Vísir - 29.04.1944, Blaðsíða 2

Laugardagur 29. apríl 1944.
VISIR
Um það leyti, sem nefndar-
álitið var birt, var visitalan 247
stig (fyrir ágúst) og liafði þa
lækkað frá áramótum um 25
stig, að nokkru leyti með fjár-
greiðslum úr rikissjóði. Mjólk-
in var þá seld á 1,40 og dilka-
kjöt á 5,90 kíló. En samkvæmt
verði sex-manna nefndarinnar
þurfti mjólkin að hækka upp i
1,70 og kjötið í 8,65 i smásölu.
Þessi verðmunur var þess vald-
andi, að visitalan þurfti að [
hækka um ca. 20 stig. Hér var
því um stórfellda hækkun að
ræða, er gerði það enn torveld-
ara en áður liafði verið að halda
dýrtiðinni i skefjum. Var ekki
nema tvennt fyrir höndum að
gera, eins og sakir stóðu þá,
að selja vörurnar á fullt verð
og láta vísitöluna hækka með
öllum sinum afleiðingum eða
leitast við að halda verðinu að
nokkru leyti niðri með framlagi
úr rikissjóði og setja á þann
hátt um stundarsakir skorður
við dýrtíðarflóðinu. Sá kostur
var valinn. Flestum var þó
ljóst, að vér vorum hvergi nær
lausn dýrtiðarmálsins en áður.
Hækkun vísitölunnar.
Vísitalan komst lægst á sið-
asta ári niður í 245 stig og haíði
þá lækkað um 27 stig frá ára-
mótum. Síðan hækkaði hún aft-
ur og er nú 266 stig. Þessi
hækkun um 21 stig, er vegna
verðhækkunar á cftirfarandi_
útgjaldaliðum:
Stig
Kjöt og mjólkurafurðir ... 5.9
Kornvörur ................ 2.3
Garðávextir .............. I J
Saltfiskur ............... C2
Eldsneyti, ljósmeti og hús-
næði .................. 1
Fatnaður og búsáhöld .... 7.3
Ýmislegt..................
Hækkun þessi skiptist því
nær að jöfnu a utlendar og
innlendar vörur. Má því segja
að helmingur hækkunarinnar
hafi verið óviðráðanlegur vegna
þess að orsakir til þess er að
rekja til verðhækkunar á er-
lendum markaði.
Þegar hætt verður fjár-
greiðslu ríkissjóðs vegna kjöts,
mjólkur og smjörs, hækkar
visítalan þegar i stað um 14—
15 stig. En nýr, óhemju þrýst-
ingur til verðhækkunar í ýms-
um greinum fylgir í kjölfarið.
Stöðvun á greiðslum ríkis-
sjóðs til verðlækkunar.
Eg skýrði frá þvi á þingi i
vetur i skýrslu um fjárhag rík-
isins, að búast mætti við því
að greiðslum rikissjóðs til verð-
lækkunar yrði hætt, ef sýnilegt
þætti að kaupgjald í landinu
verði knúið svo upp, að verð-
laginu verði ekki haldið í skefj-
um. Eg endurtek þetta hér og
víl bæta því við, að eg tel það
fánýta og óviturlega ráðstöfun
að leggja fram milljónir til að
borga niður verðlagið á sama
iíma og það er hækkað með
vaxandi vinnulaunum. Það væri
aðeins að hjálpa verðbólgunni,
að veita milljónum út i at-
vinnulífið án nokkurs árang-
urs og þannig auka hina sjúku
peningaveltu. Þar að auki eru
takmörk sett fyrir þessum
greiðslum. Má vel svo fara, að
þau mörk séu ekki langt undan.
Uerð afurðanna.
Grundvöllur sá, er sex-manna
nefndin lagði um verð landbún-
aðarafurða, virðist aí bændum
sjálfum talinn sanngjarn og
nærri réttu lagi. Verðlag nefnd-
arinnar er aðeins byggt upp
fyrir árið 1943. Hagstofan hef-
ir hinsvegar reiknað út hvert
verð afurðanna hefði átt að
vera 1942 samkvæmt grund-
velli nefndarinnar. Það verð er
að sumu leyti talsvert lægra en
útsöluverð var. Ct frá því hef-
ir Hagstofan reiknað hver vísi-
talan hefði átt að vera í árslok
1942, ef sex-manna nefndar
verðgrundvöllurinn hefði þá
verið i gildi, og kemst að þeirri
niðurstöðu, að vísitalan mundi
hafa átt samkvæmt því að vera
nálægt 242 í stað 272 stig. A ár-
unum 1941 og 1942 hefir land-
búnaðurinn því fengið greitt
fyrir afurðir sínar, að þvi er
bezt verður séð, mjög mikið fé
umfram það verð, sem hann
hefði átt að fá samkvæmt
grundvelli sex-manna-nefndar-
innar, þegar teldð er tillit til
söluverðs varanna og uppbóta
frá ríkissjóði.
Eg er ckki i vafa um, að
þessu fé er vel varið, ef það
fer til þess að byggja upp sveit-
irnar og rækta jörðina, en hjá
þvi getur ekki farið, að það
hefir átt sinn þátt i verðbólg-
unni innanlands, þótt margt
fleira komi þar til greina.
Verðhækkun í haust.
Með þeirri kauphækkun, sem
nú hefir orðið, sýnist litill vafi
á því að samkvæmt vísitöluút-
reikningi landbúnaðarafurð-
anna muni verð þeirra hækka
allverulega á næsta hausti, ef
ekkert er að gert í tíma. Þá
skellur kauphækkunaraldan til
baka á allan almenning í land-
inu með hækkuðu verði á nauð-
synjum. Fáir munu hirða um j
að gera sér ljósa grein fyrir því
ástandi, sem af þessu lciðir. En
það er karlmannlegra og væn-
legra til sigurs að liorfa gegn
erfiðleikunum en grafa höfuð-
ið í sandinn og bíða þcss er
verða vill. — Ef ekkert verður
að gert, munu allar varnir gegn
■ dýrtiðinni smám saman molna
i sundur. Ný verðhækkunar-
alda skellur yfir á komandi
hausti og mun þá flóðbylgja
dýrtiðarinnar halda áfram að
rísa þangað til aðalatvinnuveg-
ir landsmanna stöðvast vegna
þess að útflutningurinn er ekki
lengur arðberandi.
Framleiðslukerfið
á leirfótum.
Eins og málum er komið í
dag, standa lslcndingar mjög
höllum fæti í samkeppni við
allar nágrannaþjóðir sínar um
sölu á afurðum, vegna hins
mikla framleiðslukostnaðar,
sem hér er nú. Ef þessi aðstaða
versnar enn stórkostlegar
vegna vaxandi dýrtíðar, meðan
framleiðslukostnaður viðskipta-
þjóða vorra stendur í stað, er
öll útflutningsframleiðslan síð-
ar dauðadæmd. Engin þjóð fæst
til að kaupa hana fyrir það,
sem hún kostar. Geta menn
hugsað sér öllu alvarlegra eða
hörmulegra útlit?
Undanfarin tvö ár hafa
landsmenn flutt út vörur fyrir
fjárhæð, er svarar til um 2000
kr. á hvert mannsbarn i land-
inu. Fyrir allt þetta höfum vér
þurft að kaupa vörur í staðinn.
Islendingar þarfnast líklega
f jölbreyttara innflutnings en
nokkur önnur þjóð. Lífskjörin
i landinu fara mikið eftir því,
að nægilega sé hægt að fá inn-
flutt af erlendum nauðsynjum.
Eh til þess þurfum vér að geta
framleitt og selt framleiðsluna
á erlendum markaði.
Allt framleiðslukerfi landsins
stendur nú á leirfótum, er
munu molna sundur þann dag
sem friður kemst á í álfunni.
Þjóðin lifir nú frá hendinni til
munnsins og hún ma ekki láta
það verð blekkja sig, scm nú
fæst fyrir alurðirnar. • Það
stendur ekki til langframa.
Það er hollt að hafa það hug-
fast, að þótt útflutningurinn sé
lifsnauðsyn fyrir þjóðina, þá
getur heimurinn auðveldlega
lifað án þess að kaupa nokkuð
af því, sem hér er framleitt. Og
hann lifir án þess ,ef verðið er
hærra en hjá öðrum á sambæri-
legum vörum. Vér ráðum svo
að segja engu um það, á livaða
verð afurðir landsins seljast á
erlendum markaði. Framboð
annarra landa ræður þvi að
mestu.
Þegar þetta er hugleitt, getur
fáum dulizt, í livilíkt fádæma
öngþveiti stefnir nú fyrir allri
framleiðslu í þessu landi vegna
dýrtíðarinnar. Hér er fram-
leiðslukostnaður margfalt hærri
en i nokkru öðru landi i Ev-
rópu. En vér þurfum nauðsyn-
lega að flytja út tiltölulega
meira af afurðum en nokkur
önnur þjóð í álfunni.
Iðnaðurinn.
Um iðnaðinn er sama að
segja og útflutningsframleiðsl-
una. Hann er hvergi nærri sam-
keppnishæfur við samskonar
erlendan iðnað. Vinnulaunin
eru hér miklu hærri vegna dýr-
tiðarinnar. Af þessu skapast
svo það þjóðskaðlega öfug-
strcymi, að sú iðnaðarfram-
leiðsla á örðugast uppdráttar,
sem mest þarf að nota manns-
höndina. Þetta vérður skiljan-
legt þegar þess er gætt, að frá
ófriðarbyrjun hefir verðlag
hækkað í Bretlandi um 29 slig,
i Bandaríkjunum um 25 stig
og i Svíþjóð um 42 stig. En hér
hefir það hækkað um 166 stig.
Þetta eru tölur, sem tala móli,
er ekki verður rengt eða mis-
skilið.
Iðnaðurinn er nauðsynlegur
liður i atvinnurekstrinum, en
hann má ekki vera baggi á út-
flutningsframleiðslunni með
þvi að halda uppi háu verðlagi
í landinu og þar með háum
framleiðslukostnaði. Minnsta
krafa, sem lil hans er hægt að
gera, er sú, að hann geti, að
verði og gæðum, keppt við er-
lendan iðnað með hjálp þeirra
tolla, sem hverju sinni eru á
erlendu vörunni.
Sá iðnaður, sem framleiðir
tæki, er eiga að endurgreiða
höfuðstól og vexti, svo sem skip
og hús, hann stöðvast sjálf-
krafa, þegar verð tælejanna er
orðið svo hátt, að vonlaust er
að þau fái borið sig á nokk-
urn hátt. Skipasmíðarnar hér
eru ljóst dæmi um þessa þróun.
Þessi iðngrein er að stöðvast,
vegna þess að verð skipanna er
komið út í öfgar. Eg sé ekki
nokkra von til, að hægt sé á
næstu árum að reka útgerð hér
á landi með skipum, er kosta
10—12 þús. kr. smálestin og
eru margfalt dýrari en skip
smíðuð i öðrum löndum. Það
er hörmulegt að svona er kom-
ið, en þetta verðlag er ekki
hægt að vernda með því að úti-
loka innflutning skipa. Það
væri sama og að setja skatt á
nýsköpun útgerðarinnar, sem
liún getur ekki risið undir.
Afskriftir útgerðarinnar.
Njdega var reynt að létta út-
gerðinni róðurinn og tryggja
nokkuð afkomu hennar með
því að heimila ,mönnum að
fyrna útgerðartækin á helm-
ingi skemmri tima en áður. Af
þessu leiðir að skattabyrðin á
allri nýsköpun atvinnuvegarins
verður mjög mikið léttari en
áður meðan verið er að afskrifa
atvinnutækin. Þessi ráðstöfun
er ekki gerð vegna núverandi
ástands sérstaklega, heldur að-
allega til þess að tryggja af-
komu útvcgsins í framtiðinni.
Hinsvegar ætti þetta einnig að
vera mjög verulcg hjálp fyrir
þá, sem nú liafa eignazt skip
eða frystihús með óeðlilega háu
verði. En það er ógerlegt að
heimila svo háar fyrningar á
skipum, að slikt gcti haldið
skipabyggingum gangandi með
núverandi verði.
Niðurfærsla verðlagsins.
Allt stefnir nú í þá átt að inn-
lenda verðlagið fari svo mjög-
hækkandi á þessu ári, að ekki
verði við ráðið, ef ekki er sterk-
lcga tekið í taumana. Það verð-
ur héðan af varla gert á ann-
an hált en þann, að færa nið-
ur með samningum eða laga-
boði afurðavcrð og vinnulaun
svo að núverandi vísitala lælcki
nokkuð án þess að fjórgreiðsl-
ur úr rikissjóði komi til. Þetta
nægir þó að líkindum aðeins
meðan ófriðurinn stendur til
þess að atvinnuvegirnir stöðv-
ist ekki, að undanteknum þeim
atvinnugreinum, sem nú þegar
eru að stöðvast vegna ofmikils
framleiðslukostnaðar. Þeim
verður varla bjargað fyrst um
sinn. Þetta kann að nægja um
hrið, en engin litilsháttar lækk-
un dýrtíðarinnar nægir þó lil
þess að gera útflutningsfram-
leiðslu landsins samkeppnis-
færa og seljanlega á erlendum
markaði þegar striðinu lýkur.
Til þess þarf miklu meira átak.
Hinsvegar er þcss að vænta að
verðlag erlendrar vöru lækki
nokkuð vegna lægri flutnings-
gjaldá strax og vopnaviðskipt-
um er hætt. Mundi þá það hafa
þau áhrif, að verðlagið lækk-
aði hér innanlands og visitalan
gengi niður. Um leið er líklegt
að færi að draga úr verðbólg-
nnni og þeim orsökum, sem
henni valda.
Einkenni verðbólgunnar.
Verði hinsvegar ekkert úr að-
gerðum til að stöðva verðlagið
og færa það niður, en í þess
stað mörg öfl að verki til að
brjóta þann garð, sem enn
heldur í skefjum llóðbylgju
dýrtíðarinnar, þá stöðvast at-
vinnureksturinn að mestu leyti
áður en langt um líður og víð-
tækt atvinnuleysi tekur við.
Þegar svo er komið fjarar verð-
hækkunin út, eða réttara sagt,
húu hættir að vaxa. En áður
en þeim áfanga er náð, hefir
þjóðin fengið að horfa á hin
auðmýkjandi einkenni óheftrar
verðbólgu: Óhemju „spekula-
sjón“ í fasteignum, ólögleg
liaktjaldasala nauðsynjavöru á
okurverði, siðspilling í við-
sldptum og fyrirlitning á gjald-
miðli landsins. Fjármunirnir
sækja á fáar hendur. Hinir fá-
tælui verða snauðari. Verðbólg-
an leggst þyngst á þá, sem
minnst eiga.
Við þessu er verið að reyna
að sporna. Þetta er ógæfa, sem
lendir á öllum, en þyngst á
þeim, sem.aumastir eru í þjóð-
félaginu. Það er þetta, sem
reynt er að forðast með þvi að
knýja dýrtíðina niður, þann vá-
gest sem aðrar þjóðir heims ótt-
ast meir en nokkuð annað böl.
Það er þvi nærri broslcgt, þrátt
1‘yrir hina mildu alvöru þessa
máls, að heyra suma menn
hamra ]iað seint og snemma,
að þeir sem vilja stöðva dýr-
tiðina geri það eingöngu til að
lækka laun almennings. Þess-
um mönnum cr rétt að fyrir-
gcfa. Þeir vita ekki hvað þcir
segja, ef orð þeirra eru ekki
visvitandi fals og fláttskapur.
Krónan er góð eign.
Svo er nú komið fyrir mörg-
um, sem skammt hugsa um
þessi mál, að þeir eru sann-
færðir um að krónan kunni að
verða einskisvirði og þess-
vegna kasta þeir henni út fyrir
hvað sem er, án þess að spyrja
um hvað hlutirnir kosta, sem
þeir fá i staðinn. Þetta hugar-
far ýtir undir eyðsluna, sem er
þjónustukona verðbólgunnar
og skapar hætlulega lausung í
meðferð fjármuna. Þcssum
mönnum og öðrum er hægt að
segja með fullri vissu, að krón-
an verður ekki einskisvirði.
Verðmæti hennar getur rýrnað
eitthvað, en þeirri rýrnun eru
þó sterk takmörk sett. Krónan
er betri eign en ýms verðmæti,
sem nú eru keypt fyrir marg-
falt verð. Þess vegna geta menn
verið rólegir, þótt þeir eigi eitt-
hvað af krónum í kistuhand-
raðanum. Leggið þær til hliðar.
Gleymið þeim um stundarsakir.
Síðar munu þær koma í góðar
þarfir. Sparnaðurinn er mjög
nauðsynleg dyggð, eins og sak-
ir standa.
Molbúaháttur.
Þjóð, sem keppist við að
auka tekjur sínar með verð-
þenslu og dýrtíð, er eins og
maður, sem hyggst muni geta
drýgt mjólkina með því að
bæta í hana vatni. Því meira
vatn, sem hann setur í hana,
því þynnri verður hún og nær-
ingarminni. En í könnunni hjá \
honum lækkar ekki og i ein-
feldni sinni hrósar hann happi
yfir því að hafa fundið slíkt
snjallræði. Þegar börnin hans
gerast föl á vangann undrast
hann hvað muni valda. Slíkur
molbúaháttur á sér nú stað í
fjárhags- og atvinnulifi þjóð-
arinnar. Mikill hluti lands-
manna lifir enn i þeirri trú, að
stöðugt hækkandi tekjur sjúkr-
ar og lækkandi krónu veiti
þeim aukin lifsgæði.
Sorglegast er að hópur
manna í landinu reynir af al-
efli að halda mönnum við þessa
lífsskoðun, þótt hún hljóti að
leiða til almennrar atvinnu-
stöðvunar og eyðileggingar á
þeim verðmætum og hugsjón-
um, sem þjóðfélagið byggir á
tilveru sina. Ef fyrir þessum
mönnum vakir að rústirnar séu
bezta undirstaðan til að byggja
á og þess vegna sé öngþveitið
ákjósanlegt, þá er það ekki
þeirra leiðsögn, sem þjóðin
þarfnast nú.
„Lát frumstofninn haldast
en nýtt þó tengja —“
Þótt margt megi finna þessu
þjóðfélagi til foráttu, er það þó
eigi svo á vegi statt um menn-
ingu og mannréttindi, að nauð-
synlegt sé að mola# það að
grunni til þess að þjóðin geli
lifað og starfað farsællega í
landinu. Það er ekki nauðsyn-
legt að kasta öllu skipulagi
þjóðfélagsins í dcigluna til þess
að skipta gæðunum og jafna
kjörin, til þess að útrýma ör-
birgð og útiloka ótta við skort
og liungur, til þess að efla sam-
hug stéttanna og gera.alla, sem
vilja vinna og gcta það, þátt-
takendur í afrakstri landsins.
Þetta er hægt að gera ef menn
/gci'n sér tíma til að hugsa,
hugsa meira af alúð en úlfúð,
ef menn meta þjóðina meira en
flokkinn, ef menn vilja losa sig
úr viðjum of mikillar einstak-
lingshyggju og viðurkenna þá
fornu staðreynd, að þrosld, vel-
megun og samheldni þjóðfé-
lagsins vex því mcir sem gæð-
um landsins og afrakstri er
jafnar skipt milli þegnanna.
Þjóðin ætti ekki að þurfa að
stíga niður í djúp örbirgðar og
innbyrðis baráttu til þess að
öðlast skilning á þessu. Hún
hefir traustan grundvöll til þess
að byggja á, sem er hin rót-
gróna jafnréttisvitund hennar
og lýðræðishugsjón. ’ Þessi
grundvöllur var lagður þegar
þjóðin helgaði sér landið og
hann stendur enn. Hann stend-
ur vegna þess aðhann er byggð-
ur á þeim réttindum, sem hver
maður er borinn til. Á þessum
gruudvclli eigum vér að að
halda áfram að byggja, en ekki
sundra honum, og vér eigum
að gera þær breytingar, sem
hinn nýi timi krefst, ekki með
þvcrúð og nöldri, heldur með
viðsýni og örlæti, í samræmi
við það, sem þjóðskáldið kvað:
„Lát frumstofninn haldast, en
nýtt þó tengja
við kjarnann, sem stóðst, svo
að kyn vort ei hvarf
sem korn eitt í hafi sandsins.“
Þess vegna á vegurinn inn i
framtíðina ekki að liggja gegn-
um rústir þess skipulags, sem
vér nú höfum, heldur á nýtt að
tengja við kjarnann og hrinda
i framkvæmd þeim umbótum
og framkvæmdum, sem tryggja
þjóðinni friðsamara og örugg-
ara líf. Þjóðin á tvö megin
verkefni fyrir höndum í þvi að
hagnýta sér miklu betur en nú
er gert auðlindir hafsins og
moldarinnar og ])riðja megin-
verkefnið er að skapa fólkinu
öryggi gegn skorti. Þessu verð-
ur að koma í framkvæmd hvert
með öðru, el’ vér eigum ekki að
halda áfram að búa hér sem
stritandi kotungar við nægtir
náttúrunnar á báðar hendur.
Vandi atvinnuveganna verður
ekki leystur nema vandi þeirra,
sem að þeim starfa, verði leyst-
ur samtímis.
Til þess þarf að byggja upp
atvinnuvegina, en ekki jafna þá
við jörðu. Til þess þarf að not-
færa sér alll, sem vísindin og
tæknin geta boðið. Til þess þarf
þjóðin sjálf að byrja á því án
tafar, að lngfæra heimilisbrag-
inn i sínum eigin híbýlum og
semja sig að lifnaðarháttum
þeirra, sem hugsa fyrir morg-
undeginum.
Þá þarf ekki að bera kvíða í
brjósti fyrir komandi árum.
Kyrrahafseyjar,
sem koma við
sögu.
Ýmsum mun þykja fróðleik-
ur i því að lesa um eyjar þær,
sem barizt er um á Kyrrahafi
nú og verður barizt um á næst-
unni.
Nýja-Guinea er önnur stærsta
eyja heims. Hún er um 2500
km. frá norðvestur- til suðaust-
urodda. Breiðust 620 km. Var
gefið nafn af spænskum land-
könnuðum — um 1545 — því
að þeirn þótti eyjarskeggjar
mjög líkir svertingjunum á
Guineuströnd Afríku.
Nýja-Bretland: Eins og hálf-
máni í lögun, um 30,000 ferkm.
að stærð. William Dampier,
enskur sjóræningi og lándkönn-
uður, kallaði hana eftir Bret-
landi, þvi að honum þótti
ströndin lík suðurströnd Bret-
lands.
Nýja-írland: Tæpir 300 km.
á lengd og óvíða meira en 16
km. á breidd. Filip Carteret
fann hana 1767 og fór að dæmi
Dampiers, kallaði hana Nýja-
Irland.
Salomonseyjar: Tíu stórar og
margar litlar eyjar á 1000 km.
löngu svæði. Spánverjinn Mend-
ana fann þær. Sögur sögðu, að
musteri Salomons í Jerusalem
hefði verið skreytt með gulli frá
þessum eyjum og voru þær því
kenndar við hann.
Gilberteyjar: Um 550 kóral-
ej'jar á 650 km. svæði. John
Byron, afi skáldsins, fann þær
árið 1765 og heitir ein þeirra
eftir honum, en þær eru í heild
heitnar eftir sæfaranum Gilbert,
er kom þangað 1788.
Karolina-eyjar: Um 550 kór-
al-eyjar og hringrif, samtals
rúmlega 1250 ferkm. að stærð.
Portugalskur maður, Diego da
Rocha, er talinn hafa fundið þær
árið 1527. Þær heita eftir Karli
(C.arolus) 2. Spánarkönungi.
Marianaeyjar: Keðja 15 eld-
fjallaeyja, sem Magellan fann
árið 1521. Hétu fyrst Ladrones-
eyjar eða Þjófaeyjar, en voru
öld siðar kallaðar eftir Mariu
Önnu Austurrílcisdrottningu.
Marshall-eyjar: Þrjátíu klasar
lágra smáeyja fyrir austan Kar-
olinaeyjar. Spænskur landkönn-
uður kom þangað fyrstur manna
árið 1528, en árið 1788 kom
þangað enskur sægarpur,
Marshall að nafni, sem gaf eyj-
unum nafn sitt. í för með hon-
um var Gilbert, sem ofar gelur.