Morgunblaðið - 29.07.1919, Page 1

f
GUNBLA
6. árgangur, 250. tðlublað
Þriðjudag 29 júlí 1919
Isafoldarprentsmiðja
GAMLA BIO
Synduga
konan.
Áhrifamikill og spetrnandi sjón-
leikur í 5 þáttum (World Film)
Aðalhlutv. leikur hin ágæta
rússneska leikkona
Olga Petrova
sem orðin er fiæg vestan 'aafs
yfrir hina ágætu leiklist.
Hæstiróttur.
færum mönnum verði ofraun að
gera 70—80 dóma á ári vel rir garði
Til samanburðar má geta þess, að
fyrir hæstarétt Danmerkur koma
mi árlega 300—400 mál, og fer alt
vel. Munnlegur málflutningur hef-
ir þarin höfuðkost, að málin drag'-
ast skemur, að verk dómstólsins er
eigi almenningi hulið, eins og þar
sem málflutningur er skriflegur.
Menn mega sjá, hvað fyrir dómin-
um gerist, í starfinu er líf, en með
skriflegum málflutningi er það
kalt og dautt.
Breytingartillögur nefndarinnar
eru margar að eins orðabreytingar
eða til þess að kveða skýrar á.“
Efnisbreytingar gerir nefndin þó
nokkrar og birtum vér hér eigin
orð nefndarinnar um hinar helztu
leirra:
Álit
samvinnunefndar allsherjar-
nefnda.
Bamvinnunefnd allpherjanefnda
beggja deilda hefir í einu liljóði
samþykt að leggja það til, að Al-
þingi samþykti frumvarp stjórnar-
innar til laga um hæstarétt. Telur
nefndin einsætt, að flytja verði svo
fljótt sem unt er æðsta dómstól í
íslenzkum málum inn í landið. Það
er hugsunarrétt afleiðing af full-
veldi landsins, er það hefir nú feng-
jð fulla viðurkenningu sambands-
þjóðar' vorrar á, sbr. 1. 10. og 17.
gr. dansk-ísl. sambandslaga 30. nóv.
1918. Nefndin fellst á æstæður þær,
sein greindar eru í athugasemdum
viö frumvarpið, og þykir því eig'i
Uauðsyu á vera að f jölyrða um frv.
alment. Þess vill nefndin þó geta
sérstaklega, að hún telur öldungis
sjálfsagt, að málflutningur verði
munnlegur fyrir hæstarétti með
þeim hætti, sem stjórnin leggur
fyrir í frumvarpinu, eins og hvar-
vetna er fyrir æðstu dómstólum.
Nefndin fær eigi séð að neinir sér-
stakir örðugleikar séu hér á því að
koma hér á munnlegum málflutn
ingi framar en annarstaðar. Ágrip
dómsgerða geta dómendur kynt
sér áður en málið er þingfest (37.
g-r. frv.), frestur er veittur dóm-
endum og málflytjendum til þess
að temja sér og venja sig við munn-
legan málaflutniag 52. og 53. gr.).
Og loks gerir nefndin ekki ráð fyrir
því, að aðrir skipi sæti í dóminum
en menn með skýrri dómgreind,
er bæði hafi þekkingu í bezta lagi
og reynslu. Verður það væntanlega
venja hér, sem tíðkast víða, ef eigi
víðast, annarsstaðar, að stjójtnin,
leiti til þess manns," er hæfastur
þykir, til að taka sæti í dóminum, ur “ 1
til þess að hann þreyti raun þá, er
í 6. gr. 4. tölul. segir, þegar sæti
losnar þar. Dómar undirrétta verða
birtir í dómasafni liæstaréttar, og'
verður það mikil livöt undirdómur
til þess að vanda þá sem bezt.
hfffistaréttardómurum verður alls
eigr ofvaxið að gera nægar for
sendur að dómum sínum, þar sem
þeir telja forsendur undirdómara
raiigar eða amimörkum bunduar
Eyrir hæstarétt munu koma 70-
80 mál á ári, miðað við málaf jölda
landsyfirtfómsius. Mörg þessara
mála eru mjög einföld. Mest af
vinuu yfirdómara nú fer í það að
LHa að því, er máli skiftir, í hin-
llta mörg'u og löngu sóknarskjölum
varnarskjölum málflytjenda
fyrjr undirdómi og- yfirdómi
,e tíl losna hæstaréttardómendur
Vlð’ -^ómgerða-ágripin hafa það að
to0yma> sem máli skiftir úr undir-
"ettar«kjolUm
máls hvers, og fyr:
hæsti ‘
nr
arétti koma 2 ræður hvors mál
öytjuudu. Nefudlu fœr
fær eigi séð, að
al
er nýkomið
i verzL cJlugusiu Svenásen,
Launin,
Launa-ákvæðið hugsar nefndin
ser, að sett verði í launafrumvarp
stjórnarinnar, sem nú liggur fyrir
ringinu, og mun nefndin gera ráð-
stafanir til þess, að svo verði gert.
Hæstaréttarritari.
Hæstaréttarritari verður manna
kunnugastur störfum dómsins. Því
stingur nefndin upp á því, að liann
geti orðið hæstaréttardómari (sbr.
brtt. a) og' að hann þurfi því að
hafa lagapróf með 1. einkunn. Á-
kvæði um laun hans er fellt burt
af sömu ástæðu sem 2. brtt. segir.
Áfrýjunarupphæð í einkamálum.
Nú er áfrýjunarupphæð einka-
mála 4 kr. til yfirdóms. Nefndinni
virðist 100 kr. of hátt, og hefir kom-
ið sér saman um 25 kr. Kostnaður
sá, sem málskot hefir í för með sér
(sbr. 19., 37. og 48. gr.) er nægar
skorður við því, að menn fari al
ment að áfrýja vættkisverðum mál-
um. Mál geta, þótt upphæð sé lág
verið injög þýðingarmikil lögfræði-
leg' stefuumál, og er það þá hart að
knýja menn til þess að kaupa áfrýj
unarleyíi. Sumir telja réttast að
setja engar kröfur um áfrýjunar-
upphæð, og hefir uppástunga sú, er
í þessari brtt. greinir, orðið að sam-
komulagi.
Dómgjöld.
Dómgjöldin eru fimmfölduð frá
því, sem nú er í héraði, og telur
nefndin það hæfilegt.
Skriflegur og munnlegur málflutn-
ingur.
Frestur er lengdur um 1 ár, eða
3, til þess að munnlegum
málaflutnirigi verði komið á alve«
samkvæmt 38. gr. frv. Það hefir
og orðið samkomulag um, að dóm-
urinn ákveði, í samráði við mál-
flytjendur, skriflega málsmeðferð.
En þar scm sjálfsagt er, að munn-
legum málflutningi verði sem fyrst
komið á og undanþága 53. gr. eigi
notuð, nema veruleg þörf sé á, er
heimildin einskorðuð við ákveðinn
hluta málanna árlega. Yrði eftir
því nál. 25 mál fyrsta árið, er flytja
mætti skriflega eftir greinninni
18—20 annað árið og 14—16 þriðja
árið, miðað við málafjölda árlega í
yfirdómi síðari árin. Málaflutn-
ingsmömiunum «er nauðsyn á að
temja sér munnlegan málflutning
ef þeir vilja neyta ákvæðis 52. gr.
því verður hann þegar að verða
aðalreglan.
Breytingartillagan, er að þessu
lýtur, hljóðar svo:
Fyrstu 3 starfsár sín er liæsta-
rétti heimilt að ákveða, í samráði
við málflytjendur, skriflega tneð-
ferð mála fram yfir það, er í 38. gr.
segir, þó þannig, að fyrsta árið
verði eigi meira en þriðjungur, ann-
að árið eigi mera en f jórðungur og
>rðja árið eigi meira en fimtungur
mála fluttur skriflega.
Málskot til hæstaréttar.
Rétt virðist að láta eldri frestinn
halda sér um dóma yfirréttar, sem
1. málsgr. tekur eigi til, en að setja
>ó þær skorður, að meira en 18
mánuðir megi ekki líða frá dóms-
uppsögn. Hæstiréttur getur eftir
ákvæðinu fengið yfirdómsmál, er
dæmd hafa verið síðustu 18 mánuð-
áður en áfrýjunarstefna til
ma
Þegar
hæstaréttar er út tekin.
menn vita, að hæstarétt á að stofna
hér, má búast við, að þeir dragi mál-
skot frá yfirdómi til hæstaréttar
Dana í þeirri von, að þeir geti kom-
ið málum sínum til hæstaréttar hér,
og því virðist rétt að heimila þeim
lengri frest en alment til áfrýjunar
samkvæmt 26. gr.
Jóhannes Jóhannesson hefir fram-
kernur fyrst til meðferðar, en Ein-
sögu í efri deild, þar sem málið
ax Arnórsson í íieðri dcild.
málafundum úti um land hefir lát-
ið til sín heyra. Og krafa þessi sýn-
ist öldungis réttmæt, þar sem sams-
konar heimildarlög hafa áður verið
sett, t. d. í lögUm um vatnsveiting-
ar, lögum um girðingar og lögum
um kornforðabúr o. s. frv.“
Alþingi.
Ný þmgmannafrumvöip.
Samþyktir um akfæra sýslu- og
hreppavegi.
Þórarinn Jónsson og Magnús
Guðmuudsson bera frarn frumvarp
um að sýslunefndum sé heimilt að
gera samþyktir, fyrir stærri eða
minni svæði imian sýsluimar, um
akfæra sýslu- og hreppsveg'i, í
sama hátt og aðrar héraðssam
þyktir.
í samþykt skulu ávalt vera á-
kvæði um stjórn vegamála á sam-
þyktarsvæðinu, vegagjöld, og eru
þau ekki bundin við hámark vega-
laganna, og framlög frá einstökum
mönnum, sem heimilt er að áskilja
eftir jarðardýrleika á samþyktar-
svæðinu eða lausafjáreign hvoru-
tveggja, eftir því sem hentast þykir
Greinargerðin er á þessa leið:
„Þar sem mikill áhugi er víða að
vakna fyrir því að bæta samgöngur
í stórum stíl innan sveita víðsvegar
um land, , og á hina hliðina svo
brýn þörf á því, að enga bið þolir
enda ekki fyrirsjáanlegt, að í ná
inni framtíð geti ríkissjóður, nema
þá mjög takmarkað, lagt fé fram
til þeirra verka, þá er í ýmsum
sveitum, af írjálsum framlögum
einstaklinga, byrjað á dýrum vega-
gerðum. En þar sem í þessum fram
kvæmdum, eins og öðrum, geta alt
af verið menn, sem vilja hliðra sér
hjá að bera sína skyldubyrði í þessu
efni, þá virðist vera réttmætt að
setja heimildarlög, sem tryggja
það, að slík nauðsynjaverk verði
ekki óunnin.
Frumvarpið er því fram komið af
þessari, þörf, sem á ýmsum þing-
Sala á landi undir nýbýli.
Þórarinn Jónsson flytur frv. um,
að stjórnarráði íslands veitist heim-
ild til þess að selja af landi jarðar-
innar Auðkúlu í Húnavatnssýslu til
nýbýlisræktunar það land, sem
liggur fyrir smman beina líuu úr
norðvesturhorni Litladalslands í
norðausturhorn Holtslands.
Land þetta skal selt með þv| skil-
yrði, að kaupandi á næstu 5 árum
hafi húsað þar bæ og bygt nauð-
synleg' peningshús, girt og þurkað
og tekið til ræktunar að minsta
kosti 10 dagssláttur lands.
Fullnægi kanipaiidi ekki þessum
skilyrðum, hefir hann fyrirgert
rétti sínum til landsins og mann-
virkja þeirra, er hann hefir þar
gert. • •
Um mat á landi þessu og greiðslu
kaupverðs fer eftir ákvæðum laga
nr. 50,16. nóv. 1907 um sölu kirkju-
jarða.
Greinargerðin er á þessa leið:
„Á síðari árum er eítirspurn eftir
býlum í landinu orðin mjög mikil,
endá talsvert um það rætt og ritað
að gefa mönnum kost á landi til ný-
lýlisræktunar. Þessi fyrirspurn
keyrir nú svo fram úr hófi, að télja
má, að það, sem nú er boðið í jarð-
eignir landsins, hvort lieldur til
kaups eða ábúðar, sé langt yfir
sannvirði, og sýnir það átakanlega
ábýlaekluna.
Það sýnist því ekki óréttmætt,
að álitlegir umsækjendur, eins og
hér á sér stað, fái land keypt til
þess að reisa á nýbýli, þar sem svo
hagar til, að bújörð sú, sem landið
er tekið af, krenkist ekki að veru-
legum mun við það.‘ ‘
komið svo látalidi álit frá f járhags-
nefnd neðri deildar:
„Frv. þetta er að mestu endur-
tekning á fyrirmælum, sem nú gilda
sbr. lög nr. 12, 9. júlí 1909, og lög
nr. 80, 14. nóv. 1917, og virðist frv.
aðallega fram komið til að bæta
launakjör bankastjóra, bókara og
féhirðis. Er nefndin á einu máli um
að það sé sjálfsagt, og getur meiri
hluti hennar fallist á ákvæði frv.
um launin, en 2 nefnSarmenn hafa
áskilið sér rétt til sérstöðu í þessu
atriði og munu undirrita með fyr-
irvara.
Eftir 4. gr. frv. er baukastjórn-
inni heimilað að skipa sérstakan fé-
hirðir við sparisjóðsdeild, en banka-
stjórinn liefir tjáð nefndinni,að hún
óski að fá breytingu á þessu á þann
veg, að annai' féhirðirinn annist
innborganir, en hinn útborganir, og
virðist nefndinni rétt að taka þá
ósk til greina. Það er nýmæli í gr
þessari, að bankastjórn megi veita
einum af starfsmönnum bankans
umboð til að undirrita skuldbind-
ingar í fjarveru tveggja banka-
stjóra, og sér nefndin eig'i ástæðu
til þess að leggjast á móti því.
NYJA BIO
Freistingin.
Stórkostlega áhrifamikill sjón-
leikur í 4 þáttum.
Francesca Bertini
hin fræga og fagra leikkona
leikur aðalhlutverkið.
6000 krónur hver og auk þess 5%'
af ársarði bankans, þó aldrei af
meiri ársarði en 300 þús. kr., sem
skiftist jafnt milli þeirra.
Bókari og féhirðir hafa að laun-
um 5000 krónur livor og féhirðir
auk þess 100(3 kr. í mistalningarfé.
Auk þess njóta framangreindir
Nefndin hefir eigi getað íallist a I stafsmenn bankans dýrtíðaruppbót-
8. gr. frv., um stofnun eftirlauna-
sjóðs fyrir starfsmenn bankans.
Fyrst og fremst þykir ósamræmi i
að stofna eftirlaunasjóð lianda
starfsmönnum bankans um leið og
ætlast er til, að eftirlaun starfs-
manna ríkisins yfirleitt hverfi. Og
öðru lagi sýnist mikið misrétti í
pví, að bankinn leggi fram 200000
kr. til þessa sjóðs, en ríkissjóður að
Forkaupsréttur sveitafélaga:
Guðjón Guðjónsson er flytjandi
frumvarps um breyting á lögum
um foi'kaupsrétt leiguliða. Felst
efni frumvarpsins í greinargerð-
inni, en hxín er á þessa leið:
„I lögum um forkaupsrétt leigu-
liða frá 20. okt. 1915 vantar alveg
ákvæði uin forkaupsrétt hreppsfé-
laga á jörðum eða jarðanytjum
þegar svo stendur á, að jörðin eða
jarðarnytjarnar eru í sjálfsábúð,
þegar salan fer fram. Þetta virðist
helzt vera fyrir vangá lögg'jafans
en að meiningin liafi þó verið, að í
öllum þeim tilfellum, sem ábúandi
hefir ekki forgangsrétt að kaupun
um, þá hafi hreppsfélagið hann
cnda haía lögin verið skilin svo
af sumum, og' víst má telja, að öll
hreppsfélög óska þess, að svo sé
og úr því má bætu með þesari litlu
viðbót, sem hér er farið fram á.
Nefndarálit.
Breyting á landsbankalögUnum.
Um frumvarp stjórnarinnar um
bíeyting á landsbankalögunum er
ar eftir sömu hlutföllum og starfs-
menii ríkissjóðs.
Þingftmdir í gær,
Efri deild:
Frumvarp til laga um breytingu
á bifreiðalögunum var á dagskrá.
Hafði komið fram breytingartillaga
við frv. frá Halldóri Steinssyni,
eins 50000 kr. til lífeyrissjóðs fyrir þess efnis,að aldurslágmark bifreið-
alla þá, er launa njóta samkvæmt I arstjóra skyldi vera 20 ár, og var
almennum launalögum. í þriðja lagi I hún samþykt. Ennfremur var sam-
virðist það fara í bága við þá stefnu þykt breytingartillaga um, að
sem nú er uppi í landinu, að starfs-1 stjórninni sé heimilt að veita und-
menn bankans leggi ekkí neitt í anþágu frá aldurstakmarkinu alt
sjóðrim. Nefndin vill því gerbreyta I niður í 18 ár. Frv. var vísað til 3
xessari grein, sbr. brtt. hér á eftir, I umr. með þessum breytingum.
og' verður þetta ítarlega skýrt í I Frv. um breytingu á tollögimum
framsögu. I var vísað til 3. umr. með þeim
Það virðist réttast, að lög þessi I breytingum að tollur á portvíni,
gangi í gildi 1. jan. næstkomandi, I sherry og malaga er ákveðin 2 kr.
en þess skal getið, að ef aðrir starfs-1 af lítra og' 4 kr. tollur er lagður á
menn ríkisins fá uppbót á laun sín I hvern liter af' suðuspritti. Urðu
fyrir yfirstandandi ár, virðist sjálf I talsverðar umræður um málið. Töl-
sagt, að hið sama verði um banka-1 uðu m. a. Magnús Torfason, Magn-
stjórana, bókara og féhirði. I ús Kristjánsson og Halldór títeins-,
í 4. gr. er gert ráð fyrir afnámi I S(>u
laga, sem þegar eru úr gildi fallin, I Hrossasölufrumvarpið fór til 2.
og' vill nefndin láta leiðrétta þetta“ umræðu og landbúnaðarnefndar.
Breytingartiliaga nefndarinnar I Tillaga til þingsályktunar um
við ákvæðið um eftirlaunasjóðinn I rannsókn símaleiða í Raugárvalla-
hljóðar svo: Isýslu á að ganga í gegn um tvær
„Stofna skal styrktarsjóð handa umræður’ en ein umræða akveður
starfsmönnum bankans, ekkjum um Þmgsál.tmögu um útibú frá
þeirra og ómegð; og skal bankinn |Landsbankanum 5 Stykkishólmi.
leggja fram til stofnunar hans
25000 kr. í eitt skifti fyrir öll. All-
ir, sem fá fasta atvinnu í bankan-
um eftir að lög þessi öðlast gildi,
skulu skyldir til að greiða í sjóð-
inn 3% af árslaunum sínuin, enda
öðlast þeir þá rétt til styrks úr hon-
um eftir þeim reg'lum sem þar um
gilda. Sama rétt öðlast þeir, sem
eru starfsmenu bankans, er lögin
öðlast gildi, ef þeir greiða gjald
þetta frá þeim tíma.
Ráðherra sá, er bankamál ber
Neðri deild:
Um bifreiðaskattimi urðu langar
umræður og fór svo að lokum að
hann var samþyktur og sendur til
efri deildar með 13 .atkv. gegn 10.
Lagði honum enginn liðsyrði nema
Magnús Guðmundsson. Björn Krist-
jánsson benti á ósamræmið, sem í
því væri að leggja skatt á bifreiðar
samtímis því að ríkissjóður verði
stórfé til strandferða. Fjármálaráð-
herra fanst skatturinn of hár og
Bjarui Jónsson benti á að hann
undir, ákveður með reglugerð, I kællli aöallega niður á Reykvíking
fengnum tillögum bankastjórnar, Lm Jörundftr átti bl,tilögu um
um fyrirkomulag sjóðsins, skilyrði | lliðurfærslu á skattinum um 100 kr.
fyrir styrkveitingu úr honum og'
annað er þar að lítur.
Þessi grein tekur ekki til banka-
st jóranna.‘ ‘
Launaákvæði frumvarpsins, sem
nefndin fellst á óbreytt, eru svo
hljóðandi:
• „Bankastjórar hafa x árslaun
og var hún samþykt með 14 :7.
Breytingartillög'ur Björns Krist-
jánssonar um cftirgjöf á helmingi
skatts þegar í hlut ættu bifreiðar
er hefðu áætlunarferðir og ákvæði
um að skatturinn skyldi ganga til
vegabóta voru feldar.
Pramhald á 4. aiðo.