Vísir - 27.06.1951, Qupperneq 5

Micvikudaginn 27. júní 1951
v i s i a
Horfnar hersveitir.
ItsfíiB* komið fiyrir, að mörg.
ItuatdrKið manna filol&l&ar laafia
liorfiið- og ekkert spursí tif
þeirra franiar.
I hverri styrjöld koma fyrir atburðir, sem ekki er
unnt að skýra. 1 styrjöldinni miklu 1914—18 hvarf
heill flokkur Norfolk-manna og vissi enginn hvað af
þeim varð. Á Spáni týndist herfylking'. Frakkland hefir
misst flokka úr útlendingaher sínum og svo mætti
iengi telja. i ; íi
Það virðist ómögulegt a.ð
aiokkur þúsund hermenn, sem
•eru vel vopnaðir og bera á
sér öll tákn um stöðu sína í
hernum geti horfið gersam-
lega af yfirborði jarðar.
Það gteur hugsast að litl-
um flokki manna sé alger-
lega eytt, að líkamir þeirra sé
brenndir eða grafnir af fjand-
mönnunum. En þegar 3000
manna lier, sem er í firðsam-
bandi við aðalstöðvar hersins,
hefir auk þess fullkominn út-
búnað, stórskotalið, skrið-
dreka, hesta og allt sem til
þarf — þegar slíkur hópur
hverfur blátt áfram þá er
ekki furða þó að mönnum
þyki það ótrúlegt.
Það þykir ótrúlegt að eng-
inn bafi komist undan og geti
:sagt frá afdrifum hópsins.
Eða hafi svo farið að þeir
hafi verið vegnir allir, þá er
•ótrúlegt að sigurvegarnir hafi
.farið að stauta við að greftra
3000 menn, í stað þess að
halda áfram sókninni til frek-
ari sigra. Og ef þeir hefði
verið greftraðir, þá myndi
sigurvegararnir vissulega
segja frá viðureigninni, eða
þá að eitthvað hefði fundist
sem bæri vott um liina
horfnu menn.
Það er ekki hægt að grafa
3000 menn, án þess, að ein-
hver merki þess sé sjáanleg.
Þó er það sannreynd að herir
hafa horfið af yfirborði jarð-
ar, án þess að unnt væri að
finna livað af þeim hafi orð-
ið. Allt hefir týnst — menn,
skepnur, byssur, skriðdrekar,
útbúnaður allur — og bvorki
tangur né tetur eftir.
Ilvernig?
í Spánarstyi’jöldinni bai’ðist
4000 manna hei’flokkur, vel
])jáífaður, alvopnaður, allt
duglegir bardagamenn. Þessi
flokkur hvarf allur í ís og
snjó Pyreneafjallanna.
Á sömu lund hvarf heil
Itölsk herfylking í Abessínu.
Flokkurinn fór í bardaga og
kom aldi’ei aftur. Leiðangur
var gerður út til a?)' leita
mannanna. Skriðdrekasveit
var cg send út til að hafa
npp á þeirn. Flugvélaflokkar
sveimuðu og leituðu víðsveg-
ar, en árangur varð enginn.
Mennirair voru horfnir.
Þetta var þúsund manna
sveit, sem hafði vélbyssur og
var studd af stórskotaliði og
flugvélum. Er hugsanlegt að
landsbúar, sem vora illa að
vopnum búnir, hafi getað
sigi’að þetta lið og gi’afið
síðan líkamina? Ef svo hafði
vei'ið, hefði Abessíníubúar
vafalaust í'eynt að hagnýta
sér fatnað og útbúnað þeirra,
þar senx þeir voru sjálfir svo
illa útbúnir? Og vissulega
liefði einhvei’ntíma fundizt
eitthvað af fatuaði eða tækji
um hermannanna, senx sakn-
að var, á einhverjunx af
Abessíníumönnum, senx tekn-
ir vora til fanga. En aldi’ei
fannst neitt, senx þeinx til-
heyi’ði.
Þegar Kínvei’jar áttu í bar-
dögunx við Japani, var þar 3
þúsund manna lið í bai’daga
við bina síðarnefndu og sigr-
aði þá. En liið sugursæla lið
hvarf algei’lega. — 3 þúsund
menn höfðu gufað upp.
Það er óhugsandi, að svo
nxikið lið hefði gei’st liðhlaup-
ar og gengið í lið með Japön-
unx, án þess að það hefði
orðið öilum heinxi kunnugt.
Þi’ír menn hefði getað gei’st
liðhlaupar án þess að það
kænxist upp — en þrjú þús-
und ekki.
Sé hoi’ft lengra aftur nxá
nxinnast herfylkis sem týndist
er Bolivíunxenn áttu í svo
kölluðu Gran Chaco-sti’íði.
Þá hélt einu sinni 2 þúsund
nxanna lið inn í fi'unxskóginn.
Enginn maður konx aftur.
llvað varð af Norfolklið-
inu? Það var sent í bar-
daga ásamt liði, sem kennt
var við Lancashire og Anson.
Áttu þessir flokkar að lxreinsa
til á fjallahrygg við Gallipoli
og áttu í höggi við Tyrki.
Noi’folkliðið var luxxkringt,
en Ansonliðið og Lancashire-
flokkurinn létu undan síga
fyrir gífurlegri vélbyssuskot-
hríð.
Þegar loks var hreinsað til
á fjallhryggnum var gerð
fyi’irspimi unx Noi’folkliðið.
„Þeir féllu allir”, sögðu tyrk-
neskir fangar.
Þegar svo Bretar heimtuðu
að sér væri vísað á líkami
þeirra, gátu Tyi'kir ekld svar-
að. Norfolkliðið hafði verið
greftrað, en Tyrkir gáhi ekki
sagt hvar mennirnir væru
gi'afnir.
einkenni, enginn hnappur
fannst nokkui’u sinni.
Furðulegast er þó að liugsa
sér hvarf franskrar útlend-
ingahersveitar ásamt riddara-
lið, en það var árið 1904. Út-
lendingasveitin var 500 menn
en i’iddaramir 150. Þeir hófu
gönguna frá Saigon og áttu
að bæla niður uppi’eisn lands-
búa, scm virtist geta orðið
skæð.
Mennirnir voru 650 í allt.
Þeir voru seigir og miskunar-
lausir bardagamenn og álitið
vai', að þetta væri nægilegt
lið til þes að fást við íbúa
landsins, sem voru illa vopn-
aðir þó að þeir væi'U liðfleii'i.
Hersveitin hafði léttar fall-
byssur, mikið af skotfærum
og matai'birgðir, sem voru
nægilegar fyrir langan leið-
angur.
En þessir 650 menn sáust
þó aldrei aftur. Þeir gengu út
úr Saigon og komu ekki aft-
ui'. Aldrei fréttist að þeir
hefðu átt í stórum bai’dögum.
Og enginn landsmaður fekkst
til að kannast við að útlend-
ingahersveitin hefði sézt þar.
30 ár eru í dag frá
vígslu Elliðaárstöðvar.
UÚO hús vfÞB'sa tem^d írú
úfgúst fratn til /ólíi.
HINN 27. JÚNl 1921 var í’afveita Reykjavíkur vigð og'
opnuð til almennra nota af Kristjána konungi X. og drottn-
ingu hans. Eru því 30 ár liðin í dag fi'á þessunx merku
tínxanxótum.
Leitarflokkar voru nú send-
ir af stað. Þeir leituðu ræki-
lega að einhverjiim menjunx
eftir liðið. En ekkert fannst,
ekki einu sinni tala af flík.
Þrjú hundruð menn vora
horfnir. En ekkert sást senx
þeir höfðu meðfei'ðis. Engin
húfa, enginn riffill, ekkert
Ef til vill er það ekki kiinn-
ugt almenningi, að þegar fyr
ir aldamótin seinustu var
farið að ræða um rafveitu
fyrir Reykj avíkurbæ, senx
þá hafði unx 4000 íbúa, og
þá einnig að virkja Elliða-
árnar, en það var Frímann
B. Arngrímssson (siðar á
Akureyri) senx þegar árið
1894 bai’ðist málinu og lagði
frani tilboð um rafvélar og
raftæki frá firxnunx í Eng-
landi og Bandaríkjunum, en
nxálið datt niður unz bæjai'-
stjórn tók það fyrir 1906 og
kaus nefnd til að íhuga það.
Sögu nxálsins er ekki unnt
að rekja hér,en 6. des.l919,að
undangengnum rannsóknum
og athugunum og lántöku
(2 nxillj. kr.), var endanlega
ákveðið að bvggj a 1000 hest-
afla rafstöð við Elliðaárnar
(Ártúnsstöðina). Til að
stjói’na verkinu voru ráðn-
ir vei’kfræðingarnir Aage
Broager Cln-istensen og Guð
nxundur J. Hlíðdal. Enn-
freniur var Steingrínxur
Jónsson vei'kfræðingur feng
inn lil að semja lagninga-
reglur og líta eftir raflögn-
um innanhúss. I janviar 1920
var strax farið að vinna að
verkinu. Franxkvænxd vei’ks-
ins gelck greiðlega. Liðu 18
mánuðir frá því að bæjai’-
stjórn endanlega ákvað að
byggja stöðina, þangað til
farið var að nota straum frá
henni. Var rafmagnið fyrst
tekið til afnota í byrjun júní
1921 við „hafnai’bólvirkið
nýja“, en brátt bættust nokk-
ur hús við.
40 mótorstöðvar
áður.
Þegar vígslan fór franx
var veizla haldin og var
veizlusalurinn fagurlega raf-
lýstui’. Fánnst nxönnum mik
ið til koma. Byrjað var svo
að tengja við húsin um haust
ið, eða um 800 hús frá ágúst
til jóla.
Hér er tækifæri til að
minna á, að Reykjavik var
siður en svo nxeð öllu raf-
nxagnslaus áður en stöðin
tók til stai’fa, því að um 700
hús liöfðu rafmagn frá ýnxs-
um aflstöðvunx í bænum
(mótorstöðvarnar munu
hafa verið um 40) ^ Nýju
húsin fengu aðallega raf-
magn árið eftir.
Steingrímur Jónsson verk
fræðingur var af bæjar-
stjórn ráðinn forstjóri raf-
veitunnar og hefir gegnt þvi
embætti siðan.
Spáðu iðnaði
framtíðar hér.
í niðui’lagi greinar vei'k-
fræðinganna, senx sáu um
verkið, en greinin birtist í
Tímariti Verkfræðingafé-
lagsins 1921, segir, að oss-
aflið ættum við að taka til
sem víðtækastrar notkunar,
og sú vissa látin í ljós, að „í
skjóli þessarar litlu stöðvar
rísi hér upp ýmiskonar iðrn
aður, sem menn áður gátut
ekki ráðist í og að sú raf-
veita, sem nú liefir verið
gerð, verði fyrirrennari1
annarrar stórfelldari, er
spenni líka yfir stærra svæði
Iandsins.“
Og það er þetta, sem gerzt
hefir. Bæi’inn liefir vaxið,
þanist út, mikill athafna-
hugur lxefir fengið framrás,
stóistígar franxfarir hafa
orðið á öllum sviðum at-
vinnulífsins, og jafnframt
hefir rafmagnsþöi’fin vaxið,
svo að jafnan þegar nýju
nxarki hefir verið náð i þró-
unarsögu raforkumálanna,
vei'ður að setja nýtt mark,
og jafnvel með hinni nýju
Sogsvirkjun er ekki neinu
endanlegu marki náð —
þegar er fyrirsjáanlegt, að
þar þarf við að bæta. „Við
höfunx aldrei haft undan,“
sagði Steingrímur Jónsson
rafnxagnsstjóri við tíðinda-
mann Vísis nýlega, „og jafn-
vel þegar nýja stöðin er
komin, sem væntanlega
veiður eftir 1% ái', sjáum
við fram á, að bæta vei'ður
við stöðina.“
Á annað hundrað
spennistöðvar.
Hér er eigi rúm til að
gera grein fyrir þi’óuninni í
þessum nxálum undangeng-
in 30 ár, Sogsvirkjuninni,
varastöð Rafmagnsveitunn-
ar o. s. frv., þar til liafizt
var handa unx franxkvænxd-
ir við nýju Sogsvirkjunina,
en vert er að vekja atliygli
á því, að um leið og stöðvar
liafa vei'ið reistai', vélakost-
ur þeirra bættur og þar
fram eftir götunum, hefir
bæjai'kei'fið vei'ið aukið og
endurbætt. Árið 1921 voru
spennistöðvar aðeins 8, —-