
Fjöldi áhorfenda var á sund-
mótinu í Sundhöllinni í gærkv.
Engar tafir urðu á milli sund-
anna, enda hafa mótin í Sund-
höllinni jafnan gengið betur en
önnur mót að því leyti hér á
landi. — Eitt met var sett í gær,
í 3X100 m. boðsundi. Metið —
3:49.2 mín. — var sett af A-liði
Ægis, en áður hafði B-lið sama
félags synt undir meti, á 3:57.2
mín., en gamla metið var 4:11.0
m. Loks synti A-lið Armanns
á 4:09.4 mín.
Önnur úrslit urðu svo sem
hér segir:
100 m. bringusund, karla:
1. Ingi Sveinsson(Æ.) 1:22.3 m.
2. Sig. Jónsson (K.R.) 1:23.8 m.
3. Einar Sæmundsson (K.R.)
1:24.5 m.
4. Sigurjón Guðjónsson (Á.)
1:29.1 m.
50 m. frjáls aðferð, drengir
innan 16 ára:
1. Rafn Sigurðsson (K.R.) 31.2
sek.
2. Randver Þorsteinsson (Á.)
31.9 sek.
3. -4. Guðm. Þórarinsson (Á.)
32.8 sek.
3.-4. Lárus Þórarinsson (Á.)
32.8 sek.
50 m. frjáls aðf., karlar:
1. Hörður Sigurjónsson (Æ.)
28.3 sek.
2. Logi Einarsson (Æ.) 28.4
sek.
3. Guðbr. Þorkelsson (K.R.)
29.7 sek.
Jónas Halldórsson var ekki
meðal þátttakenda.
100 m. bringusund, konur:
L Þorbjörg Guðjónsd. (Æ.)
1:40.9 m.
2. Rristín Mar (Á.) 1:41.6 sek.
3. Valgerður Júlíusdóttir (Æ.)
1:44.1 sek.
LtJÐVÍG GUÐMUNDSSON:
Þe^nsk^Iduvinna —
Þeg^iiikaparvinna.
Framh.
Frjáls þegn-
skaparvinna.. .
Margir meðal hinna einlæg-
ustu andmælenda \Hermanns
heitins Jónassonar sáu þó margt
nýtilegt, jafnvel ágætt í tillögu
hans, en flestum var skyldu-
kvöðin sá þyrnir í augum, að
eigi varð brúað bilið, sem á
milli bar. Sumir þessara manna
vildu, að komið yrði á almennri
þjóðnýtri vinnu á frjálsum
sjálfboðagrundvelli, án nokkurs
ytra valdlioðs, án nokkurrar
annarar hvatar en þegnskapar
þeirra, er vinnuna intu af hönd-
um.
Dæmi slíkrar vinnu þekkjum
vér íslendingar mörg úr þjóð-
Jífi voru, og má í því efni benda
á ýms víðtæk samtök, samvinnu
og samhjálp, er oft hefir verið
sýnd, eigi síst í sveitum Iandsins
við byggingu býla, heyannir,
hjrggingu skólahúsa, brúa o. s.
frv. Og víst er um það, að slík
samvinna og samhjálp er fagur
vottur þegnlegs skilning's og
siðgæðisþroska. Og gegn þessu
mælti H. J. aldrei og hvergi, og
enginn fylgismanna hans. Þvert
á móti. Slík vinna, slíkur félags-
þroski, slikur þegnskapur, var
takmark og æðsta þjóðfélagsleg
hugsjón Hermanns Jónassonar
frá Þingeyrum.
gerir ráð fyrir því, að allir þegn-
ar þjóðfélagsins séu gæddir
þeim mikla siðgæðisþroska er
sá býr yfir, sem af þjóðhollustu
og þegnskap einum, leggur á
sig þungar vinnukvaðir og
skyldur.
Þessi vinna vrði að bera eftir-
m.
töld einkenni:
1) Ifún verður í insta eðli
sínu að vera reist á uppeldis-
legum grundvelli.
2) Hið efnislega takmark
hénnar yrði að vera það, að
skapa aukin þjóðnýt verðmæti
í nýrri og bættri ræktun lands-
ins, og öðrum mannvirkjum.
3) En i stað þess að vera skil-
yrðislaus skyldukvöð, yrði hún
að vera bygð á frjálsri þátttöku
ungra manna, og
4) í stað þess að byggja á
þegnskap æskumannanna ein-
um saman, er án nokkurs end-
urgjalds eða ytri viðurkenning-
ar, legði á sig vinnúkvaðir, yrði
hinum ungu mönnum að vera
það fyllilega ljóst, að með því
að inna vinnuna af liöndum,
væri þeir jafnframt að búa i
hag fyrir sjálfa sig, fyrir eigin
framtíð sína. —
Þessi þriðja leið, sem fer bil
beggja, liefir þegar verið reynd
hér á landi um þriggja ára
skeið. Þetta er sú leið, sem svo-
nefndir vinnuskólar hafa farið.
. . . fögur hugsjón
og göfug.
En H. J. — og margir fleiri
með honum — þorðu eigi og
þora eigi enn að vona, að kleift
sé að koma slíkri samvinnu eða
þegnskaparvinnu á, i jafn stór-
um stíl og á eins breiðum
grundvelli, eða eins fljótt og
æskilegt er, til lausnar þeim
vandkvæðum og óráðnu verk-
efnum, er lausnar biðu og bíða.
Og slík þegnskaparsamtök
mundu seint, eða aldrei, geta
orðið fastur liður í búskap
þjóðfélagsins, liður, er reikna
mætli með og byggja á.
Hin óeigingjarna sjálfboða-
vinna á hinum hreiða grund-
velli, sem áður er lýst, vinna,
sem engra launa né ytri viður-
kenningar krefst, iá ekki að eins
rétt á sér, heldur er hún há-
mark hins siðlega þroska þegn-
anna. En, hún er enn þá, því
miður, að eins draumsýn, fögur
að vísu og göfug 1 eðli sínu. —
Þriðja leiðin.
En þá er að athuga, hvort
eigi sé til nein þriðja leiðin,
meðalvegur, er hvorki byggir á
blákaldri, skefjalausri skyld-
unni einni saman, né heldur
4.-5. Una Kjartansdóttir (Æ.)
1:48.8 sek.
4.-5. Sigr. Jónsson(K.R.) 1:48.8
sek.
Dýfingar:
1. Lárus Þórarinsson (Á.) 75%
stig.
2. Gunnar Þórðarson (K.R.)
75yg st.
3. Pétur Guðjónsson (Á.) 73%
st.
50 m. frjáls aðferð, drengir
innan Í4 ára:
1. Ari Guðmundsson (Æ.) 33.9
sek.
2. Grímur Jónsson (Æ.) 38.2
sek.
3. Haukur Guðjónsson (Á.)
41.4 sek.
4. Birgir Frímannsson (K.R.) ,
43.0 sek.
3x100 m. boðsund:
1. A-sveit Ægis 3:49.2 m.
2. B-sveit Ægis 3:57.2 m.
3. A-sveit Ármanns 4:09.4 m.
4. A-sveit K. R. 4:12.2 m.
Gamla metið var 4:11.0 m.
Vinnuskólarnir
eru alíslenskir
að uppruna!
Vinnuskólarnir eiga rætur að
rekja til liinnar gömlu, alís-
lensku till. Herm. heitins Jónas-
sonar, og þeir bera á sér skýrt
ættarmót. Þeir stefna að sama
marki og H. J. stefndi að, þ. e.
ræktun lands og lýðs.
Til þessa hafa vinnuskólarnir
eingöngu verið starfræktir í til-
raunaskyni og af ýmsum á-
stæðum, m. a. þjóðmálalegum,
var þegar í byrjun ákveðið að
tilraunir þessar skyldi eingöngu
framkvæmdar með atvinnu-
lausum unglingum, 14—18 ára
gömlum. —
Þáttaskifti.
— Nú er komið að þáttaskift-
um í þessu máli.
Með atbeina ríkisstjórnarinn-
ar og á hennar vegum, dvaldi
eg erlendis meginhluta vetrar
1937—38 lil þess að kynna mér
sem ítarlegast ráðstafanir, sem
gerðar liafa verið í nágranna-
löndum vorum um ýms málefni
æskumanna. Hefi eg í blöðum
og útvarpi gert grein fyrir
þessum athugunum og nokkur-
um -.íiðurstöðum þeirra. Síðan
hefi eg unnið úr þessu máli og
m. a. samið um þau þrjú frum-
vörp til laga. Eitt þessara fruin-
varpa fjallar um sérstakar ráð-
stafanir vegna ungmenna á
aldrinum 14—18 ára, og miðar
að því að koma í veg fyrir að
nokkurt ungmenni á þessu reki
gangi iðjulaust, en hafi með
höndum einhver heilbrigð
verkefnr, vinnu eða nám. Ann-
að frumvarpið er samið í sam-
vinnu við frú Aðalbjörgu Sig-
urðardóttur og er um fram-
kvæmdir tillagna hennar um al-
menna verkment kvenna, sem
hún.oft og víða hefir gert grein
fyrir. Þriðja lagafrumvarpið er
um stofnun almennra vinnu-
skóla, þegnskylduvinnu eða
vinnustöðvar fyrir unga menn,
einkum þá sem eru iá aldrinum
18—22 ára.
Öll þessi frumvörp liafa sið-
an verið til athugunar hjá
tveim nefndum. í annari nefnd-
inni, er tilnefnd var af forsæt-
isráðherra, áttu sæti Bjami
Bjamason skólastjóri og Sigur-
vin Einarsson kennari. Hin
nefndin, er síðar athugaði
frumvörpin, var skipuð af
kenslumálaráðuneytinu, og eru
aðalmenn nefndar þessarar:
formaður Jakob Iiristinsson,
fræðslumálastjóri, Jónas Jóns-
son skólastjóri og Sigurður
Thorlacius skólastjóri, en vara-
maður J. J. er Karl Finnboga-
son skólastjóri.
Eining
um vinnuskólamálið.
Báðar liafa nefndirnar lokið
athugun sinni á tveim frum-
varpanna, en þriðja frv. (um
alment verknám kvenna) hefir
verið látið bíða, og var það gert
með fullu samþykki mínu, enda
samið sem drög. En vitanlega
verður áfram unnið, einnig að
því miáli. Báðar þessar nefndir
hafa gert nokkurar breytingar
á frumvörpunum og hafa gefið
mér kost á að ræða þær áður en
frá þeim var endanlega gengið,
og hefir fult samkomulag verið
með mér og nefndunum um
breytingarnar, enda hafa þær
allar verið til bóta. Er mér eigi
kunnugt, að neinn ágreiningur
hafi verið í nefndunum um mál
þessi.
Vinnuskólafrumvarp
forsætisráðherra.
Nú nýlega hefir mentamála-
nefnd Ed. flutt vinnuskólafrum-
varpið á Alþingi fyrir tilmæli
forsælisráðherra Hermanns
Jónassonar. Segir svo i greinar-
gerð þeim með frUmvarpinu,
er fylgdi því frá ráðuneytinu:
„.... liefir nefnd sú, er kenslu-
málaráðuneytið skipaði ó síð-
astliðnu sumri til þess að end-
urskoða fræðslulöggjöfina, haft
frumvarpið til athugunar og
gert á því nokkurar breytingar.
Er frumvarpið nú í þeirri
mynd, sem nefndin gekk frá
því.“ Ennfremur segir svo í
greinargerðinni: „Ef árangur-
inn af rekstri vinnuskólans sem
frumvarpið fjallar um, verður
æskilegur, er gert ráð fyrir, að
hann verði upphaf almennrar
þegnskylduvinnu hér á Iandi.
Mun starfsemi vinnuskólans
afla verðmætrar reynslu um
það, hvers megi yfirleitt vænta
af þegnskylduvinnu hér.“
Ályktanir.
Af þessuin ummælum ráðu-
neytisins má draga eftirfarandi
ályktanir: Ráðuneytið telur
lokatakmark þessara mála vera
lögfestingu almennrar I>egn-
skylduvinnu. En áður en það af-
drifaríka spor er stigið, að lög-
festa alm. þegnskylduvinnu, er
nái til allra ungra, vinnufærra
manna í landinu, er nauðsyn-
legt að fram fari vandaður und-
irbúningur og reynslu verði
aflað um heppilegustu tilhögun
liliðstæðrar vinnu, en á þeirri
reynslu megi síðar reisa aðrar
og víðtækari ráðstafanir. En
slíkur Undirbúningur og traust-
ur reynslugrundvöllur fæst að
eins í verki.
Þegnskapur, —
ekki þegnskylda.
Og þar eð þessi tilraun
á að skera úr um, livort ráð-
ast skuli í að lögfesta þegn-
skylduvinnu, eða eigi, má hún
eigi sjiálf byggjast á þegnskyldu.
Verður hún þá að byggjast á
þegnskap, þ. e. frjálsri þátttöku
ungra manna, er hér vilja ryðja
braut. En þar eð enn er óreynt
hve haldgóður jiegnskapur
ungi’a manna kann að vera í
þessu máli, er varlegt að treysta
honum einum. Þess vegna verð-
ur að tryggja hinum ungu
brautryðjendum, er vel kunna
að reynast, nokkra ytri viður-
kenningu, þannig að þeim sé
það þegar frá uppliafi ljóst, að
með þátttöku sinni í slíkri
vinnu, eru þeir jafnframt að
einliverju leyti að smíða sina
eigin gæfu.
Jákvæð og ákveðin afstaða
ráðuneytisins.
Og þar eð ráðuneytið nú
hefir falið mentamálanefnd
Neðri de'ildar að flytja á Al-
þingi frv. um alm. vinnuskóla
ríkisins, hefir það tekið/ já-
kvæða og ákveðna afstöðu til
þeirrar leiðar, er fara slculi til
öflunar þessarar reynslu. Verði
dómur þessarar reynslu nei-
kvæður, er það hlutyerlc Alþing-
is og skylda að stöðva frekari
framkvæmdir. Verði liinsvegar
„árangurinn af rekstri vinnu-
skólans........... æskilegur“,
og reynist vinnuskólinn svo
máttugur í eðli sínu, að hann
fái sannfært þjóðina um það,
að sérhverjum ungum vinnu-
færum manni beri borgaraleg
og siðferðileg skylda til að inna
af höndum nokkra vinnu í al-
mennings þágu, þá, og þá fyrst,
er fenginn réttmætur grundvöll-
ur að lögfestingu almennrar
þegnskylduvinnu.
Efni frum'varpsins.
Hér er eigi rúm til að endur-
prenta lagafrumvarpið í heild,
né fylgiskjöl þess. Hefir það alt,
ásamt helstu niðurstöðum
kostnaðaráætlunar, verið rakið
í þingfréttum útvarpsins. Auk
þess hefi eg í mörgum útvarps-
erindum og blaðagreinum gert
grein fyrir meginatriðum þess
og þeirri hugsún, er það bygg-
ist á. Skal hér þó vikið að nokk-
urum atriðum, er máli skifta:
Fundur í Óðni lýsir
samúð með Finnum.
Málfundafélagið Óðinn hélt
fund í gærkveldi, og flutti Thor
Thors þar erindi, sem hann
nefndi „Meðal Vestur-íslend-
inga. Var það langt mál og
snjalt og ítarleg frásögn af dvöl
hans og ferðalagi meðal landa
vorra vestra.
Því næst var rætt nokkuð um
atvinnumálin og Finnlands-
málin, og báru þeir Axel Guð-
mundsson, Kristinn Árnason
og Gísli Guðnason fram eftir-
farandi tillögu, sem var sam-
þykt einróma, og greiddu aílir
fundarmenn atkvæði:
„Fundur haldinn í Málfunda-
félaginu Óðinn, fimtudaginn 7.
nóv. 1939, lýsir yfir samúð sinni
með Finnlendingum, og dáist að
kjarki þeirra og hreysti i bar-
áttu þeirra fyrir sjálfstæði sínu,
frelsi og norrænni menningu.
Fundurinn lýsir enn fremur
yfir því, að hann harmar það,
að þeir menn skuli finnast inn-
an þessa þjóðfélags, sem ger-
ast málsvara ofbeldis þess, sem
finska þjóðin er beitt, og eru
reiðubúnir til að fórna ham-
ingju og velferð íslensku þjóð-
arinnar, til þess að ryðja öfga-
stefnu kommúnismans farveg
hér í landi. Fundurinn telur
það hinsvegar ánægjuefni, hve
röggsamlega Alþingi hefir átal-
ið framferði þessara erind-
reka hins erlenda valds, en
væntir þess, að íslensk stjórn-
arvöld geri fullnægjandi ráð-
stafanir til þess að hefta
skemdarstarf kommúnista inn-
an félaga sem utan. En þó eink-
um að því leyti, sem viðleitni
þeirra kann að beinast að þvi
að eyðileggja sjálfstæði þjóð-
arinnar með tilstyrk erlendrar
öfgastefnu.“ 1,
Söffur frá Alhambra,
eða Sagan af Ahmed A1 Kamel
og Rósin í Alhambra, í þýðingu
Steingríms heitins Thorsteinssonar,
Icom á bókamarkaðinn í Reykjavík
í dag, og er þetta í þriðja skifti,
sem þessar hugðnæmu og fögru
sögur eru prentaðar í þýðingu
Steingr. Útgáfan er vönduð. Bókin
fæst lijá bóksölum og kostar 3 kr.
eintakið.