Vísir - 21.11.1944, Síða 3

VlSIR
Rhys Davies: lömndui
hundadaaakongui. —
Bókfellsútgáfan. Hersteinn
Pálsson þýddi.
Þótt ævintýrið um Jörund
hundadagakong sé ekki rúm-
frekt i íslenzkri sögu, hefir það
þó geymzt í vitund þjóðarinnar
sem einliver liinn einstæðasti at-
búrður í lífi hennar. Valdataka
og stjórnartímabil þessa fífl-
djarfa ,,lukkuriddara“ var með
þeim hætti, að það minnir einna
helzt á ærslafullan og enda-
sleppan skopþátt, sem skotið er
inn í miðjan harmleik. Bylting
Jörundar var þess eðlis og þann-
ig framkvæmd, að þjóð, sem
öldum saman hafði legið undir
harðsvíraðri kúgun útlendinga,
gat naumast orðið mjög hrelld,
hafði meira að segja fulla á-
stæðu til að láta sér stökkva
hros, er hún sá hve liressilega !
voru höfð endaskifti á hlutun-
um, enda þótt gera verði ráð
fyrir að traustið á „verndaran-
um“ og trújn á umbótaaðgerðir
hans hafi verið af fremur skorn-
um skammti hjá mörgum. Eins
og kunnugt er, varð valdatími
Jörundar hér á landi heldur ekki
langur — hann var aðeins
„hundadagakongur“ Islendinga.
Tilskipanir hans og reglugerðir
voru felldar úr gildi og hann
sjálfur fluttur sem fangi á skip.
Hafi þjóðin hrosað — í j'yrsta
sinn í marga raldir — að tiltekt-
um Jörundar og hirtingu hinnar
dönsku yfirstéttar, þá stirðnaði
það -bros i einum svip. Ævin-
týrinu um sjálfstæði Islands
1809 lauk eins skyndilega og
það hafði byrjað. Island varð
aftur dönsk nýlenda. Ekkert
hafði breytzt.
Þetta er það sem allir vita um
Jörund hundadagakong og af-
skipti hans af málefnum Is-
lands. Hitt er ekki öllum jafn-
kunnugt, að bæði fyrir og eftir
byltinguna hér (sem að vísu
var mesta afrek þessa ævintýra-
manns), var ævi hans svo við-
burðarík, að hún líkist meira
efnisfræði spennandi i’eyfara en
raunveruleika.
Nýlega er ævisaga Jörundar,
eftir Englendinginn Rhys Dav-
ies, kornin út i íslenzki-i þýð-
ingu. 1 þessai’i bók er rakinn
œrill „hundadagakongsins“ frá
vöggu til %i’afar og sagt ítar-
lega frá ýmsum þeim þáttum í
lífi hans, sem almenningur hér
á landi hefir haft litlar sem eng-
ar spurnir af. Er þar skemmst
frá að segja, að bókin er mjög
fróðleg og skemmtilega rituð,
enda efnið þannig, að það hríf-
ur lesandann óhjákvæmilega
sökum hinnar lifandi og til-
þrifamiklu viðburðarásar.
Jörundur lagði snemma út á
ævintýrabrautina. Þegar hann
kom hingað til lands, hafði hann
verið lengi i siglingum og lent
i mörgu misjöfnu, þótt ungur
væri. Hann var um slceið í
enska flotanum og sigldi þá um
öll höf heims. Dreif þá margt á
daga hans og rataði hann í hin
ótrúlegustu ævintýri. Þó að
hann væri borinn og barnfædd-
ur í Danmörku, fékk hann fljót-
lega mikið dálæti á Englandi og
öllu, sem enskt var. Þegar stríð-
ið milli Dana og Englendinga
hófst, var Jörundur gerður að
foringja á danskri hersnekkju
en var brátt tekinn til fanga og
fluttur til Englands. Þó að hann
væri striðsfangi; varð dvöl hans
í Englandi lionum ekkert ang-
ursefni. Dálæti lians á Englend-
ingum og enskri menningu varð
að sannkallaðri ofui’ást, en
jafnframt kólnuðu tilfinningar
hans gagnvart föðurlandinu,
Danmörku, og breyttust að lok-
um í hatur. Hann kom sér inn-
undir hjá þeklctum hrezkum
borgurum, lagði mikla stund á
ritstörf (hann var alltaf siskrif.
andi) og undi hag sínum hið
bezta.
Um þessar mundir fór hann
að liugsa til íslandsfei’ðar. Ilann
fór í’aunar tvær ferðir hingað
til lands, en hin siðari varð þó
öllu sögulegri, því að þá gerðist
hann liér einræðisherra, eða
„Alls Islands Verndari, og Hæst-
í’áðandi til Sjós og Lands“, eins
og hann orðar það sjálfur í til-
kynningu, útgefinni í Reykja-
vík hinn 11. júlí 1809. Lýsingin
á valdatöku Jörundar hér og
innanlandsástandinu um þetta
leyti, er að vonum það, sem ís-
lenzka lesendur fýsir einna mest
að fræðast um, enda á það sér-
stalct erindi til þeirra. Kaflar
þeir í ævisögu Jöi’undar, sem
fjalla um þetta tímabil, greina
vel og skemmtilega frá hvoru-
tveggja. Tilskipanir þær og
auglýsingar, er hann gaf út
meðan hann var s^ðsti valds-
maður landsins, eru birtar orð-
réttar. Eru það eftirtektarverð
plögg og i sjálfu sér nokkur
skýring á því, hvers vegna Is-
lendingar (þótt langt væi’u
leiddir) risu ekki upp gegn hin-
um nýja valdaræningja og
komu ekki hinum sárt leiknu
dönsku kaupmönnum og yfir-
völdum til hjálpar í nauðum
þeirra.
Eftir að valdadraumar Jör-
undar hér voru að engu orðnir,
liefst mikið raunatimabil í lífi
hans. Hann situr löngum i fang-
elsum í Englandi og lifir þar
niiklar hörmungar, enda eru
lýsingar hans á fangavist í
enskum dýflissum þessara
tíma fremur ófagrar. Þegar
hann vei-ður frjáls maður aftur,
ratar liann á ný í stórfelld æv-
intýri, um skeið er svo að sjá
sem gæfa og gengi bíði hans
á næstu grösum. En' einhver
tvískinnungur í sálax’lífi veldur
því, enn sem fyrr, að allt snýst
á vei’ri veg. Hann lætur tæki-
færið renna úr greipum sér.
Þegar liér er komið sögu er
hann líka orðinn svallsamur,
drykkfelldur og fai'inn að leggja
stund á fjárhættuspil. Að lok-
um vofir líflátsdómur yfir höfði
hans, en dómnurn er síðar
breytt i lífstiðai'útlegð á eynni
Tasmaniu, sem í þann tíð var
ein af fanganýlendum Breta.
Þessi sólheiða Suðui’hafsey er
siðasti áfangi Jöi’undai’, og þó
að hann sé aðeins sakamaður í
útlegð, þá bíða hans þar niarg-
vísleg ævintýri. — Hami gei’ir
siðustu tilraunina til þess að
höggva á þann örlagafjötur,sem
di’egur hann niður i djúpið, en
þó að honum verði nokkuð á-
gengt í bili, cr það ekki til lang-
franxa, og hann sekkur æ dýpi’a.
Jörundui’ hafði alla ævi sína
þráð að verða mikilmenni og
gnæfa yfir fjöldann; þessi þrá
vii’ðist hafa fylgt honum til
hinztu stundar, þrátt fyrir all-
ar ófai’ir og mótlæti. En mögu-
leikarnir í fanganýlendunni eru
takmarkaðir, og auk þess hrak-
ar heilsu hans óðum og viljinn
lil að klífa brattann þverr. Og
nú er líka komið að endadægi’i
þessa hugdjarfa en hamingju-
litla nxanns, senx eitt siixn var
„konungur“ lxeillar þjóðar og
„verxxdari“ finxmtiu þúsund
sálna. Hann deyr vesæll og vin-
um horfinn. —-
Islendingar hafa löixgunx haft
tilhneigingu til að nxinnast Jör-
undar lxundadagakoixgs nxeð
nokkuru háði, og að visu góð-
látlegu, en eftir lestur þessarar
ævisögu lians fer ekki hjá þvi,
að skilningurinn á hinunx nxarg-
þætta persónuleika hans aukist
og við sjáum ixxynd hans i öðru
ljósi en fyrr. Og lxvað senx amx-
ars nxá um Jörund segja, þá
verður aldrei borið á móti því,
að hann var maður mjög vel
gefinn á ýnxsa lund og nxikið
í hann spunnið.
Meðal hinna mörgu ævisagna
merkra manna, seixx þýddar
hafa verið á íslenzku undanfar-
in ár, hefir ævisaga Jörundar
liundadagakoixgs sérstöðu að
því leyti, að hún er að nokkru
hluti úr okkar eigin sögu. Og þó
að aðalpersónan íxiarkaði hér
ekki djúp spor, þá eru þau þó
nógu djúp til þess, að við fylgj-
umst nxeð ævixxtýruixx haixs og
baráttu, sigi’um og ósigrum,
gleði og raunum með nxeiri1 iixn-
lifun og eftirvæntingu en vei’ið
hefði, ef hann hefði aldrei stig-
‘ ið fæti á þetta land. — v
„Jörundur hundadagakong-
ur“ er allstór bók, prýdd nxynd-
um og teikningum. Þýðingin er
vel af lxendi leyst og frágangur
allur mjög vandaður.
Ó. B.
H ARLITUR
Pnnent
nxeð útlendri olíu.
Sny^isldan FE!LA.
SENDISVEINN
óskast nú þegar. Þarf helzt að hafa hjóh —
A.
v. a.
Hárgreiðslustofan Tjarnargötu 11
veiðui lokuð á ntoigim
vegna jaiðaifaiai.
r, Veggfösar,
, akplötur
fyrirliggjandi.
SUSH VATUR QN ARSSOH & CO.
Garðastræti 45. — Sími 2847.
Kailakáonn FéstksæSui
. Stjórnandi Jón Halldórsson.
Samsöngur
i Ganxla Bíó nxiðvikudaginn 22. nóvember kl. 11,30 e. li.
Einsöngvarar:
Daníel Þorkelsson
Einar B. Sigurðsson
Holger Gíslason.
Yið hljóðfærið:
Gimnar Möller.
Ú I s e 11.
Næsti samsöngur Fóstbræðra verður i Ganxla Bió föstudaginn
24. nóv. kl. 11,30 e. h.
Aðgöngumiðar i Bókaverzlun Sigfúsar Eymundssonar.
LÆKNAVAL.
Samlagsmenn þeir, sem réttinda njóta í Sjúkrasam-
lagi Reykjavíkur, og hafa ekki enn valiðdækna, bæði heim-
ílislækna og sérfræðinga í háls-, nef- og eyrnasjúkdómum
og augnasjúkdómum, eru áminntir um að gera það hið
fyrsta og eigi síðpr en fyrir lok þessa mánaðar, í afgreiðslu
samlagsins, Tryggvagötu 28, enda liggur þar frammi listi
yfir lækna þá, sem valið er um.
Sérstaklega er vakin athygli á því, að þeir samlags-
menn, sem höfðu Gunnlaug sál. Einarsson fyrir heimilis-
lælcni eða háls-, nef- og eyrnalækm, og hafa ekki enn valið
lækm í hans stað, þurfa emmg að gera það á sama stað
og fyrir sama tíma og að framan er getið.
Læknaval getur því aðeins farið -fram, að samlags-
maSur sýni skírteini sitt og skríteini beggja, ef um hjón
er að ræða, enda verSa þau að hafa sömu lækna.
Reykjavík, 18. nóv. 1944.
SJÚKRASAMLAG REYKJAVÍKUR.
Dansskóli
SIFÞÓHZ
Vegna skorts á hentugu húsnæði verður aðeins liægt
að kenna
nýtÉzkn samkvæmisdansa,
bæði fyx'ir börn og fullorðna, franx að nýári. —
Upplýsingar i síma 2016 daglega lil næstkomandi
miðvlkudags, kl. 2—4 e. h.
SIF ÞÓIZ, daitskemaii.
Einangrnnarkork
til húsa í plötum 1 ”, 1 2”, 3” og 4“. Einnig
mulið kork fyrirliggjandi.
Takmarkaðar birgðir.
KORKIÐJAN H.F.
Skúiagötu 57. — Sími 4231.
MJl „SÆFARI" til söhi
M.b. Sæfari BA 131, sem sökk á Patreksfirði fyri
skemmstu, hefir nú verið bjargað lítið skemmc
um, og er til sölu að lokinni fullnaðarviðger?
Báturinn er ca. 10 smál. að stærð, byggður úr ei'
á Akureyri 1925, endurbyggður að ofan í vor o
var þá ný raflögn lögð í hann og ný Buddhe
dieselvél, 60—80 ha. Sennilega getur lína fyh
bátnum.
Nánari upplýsingar gefa:
Baldur Guðmundsson, sími 1690, eða
Ársæll Jónasson, kafari, símar 5840 og 2731.
Ethel Vance: 141
Á flótta
gat eg átt von, en ekki yður!“
Hún rétti honum hönd sína.
„Eg viltist hérna í garðinunx
— og áræddi að lita inn“, sagði
hann.
„En hvaðan konxið þér?“
„Eg konx i hádegislestinni.
Og eg ætlaði að ganga til þorps-
ins.“
„Stúlkur, þið nxunið eftir
herra Preysing. Kudi, náðu í
stól. Gerið þér svo vel. Það nxá
vist bjóða yður bita með okk-
ur?“
„Eg þakka. Aðeins kaffi!“
„Fáið yður sæti. Juli, herra
Preysing ætlar að þiggja kaffi.
— Hafið þér engan farangur
nxeðferðis ?“
„Eg skildi hann eftir í for-
stofunni.“
„Gott og vcl. En vitið þér
ekki, að það er drjúgur gangur
til þorþsins ? Að hádegisverði
liðnum leyfið þér mér að
hringja á bil lianda yður.“
Hún talaði hratt, i léttum
tón. Hann furðaði sig á hve
íeikin hún var i að blekkja þá,
sem i kringunx liana voi'u. En
pó var fjarri, að liún hefði ekki
jýnandi áheyréndur — og á-
norfendur. Stúlkurnar nxundu
vel eftir honunx. Þær nxundu
nlva vel, að hann hafði helzt
„siljað tala við liana i einrúmi,
að hún hafði liorfið um te-
Jrykkjuleytið síðastliðinn
sunnudag. Þeim lék öllunx nokk-
ur forvitni á að fræðast eitt-
hvað meira um Preysing. — Þær
virtu hann fyrir ser, nori'ðu á
andlit lians og liendur, hvernig
har lians var greitt og Ixátsbind-
ið knýtt, þær hiusiuou á alit,
senx liann sagði, og toku eitir
því hvermg nialbiær hans var
og þar fram eitir götunum. —
Hann var ekki í þeirra liokki,
senx ætia nxætti ao greifynjan
luði tif tedrykkju. ivaunsKe var
hann leikao ( Þær fiugsuuu um
þeita fram og aitur, og þegar
maiuOimn var uni pao uu iuk-
io, sagoi fxann:
„Þao væn kannske réttast, að
þér nrmguuo a nmnn."'
„Jun genr þao , sagði hún.
„Lrejíiao annan uona in, íneo-
an þer moio. xntno per ao ínaia
lierna ' xvamisite 1 uag
Nu, nugsuuu stuiivurnar, liann
er þa nsniiaiari.
„ja", sagui liami dáfítið
treguuiega, „ieyiio mer ao ínaia
your."
„itei, nei, í hamingju bæn-
uiii — eg er orom uííl oi guiii-
ui. Auit pess er eg naiiSiiieyit
vio yKKur, pessa nyuzKU nst-
muiura. Þer æuuo iieiuur ao
liiata eimiverja yngiSineyua
herna.“
nann horfði á þær hverja af'
annun og nxatu sja a svjp
peiira anra, ao pær ulou íneo
eiurvænungu pess, er liumi
Kymn ao segja. noits smost
íviarte eiati ínauo og sagoi:
„u, þer æuuo ao nicua bully,
hun er — guouoiinegí "
ug nun Kiuituui Koifi til há-
vöxiiU, ensKU stuiKunuar, sem
sat vio ímo iienuar.
Ug nu loru pær anar að masa
saiiiuu, en au,ju naus nvnuu a
öuzanne. Þao var pegar auoseo
a svip siuiknamia, au pær nuiou
oroio fynr vonoriguuin. Þær
jatuöu anar, aö iiun væri „ciuc"
— og nvermg aiu aimao að
vera, þar sein moöir tiennar
. var kunii t'ynr kjoiasaum smn
— en þeun iannst Þuzanne ó-
f'ríð — og hún var eizt!
En orsoit þess, að Mark horfði
á hana, var sú, að hun mmnti
hann að einhverju leyti á moöur
hans, — hún gæti verið yngri
systir hennar ef til vill, liún var
beinaber og hárið döltkt, sitt og
þyltkt. En hann stakk ekki upp
á að mála mynd af henni. Hann
fór að tala um Gainsborough,
málarann fræga, og það sem
hann sagði um málverk af fóllti,
og þá spurðu þær liann hver
væri fegursta konan, sem hann
hefði augum litið, hvaða typum
honum geðjaðist bezt að og
hvaða fóllt hann hefið málað,
en til allrar hamingju ltom Juli
! inn í þessum syifum og sagði,
| að leiguhifreiðin væri ltonxin.
i Hann stóð þegar upp og greif-
! ynjan sagði:
„Eg ætla að fylgja yður til
dyra.“
Hún stóð upp og gekk með
honum út í forstofuna. Hún
nam staðar fyrir innan xit-
göngudyrnar og sagði:
i