Vísir - 30.07.1947, Qupperneq 2

V I S I R
Miðvikudaginn 30. júlí 1947
!9venju!eg sýn-
ing i Stokk-
hófimá.
í Slokkhclmi var nýlega
' aldin sýning á fágætum
indabréfum og hnattlíkön-
m.
Voru sýningargripir alls
372 að tölu og margir ákaf-
loga dýrmætir. Til dæmis var
bar brot af uppdrætti af
r. vartahafinu, sem gerður
var á skjöld rómversks her-
manns á annari öld. Þá var og
svo nefnt Pisa-kort af MiS-
'arðarliafinu, að líkindum
Izta handteiknaða sjókort
sem til er. I>að er frá því um
1330. Loks má ncfna elzta
Icort, sem gert hefir verið i
Svíþjóð — korl af heiminum,
sem gert var um 1400. (SIP)
Methafi i
leikhusferðiini.
Það er csennilegt, að nokk-
ur maður hafi farið eins oft
í leikhús og Gregg Wolfe i
horginni Koiumbus í Óhio-
ylki í Bandaríkjunum.
Hann lieldur því fram, að
iiann hafi alls séð 7250 lcik-
■it og kvikmyndir og þetta
Mefir liann „leikið“ frá þvi
að hann var tólf ára — í sex-
i’u og eiít ár. Fyrsta leikrilið,
s. em liann sá, var auðvitað
1 arnaleikrit og heimili hans
er fullt af leikskrám og hók-
:;m u.m fræga leikendur á
sviði og vikmyndum.
Wolfe hefir séð alls 26 af
37 leikritum Shakespeares og
oftast „Þretlándakveld", en
hað hcfir hann séð alls 20
sinnum. Wolfe hefir ferðazt
um allar álfur Iieims og farið
livarvetna i leikhús, þar sem
!’ann hefir getað komið því
við. Hann segist hafa verið
viðstaddur vfir 2000 frum-
sýningar. (UP).
Munksgaard
gefur út.
Einar Munksgíiard er ný-
lega byrjaður á útgáfu fornra
handrita á sænsku og latínu.
Verður þetta mjög vönduð
útgáfa í 40 hindum og nefn-
ist „Gorpus eodieum sueci-
orum medii aevi.“ Hafa
margir vísindamenn undir-
húið úlgáfuna og Gústaf
Adolf krónprins er formaður
; i ts tj órnarinnar. (SIP)
Myir pennar
Guðmundur Dan’eisson murt riía fyrir Vísi bóka-
dóma í framtíðinni, svo sem honum endist tími til. —
Byrjar hann á því að rita um bókaflokkinn „Nýir
pennar" og fer hér á eftir upphaf greina hans um þann
flokk, en fleiri munu á eftir koma, áður en langl um
líður.
GARÐ ti
.íWíI.m ; i?iíj w*
Garðastræti 2. — Sími 72 0.
Inngangur.
A horðinu fyrir framan
mig liggja 10 bækur, sem all-
ar eru eins húnar. Kápur
þeirra eru allar eins, nemá
að hver þeirra hefjr náttúru-
lega nafn út af fyrir sig, á-
samt nafni síns höfundar, en
samheiti þeirra er: NYIR
PENNAR.
Eg skal ekki fullyrða, að
ytra form Nýrra penna sé
það alskemmlilegasta, sem
hugazt getur, en það er að
minnsta kosti skemmtilegt.
Það minnir mig ofurlítið á
klipptan ,,hegg“ úti í lönd-
um, þessa höfuðprýði vel-
hirtra smáborga, — ekkert
trusl e.ða fyrirferð, en snotur-
leikinn í allri sinni hógværð.
— Meira að segja abstrakt-
myndin framan á kápun-
um, — í hláum, rauðum og
gulum lit, — horfir á mann
hrekklausu augu, og það er
eitthvað kankvíst í niður-
skipan pennanna á mynd-
fletinum, ])ótt þeir séu ann-
ars ekki mjög líkir regluleg-
um pennum, en það ætti
heldiu’ ekki við!
Það er Ragnar Jónsson
vitanlega, sem gefur Jietta
út, maðurinn sem upp-
götvaði, að ung skáld eru líka
skáld, - að úr J)ví gamlir
pennar eru til, hljóta líka
að vera til nýir. Það sýn-
ist nú kannske ekki þurfa
neinn Thomas Edison til Jæss
að finna þetta út, en }>ó hefir
það ekki verið gert fvrr, að
minnsta kosti ekki verið
sýnt í verki, að minnsta
kosli ekki vitandi vits og í
fúiustu alvöru. Og svo eg
haldi áfram að tala um Ragn-
ar Jón&son frá Mundakoti á
Eyrarbakka, J)á má mikið
vera, cf })að cr ekki hann,
scm kom af stað vérðbólg-
unni á liandritamarkaði þess-
arar J)jóðar, —- Jjeirri verð-
hólgu, sem leiddi lil J>ess, að
skáld eiga nú yfirleitt skyrtu
éins og aðrir Islendingar, ])ó
enn þyki })að hinsvegar í frá-
sögur færandi, cf þnu eignast
hús. —-
Náttúrulega, er eg ekki að
halda því fram, að þesar 10
hækur hefðu ekki séð dagsins
íjós, er Ilagiiars heföi ekki
notið við. Þær þefðu sjálf-
sagt allar komið út eftir sem
áður, en þær liefðu komið
út dreifðar og suiidurleitar
að frágangi. Ilver einstök
j'íbirra hefði þá vakið mun
minni athygli, en þær gera
í bókaflokknum. I bóka-
ílokknum mynda þær heild,
dálitla einkennisbúna fylk-
ingu, sem sker sig greinilega
úi’ fjöícíáiiiihi. Þai' af Íeíðándl
eru nú höfundar þessara
bóka orðnir mun þekktari i
landi sínú, heldur en })cir
væru, cl' þeim hefð’i ekki ver-
ið teflt fram í fylkingu, að
minnsta kosti þeir úr hópn-
um, sem ekki hafa áður gefið
út bækur. —
Þegar ])essar línur eru
skrifaðar, er eg ekki farinn
að líta í bækurnar, aðeins
virða þær fyrir mér og hand-
fjatla þær. En eg er hins-
vegar húinn að semja mér
einskonar l'erðaáætlun gegn-
um ríki þeirra og gera mér
ákveðna grein fyrir erindi
mínu' á þeirra fund, því þetla
á ekki einungrs að verða
skemmtiferð, heldur og jafn-
framt rannsóknarkiðáiYgur
með aukna þekkingu qti
höfuðmarkmiði.
Tíu ný skáld á einu og
sama árinu, það er slór hóp-
ur á okkar mælikvarða, og
mundi jafnvel þykja góð við-
koma hjá stærri þjóðum. Og
vitanlega bjóðum við þau
velkomin inn á leikvanginn,
hvort sem þeirra bíða þar
sigrar eða töp, en það vitum
við aldrei að óreyndu. Og
eitt er víst, að koma þeirra
lilýtnr að-vekja atliygli og
drúga forvitrri allra þeirra;,
sem við skáldskap fást, svo!
og þeiriii,. j'scin áf álftiga
fylgjast íneð því, sein gerist
í bókmcnnlum okkar á hverj-
um tíma.
' Það, sem fyrir mér valcir
þá sérstaklega áð vita nú um
leið og eg hef lestur Nýrra
penna, er meðal annars þetta:
í fyrsta lagi: —- Hver eru
viðfangsefni þessara yngstu
skálda landsins, — eru þau
yfirleitt fráhrugðin viðfangs-
efnum þeirra, sem á undan
voru komin? — I öðru lagi:
Ilvaða listrænar nýjungar er
að finna í þessum bólcaflokki,
og livert er uppruna þeirra
áðleita? í þriðja'tági: Efu
þessar nýjungar, (ef ein-
hverjar finnast), líklegar til
sigurs, svo að í framtíðinni
verði cf til vill raktar til
þeirra hókmcnntastefnur, -
eins og til Fjölnis og Verð-
andi á sínum tíma? I fjórða
lagi: Hvað hafa hinir ungu
listamenn lært af fyrirrenn-
urum sínum í fortíð og sam-
tíð? Hvað tileinka þeir sér af
tækni og boðskap læri-
meistaranna, og liverju hafna
þeir? — Með þessari síðustu
spurningu á eg við: Hvað ev
það í efnisvali, stíl, máli og
byggingarlist eldri skáld-
verka, sem hezt heldur velli
í hiiium nýjustu, og hvað er
það, sem í dag virðist dæmt
úrelt?—- ■ t ri,-; i
Eg mun nú eklci hafa þenn-
án formála lengriýræn snúa
mér að því að lesa hækurnar.
ðluii eg fara nokkrum orðum
um hverja fyrir sig, án lilið-
sjónar af hinum og allra sízt
á nokkrum samanburðar-
grundvelli, — en að síðustu
ætla eg að leilast við að gera
grein fyrir þeim svörum, sem
eg kann að fá við framan-
skráðum spurningum að
lestri loknum, og ræða þá um
hókaflokkinn í heild.
— ' H < 111ÖS-
en sjálf.cr
Gömul saga - og þó ný.
Heiður ættarinnar.
Skáldsaga. 321 hls. —-
Verð: 25 lcr.
Jón Björnsson, höfundur
skáldsögunnar „Heiður ætt-
arinnar“, er ekki lengur
kornuugur maður, líklega
kominn eitthvað yfir þritugt,
og ekki er laann htíldur neinn
nýgræðingur á ritvellinum,
cnda þótt íslenzkum lesend-
um gefist nú í fyrsta sinn
kostur á að kynnast honum
sém skáldi í hans eigin landi.
Hann gerðist nefnilega skáld
annarar þjóðar um tólf ára
skeið, cn snéri heim aftur
sumárið 1946 og var þá orð-
inn höfundur fjögura skáld-
ságna á clanska tungu, auk
aragrúa smásagna, sem birzt
hafa í blöðum og tímaritum
margra landa allt frá Sævicð-
arsundi og Eyjahafi til
Eystrasalts og Norðuríshafs.
Pkki veit
smásösúr
eg, hvers vegna
Jóns hafa orðið
svo víðfqylar, — hvort það
er vegna þess, að þær séu
lélegar frá bókmenntalegu
sjónarmiði og reifarakennd-
ar, eða þá svo kunnáttusam-
lega gerðar og ágætar, að
Jijóðir veiti })eim viðtöku, -t-
eg v.eit })að ekki, því eg hef
enga þeirra lesið, — Eg hef
heldur eklci lesið neina al’
skáldsögum Jóns Björnsson-
ar, því miður, — nema Heið-
ur ættarinnar, sem höfund-
urinn hefir nú sjálfur snúið
á íslenzlui, og verð eg þvi
að byggja uinsögn mína um
skáldið á þessu eina verki,
enda þó það kunni að gefa
mjög ófullnægjandi hug-
mynd um ritstörf þess í
heild. —
Heiður ættarinnar er
sveitasaga. Meginhluti henn-
ar gerist í Djúpadal, af-
skekktri hyggð norðlenzkri,
og li'ggúr leiðin inn í1 dalinri
um hrapandi skriður og
manndrápsgil,
mannskleifina, —
ibygðin grosug^og goð undii
£>U. * ; f '' ...
Vcrzlunaris taðu rin n .er
kauptúnið Djúpavík, þar.sem
faktorinn ríkir sy.o lil ein-
valdur yfir sál og Iíkama
sýslubúa í krafti einokunar-
aðstöðu sinnar og verzlunar-
skulda almennings, og sveig-
ist söguþráðurinn þangað við
og við af eðlilegum ástæðum,
en 17. kapítulinn gerist í
Reykjavík. —
En þó sagan sé þannig öll
bundin dalnum og börnum
hans, er tæplega hægt að
segja, að hér sé um sveita-
lífslýsingu að ræða, enda ekki
að sjá, að slílct vaki f-yrir
höfundinuni, nema sem
aukaatriði. Viðfangsefni lians
cr i'yrst og fremst sagnfræði-
legs eðlis, og er hér átt við
hin miklu straumhvörf, scm
urðu á fyrsta áratug tuttug-
ustu aldarinnar í menningar-
félags- og atvinnumálum ís-
lenzku þjóðarinnar. Höfund-
ur notar einkum símamálið
alkunna til þess að sýna ald-
arandann og hvernig almenn-
ingur bregzt við hinum })jóð-
félagslegu nýmælum, sem
„vormenn Islands" voru að
lirinda í framkvæmd, auk
})ess sem liann lætur það
þjóna hinum listrænu sjónar-
miðum í byggingu slcáldsög-
unnar; skapa spennu og stíg-
audi, söguris. — Nákvæm-
lega sairia hlutverki gegna
hiri örinur framfaramál, sem
um er fjallað, svo sem vega-
gérðin yfir Dauðsmanns-
kleif, jarðrælctin i dalnum,
skólamenntun alþýðunnar og
hinn .fyrsti vísir að verka-
lýðssamtökum fiskvmnu-
stúlknanna á Djúpavik. í
öllum þessum málum eigast
við tvær illsættanlegar and-
stæður: gamli timinn og
hinn nýi, jarðgróinn vaninn
og léttfleygar hugsjónir ung-
hornar, heimarík ellin og
uppreistargjörn æskan. —
Varla þarf að taka það fram,
hvernig því stríði lyktar í
hókarlok, þar eð íslandssaga
siðustu áratuga er öllum
kunn og eru hinar sagnfræði-
legu staðreyndir að fullu
virtar í Heiðri ættarinnar. —
Hér liefir þá verið farið
nokkrum orðum um við-
fangsefni Jóns Björnssonar
í þessari skáldsögu og þá ulri-
umt
frá
BÁRTELS, VeitusnndL
Ferða-
dragtir.
VERZL.