Morgunblaðið - 08.09.1918, Síða 1

'Sunnud.
5. argangr
8.
sept. 1918
HORGUNBLASID
301.
tmnblaO
Ritstjómarsimi nr. 500
Ritstjórt: Viihjálmnr Finsen
ísafoldarprentsmið j a
Afgreiðslnsími nr. 500
Úr loftinu.
Paris 6. sept.
Hernaðarathafnir á vlgstöðvum
Frakka eru sem hér segir:
Frakkar hafa haldið áfram sókn
sinni í nótt milli Somme og Vesle;
hersveitir þeirra hafa haldið áfram
að fara yfir Somme í Epénencourt-
héraði og viðar lengra sunnar, alt að-
veginum frá Ham til Peronne.
Fyrir sunnan Ham hafa Frakkar
tekið Plessis Patte d’Oie, Berlarcouit
og farið fram hjá Cuivry, Caillonel
Orepigny, Abbécourt.
Fyrir norðan Ailette hafa þeir náð
grendinni við Sinceny og sléttunni
fyrir norðan Landricourt. Fyrir
sunnan Ailette hafa þeir komist að
Vauxaillon-grófinni.
Á Vesle-vígstöðvnnum hafa Banda-
rikjamenn fært herlinur siuar alt að
umhverfi VilIers-en-Prayeres í hlíð-
arnar norð-austan við Revillon og
hafa tekið Clennes.
Berlin 7. sept.
Rólegt á vígvöllunum i dag. Smá-
skærur fremst á stöðvum vorum.
París 7. sept.
Fyrir norðan Ailette hafa Frakkar
Ham og Chauny á valdi sínu. Fyrir
austan Canal-du-Nord hafa Frakkar
fært stöður sinar á linunni Jalonée
um Langhy Foreste, Villers-saint
Christophe, Ettouilly (fyrir austan
Ham), Brouchy, Villeselve, Ugny-le-
Gau, Viry-Norenil (fyrir norðaustan
Chauny). Síðan i gær hafa hersveitir
Frakka sótt fram meira en 10 kíló-
metra.
Fyrir norðan Ailette hafa Frakkar
tekið neðri skóginn við Coucy alt
að Petit Parises.
Þjóðverjar hafa skilið eftir í skóg-
inum alimiklar birgðir áhalda og her-
gagna.
Alþing.
í gærmorg»un kl. 10 var sam-
-aandslagafrumvarpið tekið til 3. um-
ræðu í neðri deild og samþykt þar
óbreytt og afgreitt til efri deildar.
Kl. 1 var það tekið til t. um-
ræðu i efri deild. Flutti Magnús
Torfason þar all-hvassyrta ræðu um
frumvarpið og íslenzku samninga-
nefndina, þótt eigi kæmist hann i
hálfkvisti við »Njörð« um orð-
bragðið. Hélt hann þvi fram, að
samningaqefndin hefði eigi altaf bor-
ið sig saman við fullveldisnefndir,
þingflokka og stjórn, eins og sagt
væri í áliti meiri hlutans og að nefnd-
in hefði að fytrabragði og i pukri
boðið Donum þegna-j ifméttið.
Næstur talaði Jóhannes Jóhannes-
son, sem var formaður itlenzku
nefndarmannanna og andmæhi ræðu
M. T. Rak hann aftur þær stað-
hæfiogar, að nefndin hefði eigi bor-
ið sig saman við fullveldisnefndir
og stjórn. Um málauppburð fyrir
þingflokkinn heföi hver fulltrúi átt
að tala við sinn flokk. Það væri al-
gerlega rangt, að íslendingar hefðu
boðið þegna-jafnréttið. Það hefði
þegar í öndverðu verið sett sem
ófrávikjanlegt skilyrði af Dana hálfu,
eins og sji mætti á skjölum nefnd-
anna.
Á fundinum var útbýtt nefndar-
áliti minni hluta fullveldisnefnda
(M. T.) og segir þar að niðurlagi:
Að lokum skal yfir því lýst, að
samningur þessir hefði mátt verða
mun betri í okkar garð, ef rétt og
sæmilega hefði verið á málinu hald-
ið af vorri hálfu, og að eg get ekki
greitt frumvarpinu atkvæði, nema
samþyktar verði breytingartillögur
þær, er eg ber fram og hér fylgja
á eftir:
1. Við 6. grein.
a. 1. málsgrein hljóði svo:
Danskir rikisborgarar heim-
ilisfastir á Islandi njóta að
öllu leyti sama réttar sem
íslenzkir rikisborgarar fæddir
þar, og gagnkvæmt.
b. 4. málsgr. falH uiður.
2. Við 16. grein.
Greinin falli niður. Greina-
talan breytist samkvæmt
þvi.
3. Við 18. gr. 2. málsgr.
í stað »8/*« á 2 stöðum
komi: */5.
Til vara: a/3.
4. Alls staðar i frv. þar sem orðin
»Danmörk« og »ísland« eru sett
hliðstæð, svo og »danskir«og »is-
lenzkir*, i öllum föllum, sé Islatid
0% Islenzkir nejnd á undan.
5. Við 20. gr. Greinin orðist svo:
Sambandslög þessi ganga í gildi
1. janúar 1920, eftir aðþau hafa
veriðsamþyktá sama háttog segir
f 18. gr.
6. Fyrirsögn frv. orðist svo:
Frumvarp til sambandslaga ís-
lands og Danmerkur.
Gallar frumvarpsins
frá dönsku sjónarmiði.
í danska blaðið »Nationaltidende«
ritar dr. L. V Birck langa grein um
sambandslagafrumvargið. Atið 1916
reit hann tvær greinar í sama b'að
um það, að Danir ættu að gefa ís-
landi sömu kjör eins og Kanada
sætir innan brezka ríkisins. Og enn
þá vakir fyrir honum jarlshugmyndin
sém hið eina rétta. Má því geta
nærr;, að hann er ekki hlyntur þessu
Dýja frumvarpi. . Þó leiðir hann að
mestu hjá sér að tala um hvernig
sambandi landanna ætti að vera
háttað, en tekur sér fyrir hendur að
sýna fram á það, hver atriði samn-
ingsius komi í bág við hagsmuni
Dana. Þar segir hann svo:
— Hin tvö riki, ísland og Dan-
möik, eru í sambandi um einn og
sama konung oq samninginn. Það
er nú svo einkennilegt, að samning-
urinn er uppsegjanlegur eftir árið
1940, en konungssambandið helzt
þrátt fyrir það þótt samningurinn
verði úr gildi feldur. En Danmörk
getur eigi þekst það, að vera aðeins
í konungssambandi við ísland. Skilj-
is't leiðir hinna tveggja rikja, verður
konungur að fylgja öðru hvoru.
í 2. grein eru Danir skuldbundn-
ir til þess að breyta ekki ríkiserfða-
lögunumnema samþykkiíslands komi
til. Með þessu er loku fyrir það
skotið, að hægt sé að breyta ríkis-
erfðalögunum, enda þótt vel geti
verið, að Statsraisonen krefjist þess,
að þeim sé breytt. Hið sama er
að segja um 3. gr., sem setur sam-
þykki íslands að skilyrði fyrir breyt-
ingum á núverandi ákvæðum um
trúarbrögð konungs, lögræði og með-
ferð konungsvalds þegar konungur
er sjúkur eða ólögráður*. Einnig
verður að fá samþykki íslands til
þess að konungur verði þjóðhöfðingi
í öðrum löndum.
Greinarnar 2. 3. og 4. skerða þvi
fullveldi Danmerkur.
Dönum mætti þykja vænt um 6.
grein, ef síðasta ákvæði hennar væri
slept, því að þar er svo mælt fyrir,
að h’íort iandið skuli í tolla og verzl-
unarlöggjöf láta vörur hins sæta
þeim mestu ívilnunum, sem öðrum
þjóðum eru veittar. En það er ekki
nóg. Sem stendur höfnm vér samn-
inga um hið sama við flest önnur
ríki. Þetta tryggir því eigi frekari
viðskifti milli landanna, eins og
æskilegt htfði verið. Úr þessu verð-
ur því að bæta með milliríkjasamn-
inqi.
Meðferð utarrikismála verður sam-
eiginleg. íslenzka stjórnin hefir rétt
*) Um þetta geta orðið skiftar
skoðanir.
til þess að senda konsúla og sendi-
herra þangað sem vér höfum enga
fyrir. En þetta þýðir það, að ís-
lendingar geta neytt oss til þess að
senda ræðismenn um alt, einmitt
um það leyti þegar það er á dag-
skrá að fækka ræðismönnum og gera
breytingar á sendiherrasveitum.
Það var yfirsjón að setja eigi ná-
kvæm fyrirmæli um það, hvenær ís-
lendingar mættu senda fulltrúa til
útlanda. Meðan utanrikisstjórn er
sameiginleg ættu þessir sendimenn
að vera háðir dönskum ræðismönn-
um, annars eigum vér það á hættu
að unnið sé gegn hagsmunum Dan-
merkur.
í 12. gr. eru talin ýms mál, sem
bæði riki eiga að koma sér saman
um, svo sem verzlun, tollmál, sigl-
ingar, póstmál og síma. Það hefði
átt að taka nákvæmari ákvarðanir
um þessi mál nú þegar, en ekki
geyma það sérstökum samningum.
Samkvæmt 17. gr. á að leggja á-
greining út af sambandslögunum
undir nefnd og geti hún eigi orðið
á eitt sátt á að biðja stjórnir Nord-
manna 0% Svía að velja oddamann.
Þette getur orðið til óheppilegrar
ihlutunar Norðmanna og Svia um
stjórnmál vor.
Uppsagnarréttur samningsins dreg-
ur úr gildi r8. greinar og að þvi
getur rekið að konungssambandið
verði e.tt eftir, en gegn því mælir
alt.
19. grein er að minu áliti jafn
óheppileg sem 17. gr. Danmörk
skuldbindur sig til þess að tilkynna
fnllveldi Islands erlendis og ævar-
andi hlutleysi þess. Annaðhvort er
þetta siðarnefnda þýðingarlaust, eða
þá að útlendum rikjum er gefinn
kostur á að blanda sér í mál vor, ef
þau kæra sig um það að setja ein-
hver skilyrði fyrir þvi, að taka til-
kynningunni öðru visi en hverri
þýðingarlausri yfirlýsingu. Annars
er eigi hægt að fullnægja 19. grein
fyr en eftir striðið.......
Hinir þrir flokkar sem hafa gert
samning þennan, verða einir að bera
ábyrgð á honum. Framtiðin mun
sýna hve mikil hún verður, því að
þýðing sambandslaganna stendur og
fellur með því, hvort þær eftirvænt-
ingar sem þar er gert ráð fyrir um
samvinnu og bræðraþel, eiga að ræt-
ast. En þar eigum vér eigi við neitt
að styðjast nema von.
Flatniog8gjald milli hafna
Bened. Sveinsson bar fram i neðri
deild tillöga þessa til þingsályktunar
um greiðslu á aukakostnaði af flutn-
ings^jald innlendrar vöru, sem stafar