Morgunblaðið - 09.08.1919, Blaðsíða 2

‘2
MORGUNBLAÐIÐ
>t*~, ■XV. t xfA- xt* Afx. xl* >£* ,*t*
MORGUNBLAÐIÐ
Ritstjóri: Vilh. Finsen.
Ritstjórn og afgreiSsla í Lækjargötu 2.
Sími 500. — Prentsmiðjusími 48.
Kemur út alla daga vikunnar, að
mánudögum undanteknum.
Ritstjórnarskrifstofan opin:
Virka daga kl. 10—-12.
Helgidaga kl. 1—3.
Afgreiðslan opin:
Virka daga kl. 8—5.
Helgidaga kl. 8—12.
Auglýsingum sé skilað annaðkvort
á afgreiðsluna eða í ísafoldarprent-
smiðju fyrir kl. 5 daginn fyrir útkomu
þess blaðs, sem þær eiga að birtast í.
Auglýsingar, sem koma fyrir kl. 12, fá
að öllum jafnaði betri stað í blaðinu
(á lesmálssíðum) en þær sem síðar
koma.
Auglýsingaverð: Á fremstu síðu kr.
1.60 hver cm. dálksbreiddar; á öðrum
síðum kr. 0.80cm.
Verð blaðsins er 1 kr. á mánuði.
m1*.' * *jrJx’ ’iPJx* Trfx* XÍX xix' 'xíx' xJx' 'xjx 'xjx
Ávarp
til Alþingis.
Vér undirritaðir vorum kosnir í
nefnd á almennum kennarafundi
30. júní s' 1., sem haldinn var hér í
Reykjavík. Áttum vér meðal ann
ars að leita samtaka kennarastétt-
arinnar og eiga tal við þá, sem
fjölluðu um mál vor á alþingi.
Nú er þjóð vor á hröðu framfara-
skeiði á mörgum sviðum. Atvinnu-
vegum fleygir fram, samgöngur
batna óðum, verzlun er komin í
höndur landsmanna sjálfra og þjóð-
in er orðin stjórnfrjáls.
En hvað líður uppeldismáluuum?
Þau sitja í sama horfi eða færast
aftur á bak. En samtímis verða
stórfeldari framfarir í þeim, meðal
annara mentaþjóða, en nokkurri
sinni fyr. Ýmsar orsakir valda,
stríðið og fleira hafa opnað augu
manna á ]>ví, að uppeldismáliq eru
undirstaða allra annara mála, að á
þeim byggjast hverskonar þjóðþrif
öllu öðru fremur. Bætt uppeldi er
eina ráðið, sem dugir, til þess að
lækna þjóðfélags meinsemdirnar.
Vér treystum því fyllilega að hið
fyrsta Alþingi, sem háð er í lýð-
frjálsu landi, síðan 1264, hafi víð-
sýni til að sjá þetta og bcri gæfu
til að beina uppeldismálum vorum
inn á farsæla braut.
Hér sem annarsstaðar liggja fjár-
málin á bak við allar framkvæmdir.
Ef kensla er launuð ver en alt ann-
að starf, á sama tíma, og ótal nýj-
ar ieiðir opnast, sem áður þektust
ekki, þá er augljóst, hvert stefnir.
Kenuarastéttin verður skipuð úr-
kastsmönnúm. Eða sjá menn ekki
það tákn tíinanna, að fjöldi dug-
andi kennara eru nú að liverfa frá
starfi sínu? Er það ekki að undra,
þar sem ábyrgarstörf þeirra, sem
hafa kostnað mikinn tii undirbún-
ings er lægra launað en stritvinna,
sem hver maður getur unnið undir-
búningslaust.
Fjórtán ára unglingurinn, sem
útskrifast úr barnaskólanum fær
stundum átta til tíu krónur á dag,
en kennarinn hans, sem vinnur að
uppeldi, fær þrjár til fimm kr. um
daginn. Allir, sem opin hafa augun,
sjá hve kennarastéttinni er misboð-
ið; hún á að vera og getur verið
þarfasta stétt landsins, ef rétt er
á haldið.
Landsstjórnin sá að eitthvað varð
að gera fyrir kenslumálin. Lagði
hún frumvarp fyrir síðasta þing,
til þess að bæta nokkuð úr núver-
andi ásigkomulagi. Það frumvarp
var felt. Nú hefir ríkisráðið lagt
það fyrir Alþingi að nýju, með
Jitluui breytingum. Er það spor í
Aumastir allra.
Meðan barist er, fer hátt yfir löndin liróður þeirra sem vinna sér frægð. Enn er sú tíð að sigurljóma bregður á hverja þá frásögn þar sem skýrt er frá að þúsundir
manna hafi hnigið í valinn. En það eru eigi þeir sem falla, er sigurhrósið fá, heldur hinir er eftir lifa — herforingjarnir, er tefla mönnum sínum f'ram cins og peðum á
gkákborði. — Að verja föðurland sitt er heilög skylda og fórna blóði sínu fyrir hana er dýrmætt. Og fyrst eru herforingjunum — sálinni í hernaðinum — reist minnismerki;
]>ví næst þeim er falla og láta líf sitt fyrir ættjörðina. En hinna, sem verða örkumlamenn er að litlu minst. Og þó hafa þeir fórnað mciru en allir aðrir. Þeir hafa fornað lífi
,sínu _ eftir örlagastundina eiga þeir enga vísa von neina örbirgð og sultarlíf. Að vísu hafa þjóðirnar hver í sínu lagi reynt að hlynna að þessum óhamingjubörnum. Því
að yfir þeim hvílir eigi neinn frægðarljómi. Þeir koma heiin — bjagaðir, skakkir,. fótarvana, handarvana og kannske vcrra. Og enginn vill líta við þeim. Það eru sigurhetj-
urnar er stjórnað hafa peðunum langt frá hættunni, er heiðurinn fá Þeir hafa litlu fórnað, nema hyggjuviti sínu. Þeir sem falla hafa fórnað blóði sínu. En örkumlamenn-
imir, sem enginn yill sjá og öllum eru til byrði — þeir hafa engu fórnað nema lífinu. Þeir lifa hér eftir eins og afturgöngur í þessum heimi. Þeir eru aumastir allra.
rétta átt, þótt mjög ófullnægjandi
sé.
Án kennarastéttar getur þessi
þjóð ekki verið frekar en aðrar
þjóðir. Sumir benda á að heimilin
eigi að taka við starfi hennar, en
það eru skáldórar einir. Meiri hluti
heimila er að engu leyti fær um
það, hvorki í kaupstöðum eða til
sveita. Veldur því tvent, fólksfæð
og' fávísi. Á hinu tjáir ekki að
byggja, þótt nokkur heiinili bæði
í sveituin og kaupstöðuin séu upp-
eldisstarfinu mjög vel vaxin. En
sjálfsagt er að nota krafta þeirra
sem frekást verður.
Ekki er það minni fjarstæða að
ætla prestunum uppeldi æskuiýðs-
ins, þar sem þeir eru of hlaðnir bús-
áhyggjum, opinberum héraðsstörf-
um og embættisönnum enda hafa
þeir enga sérmcntun í uppeldis-
fræðum.
Nú hafa kennarar þegar bundist
samtökum um að láta til skarar
skríða. Er þeirn f'ull alvara, mörg-
utn hverjum, að hverfa frá stari'i
sínu, ef Alþingi vill ekki viður-
kenna starf þeirra.
Vér nefndarmenn liöfum tekið á
móti yfirlýsingum frá þeim er nú
skal greina: Kennar.'.félagi barna-
skóla Reyl’.javíkur, Kennarafélagi
fsafjarðar, Kennarafélagi Akureyr-
ar, Kennarafélagi , iSeyðisfjarðar,
Kennarafélagillafnai'fjarðar og frá
kennurum í flestum sýslum lands-
ins, og cru þau til sýnis hjá oss.
Vouum vér nefndarmenn að hæst-
virt Alþing sjái livílík nauðsyn cr
að hlynna að kennarastétt þessá
lands. Og háttvirtri launamála-
nefnd treystum vér til að styðja að
því að Alþingi veiti kennafastétt
landsins alls ekki minní launabæf
ur en frumvarp ríkisráðsins fer
fram á.
Reykjavík, 6. ágúst 191 .
Björa H. Jónsson. Hallgr. Jónsson.
Steingr. Arason.
Dýrtiðin.
Skýrsla Hagtíðindanna.
í eftirfarandi yfirliti hefir öllum
vörum, sem skýrslau tilgreinir ver-
ið skift í flokka og sýnt hve mikil | þegar þær fengust síðast.
verðhækkunin hefir verið í hverj-
pm flokki að meðaltali alls síðan ó-
friðurirm byrjaði, ennfremur síðan
í fyrrasumar og loks á síðasta árs-
fjórðungi. Þær vörur, sem ekki
koma fyrir í skýrslunum í júlí þ. á.,
cru taldar ineð sama verði eins og
Vprðliækkun í jólí .1919
síðan í
jrtir 1914 júlí 1918 apr. 1919
Brauð (3 teg) • -f- 5% 0%o
Kornvörur (11 teg.) .... 279— i_ -4- 2—
Kálmeti og ávextir (9 teg.) .... 6— 6—
Sykur (5 teg.) 148— 5— 14-
Kaffi, te, súkkulaði og kakó (6 teg.) .. 113— 2— 1—
Feiti, mjólk, ostur og egg (8 teg.) .... 283— 14— -4-10—
Kjöt (9 teg.) 29— 13—
Fiskur (5 teg.) 106— -t- 5— -4-21—
Salt (1 teg.) .... 294— 110— -4- 4—
Sódi og sápa (4 teg.) .... 429— 41— -4-18—
Steinolía (1 teg.) 0— 2—
Steinkol (1 teg.) .... 596— —r- 40— 0—
Svo sem yfirlitið sýnir hefir á síð- matvörurnar eru teknar sér, hafa
asta ársfjórðúngi orðið töluverð þær allar(57 teg.) að meðaltali
verðhækkun á sykri og kjöti, cn hækkað í verði um 212% síðan í
flestir aðrir vöruflokkar hafa stríðshyfjun og um 8% síðan í
lækkað í verði, sumir jafnvel að fyrra suinar, en lækkað í verði um
miklum mun. Niðurstaðan verður
því nokkur lækkun í heild sinni.
Frá 1. maí var hætt við alla seðla-
úthlutun á kornvörum, en lands-
verzlunin het'ir samt áfram einka-
sölu á þeiin fyrst um sinn og enn
fremur einkasölu á kolum, en frá
1. maí liættir ciukasala landsverzl-
■unarinnar á sykri.
Ef verðið á öllum' þeim vörum,
sem yfirlitið tilgreinir, er talið 100
í júlímánuði 1914 eða rétt áður en
ptríðið byrjaði, þá hefir það að
meðaltali vcrið 309 í júlí 1918, 341
í apríl 1919 og 333 í júlí 1919.
Hafa því vörur þessar hækkað í
verði að meðaltali um 233% síðau
stríðið byrjaði og um 8% síðan í
fyrra sumar, en lækkað í verði um
8% á síðastliðnum ársfjórðungi.
Vörur þær, sem hér eru taldar
eru flestar matvörur (57 teg. af
63), en auk þeirra eru teknar með
sódi og sápa, steinolía og kol. Er
verðhækkunin á þessum vörum
Uieiri heldur en á matvörunuui. Ef
1% á síðastliðnum ársfjórðungi.
Hér við er þá athugandi, að sumar
af matvörum þeim, sem hér eru
taldar, hafa verið ófáanlegar og
eru þær taldar með sama verði og
þær fengust síðast. í júlí þ. á. hefir
svo verið uin 5 af 57 matvöruteg-
undum. Ef þessum 5 tegundum cr
slept, cii að eins teknar þær 52,
sem fáanlegar voru, ])á hafa þær að
meðaltali hækkað í vcrði um 216%
síðau í stríðsbyrjun og um 10% síð-
an í fyrrasumar, en lækkað í verði
um 1% á síðastliðnuim ársfjórð1-
ungi.
Þess her að gæta, að tölur þær,
sem hér hafa verið greindar, sýna
ekki beinlínis og út af fyrir sig,
hve miklu dýrara sé orðið að lifa
hér í Reykjavík heldur en var f’yrir
stríðið. Ef menn vilja fá vitneskju
um það verður að taka með fleiri
útgjaldaliði heldur en finnast í
þessari skýrslu, svo sem einkum
útgjöld til húsnæðis og fatnaðar.
Aftur á móti sýnir skýrslau verð-
hækkun þá, sem orðið hefir á mat-
vörum, eldsneyti og Ijósmeti. Hér
hefir þó að eins verið sýnd verð-
hækkunin á hverri vöruteg. fyrir
sig og meða-l verðhækkunin, þegar
öllum vörnm er gert jafn hátt und-
ir höf’ði, en ef menn vilja vita, hve
útgjöld maiina hafa vaxið vegna
verðhækkunarinnar verður að taka
tillit til þess, hve mikið er hrúkað
af hverri tegund.
Á reikningum Holdsveikraspít.
í Laugarnesi sést, hve mikið fé hef-
ir gengið þar til matvörukaupa ár-
lega, cn auk þess er þar tilfærð
fæðisdagatala þ. e. hve margra
marina dagsfæði hafi verið veitt á
spítalanum um árið. Af þessu má
sjá, hve mikið dagsfæðið kostar að
meðaltali um árið, þ. e. a- s. efni í
matinn, en ekki maturinn tilreidd-
ur. 1913—18 lítur þetta þannig út:
Viðurværi Fæðisdagar Fœði á dag
1913 .. kr. 15783.72 25990 60., aur.
1914 .. — 15745.69 26066 60,, —
1915 .. — 17025.36 24394 69.„ —
1916 .. — 21618.57 20079 89,s —
1917 .. — 32159.35 24434 131.„ —
1918 .. — 46033.17 25118 183., —
Miðað við árið 1913 hefir verð
dágsfæðisins lækkað uin i/^% 1914
en síðan hækkað þannig:
1915 uin 15.,%, 1916 mn 47.,,%,
1917 um 116.,%, 1918 um 202.,%.
Ef litið er á hækkuuiua 1918 kem-
ur hún furðanlega vel heim við
verðhækkuuina á matvælum sam-
kvæint skýrslum Hagtíð. Þegar
meðaltal er tekið a£ verðhækk
matvæla sainkvæmt Hagtíðindum
við byrjun hvers ársfjórðungs 1918
verður hún að meðaltaji 186%; ef
teknar eru allar matvörur, sem yf-
irlitið í Hagtíðindum nær- yfir, en
190%, ef að eins eru teknar þær af
þeim, sem fáanlegar voru á hverj-
uití tíina. Sýnir það lítið eitt minöi
verðhækkun á matvælum heldur en
reikningur HolcKsveikrasp'ítalans.
En ef meðaltal er tekið af verð-
hækkuninni við lok hvers ársfjórð-
ungs samkv. Hagtíð., þá verður hún
Komið meö
AUGLÝSINGAR
tímanlegft.
200%, ef allar matvörur eru tekn-
ar, cn 206%, ef að eins fáanlegar
matvörur eru teknar, og má heita,
að ]>að falli alveg saman við verð-
hækkunina iamkv. reikningum
Holdsveikraspítalans.
______ "1
Dýrtíðin annars staðar.
Hagfræðisskrifstofan í Bern hef-
ir gefið út yfirlitsskýrslu yfir verð-
hækkun a vörum árin 1914—1919
Samkvæmt skýrslu þessari hefir
verðhækkunin orðið mest í róm-
önsku löndunum, sérstaklega í íta-
líu og Frakklandi. í þessum lönd-
um tveimur hefir dýrtíðin orðið
enn þá tilfinnanlegri en í öllum
öðrum hernaðarlöndum. Vörumiðl-
unin reyndist miklu erfiðari þar en
annarsstaðar, tilskipunum illa hlýtt
og óleyfileg verzlun meiri en í öðr-
um löiidum. Hins vegar var fram-
leiðsla matvæla heima fyrir miklu
meiri en t. d. í Bretlandi, þar sem
þjóðin lifir mikið til á aðfluttum
vörum. í Frakklandi þurfti eigi að
flytja inn nauðsynjavörur í stórum
stíi fyr en tvö síðustu árin.
Kostnaður við lífsfrainfæri hefir
samkv. skýrslunni aukist sem hér
síðan í ófriðarbyr jun: í ítalíu
481%, í Frakklandi 368%, í tíviss
257%, Bretlandi 240% og í Banda-
ríkjunum 220
Áður en ófriðuriim hófst var tal-
ið að það væri nál. 30% ódýrara að
lifa í Bretlandi og 35% ódýrara að
lifa í ítalíu, en í Frakklandi, Þess-
vegna er hvergi eins dýrt -að lifa
nú eins og í Frakklandi. Fólk ])at
í landi sem hafði Iitlar tekjur, lifði
við harðrétti síðustu 30 mánuðití®
sem stríðið stóð yfir.