Vísir - 09.06.1943, Qupperneq 2

VlSIR
visir?
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H.F.
Ritstjórar: Kristján Guðlaugsson,
Hersteinn Pálsson.
Skrifstofa: Félagsprentsmiðjunni
Afgreiðsla Hverfisgötu 12
(gengið inn frá Ingólfsstræti).
Símar: 1 660 (fimm línur).
Verð kr. 4,00 á mánuði.
Lausasala 35 aurar.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Fyrirhyggjuleysi.
NOVRRANDI ríkisstjóri
lýsli vfir J>ví í áramóta-
ræðum, er fluttar voru í Ríkis-
útvarpinu, að stríðsgróðatíma-
bilinu svokallaða væri lokið.
Hafist væri lianda um að vinna
bug á verðþennslunni, og jafn-
framt reynt að tryggja at-
vinnuvegi Iandsmanna til lang-
frama, en ekki um stundar-
sakir. Allur almenningur liafði
fullan skilning á þessari nauð-
syn. Stríðsgróðinn er út af fyr-
ir sig ekkert annað en sjálfs-
blekking, með því að þjóðin
hefir ekki safnað sjóðum, held-
ur gert þáð fé Iitils virði, sem í
sjóðu var safnað áður. Þjóðin
hefir ekki eignast ný atvinnu
og framleiðslutæki, heldur glat-
að mörgum og eytt öðrum,
þannig að hvorki hefir verið um
að ræða eðlilega endurnýjun né
nauðsynlegt viðhald. Þjóðin
hefir vitandi vits gengið á þánn
auð, sem safnast hefir, en þar
við bætist svo að verðþennslan
skýtur loku fyrir það með öllu,
að haldið verði uppi lieilbrigðu
atvinnulifi í landinu. Hrun er
ólijákVæmilegt, — ekki aðeins í
einni eða tveimur óarðgæíum
atvinnugreinum, — heldur í
öllu atvinnulifi landsmanna, ef
ekki er stemmd á að ósi í tíma,
og verður það þó miklum erf-
iðleikuin bundið, hvernig sem
að verður farið.
Þótt óvænlega horfi er engin
ástæða til að örvænta, en of
mikil bjartsýni gelur verið jafn
skaðleg og örvæntingin. Þjóðin
verður að hugsa um það eitt að
' þrauka og gefast ekki upp.
Vafalaust stendur stríðið enn
lengi, — jafnvel svo árum skipt-
ir. Um það er ekki unnt að full-
yrða, með því að ávallt geta ó-
fyrirsjáanleg atvik komið fyr-
ir, sem gerbreyta allri styrjald-
arafstöðunni. Það eitt er víst að
öll mestu stórveldi heims beita
ýtrustu kröftum og hugkvæmni
að stórfelldari hervæðingu, en
nokkru sinni hefir fyr þekkst i
heiminum. StyrkleikahlutföII
liernaðaraðilanna eru jafnari en
nokkru sinni fyr, og þótt menn
þykist sjá liver endalokin munu
verða, er ekki þar með sagt að
þau séu á næstu grösum. Af
því leiðir aftur að hver sú þjóð,
er vill sjá fótum sínum forváð,
verður að miða enn við lang-
varandi styrjöld, en ekki
skamma, og þótt við íslending-
ar höfum sloppið tiltölulega
skaðlillir frá styrjöldinni það
sem af er, virðist engin trygg-
ing fyrir þvi að við bíðum ekki
slikt afliroð síðar að langan
tíma taki að ná sæmilegu jafn-
vægi að nýju.
Á ðilu veltur fyrir íslenzku
þjóðina að hún verði þess um
komin að halda uppi siglingum
að landinu og frá, ekki aðeins
nú meðan ófriðurinn stendur,
heldur og að honum loknum.
En hvernig fer, ef verulega sax-
ast á skipaflota okkar, sem
flutninga annast nú um heims-
höfin? Hvar stöndum við, ef
Eimskipafélag íslands tapar
skipum sínum? Væri það ekki
eindæma fyrirhyggjuleysi að
búa svo að Eimskipafélaginu,
að það gæti ekki vegna fjár-
skorts endurnýjað skip sin, með
Hæstiréttur sýknaði út-
gefendur Hrafnkötlu.
Lögin um útgáfu fompita brjóta í bág
viö stj érnarskrána.
Gissur Bergsteinsson greiddi sératkvæði.
TT æstiréUur kvað í morgun nþ]) dóin í Hrafnkötlu-
málinu. Var dömsniðurstaðan á þá leið, að útgef-
endur Hrafnkötlu, Einar Ragnar Jónsson i’orstjóri,
Stefán Ögmundsson ])rentari og HaJidór Laxness rit-
höfundur skyldu sýknir aí' kæru valdstjórnarinnar og
sakarkostnaður greiðast úr ríkissjóði.
Gissur Bergsteinssou liæstaréttardómari hirti sératkvæði, þar
sem hinir kærðu sæii 100 króna sekl Iiver auk kostnaðar. *
Dómarai- Iiæslaréttar voru
sammála um að samkvæmt 3.
gr. tilskipunar um prentfrelsi
frá 9. maí 1855 hæri útgefand-
inn, Halldór Kiljan Laxness,
einn refsiábyrgð, ef til refsingar
væri unnið samkvæmt 1. gr.
laga nr. 127/1941, Að öðru leyti
segir svo í dómsforsendum
liæstarétlar:
„Bókin Hrafnkatla, sem mál
])clla er af risið, er endurprent-
un Hrafnkels sögu Freysgoða,
aðallega útgáfu Konnáðs Gísla-
sonar frá 1847, en fylgt er mál-
myndun islenzkrar tungu, eins
og hún er nv’i rituð, og stafsetn-
ingarreglum þeim, sem boðnar
eru í auglýsingu dóms- og
kirkjumálaráðuneytisins 25.
febr. 1929.“. .
„Eftir uppkvaðningu héraðs-
dóms hefcir verið fengin umsögn
kennara heimspekideildar Há-
skóla íslands um meðferð efnis
og máls i útgáfu þeirri, sem
kært er út af. Segja þeir, að í út-
gáfunni sé aðeins á örfáum stöð-
um vikið frá orðalagi handrits
og í smávægilegum atriðum, en
reyndar að þarflausu. Einn smá-
kafli sé fluttur til, en engum.
kafla sleppt. Sagan sé að efni
allsendis óbreytt í útgáfunni og
ekki hreytt að meðferð né jnál-
hlæ, svo að neinu skipti, nema
að ]>vi er til áðurnefndra orða-
breytinga, málmynda og staf-
setningar kemur.
í 1. gr. laga nr. 127/1941 segir,
að þó að 50 ár eða meira séu lið-
in frá dauða rithöfundar, megi
ekki birta rit hans breytt að
efni, meðferð eða málblæ, ef
því að búast má við að na:gir
erfiðleikar verði á að afla nýrrá
skipa, jafnvel þótí fé væri fyrir
hendi? Hitt er jafnframt aug-
ljóst, að strax að stríðinu loknu,
þarf Eimskipafélagið að afla
sér nýrra skipa, sem svara fylli-
lega til krafna nútímans og lik-
leg eru til áð standast sam-
keppni í flutningum, sem vafa-
laust verður Iiörð er frá líður
og ójafn leikur frá hendi er-
lendra auðfélaga.
Þótt hér hafi verið nefnt ein-
stakt dæmi er það engin undan-
tekning frá þeirri ahnennu
reglu, að þjóðinni er fyrir öllu,
annarsvegar að safna fé til
eifdurnýjunar og viðlialds fram-
Ieiðslu og flutningatækja, en
hinsvegar að skapa heilbrigt at-
vinnu og fjárhagsástand í land-
inu, þannig að atvinnuvegirnir
gjaldi ekki verulegt afhroð
vegna heimabruggaðra sjálf-
skaparvíta nú þegar eða að stríð-
inu loknu. Þess er að vænta að
þjóðin öll leggi nokkuð að sér
um stundarsakir, og geri það
með glöðu geði, með því að hún
er þar að vinna að eigin hag.
Paradís asnans er engin Para-
dís, og enginn getur lifað í
stundarvimu ímyndaðs stór-
gróða, þegar reynzlan sannar að
gróðinn er ekki fyrir hendi og
jafnvel varasjóðir, sem bæta
eiga úr bölinu verða óhjá-
kvæmilega að engu vegna fyr-
irhyggjuleysis.
breytingunum er svo háttað,
•að menning eða tunga þjóðar-
arinnar bíði tjón af. Eigi rnegi
heldur sleppa kafla úr riti, nema
þess sé greinilega getið í útgáf-
unni. Þar sem útgáfa bókarinn-
ar Hrafnkötlu með þeim hælti,
er áður greinir, þykir ekki hrjóta
i bág við ákvæði greiijar þessar-
ar, ])á her einnig að sýkna kærða
Halldór Kiljan Laxness af kæru
valdstjórnarinnar, að því er til
þeirrar greinar tekur.
í 2. gr. laga nr. 127/1941 er
íslenzka rikinu áskilinn einka-
ré'ttur lil þess að gefa lit íslenzk
rit, sem samin eru fyrir 1400,
Þó getur ráðuneyti það, sem fer
með kennslumál, veitt öðrum
leyfi lil slíkrar útgáfu, og íná
hinda leyfið þvi skilyrði, að fylgt
sé samræmdri stafsetningu
fornri. Svo skai og nafngfeindu
féíagi vera heimil útgáfa forn-
rita án leyfis stjórnarvalda. Að
sögn kennara heimspekideildar
Iláskóla Islands er það einróma
álil fræðimanna, að sagan af
Hrafnkeli Freysgoða sé samin
fyrir 1300. Urðn hinir kærðu
þvi að leggja til grundvallar, er
bókin var gefin iit, að ákvæði 2.
gr. laga nr. 127 1941 tækju til
hennar.
Samkvæmt 07. gr. stjórnar-
skrárinnar skal vera prent-
frelsi hér á landi, en þó svo, að
menn verða að hera ábyrgð á
prentuðu máli fyrir dómstólum.
Ritskoðun og aðrar tálmanir
fyrir prentfrelsi má aldrei i lög
Jeiða. Akvæði greinarinnar tak-
markast að vísu af því, að áskilja
iná mönnum höfundarétt að rit-
um og meina öðrum útgáfu rit-
anna, meðan sá réttur helzt. En
rök þau, sem að því hníga og
byggjast á nánum, persónuleg-
um hagsmunum höfundar,
liggja ekki til grundvallar fyrir-
mælum 2. gr. laga nr. 127 1941.
Þau fyrirmæli eru sett til þess
fyrirfram. að girða fyrir það, að
rit, sem greinin tekur til, verði
hirt lireýdt að efni eða orðfæri,
eftir því sem nánar getur í lög-
unum. Með því að áskilja rikinu
cinkarétl til hirtingar rita J>ess-
ara og hanna á þann hátt öðrum
birtingu þeirra, nema að fengnu
leyfi stjórnarvalda, hefir verið
lögð fyrirfarandi tálmun á út-
gáfu ritanna, sem óheimil verð-
ur að leljast samkvæmt 07. gr.
sljórnarskrárinnar. Verður refs-
ing þvi ekki dæind fyrir brot á
ákvæðum 2. gr. laga nr. 127
1941.
Samkvæmt framansögðu eigi
liinir kærðu að vera sýknir af
kæru valdstjórnarinnar í máli
]>essu. Allan sakarkostnað, bæði
í Iiéraði og fyrir hæstarétti, ber
að greiða úr ríkissjóði, þar með
talin málsvarnarlaun talsmanna
kærðu í Jiéraði, kr. 300,00, og
Jaun skipaðs sækjanda og verj-
anda fyrir liæstarétti, kr. 500,00
til hvors.“
Sératkvæði
Gissurar Bergsteinssonar.
í forsendmn segir svo m. a.:
„Því liefir verið Iialdið fram,
að ákvæði laga nr. 127 1941 séu
ósamrýmanleg 07. gr. stjórnar-
skrárinnar. Grein þessi tryggir
mönnum, sem íslenzkt ríkisvald
tekur vfir, rétt til að láta í ljós
hugsanir sínar á prenti, þ. e. að'
hirta ritað mál, sem þeir hafa
samið eða ])ýlt úr erlendu máli.
Stjórnarskráratriði þetta girðir
því ekki fyrir það, að framsals-
hafar manns og erfingjar hans
að lionum látnum fari með eign-
arrétt og útgáfurétt að ritum
hans, enda er sú meðferð helguð
j löguin nr. 13 1905. Nefnt
stjórnarskráratriði raskar því
elcki heldur reglu 1. gr. laga nr.
127 1941 um bann gegn brengl-
um á ritum látinna manna, og
ekki er ákvæðið því til fyrir-
stöðu, að viðurlögum sæti þeir
aðiljar, sem birta og gefa út
fornrit án heimildar, sbr. 2. gr.
laga nr. 127 1941.
Svo sem áður segir eru lög nr.
127 1941 á því sjónarmiði reist,
að almenningur skuli fá forn-
ritin i hendur til lestrar í góðum
útgáfum og svo lítið breytt sem
unnt er. Ákvörðun handhaf^
rikisvalds um það, hverjum auk
Hins íslenzka fornritafélags
skuli falið að gefa þau út, verður
þessvegna alls ekki jafnað til rit-
skoðunar og áþekkra tálmana,
sem framkvæmdar eru, áður rit
eru prCntuð, og miða að því,
að fyrir sjónir almennings kom-
izt ekki ákveðnar skoðanir, sem
valdhafar telja sér skaðsamlegar
en slíkar athafnir bannar 67. gr.
stjórnarskrárinnar. Rit það, sem
i máli þessu greinir, var og
Um 100 karlar og konur úr Ármanni
sýna íimleika á næstunni.
Eitthvert næsta kvöldið, þegar veður leyfir, mun Glímufé-
lagið Ármann efna til hópsýninga á íþróttavellinum, sem í
taka þátt 90—100 fimleikamenn og konur.
Tíðindamaður Vísis hafði
hlerað að Ármann myndi efna
iil veglegrar hópsýningar fim-
leikaflokka sinna á næstunni og
snéri sér því til Jens Guðbjörns-
sonar, formanns félagsins. Kvað
liann |)að satt vera að þetta slæði
lil, enda liefðu flokkarnir æft ai'
kappi með það fyrir augum, að
geta sýnt opinberlega. Verða það
tveir flokkar, lindir stjórn Jóns
Þorsteinssonar, sem sýna að
þessu sinni. Annað er hópur
prentað og birt án þess nokkur
tilraun væri gerð af hendi ríkis-
valdsins til að ritskoða það. Lög
nr. 127 1941 fyrirskipa alls ekki
ritskoðun, lieldur kveða þau ein-
ungis á um viðurlög, sem beita
skál, eftir að brot gegn þeirn, lief-
ir verið framið, og er lögum
þessum að þvi leyti eins liáttað
og mörgum öðrum lögum, er
leggja viðurlög við ólögmætri
birting rita, t. d. birting rita
án leyfis þeirra, sem útgáfurétt-
inn eiga, sbr. lög nr. 13 1905,
birting meiðyrðarita, sbr. á-
kvæði laga nr. 19 1940 o. s. frv.
Eru slík ákvæði í lögum í sam-
ræmi við 67. gr. stjórnarskrár-
innar, sém lætur svo mælt, að
menn verði að ábyrgjast fyrir
dómi efni rita sinna, er birt hafa
verið, og þá því frekar ólögmæta
birting á ritum annarra manna,
og-felur nefnd grein stjórnar-
skrárinnar með þessum hætti al-
menna löggjafanum að setja lög
um ábyrgð á prentuðu máli.
Samkvæmt því, sem rakið er
að framan, finnst engin heimild
í 67. gr. stjómarskrárinnar
hanna dómstólum til að fella úr
gildi lög.nr. 127 1941, en dóm-
stólar geta ekki virt að. vettugi
lög, sem almenni löggjafinn hef-
ir sett, nema stjórnarskráin sjálf
veiti ótvíræða heimild til þess.“
„Hinir kærðu liafa ekki aflað
sér leyfis til að standa fyrir út-
gáfu nefnds rits, og verður þess
vegna ekki komizt lijá því að
láta þá sæta ábyrgð samkvæmt
2. gr. nefndra laga. Þykir sekt á
hendur hverjum Jjeirra hæfilega
ákveðin samkvæmt 3. gr. lag-
anna kr. 400,00 í rikissjóð, og
komi 15 daga varðliald í stað
sektar livers þeirra, ef liún verð-
ur ekki greidd innan 4 vikna
frá birting dórrís þessa.
Ákvæði hins áfrýjaða dóms
um greiðslu sakarkostnaðar í
liéraði á að vera óraskað. Svo
verður og að dæma hina kærðu
til að greiða allan áfrýjunar-
kostnað sakarinnar in solidum,
þar með talin málflutningslaun
sækjanda og verjanda fyrir
hæstarétti, kr. 500,00 til livors.“
stúlkna, ineð 40—50 stúlkum,
en liitt karlaflokkur álika st<$$.
Stúlknaflokkurinn sýnir- hæ’ði
staðæfingar og æfingar á slá, en
karlaflokkurinn sýnir auk sta®-
æfinga æfingar á dýnum og við
áhöld.
Glimufélagið Ármann hefir
iðkað fimleika um nær 20 ára
skeið og er nú orðið stæi'sta og
•miki lvirkasta fimleikafélag
])essa lands. Hafa fimleikaflokk-
ar Ármanns hvarvetna getið sér
orðstír, hvort sem þeir hafa sýnt
heima eða erJendis. Má að miklu
leyti þakka þetta ötulli foeustu
og stjórn kennárans, Jóns Þor-
steinssonar, sem ómetanlegt
starf hefir unnið á sviði íþrótta-
og heilbrigðismála frá því að
liann hóf iþróttakeunslu sína.
Mun mörgum leika forvitni á
að sjá svo stóra flokka sýna
fimleika og hvernig J>eir leysa
hlutverk sín af hendi.
Enn er ekki ákveðið hvenær
sýning þessi fer fram, en það
verður nánar tilkynnt síðar.
Siiinai*’
bústaðnr
Sá, sem vill leigja í sumar
sumarbústað nálægt Reykja-
vík, getur ti'yggt sér 3 dug-
lega menn í vinnu, helzt á-
kvæðisvinnu. Tilboð, merkt:
lX3“, sendist Vísi fyrir 16.
júní.
Vörubiíreið
model 1931, lil-sölu. — Uppl.
Bergstaðastræti 9 B.
ALBERT S. ÓLAFSSON.
Piliiir eða
stnlka
óskast til afgreiðslu í kjöt-
búð. Tilhoð, merkt: „Kjöt-
búð“, sendist á afgr. blaðsins.
r
Scrutator:

Qcudjdvi cdljnmnMfyS
RÖNDÓTT
kliíi§n- og
pilisaelui
nýkomið.
H. Toft
Skólavörðustíg 5 Simi 1035
Kappar.
Nú eru allar mjólkursölustúlkur
komnar með kappa og taka sig ljóm-
andi vel út. En sumar hafa lagt
meiri áherzlu á útliti'ð en á hrein-
lætið, ]>ví að fæstir kappanna ná
yfir allt hárið, heldur gægist það
kókett fram undan höfuðbúnaðinum
á alla vegu. Ljómandi smart, en tæp-
lega það, sem hreinlætislögreglan
ætlaðist til, þegar hún fyrirskipaði
kappana.
■ - -:j: :
'V' i
Málaralist.
Það hefir víst aldrei áður rikt
hér í bænum jafn-mikill áhugi fyr-
ir myndlist, sérstaklega málaralist.
Þegar Hjörvarður Árnason flutti
fyrirlestra sína um málaralist, varð
aðsóknin meiri en nokkurn hafði
órað fyrir. Að sýningu myndlista-
manna varð geysileg aðsókn, og hið
sama ætlar að verða um brezku list-
sýninguna. Loks hafa fyrirlestrar
Steegmans í Háskólanum verið af-
ar vel sóttir, þó að langt sé liðið á
vorið og við margt að una annað
en innisetur. — í kvöld flytur
Steegman erindi með skuggamynd-
um i „Angliu“ að Hótel Borg og
talar um enska málara, frá Gains-
borough og fram á vora daga. Er
ekki að efa, að sá fyrirlestur verð-
ur fjölsóttur.
Veizlan á Sólhaugum.
Þetta vinsæla Ieikrit hefir nú ver-
ið sýnt sjö sinnum í vor, og verð-
ur síðasta sýning fyrir hvítasunnu
á föstudagskvöldið. Guðlaugur Rós-
inkranz, ritari Norræna félagsins,
sagði mér í gær, að ekki yrði hægt
að leika nema örfá skipti enn að
þessu sinni, þrátt fyrir ágæta að-
sókn
Norræna félagið.
Annað kvöld ætlar Norræna fé-
lagið að halda meiri háttar skemmti-
fund að Hótel Borg. Þar gefst með-
Iimum kostur á að sjá og heyra dr.
Snorra Hallgrímsson lækni, sem ætl-
ar að segja frá dvöl sinni x Svíþjóð
og fréttir frá Norðurlöndum. —
Snorri læknir er fjörugur maður og
skemmtilegur í viðtali, og má búast
við ágætu erindi. Jón Sigurðsson
frá Kaldaðarnesi ætlar að lesa upp,
ungfrii Guðrún Þorsteinsdóttir frá
Akureyri syngur nokkur lög og
dansflokkur úr „Veizlunni á Sól-
haugum" sýnir dansatriði úr leikn-
um.
Það er nú svo.
„Nú er ég búinn að finna ráðið
til að þvo gluggana, án þess að
sprauta á þá,“ sagði ísak ísax í
morgun. „Hvað er það,“ spurði eg.
„Maður fær sér langt kústskaft, og
ef það er ekki nógu langt, þá ann-
að lengra“. „En ef það er heldur
ekki nógu langt ?“ „Þá bara færir
maður sig upp á skaftið".
2 stúlkur
vantar strax í þvottahús
EIli- og hjúkrunarheimilisins
GRUND.
Uppl. gefur ráðskona
þvottahússins.