Vísir - 21.11.1944, Blaðsíða 2

VISIR
VÍSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H.F.
Ritstjórar: Kristján Guðlaugsson,
Hersteinn Pálsson.
Skrifstofa: Félagsprentsmiðjunni
Afgreiðsla Hverfisgötu 12
(gengið inn frá Ingólfsstræti).
Símar: 1 660 (fimm línur).
Verð kr. 4.00 á mánuði.
Lausasala 35 aurar.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Hvað þarf
að lækka?
Forsætisráðherra mun liafa
sagt í þingræðu fyrir nolck-
urum dögum, að fyrr skyldi
gengið að auðnum í landinu en
að lækkað verði kaupið. Al-
mennt skilja menn þessi um-
mæli svo að kaup megi ekki
lækka að krónutölu frá því sem
nú er. En að öllum líkindum
heiir ráðlierrann átt við það,
að afkomuskilyrði launþeg-
anna skyldu ekki versna frá
þvi sem nú er.
Hér er raunverulega um
tvennt ólíkt að ræða, tvennl,
sem í hinum margvíslegu um-
ræðum um dýrtíðarmálin, er
venjulega blandað saman og
notað er af mörgum vísvitandi
til að trufla hugsun almenn-
ings. Þetta er nú aðallega not-
að í þeim tilgangi að tortryggja
þá, sem lialda því fram að
framleiðslukostnaðurinn í
landinu verði að lækka. Það er
sagt að þeir sem slíku halda
fram, séu að ráðast á kjör al-
mennings, að þeir vilji hafa i
frammi kaupkúgun og annað
slíkt. Þetta fellur i góða jörð
hjá þeim, sem halda að sérhver
skerðing á krónutölu launa
þeirra sé raunveruleg kaup-
iækkun.
Hið núverandi raunverulega
kaup verkamannsins eða laun-
þegans, er grunnkaup hans.
Það sem hann fær greitt um-
fram grunnkaupið, er uppbót
vegna dýrtíðarinnar, sem vex
eða minnkar, eftir því hvort
dýrtiðin færist upp eða niður.
það sem hann fær umfram
grunnkaupið er því aðeins ætlað
að gera hann skaðlausan af
verðbólgunni, eins og hún er
á hverjum tíma. Ætti honum
því raunverulega á sama
standa hvort verðbólgan vex
eða minnkar þegar þess er gætt
að hann á að geta veitt sér
svipuð gæði fyrir grunnkaup
sitt og uppbót á hvorn veginn
sem verðlagið hallast. En hins-
vegar er vöxtur verðbólgunnar
honum stórhættulegur eins og
öðrum, vegna þess, að afleið-
ingarnar eru venjulega stöðv-
un og atvinnuleysi.
Þess vegna er það blekking,
sem nú er mikið notuð hér í
pólitísku skyni ,a|5 öll kaup-
lækkun miðað við núverandi
krónutölu sé kaupskerðing. Og
því er haldið fram að fram-
leiðslukostnaðinn sé ekki hægt
að lækka nema með því að
skerða kaupið til frambúðar.
Þetta er mikill misskilningur.
Það sem verkamanninum er
mest virði til frambúðar er ó-
breytt grunnkaup. Það sem
honum er greitt þar að auki er
uppbót fyrir dýrtiðina. Jafnvel
þótt hann þyrfti að gefa eitt-
hvað eftir af þeirri uppbót um
stuttan tima til þess að koma
niður verðbólgunni, þá er það
ekki raunverulega kauplækkun
til frambúðar.
Hinn mikli framleiðslukostn-
aður, sem nú er orðinn hættu-
Iegur öllum atvinnurekstri,
stafar ekki að verulegu leyti af
sjálfu grunnkaupinu. Hann
stafar aðallega af dýrtíðinni,
sem nú hefir nálega þr(ifaldað
Frá hæstnrétti:
Oheimilt að spyrja um
hvað gerist á sáttafundiim
Úrskurði Félagsdóms skotið fil hæstaréttar.
Nýlega var kveðinn upp dóm-
ur í hæstarétti í málinu Alþýðu-
samband Islands f. h. Verka-
mannafélagsins Dagsbrúnar
gegn Vinnuveitendafélagi Is-
lands.
Tildrög máls þessa eru þau,
að nú er rekið fyrir félagsdómi
mál milli sömu aðilja, út af á-
greiningi um það, hvaða merk-
ingu beri að leggja í orðið „lýs-
isbræðsla“ í kjarasamningi
nefndra aðilja frá 22. febr.
1944. Samningur þessi lcomst á *
grunnkaupið. Þess vegna er það
í'yrst og fremst dýrtíðin, sem
verður að minnka. Þá minnkar
framleiðslukostnaðurinn um
leið. Það er ekki í þágu verka-
mannsins að dýrtíðinni sé hald-
.ð við. Því meiri sem liún er, því
meira ógnar hún atvinnu hans
og afkomu.
Þess vegna má ekki láta villa
jér sýn á því, þegar rætt er um
.ækkun f ramleiðslukostnaðar,
að það sé sama og krafa um
^ækkun á grunnkaupi. Slíkt er
fjarri sanni og hefir yfirleitt
ekki verið rætt svo teljandi sé,
að ráðast þurfi á grunnkaupið.
Það er ekki ólíklegt að fram-
leiðslan geti borið það út af fyr-
ir sig. En það er dýrtíðin, sem
verður að lækka og þá lækkar
jafnframt allur vinnukostnað-
ur í landinu. Það sem þá gerist
er að krónan verður meira virði
en áður. Ef að hægt er að gera
það án þess að dýrtíðaruppbót
rýrist um stundarsakir, þá er
það vel farið. En jafnvel þótt
dýrtíðaruppbótin þyrfti að
skerðast eitthvað í stuttan tíma,
meðan verðlagið lækkaði,-
mundi það bera margfaldan
ávöxt síðar með öruggari at-
\dnnu og óskertum launum.
Um daginn og veginn.
■JJ mræður manna snúast um
marga hluti um þessar
mundir. Margir bíða þess með
nokkurum óstyrk, eins og við
er að búast, hvernig hinar nýju
álögur verði, sem stjórnin hefir
boðað og sagt er að Keflvíking-
arnir liafi klappað fyrir með
krepptum hnefunum. Sumir
segjga að lagður verði á hár
veltuskattur. Aðrir segja að
tekjuskatturinn verði þrefald-
aður. Enn aðrir segja að gengí
krónunnar verði lækkað og rík-
issjóður eigi að græða á þvi 100
millj. kr. Allt eru þetta getgát-
ur sem enginn óskty- að rætist
en allir vita að eitthvað illt vérð-
ur að ske.
Sumir láta í ljós undrun sína
yfir því hvað stjórninni gangi
illa að koma sköttunum á papp-
írinn en aðrir segja að frestur
sé á illu beztur. Menn ræða jafn-
vel um þá fjárstæðu, að afgreiða
fjárlögin með litlum — 50
millj. kr. — tekjuhalla og skatt-
arnir komi eftír nýár. Þetta
sýnir allt saman hversu gaman-
samir menn geta orðíð þegar
þeir ræða „um daginn og veg-
,inn“.
Jafnframt þessu tala menn
um alvárlegri hluti, svo, sem
öngþveiti bátaútvegsins í vetur
vegna skorts á fiskilínum. Allt
liefir verið gert sem unnt er
til þess að fá aukinn veiðarfæra-
skammt frá Bretlandi og Banda-
ríkjunum en lítil s'em engin úr-
lausn fengizt enn. Útlitið er því
ekki gott þótt enn kunni að ræt-
ast eitlhvað úr. Fáir liefðu trúað
því að vér þyrftum að sitja í
landi færalausir við beztu fiski-
mið heimsins um hábjargræðis-
tíma ársins. Vonandi fer betur
en á horfist nú.
fyrir piilligöngu sáttasemjara
og sáttanefndar, sem skipuð var
sarnkv. 22. gr. laga nr. 80/1938.
Einn sáttanefndarmanna, Emil
Jónsson, núverandi ráðherra,
kom fyrir félagsdóm sem vitni,
og voru af hálfu Dagsbrúnar
lagðar fyrir hann eftirfarandi
vitnaspurningar:
a) Er það rétt, að sáttasemjari
eða hin stjórnskipaða, sátta-
nefnd skýrði fyrir báðum
aðilum að orðið „lýsis-
bræðsla“ í 5. gr. samnings-
ins næði yfir alla vinnu á
lýsisvinnslustÖðvum, aðra
en út- og uppskipun á lýsi?
b) Teljið þér, að samninga-
nefnd Vinnuveitendafélags
Islands hafi samþylckt, að
orðið „lýsisbræðsla" í 5. gr.
samningsins, sem nefndur er
í 1. spurningu næði til þeirr-
ar vinnu, sem talin er upp
í 3. spurningu?
Stefndi í málinu, Vinnuveit-
endafélagið mótmælti þvi, að
spurningar þessar yrðu lagðar
fyrir vitnið, og taldi það ekki
heimilt samkv. 28. gr. laga nr.
80/1938. Féll úrskurður félags-
dóms á þá leið, að nefndar
spurningar yrðu ekki lagðar
fyrir vitnið. Segir svo í forsend-
um úrskurðar félagsdóms:
„Samkvæmt 4. mgr. 28. gr.
laga nr. 80/1938, er óheimilt án
samþykkis beggja samningsað-
ilja að skýra frá eða leiða vitni
um, hvað aðiljar hafa lagt til
á sáttafundum.
Telja verður að efni 4. spurn-
ingarinnar falli beint undir
nefnt lagaákvæði, þar sem spurt
er um, hvort annar samningsað-'
ilja hafi samþyklct tiltekið til-
hoð frá hinum samningsaðilajn-
um. Ber því að synja þess, að
hún verði lögð fyrir vitnið.
Hvað 3. spurningunni viðvík-
ur þá fjallar hún að vísu aðeins
um það, livað sáttamenn hafi'
sagt við samningsaðilja. En hún
er nátengd 4. spurningunni og
svar sáttamanns við henni gæti
gert nauðsynlegt, að rannsökuð
yrðu, til frekari upplýsingar
málavöxtum, tilboð og yfirlýs-
ingar samningsaðiljanna fyrir
sáttamönnum og raunverulega
skapað öðrum aðiljanum þá að-
stöðu í málssókn, að hann yrði
neyddur til þess að skýra frá
málsatvikum, sem honum ann-
ars væri ekki skylt, samkvæmt
framannefndu lagaákvæði. Þá
ber og á það að líta, að það
verður að teljast mjög heppileg
regla, að sáttamenn i vinnudeil-
um þurfi sem minnst að bera
um það, hvað fram hafi farið
á sáttafundum. Að þessu athug-
uðu þykir ekki heldur rétt, að
3. spurningin verði lögð fyrir
vitnið.“
Dagsbrún skaut úrskurði
þessum til liæstaréttar, en sam-
kvæmt lögunum um stéttarfé-
lög og vinnudeilur má skjóta
úrskurðum félagsdóms um vitni
til þess réttar, og krafðist þess
að hann yrði úr gildi felldur
og heimilt talið að leggja fram-
angreindar spurningar fyrir
vitnið.
Úrslit málsins í hæstarétti
urðu þau, að úrskurður félags-
dóms var staðfestur með skir-
skotun til forsendna hans.
Listdans ungfrú Sif Þórz.
Guðmundnr Jénsson
heSIr sungið 9 slnnnm
fyrií Heykvlkinga.
Guðmundur Jónsson söngv-
ari hefir nú haldið 9 hljóm-
leika fyrir Reykvíkinga og á-
vallt fyrir fullu húsi.
Aðeins einn maður annar
hefir haldið hér jafn marga
hljómleika 1 einu. Var það Ein-
ar Markan, sem söng hér árið
1929 níu sinnum í röð.
Guðmundur Jónsson mun
dvelja hér fram yfir nýár og
er þá ætlunin að halda nokkra
hljómleika með breyttri söng-
skrá.
8<‘X Diýir Bcikvcll-
ir tcrOa srerdir í
bsciium.
Bæjarráð hefir nýlega sam-
þykkt að láta gera sex leikvelli
víðsvegar í bænum.
Leikvöllum þessum verða ætl-
aðir staðir hjá Selbúðum, við
Sóleyjargötu og Ilringbraut, á
Vitatorgi, við Barónsstíg, milli
Njálsgötu og Bergþórugötu og
hjá verkamannahústöðunum á
Rauðarárholti.
Á fundi þeim, sem samþykkti
þetta, var borgarstjóra falið að
leita eftir því hjá lóðareiganda
Landalcotstúns, hvort bærinn
gæti fengið þar lóð til barna-
leikvallar.
Námskeið fyrir vél-
stjóra I liraífrysti-
húsum.
Námskeið fyrir vélstjóra
frystihúsa hófst Timmtudaginn
16. þ. m. i fundarsal vélsmiðj-
unnar Héðinn h.f.
Námskeiðið er lialdið samkv.
ályktun aðalfundar Sölumið-
stöðvar Hraðfrystihúsanna í
sumar.
Kennsla er verkleg og í fyrir-
lestraformi og kenna þar um 20
menn.
Námskeiðið stendur yfir í
hállan mánuð og eru þátttak-
endur um 40 vélstjórar víðs-
vegar að af landinu.
Danssýning ungfrú Sif Þórz
fór vel fram og var í alla staði
ánægjuleg. 1 fyrsta sinn kom
hér á sjónarsvið danskona, sem
ckki stendur að baki bezt æfð-
um erlendum listdönsurum.
Ungfrúnni er danslistin í blóð
borin, en það er ekki nægilegt.
Fáir hérlendis hafa hugboð um
hvílíka þjálfun, sjálfsafneitun
og fórnárvilja það heimtar, að
ná þeirri leikni, er kallast megi
sannur listdans.
Flestir íslenzkir listamenn
hafa orðið að búa við erfið og
óblíð kjör öll sín þroskaár, og
sérhver listamaður, er lagt hef-
ir á þá viðsjárverðu og erfiðu
braut, að læra og leita sér
þroska, hver á sínu sviði, á það
sannarlega skilið, að mæta
skilningi.
Til þessa tíma hefir listdans-
inn verið Islendingum sem lok-
uð bók, því sannleikurinn er sá,
að af öllum listgreinum mun
tileinkun hans erfiðust. List-
dansinn krefst sívarandi, sívak-
andi og sívaxandi samsvörunar
í þroska og tækni, þar sem
þjálfun og samstilling anda og
efnis eru sýndar í líkamshreyf-
ingum, í mýkt og hrynjandi,
sem orðið hefir að temja frá
blautu barnsbeini.
Balletdansskóli er hér enginn
í þeim skilningi, er erlendar list-
kröfur heimta. Þar verða nem-
endur, Jiegar á æskuskeiði, að
byrja nám sitt og standast þær
erfiðu raunir, er sýna, hvort
þeir muni reynast hæfir til
námsins.
Ungl'rjú Sif Þói’z skilur hlut-
yerk sitt út í yztu æsar, enda
hrífur lxún hugi áhorfenda
sinna. Af lífi og sál hrærist hún
i dansinum og nýtur sín bezt
í skapgerðardönsunum. Leikni
hennar — fram yfir miðlungs
list — dansendur, sem oft eni
venjulærðir og því littbreytan-
legir og fastheldnir og skortir
svipbrigði tilfinninganna — er
auðsæ, enda hefir hún þá miklu
náðargáfu og kann með hana
að fara, sem fyllir dans hennar
hrifandi yndisþokka og boðar
vaxandi frjóleika gróandi lífs.
Hvað tádansinn áhrærir náði
hún ekki öruggu jafnvægi, get-
ur það stafað af taugaóstyrlc,
er hverfa kann með aukinni æf-
ingu.
I „nýtízku-Ballet“, „Musik-
Chopin“, „Rússneskum bænda-
dansi“, „Enskum sjómanna
dansi“ og „Lótusblóminu“,
njóta sín mætavel hæfileikar
hennar sem skapgerðardansara.
„Lótusblómið“ er ærið kröfu-
harður dans, er heimtar full-
kominn aga líkamskerfisins,
með því handahreyfingar eru
jiar aðaltúlkandi efnisins. Lót-
usblómið lifir og deyr sama
dag. Daglangur vöxtur þess,
beygingar og hneigingar og lið-
andi hreyfing upp til ljóssins
r.
Scrutator:
c" V.
XjQucLdbi aÉnmnwýS
Reykjavík úr lofti.
ÞaS er alltaf gaman og fróÖlegt
að kynnast stöðum og héruðum af
nýjum sjónarhóli. Þeís vegna er því
alltaf tekiÖ fegins hendi af bla'Sa-
uiönnunum okkar, þegar þeim er
boðið að bregða sér upp í loftið að
skoða borgina og umhverfi hennar
úr flugvél, líkt og þegar flugfélagið
Loftleiðir bauð blöðunum að senda
menn til að skoða og kynnast nýja
flugbátnum síðast liðinn laugardag.
Þegar komið er hátt í loft sér
maður fyrst, hvað Reykjavík er í
raunínni lítíll blettur, jxó menn j)yk-
ist þurfa að fara í bíl eða strætis-
vagni örskamman spöl millí húsa.
Bærinn tekur varla stærra svæðí en
myndarleg mykjuskán á túni — eg
bið góða bæjarmenn að afsaka.sam-
líkinguna, en mér finnst hún svo
anzi þjóðleg. Göturnar eru eins og
mjó blýantsstrik, flest bein en þó
sum dálítið hlykkjótt, eins og barn
hafi verið að leika sér að draga
strik á blað. En þær götur eru líka
frá þeim tima, þegar Reykjavík var
sjdlf barn að aldri. Strik fullorð-
insáranna eru bein, breið og djarf-
Jeg, Hggja hornrétt hvert á annað
víðast hvar og lóðareitirnir eru
skipulegir, eins og krefjast verður
]>cgar þeir eru gerðir af meistara-
höndum.
Þústurnar og títuprjónahausarnir.
Þústur tneð ýmsum litblæ renna
með mismunandi hraða eftir striku-
unum, eins og alla vega litum vatns-
dropum væri blásið eftir glerpípu.
Þetta eru bilarnir. Þeir renna í all-
ar áttir og far'a mismunandi hratt,
eftír þvi hvort þeir sem í þeim sitja
þykjast þurfa að flýta sér eða ekki.
En hvað þurfa menn aÖ vera fara
hratt, þegar bærinn er svona lítill?
Menn verða komnir á leiðarenda áð-
ur en varir, þótt farið sé ofur lítið
hægar. Eða kannske bærinn sé
„nokkuð stór“, eins og Litla bíla-
stöðin, þótt rnanni sýnist hann vejra
eins og „krækiber í helviti" þarna
uppi ?
Og hingaÖ og jxangað má sjá,
ef menn eru fráneygir, litla títu-
prjónshausa silast eftir blýantsstrik-
unurn. Þeir fara sér hægt og kornast
samt áfram. Þetta eru heiðraðir
kjósendur eða tilvonandi kjósendur,
eða kannske verndararnir. Það er
ekki hægt aS greina það úr slíkri
hæð.
En svo er flugið lækkað, flug-
vélin sezt og áður en varir er mað-
ur kominn inn í hringiðu bæjar-
lifsins. En hvað maður er annars
litill og bærinn stór og víðáttumik-
ill. Þetta hefir þá allt verið sjón-
hverfing jxarna uppi! Já, fjarlægð-
iu gerir fjöllin blá og mennina
litla. Ætli maður verði ekki að
taka bíl eða „strætó.“
og lífsins, í aðkasti og andvara,
og sívaxandi sólarhungur, unz
það, að kveldi, hnígur samari
og — deyr; sú túlkun tókst
hcnni prýðilega.
Hlutverk ljósbrigðanna, er
settu mjög svip á dansinn, voru
ágæt og lirífandi þrátt fyrir ó-
hagstæð skilyi'ði á leiksviðinu.
baksýn leikvangsins afleit; er
það mjög leitt, með því við-
horfsfletir allir hafa sínu hlut-
verki að gegna til samræmis
heildaráln’ifunum.
Væntanlega fær ungfrúin ein-
hverja bót ráðna á þeim ann-
marka við næstu möguleika.
Vissulega mundi góð slag-
hörpuhljómsveit falla betur við
skapgerðog persónuleik ungfrú-
arinnar, og veita list hennar
lullkomnara fjörvi, en hljóm-
sveit miður samæfðra „músík-
anta“.
Húsið var fullskipað og
hrifning áhorfenda með
afbrigðum. Var ungfrúin hyllt
með blómum og látlausu lófa-
taki og varð að endurtaka
marga al' dönsunum.
Væntanlega heldur ungfrúin
áfram þá sömu braut, er hún
sjálf hefir valið og farnazt svo
glæsilega. Hún er ung og getur
ennþá lært margt og mikið,
sjálfri sér til vaxandi sóma, en
til lærdóms og yndis fyrir á-
horfendur.
Islendingar mega vera
hreyknir að liafa nú eignazt
hina fyrstu virkilegu listakonu
á sviði danslistai’innar.
Reykjavík, 19./11. 1944.
Edith Guðmundsson.
Tveir nýir vélbátar
smíðaðir á ísafirði.
Frá fréttaritara Vísis.
ísafirði í gær.
Skipasmíðastöð Marseliusar
Bernhardssonar hér liefir ný-
lokið siníði tveggja vélbáta.
Annar, „Gullfaxi“, er 19,5
brútto smálestir, hefir 60 hest-
afla vél, eigandi er H.f. Kald-
hakur Þingeyri. Hinn, Bjanii
Ólafsson, er 35 brutto smá-
lestir og hefir 140 hestafla Vick-
man vél. Eigandi er Albert
Bjarnason Keflavík. Bátar
þessir eru álitnir hinir traust-
ustu og fallegustu. — Þeir
munu hefja veiðar innan
skamms.
K a u p u m
allar bækur, hvort heldur eru
heil söfn eða einstakar bæk-
ur. Einnig tímarit og blöð.
Bókaverzlun
Guðmundar Gamalíelssonar
Lækjargötu 6
Sími 3263.
* u p H"ð4 IIN
er miðstöð verðhréfavið-
skiptanna. — Sími 1710
Kalt og heitt
Permanent
með útlendri olíu.
Snyrtistofan PERLA
Vífilsgötu 1. — Sími 4146.
CIL0REAL
Franskur ekta augnabrúna-
litur.
E R L A, Laugavegi 12.