Vísir - 28.03.1944, Page 2

VlSIR
DAGBLAÐ
Útgefandí:
BLAÐAÚTGÁFAN VlSIR HJF.
Ritstjórar: Eristján GaBlaugsson,
Hersteinn Pálsson.
Skrifstofa: Félagsprentsmiðjunni
Afgreiðsla Hverfisgötu 12
(gengið inn frá Ingólfsstrœti).
Símar: 1660 (fimm línur).
Verð kr. 4,00 á mánuði.
Lausasala 35 aurar.
Féalgsprentsmiðjan h.f.
Landkynning.
Tjj ráfaldiega hefir verið um
það rætt í blöðum, að nauð-
syn bæri til aukinnar landkynn-
ingar fyrir okkur íslendinga. Er-
lendur blaðamaður gat þess ný-
lega 1 ræðu, liverja þýðingu
starfsemi útbreiðslumálaráðu-
neyta stórþjóðanna hefði, og
væri þeim þörf á slíkri starf-
semi, væri heldur ekki að efast
um slika þörf smáþjóðanna. Að
stórþjóðunum og starfi þeirra
beinast allra augu, en um sum-
ar smáþjóðirnar veit allur al-
menningur víðast um lieim sára-
litið og ékki neitt, hvað þá að
þeim sé gaumur gefinn þegar
um viðskipti er að ræða, sem
smáþjöðunum gætu að verulegu
haldi komið og hefðu ef til vill
betri sldlyrðí tií að uppfylla, en
aðrar þjóðir stærri.
íslenzka þjóðin hefir allt til
þessa lítinn skilning liaft á þörf-
inni fyrir landkynningu, og
jafnvel hafa þær raddir lieyrzt,
að hér væri ekkert að kynna
nema ómenningu. Hvað sem um
þróunina hér má segja, er hitt
þó vist, að framleiðsla okkar er
á ýmsum sviðum hlutfallslega
meiri en annara þjóða, og stend-
ur í engu henni að baki, einkum
að því er neyzluvörur snertir.
Þegar af þeim ástæðum ættu
menn ekki að vera algerlega
skeytingarlausir um landkynn-
ingu út á við, og því fé, sem til
slíkrar starfsemi myndi vera
varið, yrði að engu leyti á glæ
kastað, en gæti borizt hingað
aftur i auknum viðskiptum og
almennri hagsæld. Jafnhliða
framleiðslustarfseminni og sölu
framleiðslunnar verður þjóðin
svo að leggja á það rikt kapp
heima fyrir, að byggja upp land-
ið og atvinnuvegina, þannig að
samboðið sé menningarþjóð, og
takist okkur að búa vel að at-
vinnuvegunum, ætti framtíð
þjóðarinnar og sjálfstæði að
mega heita tryggt.
Um þessar mundir ferðast
æðsti maður íslenzku kirkjunn-
ai um Vesturheim. Berast af
honum þau tíðindi, að liann fer
víða um, og er sýndur margvís-
legur sómi. Fyrirlestra og ræður
flytúr hann á fjölda stöðum og
i enn fléiri stofnunum, og fjalla
fyrirlestrar hans aðallega um ís-
lenzk málefni kirkjuleg og
menningarleg. Leikur ekki vafi
á að ferð biskups vekur allmikla
athygli á landinu, og er okkur
það mikils virði, að þjóðirnar í
Vesturheimi fái sem réttastan
skilning á lífi okkar og högum.
Til þessara þjóða höfurn við nú
beint viðskiptum okkar og átt
að fagna þar hinni mestu vin-
sernd og greiðvikni á allan hátt.
Aðstaða okkar hefir verið á
ýmsan hátt erfið, en þrátt fyrir
það höfum við átt að fagna slík-
um skilningi frá hálfu þessara
viðskiptaþjóða okkar, að allt til
þessa hefir okkur tekizt að selja
megnið af framleiðsluvörunum
og afla okkur nauðsynja vegna
atvinnurekstrar og lífsframfær-
is. Sér hver maður, að það er
ekki þýðingarlaust hverjum
skilningi við mætum í Vestur-
heimi, þótt einnig beri að leggja
áherzlu á að verða sama skiln-
ings aðnjótandi með öðrum
þjóðum, sem viðskipti okkar
Verjendur sleifarlagsins í
öryggismálum á
hröðum ílótta.
Viðurkenna að íslenzk skip,
fullnægi ekki íslenzkum
Iðgum, í tugatali.
Umræður þær, sem hafn-
ar voru hér í blaðinu um
öryggismál sjómanna í
byrjun þessa árs hafa að
mörgu leyti borið giftu-
drjugan árangur nú þégar.
Samtök sjómanna í heild
liófu strax umræður um málið
innan sinna vébanda, eftir að
því hafði einu sinni verið hreyft,
og gerðu um það margskonar
ályktanir, sem allar miðuðu að
því að hvetja til framkvæmda
um að rannsalca og endurbæta
eftir föngum, það sem fyndist
vera í ólagi. Hið sterka almenn-
ingsálit, sem skapaðist. um mál-
ið á stuttum tíma mun einnig
liafa valdið því að Alþingi tók
það réttilega til meðferðar og
fól það siðan ríkisstjórninni til
enanlegrar fyrirgreiðslu. Sam-
kvæmt því hefir ríkisstjór'nin
skipað nefnd hinna færustu
manna, þar sem í eiga sæti full-
trúar sjómanna, til að rannsaka
þetta mál og gera réttlátar til-
lögur til úrbóta. Má vafalaust
gera ráð fyrir að rannsókn, sú,
sem nú er unnið að í þessum
efnum, eigi eftir að verða heilla-
drjúg til að byggja á löggjöf og
skynsamlegar framkvæmdir um
þetta stórmál í framtíðinni.
Það sem sannar betur en
nokkuð annað, auk þess sem að
framan er talið, hversu nauð-
synlegt var að hreyfa þessu máli
er hversu fáir hafa orðið til þess
að verja þá hlið málsins, sem
liér var deilt á og rökstutt á sín-
um tíma, að nauðsynlegt væri
að umbæta. Margir mætir menn
hafa hinsvegar lekið í sama
strenginn og hvatt til eðlilegrar
rannsóknar og framkvæmda.
Þeir fáu, sem liafa kosið sér það
hlutskipti að berja höfðinu við
steininn, liafa þó reynzt að vei-a
beinast væntanlega til að stríð-
inu loknu.
Til eru menn, sem ekki sjá j
nema eitt land í lieiminum og
virðast varla þekkja önnur lönd
að nafni til hvað þá meira, —
og raunar lieldur ekki heima-
landið, sem ávallt verður horn-
reka þegar hitt er nefnt. Hvað
sem um starfsemi slíkra manna
má segja, er það eitt óhætt að
fullyrða, að þeir hafa asklok
fyrir himinn og óverulegt út-
sýni, hvað þá að nefna mætti
víðsýni í því sambandi. íslenzka
þjóðin verður að forðast dæmi
slíkra undanvillinga. Jiún verð-
ur að Ieggja kapp á að sýna öðr-
um þjóðum vinsemd, þannig að
liún njóti einnig vinsemdar hjá
þeim, en sitja ekki í glórulausri ;
einangrun á sviði menningar og
viðskipta. Landkynning þarf að
stofna, auka og efla á allan hátt.
Fé hefir verið varið til margra
hluta óþarfari, og allur frestur
í þessu efni getur reynzt stór-
skaðlegur. Stríðinu fer nú vænt- j
anlega senn að verða lokið, en
er þar að kemur gerbreytast við-
horfin. Við verðum þá að vera
vel undir það búin, að taka
hverju því, sem að liöndum ber,-
en það verður bezt gert með því
að glæða skilning annara þjóða
á erfiðum lífskjörum þjóðar-
innar og því hlutverki, sem hún
hefir gegnt, einnig á styrjaldar-
árunum, og hverjar fórnir hún
hefir fært, þótt hún hafi ekki
borið vopn gegn nokkurri þjóð.
þeir menn er sízt hefði mátt
ætla, að vildu koma i veg fyrir
að þessi mál væru í óaðfinnan-
legu lagi. Meðal þessara fáu
manna er því miður skipaskoð-
unarstjóri rikisins, og nokkrir
aðrir óliklegir þjónar þess opin-
bera. Dagblöðin i landinu hafa
liinsvegar sýnt þann gleðilega
þroska að láta ekki stjórnast af
öðru en réttu viðliorfi til stað-
reyndanna í umræðunum um
þetta mál, að einu, því miður
því stærsta þeirra, undanskildu.
Lengi vel þagði þetta blað al-
gerlega um málið nema hvað
það léði rúm sitt undir fáeinar
vaðalsgreinar, sem voru skrif-
aðar af svipaðri virðingu fyrir
hinu sanna í málinu og komm-
únistar myndu sýna í skrifum
sinum um harðskeyttann liægri-
flokks þingmann. Siðar hefir
jietta sama blað hafið skrif um
þetta mál frá eigin brjósti og
ýmist borið ósannindi eða sví-
virðingar á þá menn og þau blöð,
sem fyrst hreyfðu þessu ináli og
hlutu þakkir allra sæmilegra
manna fyrir. Þetta eina hlað
mun liinsvegar liafa hlotið mikla
vanvirðu í dómum ahnennings,
fyrir sinn óskiljanlega málflutn-
ing nú þegar og hljóta þá rétt-
mætu viðurkenningu í ríkari
mæli, því lengur sem það reynir
þannig að vinna á móti eðlileg-
um framgangi þessa nauðsynja-
máls.
Ein merkasta sönnunin um á-
standið í þessum málum, er bók-
að álit sjódóms Reykjavikur,
sem var falið af ríkisstjórninni
að rannsaka orsakir eins
hörmulegasta sjóslyss, sem hefir
átt sér stað hér við land um ára-
tugi, m. a. til þess ef unnt yrði,
að læra eitthvað af þeirri rann-
sókn til eflingar öryggismálum
sjófarenda á íslenzkum skipum
almennt. Og þá að sjálfsögðu
jafnframt um starfsemi skipa-
eftirlits ríkisins. í sjódóminn
voru kvaddir liinir færustu
menn er völ var á, sem vitað
er að liafa unnið störf sín af
stakri skyldurækni. Álit þessara
manna eftir rannsóknina er
svona orðrétt í skýrslu þeirra til
ríkisstjórnarinnar:
„Eins og getið var í upphafi
þessarar skýrslu, er hér að-
eins getið nokkurra helztu
atriða, sem rannsóknin á
Þormóðsslysinu hefir leitt í
Ijós, en um öll nánari atvik
leyfum við okkur að vísa til
dómsgerðanna, sem við vænt-
um að verði athugaðar gaum-
gæfilega. Við þá athugun,
svo og við lestur þessarar
skýrslu okkar, væntum við og
að ljóst verði talið, að ýmissa
umbóta sé þörf í skipateikn-
inga-, skipasmíða- og skipa-
eftirlitsmálum okkar íslend-
inga, hvort sem úr því kann
að verða bætt með nýrri og
breyttri löggjöf um þessi
efni, framkvæmdarvalds-
athöfnum, eða hvortveggja.“
Þannig farast hinum stjórn-
skipuðu sjódómsaðilum orð eft-
ir að hafa haft aðstöðu til að
kynnast öllum liliðum málsins,
j sem sérstaldega dómtilkvaddir
| menn af hálfu þess opinbera.
| Væri vissulega unnt að tilfæra
: mörg dæmi úr sjálfri skýrsl-
unni um Þormóðsrannsóknina,
j sem sannar mál þeirra áþreif-
! anlega og gerir staðhæfingar
skipaskoðunarstjóra ríkisins og
annarra verjenda sleifarlagsins
um „bezta skipaeftirlit í heimi“
blátt áfram hlæjilegar, ef nolck-
uð væri til spaugilegt í sambandi
við þetta mál.
Nú hefir skýrslan birzt í dag-
blöðunum í heild (nema ekki í
Morgunblaðinu) og skal því
ekki farið út í að rekja hana
mikið hér. Aðeins tekin fáein
dæmi, er gefa til kynna hvernig
„bezta skipaeftirlit í heimi“
starfar.
Um afskipti skipaeftirlitsins
af breytingunni á Þormóði, eft-
ir að Gísli Jónsson hafði sent því
leikningu af aðeins hluta af
henni, segir orðrétt í skýrslu sjó-
dómsins:
„Þess er og áður getið,
hvernig fór um teikningu
þessa hjá skipaskoðunar-
stjóra (telur bréf um þau
efni hafa mislagzt hjá sér)
og afstöðu hans til hennar,
það er að hann býst við, að
hann hefði samþykkt hana,
og það þrátt fyrir að hann
hafði í höndum gögn (skýrslu
um aðalskoðun á Akureyri,
dómsskjal nr. 27) sem sýndi
að skipið fullnægði ekki á-
kvæðum íslenzkra reglna um
styrkleika tréskipa. Ber og að
benda á, að skipaskoðunar-
stjóri hefir jafnframt lýst því
yfir fyrir dóminum, að hann
feli yfirleitt skoðunarmönn-
um á tré alla úrlausn í þess-
um efnum, enda hafi hann
ekki sérþekkingu um tré-
smíði skipa, og telur hann sig
þó eiga að gagnrýna gerðir
skoðunarmanna, ef svo ber
undir.“
Með öðrum orðum að sjálfan
skipaskoðunarstjóra ríldsins '
velgir ekki við að láta gera stór-
felda breytingu, sem hver leik-
maður sér í hendi sér að krefst
meiri styrldeika af skipinu, þótt
hann liafi í höndunum sönnun-
argögn, sem sýna að skipið sam-
svarar ekki íslenzkum lögum
um styrldeika, án þess (sam-
kvæmt skýrslu sjódómsins) að
bolur skipsins sé styrktur að
nokkru leyti. Ut yfir tekur þó að
skipaskoðunarstjórinn skuli
telja það, að hann týndi skjölum
í þessu sambandi, nægilega af-
sökun fyrir að skipta sér ekki
af breytingunni.
Síðar í skýrslunni segir um á-
stand skipsins:
„Annars leka varð og vart á
skipinu eftir umræddar breyt-
ingar árið 1941 og ávallt síð-
an, að því er virðist.“
í sjóferðaprófi, sem haldið
var af sjó-. og verzlunardómi
Reykjavíkur út af strandi vél-
bátsins „Svanur“ frá Stykkis-
hólmi í janúar 1932, bar skip-
stjórinn fyrir réttinum, að hann
hefði óskað eflir að skipið
sjálft og vél þess ypði skoðað af
opinberum skoðunarmanni áður
en Iagt var af stað i þessa siðustu
ferð, því að ýmsar veilur höfðu
komið fram á skipinu, sérstak-
lega vél þess. í bólc sjó- og verzl-
unardómsins frá þessum tíma
segir svo í niðurlagi þessa rétt-
arhalds:
„Skipstjóri kveðst hafa
borið fram þessar óskir við
eiganda skipsins, en þegar
hann hafi sótt eftirlitsbókina
ásamt haffærisskýrteininu til
Scrutator:

IhxAAbi aÉm&wwýS

Orð í belg.
Eins og vænta má eru götur og
gatnagerð ræddar af miklu kappi í
blöðunum um þessar mundir, enda
má segja að bærinn hafi aldrei ver-
ið í ömurlegra ástandi hvað þetta
snertir en einmitt nú. Annað slagið
er reynt að afsaka aðgerðaleysi um
endurbætur með hitaveitunni og öllu
því umróti, ér af henni hlaut að
stafa, en ýmsar aðrar ástæður eru
einnig til tíndar. En varast skyldi
að reyna að telja nokkrum manni
trú um að allt sé í lagi í verkleg-
um aðgerðum bæjar og ríkis, enda
þótt ganga megi út frá því sem
gefnu að ráðamenn hafi fullan vilja
á umbótum. Á laugardaginn birtu
tvö dagblaðanna athuganir um þessi
mál. Vikverji Morgunblaðsins birt-
ir athugasemdir út af því, sem hér
hefir verið um gatnagerð sagt, en
Hannes á horninu ræðir um endur-
bætur í Vesturbænum.
Frost í jörð.
Bréfritari Víkverja, sem starfar
við gatnagerð bæjarins, segir meðal
annars þetta:
„Það er ekki rétt að ásaka bæj-
arverkfræðing, verkstjóra bæjarins
eða gatnagerðarmenn, þótt ekki sé
hægt að helluleggja gangstéttir, eða
malbika í holur eða skurðr, sem alls
staðar eru í götum eftir hitaveitu-
gröft. Allir þessír menn hafa full-
an vilja á að framkvæma þessi verk.
En blaðamenn og borgarar verða að
muna, að þótt snjó taki af götum
dag og dag, þá ríkir vetur enn, og
klaki er fleiri þumlunga þykkur í
göturn og gangstéttum, en bæði fyr-
nefnd verk er tilgangslaust að láta
vinna, fyr en klaki er farinn úr
jörðu, og frosta er ekki von á hverri
nóttu.“ /
Nú minnist ég þess ekki að hafa
séð í neinu blaði aðfinnslur út af
því að ekki væri unnið að gatnagcrð
eða stétta meðan frost væri í jörð,
enda virðist ekki hingað til hafa ieg-
ið svo lífið á, að nokkuð skaðaði, }
þótt ekki væri verið að kasta verki
á glæ vegna flýtisins eins. Aðfinnsl-
ur hafa aðallega beinzt að því að
ekki væri að gert um nauðsynleg-
asta viðhald á þessum tímum. En •
öll hafa dagblöðin fundið að því,
að bærihn ber glögg merki sleifar-
lags og hirðuleysis um gatnagerð
og hirðingu gatna og gangstétta.
Sjö ára bið.
Hannes á horninu segir þetta í
sínum pistlum sama daginn, laug-
ardag:
„Sjö ár eru liðin síðan ibúarnir
fluttu inn í yngstu verkamannabú-
staðina vestur í bæ. Allan þennan
tíma hafa þeir, þegar rigning hefir
verið, orðið að vaða mold og aur
í ökla í og úr húsunum, og hafa
stafað hin mestu vandræði af þessu
fyrir heimilin, sérstaklega þó þau
barnmörgu. Nú er langt komið að
fullgera einn fegursta og myndar-
legasta barnaleikvöll bæjarins þarna
og bætir hann mjög úr brýnni þörf.
I gœr var svo byrjað að vinna að
því að laga götuspottana við Ieik-
völlinn, sem liggja meðfram og
heim að húsunum. Ég minnist ekki
á þetta til þess að skammast út úr
því, hversu lengi íbúarnir hafa orð-
.ið að búa við sóðaskapinn, heldur
til að þakka fyrir það, að nú er
hafizt handa urn umbæturnar ... “
f tíma — eða ótíma.
Þessi tvö sýnishorn úr skrifum
um gatnagerð í bænum, eru að því
leyti fróðleg, að starfsmaður bæj-
arins í fyrra dæminu afsakar að-
gerðarleysið og telur ekki tíma kom-
inn til vegavinnu sakir frosta og
ótryggrar veðráttu.
Seinna dæmið lýsti hins vegar
nauðsynlegri gatnagerð, sem legið
hefir niðri í sjö ár, en hafizt er
handa um á óheppilegum tíma, að
dómi hins verkfróða manns, er fyr
var getið.
Ég tel þó víst, að hinn nýi bæj-
arverkfræðingur láti ekki leggja
götur, ef hann telur ekki öruggt,
að tími sé til þess kominn, og mundi
alls ekki horfa í tvo til þrjá mánuði
til viðbótar árunum sjö, ef hætta
væri talin vegna tíðarfars.
En hvað uin það. Allir viljum
við hið sama í þessum efnum, —
að bærinn verði sem fegurst og
sönnust mynd um menningarlegan
þroska í öllu, er varðar ásjónu bæj-
arsins, og því fer fjarri, að ekki sé
fyrir beztu að borgararnir séu
kröfuharðir í þeim efnum.
Vonlegt var.
„Það er kraftur í þeim, þessum
von Kúchler og von Kleist“, sagði
ég. „Já, Þjóðverjar eru ekki von-
lausir, meðan þeir hafa þá“, svar-
aði ísax.
ólafs Sveinssonar, þá hafi
hann vísað til að haffæris-
skýrteínið væri í gildi til 28.
janúar og hann hefði því
ekkert með þetta að gera“.
Eftir þessu virðist svo sem
skipaskoðunarstjóri telji að eft-
irlitið eigi ekki að skipta sér af
ásigkomulagi skipa, nema þegar
aðalskoðun á að fara fram og
ómerkir það greinilega staðhæf-
ingar hans um stöðugt eftirlit, í
varnargreinum hans fyrir sleif-
arlaginu hér í biaðinu fyrir
nokkru síðan, þar sem hann m.
a. bauð undirrituðum góða nótt.
1 Morgunblaðinu í morgun
ritar Gísli Jónsson all-langa
grein um þetta efni. Er fátt
nýlt í þeirri grein nema sú yfir-
lýsing hans að hann viti um
tugi skipa sein ekki uppfylli bet-
ur haffæriskröfur, en Þormóð-
ur hafi gert. Um þetta atriði
segjr G. J. orðrétt í grein sinni
i morgun:
„Benti eg ráðherra á þetta
í umræðunum um málið á Al-
þingi, og sendi honum síðan,
samkv. beiðni, lista yfir nærri
20 skip, sm líkt mun vera á-
statt með að styrkleika og sjó-
hæfni og var með Þormóð, og
þó er það ekki nema lítið
brot af þeim skipum, sem
ekki uppfylla reglugerðina
frá 1936 ... .“
Þessi yfirlýsing G. J. sannar
betur en nokkuð annað liversu
starfsemi skipaeftirlitsins er í
miklum ólestri. Tugir skipa
hafa verið lceypt til landsins,
sem ekki liafa uppfyllt betur
haffæriskröfur en Þormóður
gerði, undir handarjaðrinum á
skipaeftirlitinu, sem á að sjá
um að skip, er til landsins eru
keypt, fullnægi íslenzkum lög-
um
Þormóðsrannsóknin og ofan-
greind lilvitnun, ásamt ýmsu
fleira gefur til kynna að eðli-
legast væri að skipaskoðunar-
stjórinn biði embætti sínu og
sjófarendum ahnennt góða nótt.
Því hefir verið haldið fram
af ýmsum, sem hafa viljað
þagga þetta mál niður og lcoma
í veg fyrir heilbrigða lausn á
því, að hér sé um að ræða skipu-
lagðar árásir á vissar stéttir, þar
á meðal útgerðarmenn. Slíkar
fyrrur verða ekki teknar alvar-
lega frekar en rök Morgun-
blaðsins, þegar það segif að
skipaeftirlitið þurfi að vera lé-
legt af því að skipin séu gömul
og úr sér gengin. Þannig mál-
flutningur dæmir sig sjálfur.
Hitt er ekki vilað um að útgerð-
armenn liafi ekki gert allt, sem
skipaeftirlitið hefir farið fram
á til að ásiglcomulag skipanna
sé sæmilegt og ekkert bendir til
að þeir myndu ekki halda áfram
að gera það þótt eftirlitið værí
strangara og krefðist meira af
útgerðarmönnum í þeim efn-
um. Það er þeirra eigin liags-
munamál, ekki síður en sjó-
mannanna sjálfra.
Þessum málum er nú vænt-
anlega að verða komið í það
horf að vel sé viðunandi. Hin
nýja rannsóknanefnd hefir
vafalaust öll þau starfskilyrði,
sem hún þarf að hafa til að
vinna hennar geti orðið sá hyrn-
ingarsteinn, sem skipulag þess-
ara mála geti byggzt á í fram-
tíðinni. Þótt mistök virðist hafa
átt sér stað til þessa, þá er ekki
aðalatriðið að vita um þau held-
ur að koma í veg fyrir að þau
endurtaki sig. Það er þeim mun
mikilvægara þar sem Islending-
ar verða að gera ráð fyrir að
sjósókn og siglingar verði elcki
minni þáttur í lífsbaráttu þeirra
hér eftir en til þessa.
A.
tféjami Cjuhinundááon
löggiltur skjalaþýðari (ensJca)
Suðurgötu 16 Sími 5828