Vísir - 17.02.1941, Blaðsíða 2

VlSIR
i
\
Alexander Jóhannesson liáskólarektor:
Kvikmyndahús háskólans
Umhyggjusamir menn.
ÞAÐ VIRÐIST eins og sumir menn hér i bæ beri mikinn
kvíðboga fgrir því, að háskólinn hefir í hgggju að reka
kvikmgndahús og starfrækja það á þann hátt,, er Jiann telur
beztan. Þessir umhgggjusömu menn virðast halda, að prófess-
orar háskólans ætli að reisa stórbgggingu, sem kosti að minnsta
kosti eina milljón og allt upp undir tvær milljónir króna, og
að prófessorarnir ælli að taka sjóði háskólans til þessarar bggg-
ingar. Umhgggjusömu mönnunum finnst, að leita beri sam-
þgkkis stjórnar og þings um ráðagerðir þessar, og loks finnst
þeim sennilegt, að hér sé um glæfrafgrirtæki að ræða. Til
marks er þess getið, að vextirnir einir af hinni dgru lóð nemi (
eitt þúsund krónum á mánuði. Hvílíkur voði!
n
VÍSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H.F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsscn
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gcngi'ð inn frá Ingólfsstræti)
Símar 1 6 60 (5 línur).
Verð kr. 3,00 á mánuði.
Lausasala 15 og 25 aurar.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Stefnan
óbreytt.
FRAMSÓKNARMENN hafa
undanfarið leitast við að
láta skína í það, að þeir séu á
móti öllum höftum á verzlun-
inni og mundu nú gera innflutn-
inginn frjálsan ef Bretar liefði
ekki selt ákveðin skilyrði í þvi
efni vegna styrjaldarástandsins.
Margir hafa tekið þessar full-
yrðingar trúlega og talið að um-
mæli þessi væri sett fram af
heilum liug. En margt bendir á
að þetta sé sett fram af forustu-
mönnum flokksins af fullkonm-
um óheilindum til þess að
blekkja almenning í landinu,
vegna þess að höftin eru afar ó-
vinsæl og ógerningur að verja
þau eins og nú árar.
í siðasta hlaði Tímans kveður
nokkuð við annan tón. Þar sést
að stefnan er óbi’eytt. Þar sést
líka að tónninn er óbreyttur
gagnvart sjálfstæðismönnum.
Þar segir svo:
„í útvarpsræðu sem Ólafur
Thors flutti nýlega, hoðaði
hann að Sjálfstæðisflokkur-
inn vildi ekki hafa nein höft
eða eftirlit með verzlun og
atvinnurekstri að styrjöld-
inni lokinni. Flokkurinn vill
þá láta renna upp nýja
blómaöld fyrir braskara með
endurtekningu á hruni ís-
landsbanka og margra millj.
kr. skuldum Kveldúlfs“.
Getur nokkrum dulist hvað
hér er á ferðinni? Getur nokkr-
um dulist að hér er á ferðinni
„innri maður“ ' Framsóknar-
flokksins sem missir tökin á
skapsmunum sínum við það að
heyra ráðherra Sjálfstæðis-
flokksins bera fram þá von, að
verzlun og atvinnurekstur verði
ekki í viðjum hafta og nefnda
að ófriðnum loknum. Ekkert
sannar betur en þetta, að þrátt
fyrir allar fullyrðingar mega
framsóknarmenn ekki heyra
minnst á þann möguleika að
verzlunin verði gefin frjáls. Þeir
vilja hafa verzlunarhöft og þeir
vilja sjálfir ráða hvernig þau
eru framkvæind. Þeir hafa ald-
rei ætlað sér ótilneyddir að af-
nema þau, hvað sem þeir segja
til hins gagnstæða. Þeir ætla sér
að halda höftunum hvernig sem
árar og hvernig sem vellist, ef
þeir hafa holmagn til þess, þess
vegna eru yfirlýsingar þeirra
um fylgi við frjálsa verzlun ekk-
ert annað en blekkingar og
skrum vegna þess að þeir vita að
þjóðin er andvíg verzlunarkúg-
un þeirra.
Seint ætlar ritstjóri Tímans
að læra mannasiði gagnvart
pólitískum andstæðingum. Af
því að hann þykist þurfa að
svala sér á atvinnumálaráðherra
persónulega fyrir útvarpsræðu-
ummælin, grípur hann það sem
er eðlinu næst — hinn gamla róg
um Kveldúlf með lymskulegum
aðdróltunum. Hann segir —
„flokkurinn vill ]xá láta renna
upp nýja blómaöld fyrir bi’ask-
ara með endurtekningu á hruni
íslandsbanka og margra inillj.
kr. skuldum Kveldúlfs“. Hversu
lengi á það að viðgangast, að
menn séu á lymskulegasta hátt
stimplaðir sem glæpamenn,
livenær sem færi gefst, fyrir það
eitt að gefast ekki upp nógu
snemma í þeirri vonlitlu bar-
áttu sem útvegurinn háði um
tíu ára skeið? Ef lil vill svíður
nú ritstjóra Tímans einna mest,
að sú barátta sem um skeið leit
út fyrir að vera vonlaus, hefir
nú snúist upp í arðvænlegan at-
vinnurekstur sem greitt hefir
hvern eyrir af sínum eigin
skuldum og er kominn vel á
veg að greiða mest allar erlend-
ar skuldir þjóðarinnar. Margt
þarf ritstjóri Tímans að læræ
En á mannasiði og drengilegan
rithátt er hann tornæmastur.
Stefnan er óbreytt. Þeir vilja
hafa höft. Vararfeldur þeirra er
hvítur öðru megin en svartur
hinumegin og skipla þeir um
eftir þörfum. „Vináttan“ er
svipuð.
Inílúenzan
er í rénun.
J GÆR og- nótt voru helgidags-
og næturlæknar kallaðir til
22 sjúklinga, sem fengið höfðu
inflúenzuna, og er hún nú hægt
í rénun, að því er Magnús Pét-
ursson héraðslæknir tjáði blað-
inu í morgun.
Héraðslæknir kvað þetta þó
ekki vera réttan mælikvai’ða á
gang veikinnar, en dagurinn í
dag myndi vera góður próf-
steinn. Þegar séð verður, hversu
margra nýrra tilfella verður
vart í dag, fæst fyrst nokkur
vissa fyrir því, livort raunveru-
lega sé um rénun að ræða.
Reynist svo, taldi héraðs-
læknir liklegt, að farið yrði að
tala við heilhrigðisstjórnina um
að létta af samkomubanninu.
SKÍÐAFERÐIR
UM HELGINA.
Það var lieldur lítið úr skiða-
ferðum hjá íþróttafélögunum
yfir lielgina. Og margir hverijr
sem fóru með skíði upp í skál-
ana stigu alls ekki á þau, held-
ur fóru í gönguferðir upp uin
fjöllin.
Göngufæri var yfirleitt gott
að öðru leyti en því, að fannir
voru harðar og illt að fóta sig
í þeim, þar sem bratti var nokk-
ur að ráði. Skal fólki á það hent,
að hætta sér ekki út á harðfenni
því það er stórhættulegt, ef því
verður fótaskortur.
Um 30 K.R.-ingar voru uppi
í Skálafelli í gær. 20 fóru á
laugardaginn, en 10 komu
þangað í gærmorgun. Snjórinn
þar efra hafði minnkað til mik-
illa muna, *hann var liarður og
í'ærið afleitt.
í giljunum sitt hvoru megin
við slcálann var mikill snjór.
Þar var komið upp svigbraut
og gat skíðafólk, sem vant var,
og kunni nokkuð á skiðum,
verið þar í brekkunni.
Um 30 manns voru á Kolvið-
arhóli í gær. Sumir gengu upp
um fjöllin, aðrir fóru á skíðum.
Uppi á Hengli er snjór, en ann-
arsstaðar mjög lítill. Snjórinn
var liarður og færi vont.
Rúmlega 20 Ármenningar
fóru í Jósefsdal í fyrrakvöld.
Snjór var nokkur í Bláfjöllum
en færi hart. Fóru fáir á skíði,
en hinsvegar hélt fólkið sig að-
allega á skautum í dalbotnin-
um. Hann lá allur undir svelli
og var hið ágætasta skautasvell
í honum.
50 ára
verður á morgun Sigurbjörg Þor-
steinsdóttir, Njálsgata 92.
65 ára
var í gær Ermenrekur Jónsson,
trésmíðameistari.
í flestum löndum eru það
talin sérstök hlunnindi, að öðl-
ast réttindi til reksturs kvik-
myndahúss. Háskólakennarar
líta á það sömu augum og eru
þakklátir bæjarstjórn fyrir að
hafa veitt háskóianuin slík rétt-
indi. En hvernig stendur þá á
því, að háskólakennarar eru
farnir að vafstra í slíkum mál-
um? Vér lítum’ þannig á, að
háskólinn hafi ekki notið þeirr-
ar aðhlynningar, er lionum har,
frá þingi og stjórn síðan liann
var stofnaður. Með þrálátu erf-
iði hefir okkur tekizt að koma
upp hyggingum stofnunarinnar
og af gamalli reynslu vitum
við, að baráttu þeirri, er við
höfum háð á undanförnum ár-
um, er ekki lokið, Okkur hef-
ir verið neitað ár eftir ár um
fjárveitingar ýmsar, er vér
teljum bráðnauðsynlegar til
starfsemi háskólans. Nú er hin
nýja bygging tekin til notkunar
og má það augljóst vera, að
starfræksla hennar kostar mik-
ið fé árlega. Nýjar kennslu-
greinir munu smám saman
bætast við og nýjar deildir taka
til starfa. Þingi og stjórn má
því þvkja vænt um, ef háskól-
anum tekst að reka fyrirtæki,
er lækki árlega útgjöld ríkis-
sjóðs til stofnunarinnar að
nokkru leyti, þótt ekki væri
nema um nokkra tugi þúsunda
króna á ári. Allur hagnaður, er
verða kann af rekstri kvik-
mgndahússins, á að ganga til
starfsemi háskólans.
Áður en umrædd lóð fyrir
kvikmyndahúsið var keypt,
skýrði ég kennslumálaráðherra
frá fyrirætlunum okkar, og lýsti
hann því yfir, að það væri álit
hans og annarra ráðherra, er
hann hefði minnzt á þetta við,
að háskólinn væri einráður um
þessar framkvæmdir. Ég vona,
að ég rói einhvern með því að
segja frá þessu.
Um lóðina sjálfa skal ég geta
þess, og byggingar þær, er á
henni standa, að leiga sú, er
nú fæst af henni, hrekkur
nokkurn veginn fyrir vöxtum,
svo að litlu er að tapa, ef svo
kynni að fara, að freslun yrði
á framkvæmdum, því að vitan-
lega verða hús þessi ekki rifin
niður fyrr en vitað er, að unnt
er að byrja að byggja. Það er
undarlegt, að sumum blöskri
að gjalda eitt þúsund krónur
á mánuði í leigu af lóð, þegar
vitað er, að kvikmyndahúsin
fá stundum á einum degi allt
að þrjú þúsund krónum. En
þessum mönnum til fróunar
get ég sagt, að ef til vill verða
smábúðir í sambandi við bygg-
inguna, sem munu standa und-
ir verulegum hluta lóðarverðs-
ins.
Ég hygg, að staður sá, er val-
inn hefir verið, sé að flestra á-
liti ágætur. Ég geri ráð fyrir,
að inngangi í húsið verði kippt
inn nokkurn spöl frá Austur-
stræti, svo að engin mann-
þröng þurfi að verða á sjálfri
götunni. Setjum svo, að við
hefðum keypt lóð á öðrum stað
fyrir hálfu lægra verð, væri
vaxtamunurinn í mesta lagi
6000 kr. á ári, en liklegt er, að
lóðin verði þannig liagnýtt, að
umhyggjusömu mennirnir
þurfi engan kvíðboga að bera j
í þessu efni. Um verð sjálfrar
byggingarinnar get ég ekki sagt
að svo stöddu, en þetta mal
hefir verið varidlegá rannsak-
að og verður þvi aðeins ráð-
izt í þessa byggingu, að við
teljum öruggt, að engin fjár-
hagsleg hætta sé á ferðum. Ég
ráðlegg því umhyggjusömu
mönnunum að bíða átekta.
Reykjavíkurbær vex um
1000 á ári, og eftir 10 ár munu
vera hér að minnsta kosti 50
þús. manns. Til samanburðar
Dungal og
Eg geri ráð fyrir að flestir
geti á það fallizt, að rétt sé að
gera þá kröfu til vísindamanna,
er í deilum lenda, að þeir leitist
við að* rökræða ágreiningsefn-
in. En slíka kröfu er bersýni-
lega ekki fært að gera til próf.
Níelsar Dungals, ef dæma má
af grein hans (i Mbl. i gær) um
skólabíóið. Hann fer nefnilega
I i kringum aðalatriðið eins og
köttur í kringum heitan graut.
„Rökin“, sem hann færir
fram í grein sinni, eru ekki
undrunarefni þeim, sem mann-
inn þekkja. Dylgjum lians um
mig — og þá, sem þessu máli
eru algerlega óviðkomandi —
liirði eg ekki að svara. Vera
má að próf. Níels Dungal hafi
vænst þess, að mér féllist hugur,
er hann gengi-fram fj’rir skjöldu
í almætti sínu, en hugsanlegt er,
að hann komist að annári raun
/
um þáð er lýkur, ef hann fer ó
stúfana öðru sinni.
Próf. Níels Dungal talar
mikið um það, liversu mikla
vinnu undirbúningsnefnd hafi.
lagt i það, að kynna sér alla
málavöxtu. Við skulum athuga
þau vinnubrögð. Fyrst er lóðin
keypt, en því næst talað um að
gera fyrirspurn til hyggingar-
nefndai’ um hvað og hvernig
megi hyggja á henni og loks er
nefnd skipuð til að ræða málið.
Allir sjá hversu „vísindaleg“
slík vinnubrögð eru. Hefði
vissulega átt að mega gera þá
kröfu til vísindamanna, að þeir
hefði haft aðrar og ofurlítið
hyggilegi’i vinnuaðferðir. En nú
er ljóst, að Dungal er harð-
ánægður með frammistöðu sina,
en eg trúi því laust, að allir
starfsbræður hans í Húskólan-
um sé jafn ánægðir.
En hvað veit Níels Dungal
um kostnaðarhlið fyrirtækisins,
þegar nú er fyrst fyrir nokkur-
um dögum faríð að bjóða út til
samkeppni um fyrirkomulag og
gerð kvikmyndahússins, og
verður samkeppninni ekki lok-
ið fyrri en um miðjan næsta -
mánuð?
í annan stað segir próf. Níels
Dungal, að þarna eigi að flytja
almenna Háskólafyrirlestra;
því að svo margir hafi orðið frá
að hverfa í Háskólanum vegna
liúsnæðisleysis. Vera má að
má geta þess, að Esbjerg í
Danmörku, sem er minni hær
(31.600 úrið 1936) hefir sex
sýningar á degi hverjum. Ég
er því i engum vafa um, að
þessi bær her á friðartímum
þrjú kvikmyndahús og fjögur,
ef þjóðleikhúsið bætist við. Ég
lief sjálfur óskað að fá sam-
vinnu við þjóðleikhúsið um
rekslur kvikmyndahúss, og
liefir starfsnefnd liáskólans um
þetta mál ritað leikhúsnefnd-
inni í þessu skyni fyrir all-
löngu, en ekkert svar fengið.
Þannig stendur málið nú og
virðist ekki að svo stöddu vera
þörf á að fylla marga blaða-
dálka um það.
Þegar byggingarnefnd há-
skólans vann að því af alefli,
eftir að stríðið skall á, að lcoma
upp háskólabyggingunni, voru
ýmsir umhyggjusamir menn á
ferðinni og leituðust við að
telja okkur trii um, að mesta
-"glapræði væri að lialda áfram.
Þessar raddir eru nú þagnað-
ar. Á svipaðan hátt mun fara,
er kvikmyndahús háskólans er
komið upp og er tekið til stai fa.
Raddirnar munu þagna.
Alexandcr Jóhannesson.
skólabíóið.
skólabyggingiri sé nú þegar
orðin of lítil fyrir Háskólann,
en sannir visindamenn óg
fræðslugarpar myndi vafalaust
ekki telja það eftir sér, að end-
urtaka fyrirlestra sína, svo að
sem flestir fengi notið góðs af.
En ef til vill finst próf. N. D.
að ekki sé hægt að ætlast til
þessv að nokkur lærður maður
leggi ú sig þvilikt erfiði.
Annað en þetta er ekki svara
vert í grein próf. N. D., því að
liann forðast eins og heitan eld-
inn að tala um það atriði, sem
mestu varðar skattgreiðendur
bæjarins, en það er skattfrelsi
skólabíósins. Á það minnist
próf. Níels Dungal ekki einu
orði. Hversvegna?
Það skyldi þó ekki vera af þvi,
að honUm er ljóst, að hér er
farið irin á hættulega braut, sem
varðar ekki örfáar fjölskyldur,
heldur alla bæjarbúa.
Það mátti svo sem búast við
því, að próf. Dungal minntist
sérstaklega á hagnað annara og
þætli liann skelfileg tilhUgsun.
Eg minntist ekki á það, að arð-
ur kvikmyndahúsanna myndi
hverfa ef þau yrði þrjú hér í
hænum, en eg taldi réttara að
Þjóðleikhúsið sæti fyrir i þessu
efni og að Háskólinn fengi að
hafa happdrættið áfram. En ef
fjórða bíóið kæmi, þú ætla eg
lítill fengur myndi hinum s\ór-
tæka próf. Dungaí þykja í þeim
ágójða, sem þá fengizt af hinu
glæsilega fyrirtæki Háskólans
nema því að eins, að reksturinn
verði útsvars- og skattfrjáls eða
ívilnað stórkostlega um skatt-
greiðslur. Mun og ekki fjarri
lagi að ætla, að próf. Dungal bú-
izt við miklum fríðindum í und-
anþágu fná skatti á kostnað
skattgreiðenda í Reykjavík.
Reykjavik er sterkasta vígi
frjálsrar samkeppni, sem kunn-
ugt er. Þegar þeir, sem þykjast
liafá aðhyllst þá stefnu, fara að
grafa undan henni, þá „liöggur
sá er hlífa skyldi“.
En próf. Dungal lofar engu
um það, að Háskólinn fari ekki
inn á aðrar brautir. Hver veit
nema hann heimti næst verzl-
unarleyfi handa Háskólanum og
stofni þá nýlenduvöruverzlun
- eða kassagerð. Hver veit hvað.
Próf. Dungal lýkur máli sínu
á því, að tala um að menn eigil
fyrst að hugsa um almennings-
heiíl, en ekki einkahagsmuni.
Þetta er vissulega rétt. Þjóðleik-
húsið, sem á var hent i grein
minni, er sízt einkaeign og taldi
eg rétt að það sæti fyrir um bíó-
leyfi. En allir vita að starfsemi
þessa siðapostula, próf. Níelsar
Dungals, í hruggi sauðfjrár-
lyfja á ekkert skylt við einka-
hagsmuni, enda mun liann
hafa starfað að „rannsóknum"
sínum á kostnað hins opinbera
og, eins og kunnugustu menn
vita, og ekki borið eyri úr hýtum
fram vfir laun fyrir allt sitt
mikla strit!
En próf. Dungal er nú ef til
vill orðinn leiður ú kvikfénaði
og telur kvikmyndir líklegri til
þess að veita enn meiri og skjót-
ari frama.
H. P.
María Markan
í Vancouver
Það er ekki oft að eg fer til
messu, en 22. desemher s.l. var
jólamessa Islendinga hér i
dönsku kirkjunni og mun sú
messa verða löndum hér lengi
minnisstæð. Sira K. 'K. Ólafs-
son prédikaði að venju. Troð-
fuíl kirkjan. Maður varð fljótt
var við með sannri ánægju
mjög aukinn söngflökk, undir
stjórn L. H. Thorlaksons og
leysti flokkurinn starf sitt vel
af hendi, og er það sannarlega
ánægjulegt að sjá samtök Is-
lendinga liér með söng, og má
þakka söngstjóranum sérstak-
lega fyrir vel unnið verk. Þá er
að minnast annars atburðar við
þessa messu, sem var það, að
ungfrú María Markan sótti
þessa messu og af góðvild söng
með söngflokknum, og má geta
nærrit hversu það hjálpaði
flokknum. Þá söng María líka
þrjú lög, fyrst „María Wiegen-
lied“, snoturt lag afar vel sung-
ið, þar næst hið velkunna lag
Gounod’s „Ave Maria“, prýði-
lega vel með farið, lagið yndis-
legt eins og allir kannast við;
þá söng hún lagið lians Björg-
vins Guðmundssonar, „Nú legg
eg augun" aftur“ og var það
hreinasta undur livað prýðilega
liún túlkaði þetta fagra tónsmið
Björgvins og mun fáir gleyma
hversu yndislega söngkonan fór
með þetta lag, og víða sást hið
„silfurskæra tár“, og þá er
sungið. Það var sönn gleði að
lieyra slíkan söng og hefi eg
engin orð, sem geta nálgast það,
að lýsa hversu aðdáanlega Mar-
ia Markan syngur, og eg óskaði
að Björgvin hefði mátt lieyra
þessa snilldar meðferð á þessu
fagra lagi.
Að m,essu lokinni var öllum
boðið í veizlu í neðri sal lcirkj-
unnar og stóð þar fyrir heina
ungstúlknafélagið „Ljómalind“
undir forystu Miss Beatrice
Gíslason, og er þetla í þriðja
sinn er þetta félag hefir hoðið
öllum til veizlu við jólamess-
urnar. Var salurinn smekldega
prýddur og rausnarlega frá öllu
gengið. Ivaffi og allskonar veit-
ingar, allt ókeypis. Að lokinni
kaffidrykkju leiddi G. F. Gísla-
son fram Maríu Markan og
gerði liana kunnuga öllum í
salnufn. Þar næst leiddi L. H.
Thorlakson fram Miss Beatrice
Gislason, sem, hefir skipað for-
sæti „Ljómalindar“, en hefir
sagt af sér því starfi nú, og Mrs.
Evelyn Bjarnason, sem er ný-
kosin í forsetastöðuna og tekur
við embættinu í janúar. Þaklc-
aði söngstjórinn „Ljómalind"
með vel völdum orðum, og
gerði þær samstundis kunnugar
öllum viðstöddum. Svo var
sungið fram eftir og vinir liitt-
ust o. s. frv.
Frh. á 4. síðu.