Morgunblaðið - 31.08.1919, Side 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
MOEGUNBLAÐIÐ
Eitstjóri: Vilh. Finsen.
Bitstjórn og afgreiðsla í Lækjargötn 2.
Sími 500. — Prentsmiðjusími 48.
Kemur út alla daga vikunnar, aC
mánudögum undanteknum.
Bitstjórnarskrifstofan opin:
Virka daga kl. 10—12.
Helgidaga kl. 1—3.
AfgreiOslan opin:
Virka daga kl. 8—5.
Helgidaga kl. 8—12.
Auglýsingum sé skilað annaðhvort
á afgreiðsluna eða í ísafoldarprent-
3miðju fyrir kl. 5 daginn fyrir útkomu
þess blaðs, sem þær eiga að birtast í.
Auglýsingar, sem koma fyrir kl. 12, fá
að öllum jafnaði betri stað í blaðinu
(á lesmálssíðum) en þær sem síðar
koma.
Auglýsingaverð: Á fremstu síðu kr.
L60 hver cm. dálkabreiddar; á öðrum
síðum kr. 0.80cm.
vinir mínir og íslenzks málstaðar,
eftir því sem mér virðist hann vera.
Og áður líkur nranu margir vera
orðnir á því máli, að vér íslend-
ingarnir séum þó nokkru meiri
háttar menn, en haldið hefir verið.
28. ág.
1.
Verð blaðsins er 1 kr. á mánuði.
Islenzk stefna
og norræn.
Genie fiir Wahnsinn an-
zunehmen,ist so ungefáhr die
schádlichste und die schánd-
lichste aller Dummheiten.
Á 17. öldinni voru það Danir,
sem höfðu forustu hins andlega líís
á Norðurlöndum. Ole Römer, ágæt-
ur maður, fann að ljósið þarf tíma
til að komast um geiminn, og mældi
ljóshraðann. Og Nikulás Stenó,
maður enn þá ágætari, var einn af
aðalhöfundum líffærafræði og jarð-
fræði.
Hjá Svíum var forusta hius and-
lega lífs á 18. öld. Þá var uppi hinn
mikli Linné, grasa- og dýrafræð-
ingur; efna- og steinafræðingurinn
Torb'ern Bergman; Scheele, einn
af mestu mönnum efnafræðinnar;
og síðastur en ekki síztur Sweden-
bor-g, einn af mentuðustu mönnum
sinnar aldar, líffærafræðingur og
námuíræðingur. Fór þessum merki-
lega Svía líkt og Stenó hafði farið
á öldinni á undan. Þegar fór að líða
á ævi hans, sneri hann sér meir að
himinspekinni en heimspekinni, svo
að eg noti orðtæki Björns Halldórs
sonar, þar sem hann rtar um Egg
ert Ólafsson. Gerðist Swedenborg
trúfræðingur og trúarhöfundur
slíkur, að aldrei hafði merkilegar
verið ritað um trúarbrögð á jörðu
hér en hann gerði, Færði þessi sann-
nefndi goðorðsmaður trúna nær
náttúrufræði en áður hafði verið
þó að ekki kæmist hann á vísinda-
leiðina. Var ekki við slíku að búast
Þýzkf salt
frá B sterfeld & Co., Hamborg.
Aðal-umboðsmaður íyrir Island
Bernh. Petersen
Aðalstræti 9. Sími 341 B.
Reykjavík
Til þ988 að fulluœgja vaxandi eftirspurn eftir íslenzknm
vörum leitum vér viðskifta við dugleg versluaarhús, sem hafa mikla:
vörur að bjóða, á þeim stöðum sem vér höfum eigi umboðsmenn ennþá
Köbenhavn K, í ágúst 1919.
Islandsk Handelsselskab
Símnefni: Necnava.
Knabrostræde 3.
Formáli.
Ritgerð eins og sú sem hér fer á
eftir, er sprottin af áhuga á að I á þeirri öld, og ekki af manni, sem
koma högum íslendinga í alt ann- trúði meir á Krist en Baldr og mat
að horf. Og hiklaust mundi egjmeir hebreskar fornbókmentir en
veðja þar höfði mínu, að oss mun | norrænar.
takast það, ef íslendingar vilja j Á 19. öldinni er forustan komin
vera með mér. Eg vil að hér verði | til Norðmanna- Þarf ekki annað en
höfðingjaþjóð, í beztu merkingu | nefna Treschow, og Abel sem dó
orðsins, eins og ætt er til, en ekkijsvo ungur. Helland, Andr. M. Han
höfðingjalaus þjóð, sem ekki trúir | sen og Brögger eru með fremstu
á sjálfa sig, eins og nú er. Eg kalla I jarðfræðingum aldarinnar; Frid
að þá þjóð vanti höfðingjann, sem J tjov Nansen og Roald Amundsen
sjálfstæði hefir fengið með ekki I verða mestir ferðamenn; Birkelanc
betri kjörum, en orðið er, efti'r 10g Eyde gera það stór-norræna
slíkar ástæður sem hafnbannið I bragð, að ná Mjöllni og beita hon
danska skapaði þjóðinni um 200 ár, I um eins og frægt er orðið. Er það
og lengur þó. Er það of mikið van-1 stórvirki miklu meira en að leggja
traust á danskri menningu, og góð-1 undir sig lönd og lýð, að sýna slík
um mönnum þeirrar þjóðar, að ætla, I tilþrif í að snúa öflum náttúrunnar
til þjónusu við mannkynið.
(Hamar Þórs hét ekki Mjölnir
heldur Mjöllnir, og er það nafn
leitt af því hvað eldingin er björt
að ekki fáist úr því auðlandi fé
bætur þær sem þarf, til þess að
gera úteyju vora byggilega, ef það
mál er rétt upp tekið og vel fram
fylgt. En eg kalla að íslendingar | gú er Þórr hefir að vopni.)
trúi ekki á sjálfa sig, meðan þeir
ímynda sér að til séu útvaldari j II.
þjoðir. I Á. 13. öldinni var forustan í and-
Sumt sem hér segir í ritgerðinni, I legum efnum hér á íslandi. Á þess
mun verða mönnum Ijósara, þegar ari öld Hohenstáfanna og Hróð-
þeir lesa bók sem Nýall heitir og I geirs Bákna, gera Sturlungar hina
von er á bráðlega. Nýall þýðiir: sá j stórmerkilegu og vanþökkuðu til-
sem flytur hið nýja. Því að þótt I raun sína til þess að bjarga sjálf-
sumt sé í þeirri bók ekki ólíkt því jstæði' Íslands og Norrænni menn-
sem ritað hefir verið í Japan, þessijingu. Eins og Hohenstáfarnir biðu
síðustu ár, þá er aðalmálið þannig, | Sturlungar ósigur. En þó ekki til
að aldrei hefir verið áður á jörðu fuIls. Rit þeirra lifðu efir þá, og
hér vitað svo og ritað. Íslendingar voru ósigrandi. Hvorki fyrr né síð-
ættu að hugleiða betur en þeir hafa ar hefir saga verið rituð eins og
gert, hvers virði það muni vera ís-1 Sturlungar gerðu. Aldrei hefir
lenzkri framtíð, að eitthvað er hér mannlegt mál verið ritað af meiri
á vorri erfiðu úteyju, fremst vit-1 snild en er á Egils sögu eða goða-
að um aðalatriði tilverunnar. En | sögu Snorra eða Njálu. Með sögu-
þegar þeir hafa hugleitt það nógu | rftun sinni, sem engan veginn má
vel, munu þeir skilja, að það er j leggja að jöfnu við skáldsagnarit-
ekki af tómri eigingirni, sem mér Un, sýndu íslendingar bezt að þeir
er mikill hugur á að fá þá í lið með voru úrvalsþjóð. Aðalsskrá, önnur
mer- j eins og Landnáma, er ekki til á
Ýmsir munu furða sig á því, aðjjörðu hér> Og engin samtíðarsaga
maður sem ekki er í neinni umgerð sýnir betur en Sturlunga, er eg
auðs eða stöðu, skuli rita eins og hygg að einn af ágætustu íslend-
hanri sé eitthvað mikið. En það ingum, Þórður hinn rammi Sig
geri eg af því að eg ætla mér að hvatsson, eigi upptökin að, það
stcfna sem beinast gegn þeirri til- aðalsmark sem heitir sannleiksást.
L..»*í)gu, sem meðal íslendinga er Sturlungar biðu ósigur af því að
of mjög ráðandi gagnvart íslend- j öldin var of ófriðsöm og of ófróð.
ingum. Lítilsvirðing heitir hún, ogjog of margir af íslendingum sjálf-
er einkenni þjóðar, sem trúir ekki á um snerust á móti þeim og íslenzk-
sjálfa sig, þjóðar sem átt hefir aðra | um málstað.
eins 14. öld og aðra eins 17. öld eins
og Islendingar hafa átt. Reyni eg III.
þannig vini mína, eða réttara sagt, Norræn menning hefir beðið ó-
Uklegir eru til að vilja vera sigur á Norðurlöndum- Alstaðar
mrn
SRóíasír. 3
Skrifsfofa
er frá mánuóegi L scpí i
(Jlúsi Jians Pefersens).
Sími nr. SSS. SMrifsfofufimi Ml. 9—%
T1. Obenfjaupf.
G.s. ísland
fer til Kaupmannahafnar mánudag
1, sept. kl. 6 síðdegis.
Farþegar, sem eigi hafa sótt farseMa, yerða að
vitja þeirra fyrir kl. 12 á hádegi á mánudag.
G. Zimsen.
nema á íslandi, er málið sem tákn-
ar hámarkið í tungumálsframsókn
mannkynsins, liðið undir lok. Hin
ágæta norska og sænska álþýða
nýtur sín ekki fyrir málleysum og
málleysi. Og nokkuð líkt má jafn-
vel segja um danska alþýðu. En
þó er ritmálið skárst hjá Dönum,
þeirri Norðurlandaþjóðinni sem á
síðari öldum hefir mest mök haft
við íslendinga. Og þetta er engin
tilviljun. Jón Eiríksson kemur mik-
ið við þá sögu og margir aðrir sem
vert væri að nefna. Er hér vikið
að miklu og merkilegu starfi sem
vér íslendingar getum unnið Norð-
urlöndum til gagns, og vcrðum að
vinna. Vér verðuim að sýna fram á,
að þar liggur við heill og heiður
Norðurlanda, að endurreist verði
sú tunga, sem í fornöld var nefnd
norræna og dönsk tunga og sænska.
Og ef rétt er að farið mun sú endur-
reisn verða stórum auðveldari en
nú er haldið. Það eru meiri menjar
hins forna máls í norrænum hug-
skotum, en ætla mætti af því hvern-
ig ritað er.
IV.
Enginn má ætla, að vér íslend-
ingar höfum farið að byggja þetta
erfiða land til þess eingöngu, að oss
skyldi fara hér aftur, meir en öðr-
um Norðurlandabúum. Meira býr
iar undir, eins og þegar var á vik-
það enn þá stærra hlutverk en
fyrstu virðist; liggur þar við fram
tíð alls mannkyns hversu tekst. Eg
mintist áðan á þýðingu þess að vér
höfum varðveitt málið og mál-
venduina, og því skylt er það sem
nú segir. Hér á landi, þar sem bezt
hefir verið rituð mannkynssaga hef-
ir fyrst náðst það yfirlit sem þurfti
til að gera sér grein fyrir því, að
toppur mannkynsins er að visna-
Hér hefir það skilist fyrst, að fram-
sóknarleiðirnar eru tvær (the in-
fernal line og the life line of evo-
lution) og að mannkyn jarðar vorr-
ar er á þeirri leiðinni sem til glöt-
unar liggur.
Og ekkert sýnir betur gildi hins
bezta máls íyrir mannlega hugsun
en það, að íslenzkan heila þurfti
til þess að gera þá uppgötvun, sem
verður upphaf hins mikla sam-
bands, þá uppgötvun, sem þarf til
þess að komist verði af vítis-Ieið
inni á lífsins leið, einmitt þá upp-
götvun, sem svo margir hafa ha'ft
hugboð um að væri í vændum, þó
að enginn hafi rent griui í hver
hún muudi vera, af því að trúar-
hugmyndirnar trufluðu fyrir þeim.
Það sem Stenó tókst ekki á 17-
öld; það sem Swedenborg tókst
ekki á 18. öld, og Reidhenbadh ekki
á hinni 19., það heíir á 20. öldinni
tekist hér á íslandi. Á 20. öldinni
er broddur hins andlega lífs hér
ið. Þessari útvöldu þjóð — því að|hjá oss, þó að hvergi sé á Norður-
..slendingar voru einmitt það sem löndum jafn erfitt að verða vís-
prófessor Macmillan Browu (God-
::rey Sweveh) í sinni ágætu fram-
tíðarlýsingu nefnir a self-selected
people — er alveg sérstakt hlut-
verk ætlað, það hlutverk að hjarga
norrænum málstað. Og að vísu er
iiidamaöur
landi er.
og vera það og á Is-
V.
Á tíundu öld var vaxtarbrodd-
ur mannkynsms á íslaudi. Hvergi
var hárið gulara eða augun blárri.
Hvergi voru drcngilegi menn eða
fríðari konur. Hvergi var snjallar
kveðið eða betur talað.
En íslendingar brugðust íslenzk-
um málstað. Þeir gerðu Gunnar út-
lægan og drápu hann. Þeir drápu
Kjartan. Þeir drápu Gretti eftir
langa útlegð og erfiða.
Á 13. öldinni var enu vaxtar-
broddur mannkynsins á íslandi.
Hvergi voru drengilegri menn eða
fríðari konur. Hvergi var betur
talað eða snjallar kveðið. Aldrei
hefir saga verið rituð eins og þá.
Aldrei fyrirmannlegri veizluskemt-
un en hjá Snorra Sturlusyni, þegar
hann sagði gestum sínum af guð-
um forfeðranna, eða af ferðum og
kvæðum Egils.
En íslendingar brugðust aftur.
Þeir snerust móti þeiin mönnunum
mest, sem þeir áttu mest að styðja.
Ritlaunin fyrir Eglu og Njálu voru
goldin með íslenzkum öxarhöggum
°g spjótalögum.
Og nú reynir enn á íslendinga.
Og að vísu svo að ekki er auðvelt.
Þessi tilraun sem hér getur, þessi
tilraun sem er nokkurs konar fram-
hald af tilraun Sturlunga til að
bjarga norrænum málstað, styðst
nú ekki við atgjörvi slíkt som áður;
fremur er hér þreyta nær til þján-
ingar og lítill máttur. Heíir sumt
það sem farið liefir verið, mátt
heita torleiði. En bjargað hefir vcr-
ið neistanum, sem glæða má af ljós
það er hirtu beri þar yfir, sem al-
drei hefir bjart orðið yfir áður.
Og hvernig mun verða sagan af
þessari tilraun? Mun verða sagt,
að enn á ný hafi íslendingar hrugð-
ist íslenzkum málstað, og gert þann
mánn útlægan, sem fyrstur hélt því
fram, að þessari útvöldu þjóð væri
hlutverk ætlað, sem öllu mannkyni
liggur hið mesta við að unnið vcrði ?
Eða verður fegri saga að segja,
saga af þjóð sem loksins fór að
skilja sjálfa sig, þjóð sem sýndi,
að hinn bezti sigur er ekki undir
vopnum kominn og mannfjölda,
heldur undir því, að skilja hvar
sannleikuriim er, og vera þar moð
en ekki móti.
Helgi Pjeturss.
---------o-
Eftir
Jón Dúason.
Framh.
Níðurlag.
Oft hafa hagsmuriir sjávarút-
vegsins verið fyrir borð bornir, en
sjaldan eins og af sambandslaga-
nefndinni 1918. Það mun falla á
sjávarútveginn að greiða það, sem
fullveldi íslands kostar, og við því
er ekkert að segja. En það er um
of, að hvert danskt skip, hvert skip
sem hefir danskan fána eða dansk-
an lepp — og þetta getur orðið með
svo mörgum hætti, t. d. með því, að
stofna Mutafélög í Danmörku og
flytja hlutabréfin svo yíir á erlend-
ar hendur — getur siglt inn í ís-
enzka landhelgi og tckið þar fisk-
inn frá veiðarfærum innleiidra
manna. Þetta væri nú sök sér, ef
einhver réttindi befðu komið í mót
frá Dana hálfu, t. d. réttur til að
nota gæði Grænlauds til lands og
sjávar og nema landið til eignar.
Slíkt hefði verið veglegt endur-
gjald og í alla staði full sæinilegt.
Og það er líka það einasta endur-
gjiald, sem við getum gert okkur
von um að fá. Þess vegna cr rétt að
crefjast þess.
Sjávarútvegurinn er fyrir oss ís-
lendinga það sama sem iðnaðurinn
er fyrir Þjóðverja og Englendinga
og landbúnaðurinn fyrir Dani.
Því sjávarútvegur vor framleiðir
fyrir hemivsmarkaðiim, eins og þess-
ir atvinnuvegir, og keppir þar við
afurðir frá öðrum löndum. Sjávar-
útvegur er sá af atvinnuvegum vor-
um, sem bezt getur staðist erlenda
samkepni. Sjávarafurðir eru meg-
inið af útflutningi landsins, og með
því, sem fæst fyrir þær á heims-
markaðinum, er það goldið, sein
flutt er inn í landið. Útflutningur
sjávarafurða og það verð, sem fæst
fyrir þær á markaðinum, verður
því, er til lengdar lætur, mælikvarði
fyrir því, hve mikið landið getur
fengið af vörum frá útlöndum. Þar
sein sjávarafurðir eru útflutnings-
vara vor, hljóta misfellur og vel-
gengni sjávarútvegsins að breiða
sig1 yfir á aUa aðra atvinnuvegi
og snerta eiginlegar tekjur allra,
að meira eða minna leyti. Þar sem
sjávarútvegurinn ber meginið af
útgjöldum þjóðfélagsins, er haun
stólpinn undir öllu því, sem land-
sjóður styður og geldur til. Sjávar-
útvegur er þannig sem stendur
kjarninn í atvinnulífi voru inn á
við og út á við. Það ætti því að
geta orðið alþjóðar krafa, að Græn-
land yrði opnað fyrir íslcnzkum
sjávarútvegi. Og auðvitað ætti þá
ekki að afskiíta aðra atvinnuvegi
landsins. Það ætti að opna þeim
mörgu mönnum, sem eru jarðlausir
í sveitunum, aðgang að því að ger-
ast nýir landnámsmenn á Græn-
landi og auka heiður'og sögu þjóð-
ar sinnar með nýrri landnámabók.
Og það ætti að gefa atvinnurekend-
um rétt til að nota vinnuafl Skræl-
ingja á sem hagkvæmastan hátt.
Skrælingjana yrði að nota á Græn-
landi, þar sem kaup þeirra mundi
lengi miðast við það sem þeir geta
unuið sér inn sjálfir með ömurleg-
um tækjum, en ef Skrælingjar yrðu
fluttir hingað, yrði kaup þeirra
fljótt sprengt upp og miðað við
kaup ísleridinga. Til þess að fá full
not af vinnukraftinum, þyrfti að
safna Skrælingjum saman í fá fiski-
ver. Þetta gæti komið af sjálfu sér
með því að flytja Skrælingjaverzl-
uniua á þessa fyrirhuguð staði, á
sa'ma hátt og Skrælingjar hafa nú
safnast í þorp um krambúðir Dana.
Skræliugjar hafa sama og ekkert
að flytja með sér og hafa naumast
fasta bústaði enn. Úr þessum þorp-
um gæti svo landbúnaðurinn fengr
ið verkafólk á þeim tíma sem hann
þarf þess með.
Veiðidýr landsins eru nú drepin
mjög til þurðar. Mikið velferðar-
atriði er það, að veiðidýr og fuglar,
t. d. æðarfuglinn, sem nú er nálega
útrýmt, verði alt friðað. Er það
auðgert á þann hátt, að hætta að
selja Skrælingjum skotíæri og skot-
vopn. Þá mundi ekki líða á löngu
áður en landið fyltist aftur af stór-
um hjörðum af hreindýrum, mosk-
usuxum, ef til vill viltu búfé m. m.,
og rcfuin og hérum muridi fjölga.
Æðarvörpiii og eggverin gömlu
mundu fyllast aftur og rostungum,
hvölum og selum mundi aftur
fjölga við ströndina. Það er óliemja,
sem landið gæti gefið af sér af þess-
um fyrirthafnarlitla gróða, og hann
gætum við hirt án verulegs mann-
afla. Vilhjálmur Stefánsson sting-
ur einmitt upp á því, að Kanada-
menn noti löndin vestan við Hud-
sonsflóa á líkan hátt og' þetta. En
vetrarbeitiu cr ólíkt betri á Græn-
landi en þar, og græulenzku heiti-
löndin eru sjálfgirt, svo það þarf
hvorki girðingar né fyrirstöðu eim
og í Noður-Kanada.
Fyrst verðum við að heimta
Græiiland opnað fyrir íslenzkum
borgurum, eða íslenzka stjórnin
verður að ábyrgjast íslenzkum
borgurum þá lagalegu vernd á
Grænlaiidi, sem þjóðarétturinn á-
skilur borgurum fullvalda ríkis. En
þegar Danir verða að opna landið
fyrir okkur, munu þeir ekki vilja
gera sjálfum sér lægra undir höfði-
En landið má ekki opna fyrir fleir1
þjóðum. Vér getum látið oss