Vísir - 08.01.1954, Page 5

Föstudaginn 8. janúar 1954
V 1 S 11»
111*
eg gjariia
Skrafað við Sírisfmann Guð-
mumfsson um forfíð og
framfið.
Lífsferill og listamannssaga Kristmanns Guðmundssonar or
ævintýri, sem að vísu hefur vakið eftirtekt og aðdáun víða um
heim, en rnun þó í æ ríkara mæli verða íslenzk eign, andlegur
Itjörgripur handa uppvaxandi kynslóðum iramtíðarinnar, sem
í dáðum feðranna drekka í sig kjark til nýrra stórræða.

Þetta ævintýri verður ekki
sagt að gagni í þessari grein,
heldur verður aðeins stiklað á
nokkrum staðreyndum, og eins
hefur skáldið sýnt þá velvild að
svara nokkrum spurningum,
sem eg lagði fyrir það í
byrjun desemþermánaðar, er ég
gisti að heimiíi þess, Garðshorni
í Hveragerði.
Kristmann Guðmundsson er
fæddur að Þverfelli í Lundar-
H.eykjadal árið 1901 hjá Birni
Sveinbjörnssyni, þeim góða
bónda, sem nú er orðinn eins
konar þjóðsagnahetja, meðal
annars fyrir tilstilli Jóns heit-
ins Magnússonar skálds, sem
orti um hann Ijóðaflokkinn
Björn á Reyðarfelli. En for-
eldrar Kristmanns eru þau Guð-
mundur Jónsson frá Helgastöð-
um og Sigríður Björnsdóttir.
Sjö ára gamall flutti Kr. G.
vestur á Snæfellsnes, að Fá-
skrúðarbakka í Miklaholts-
hreppi, og átti þar heima sex
sumur. Fór tæpra 13 ára á Hvít-
árbakkaskóla, þaðan austur á
“Firði að finna móður sína. •—■
Stundaði nú ýms störf um skeið,
þar á meðal sjóróðra og verzl-
unarstörf. Veturínn 1918:—19
flutti hann alfarinn til Reykja-
víkur og tók að fást við verzl-
unarstörf, þar á meðal hjá Lofti
Guðmundssyni ljósmyndara og
Jóni Laxdal tónskáldi.
Kristmann gekk með tæringli
um þessar mundir og sló nú
niður og varð að fara á Vífils-
staðahæli, þar sem hann dvaldi
einn vetur og fékk nokkurn
bata. Það var veturinn 1920—
1921.
„Eg er að halda
á hafið auða. . . .“
Hvað hét fyrsta bók þín, og
hvenær kom hún út?
Hún hét Rökkursöngvar (Ijóð
mæli og kom út á minn kostn-
að haustið 1922.
Líklega orðin nokkuð fágæt
núna? Mundirðu vilja lofa mér
að endurprenta hér eitt lítið
Ijóð úr henni?
Já, ég skal leyfa þér að birta
brot úr tveim kvæðum, sem ég
orti efir að ég hafði ákveðið að
hverfa af landi burt. Eg var
um það leytið jafnan hungrað-
ur og illa haldinn. Öll sund voru
mér lokuð hér heima, enginn
vildi. eða gat veitt skáldi að-
stoð. Og' ég sá fram á að hér
yrði ég annað hvort að slá af
kröfum mínum til lífs míns og
svíkja köllun mína, eða að verða
hungurmorða.
Ljóðabrotin eru svona:
Ég er að halda’á hafið auða,
Heyra vil ég bylgjur gnauða,
leika mér að lífi og dauða,
langar að sjá hvor sterkari er.
Gaman að heyra hvernig fer!
Upþ með seglið! Ekki rifa!
Ekkert skal af kjölnum bifa
duggunni, sein hinn djarfa ber.
Nú er það lagt að veði,
sem ég dýrast á til.
Eg ætla mér í sannleika
að vinna þetta spil.
Nú læt ég ekki hræða mig
lífsins norðanbyl.
Hvenær sigldirðu?
Eg fór til Noregs 1924. Þar
vil
eitii.
var mér furðulega vel tekið. All
ir sem ég hitti virtust jafnvel
óumboðið vilja gera mér allt
til góðs. Eg fór þar á ýmsa skóla,
fékk auk þess tímakennslu og
byrjaði strax að læra mállýzk-
urnar og ríkismálið og rita á
því síðarnefnda. Fyrsta bókin
!á norsku kom út haustið 1926.
| Það voru smásögur, sem ég
nefndi — að ráði forlagsins —
1 Islandsk kjærlighet. Bókin fókk
1 einróma lof í blöðunum að öðru
leyti en því, að einn ritdómari
úti á landi sagði að hann skíldi
ekki, hvers vegna verið væri að
flytja inn rithöfunda til Noregs,
' enda þótt góðir vamu.
Hafa sögurnar í þessari bók
verið þýddar á íslenzku?
Sumar þeirra þýddi ég og
gaf út í Hölli Þyrnirósu, t. d.
Samvizku hafsins. Svona er líf-
ið og Á krossgötum.
Allar bækurnar
uppseldar.
Næstu bækur á norsku?
Það voru skáldsögurnar Bruð-
arkyrtillinn, Ármánn og Vildís,
Morgunn lífsins og Sigmar.
(Tvær þær síðast töldu komu
út á íslenzku núna fyrir jólinj
sem 4. bindið í ritsafni mínu).
Síðar komu Ströndin blá, Helga
fell, Góugróður, Bjartar nætur,
Lampinn, Börn jarðar og Gyðj-
an og uxinn. Gyðjan og uxinn
kom út 1938 og' var síðasta
skáldsagan. sem óg frumskrif-
aði á norsku. Eg var þá í raun-
inni þegar fluttur heim og
byi’jaður að læra íslenzku.
llveriiig seldust bækur þínar
á nórsku?
Vel. Og gera það enn; að visu
eru þær yllar uppseldar í bili,
en ekki eru rierná þrjú ár síðan
Góúgróður (Den förste vaar)
kom þar út í nýrri útgáfu, í 20
þúsund eintökum, en einnig
hún er nú uppseld. Eg stend nú
í samningum um nýjar útgáfur.
Raunar eru allir vinir mínir í
forleggjarastétt á Norðurlönd-
um dánir núna, en samt virðist
síður en svo nokkur fyrirstaða
á því að bækur mínar séu gefrr-
ar þar út.
Norskur almenningur tók
með öðrum orðum bókum
Kristmanns Guðmundssonar
engu síður en ritdómararnir.
Undirritaður hefur lesið í ný-
útkominni bók eftir Vilhjálm
Finsen sendiherra ,,Alltaf á
heimleið“ ummæli, sem stað j
i'esta þetta rækilega. Þar,
stendur meðal annars:
„— — — Nafn þessa á-
gæta landa var á hvers
manns vörum í Noregi
---------Kristmann var tal- |
inn í hópi hinna allra beztu
' rithöfunda í Osló, þótt ís- |
lenzkur væri, og hann þótti
svo góður, að sumir Norð-
menn vildu jafnvel eigna sér
hann, af því hann skrifaði
á Norsku".
Hvenær settist þú að á Is-
Iandi?
Árið 1937 flutti ég heim, en
síðar dvaldi ég raunar um
tveggja ára skeið í Danmörku,
— flutti síðan að fullu og öllu j
heim í júlí 1938 og hef ekki fai - !
ið út fyrir landsteinana þaðan
í frá. j
á norsku.“
Garð irinn er
of lítill.
Settist þú þá strax að hérna
í Hveragerði?
Nei. Eg hafði reyndar fyrir
löngu ákveðið að búa eklri í
Reykjavík, samt tók ég nú íbuð
í panium á leigu og bjó þar um
eins árs skeið. Eg átti lítið býti
inni við Elliðaár, en bæði voru 1
þar ónóg húsakynni og svo reif
ástandið það út úr höndunum1
á mér; en mér er nauðsyn að
vera þar sem ég hef greiðan a’ð-
gang að náttúrunni. Þess vegr.a
flutti ég hingað til Hveragerðis,
þar sem ég gat fengið dálítinn
skika af gróðurmold kringum
húsið niitt. Hann er að vísu
orðinn mér of lítill, því ég nota
rnargar af tómstundum mínum
til að reyna að komast að hva'5
ísland getur fóstrað af trjá-,
runna- og blómategundum
þeim, sem lengstum hafa verið’
taldar tilheyra suðlægari breidd
argráðum.
Þáttaskil í
skáldskapnum.
Þú segir mér frá því siðar,
en fyrst langar mig til að heyra
fleira um ritstörf þín.
Fyrstu árin hér fór ég í það
að orðtaka gamlar íslenzkar
bókmenntir og reyna að til-
einka mér lif og hrynjandi ís-
lenzki’ar tungu. Eg átti ágætt
bókasafn af gömlum íslenzkum
bókum, sem ég las gaumgæfi-
lega og auðvitað lærði ég orða-
bók Sigfúsar Blöndals og Lexi-
con poeticum, því hjá slíku
kemst enginn rithöfundur, sem
nema vill tungu þjóðar sinnar.
Auk þessa þýddi ég allmargar
bækur, en það er einnig' góð æf-
ing. Að þéssu loknu tók ég upp
gamalt efni, sem legið hafði hjá
mér, og skrifaði skáldsöguna
Nátttröllið glottir. Með henni
var lokið þeim þætti í mínum
skáldskap, sem kalla mætti
sveitalífssögur, — ekki vegr.a
þess að ég telji sveitalífið ó-
merkara efni en hvað annað,
heldur er ástæðan sú, að iiugur
minn hefur í seinni tíð beir.zt
að öðrum viðfangsefnutr. Að
vísu á ég eina hálfkaraða sögu,
sem gérist í sveit, en hún fjali-
ar að mestu leyti um þá mánn-
tegund, sem nefnd var krafta-
skáld, og er reist.á sálfræðileg-
um grundvelli. Hvenær ég tek
henni síðasta takið, veit ég ekld.
en ég býst við að það dragist.
Hvaða nafn hefurðu hugsað
þér að gefa þessari sögu?
Eg hef nefnt hana „Skugga
nátttröllsins“, en ég er sem sagt
enn ekki korninn með hana á
lokastigið, svo að margt getur
breytzt.
Þú hyggst kannske halda
áfram að slirifa sögur í stil við
„Þokuna rauðu“ — með nýtízku
ívafi?
J Nei.. Þeim þætti er einnig lok-‘
ið. Ef ég skrifaði eitthvað slíkt
hér eftir, yrði það í leikrits-
formi.
j
! Merkileg nýung. Hefurðu
kannske nú þegar skrifað leik-
rit?
! Eg hef skrifað drög að mörg-
um leikritum, en aldrei geng'-
ið að fullu frá neinu þeirra.
Þetta eru stílæfingar, sem ekki
munu verða birtar. En þegai’
ég fæ tómi til, þá ætla ég að-
reyna, hvers mér verður auð-
ið í þeirri grein sltáldskapar.
Að hvaða verkum vinnur þú
nú sem stendur?
Eg tók að mér að skrifa bók
um heimsbókmenntir fyrir út-
gáíu Menningarsjóðs. Það verk
’er hvorki unnið t'il fjár né frægð.
ar, en. ég mun reyna að ley-sa
það sómasamlega af hendi, því
hér ef þörf slíkrar bókar, sem
gefur yfirlit yfir það, sem bezt
hefur yérið ritað á ljðnum tím;i.
og veitir nauðsynlegustu upp-
lýsingar um öndvegishöfunda
veraldar vorrar.
Hvað ætlastu síðan fyrir?
! Nokkrar skáldsögur vildi ég
gjarna ski’ifa enn. Efni á ég í
þær og viljann til að vinna, en
vandi að segja, hver afköstin
verða. Eins langar mig til uo
skrifa nokkur leikrit, eins og ég
g'at um áðan, en hef ekki hug-
mynd um, hvort ég ræð við það
form. Þá langar mig til að skrifa
eina bók dálítið skrítna, áður
en kvöldsett er. Þáð’er eins kon-
ar ævisaga, — en ekki er vert
að ræða um það nú.
1 Verða skáldsögur þær, scm
þú hyggst að skrifa, í nýju
formi, scm þú hefur ekki áður
notað?
Fátt er nýtt undir sólinni,
segir gamalt máltæki. Eg býst
i þó við, að þær verði ofurlítið
i frábrugðnar að formi til eldri
bókum xnínum.
j Þú ert furðu opinskár um
i verk þín, — reynir ekki að
sliapa neinn dularhjúp um frarn
tíðaráætlanir þínar?
Eg hef skörnm á allri tilgerð
og öðrum hundaltúnstum. Þær
eru 'fyrír trúða og þá, sem hafa
óhreint ínél í poka sínum.
Eins og. ég gat um hér að
framán, er aðeins lauslega stikl
að á fáeinum. ariðum í lífssögu
i ........ .... ; i ,
Ýmsar áðferð’ír má nota’ til að veíða ál,.m, a j á sem her sést. Maðurinn hefur feúgið úl til að
Liíia á glUdspkk, en. tennur álsins béyrjast afti r, svo að liami getur ckki losnað, ef honum er
kippt nógu snögt inn fyrir borðstokkinn.