Morgunblaðið - 26.10.1919, Qupperneq 2

A»tÖ
«
MOROUNBLAÐIÐ
Ritatjóri: Vilh. Finsen.
Ritstjórn og afgreiðsla í Lœkjargötu 2.
S'mi 500. — Prentsmiðjnsími 48.
Remnr út alla daga viknnnar, að
tnánudögum undanteknom.
Ritstjómar8kTÍfstofan opin:
Virka daga kL 10—12.
Helgidaga kl. 1—3.
Afgreiðslan opin:
Virka daga kL 8—5.
Helgidaga kl. 8—12.
Auglýsingum sé skilað annaðhvort
á afgreiðsluna eða í ísafoldarprent-
smiðjn fyrir kl. 5 daginn fyrir útkomn
þess blaðs, sem þær eiga að birtast L
Auglýsingar, sem koma fyrir kl. 12, fá
að öllum jfanaði betri stað í blaðinn
(á lesmálssíðnm), en þær sem síðar
koma.
Anglýsingaverð: A fremstn síðn kr.
2.00 hver cm. dálksbreiddar; á öðnun
síðum kr. 1.00 em.
Verð blaðsins er kr. L50 6 mánuðL
Vinnubrfigð,
dýrtið o. fl.
Eftir
Sveiribjörn Egilson, ritstjóra.
III.
HvaSanæfa sem við fréttum frá
útlöndum, heyrum við talað um
verkföll og það sem þeim fylgir, og
til okkar ná þau einnig, þeð verðum
við varir við, er við í búðunum
kaupum erlendar vörutegundir, sem
halda áfram að hækka í verði, þrátt
fyrir að friður er kominn á, fyrir
ári síðan. Um nýár væntu menn
þess, að vetur sá, sem nú gengur í
garð yrði mönnum betri viðureign-
ar, en þeir síðastliðnu, en sú von
rætist ekki. prátt fyrir það erum
við þó betur staddir en flestar aðr-
ar þjóðir. Við þekkjum ekkert til
hörmunga stríðsins, höfum sofið
okkar væra svefn, meðan heimurinn
djöflaðist í algleimingi, horfum
ekki á vitfirringa á heimilum okkar
sem mist hafa vit vegna ógna, er
yfir dundu. Hið einasta, sem
Reykjavíkurbúar og nágrannar
hafa séð af morðtólum hernaðar-
þjóðanna,er f1 ugvélin,sem sýnd var
hér í sumar, en þeirrar sjónar nut.u
menn sér til ánægju en horfðu ekki
á hana með ógn og skelfingu,
hræddir um að hún mundi varpa
frá sér sprengjum,sem eyðilegði
eigur, limlesti og dræpi menn. petta
cr alt sem við þekkjum til stríðsins.
Dýrtíðin heldur áfram og við
ráðum ekki við neitt. Kaup verka-
manna hefir hækkað, en það kemur
út á eitt og er hér helzt útlit fyrir
að hér verði þreytt gönuhlaup, sem
endar með skelfingu ef ekkert er að
gert.
Eg hygg,að ekki séu fleiri en
25000 vinnandi karlmana í landinu
því frá allri tölunni dreg eg börn,
gamalmenni og þá, sem hvorki vilja
eða nenna að vinna. petta er hóp-
urinn, sem öllu á að afkasta, alt á
að borga í hinu íslenzka ríki. petta
fámenni er illa samtaka í því, að
vinna í eindrægni sameiginlega að
velferð sinni og lands síns því ekki
er annað sjáanlegt ennþá en að
talla megi, að hver höndin sé upp
upp á móti annari, og nú heyrast
jafnvel raddir um, að verkföll séu
í nánd.
þeir sem standa fyrir verkföllum
hvar sem í heimi er, verða að hafa
það hugfast, að þeir verða að skýra
öllum þeim, sem í verkfallinu taka
þátt, hvert gagn sé að því, taka
með í reikninginn hvort gildi fjöl-
skyldumaðurinn þoli það jafnt og
sá einhleypi, hvort svo mikið sé í
verkfallssjóði, að afkoma verkfalls-
manna geti verið sæmileg þær vikur
eða þá daga, sem verkfallið stendur
yfir. peir verða að grennslast eftir
og skýra frá hvort allir, sem verk-
fallið gera, séu vissir um aðfáviunu
fð þvf lojjvg. 9$ eUá tvo, >á nuna
verkfallsmenn að því að koma félög-
um sínum þeim, sem ekki gætu not-
ið gæða þeirra, sem verkfallið átti
að útvega, í hin mestu vandræði,
því verkföll kosta peninga og þeim
verður að ná aftur með hækkuðu
verði á því, er þarf til lífsins við-
urlialds og sú hækkun nær jafnt til
þeirra, sem hafa vinnu og þeirra,
sem ekki komast að.
Afleiðing verkfalla getur einnig
komið fram í því að farið verði að
spara fólk. Athuga verður einnig
það, að áður en verkföll byrja, þá
verður að leita samninga við vinnu
veitendur og gefa þeim einnig færi
á að reikna það út hvort þeir geti
gengið að skilmálum eða ekki. Sé
komið að þeim óvörum, getur svo
farið, að þéir stökki upp á nef sér
og segi: Ilaldið þið aðeins áfram
með skrúfuna, við skulum sjá hver
lengur þolir. pað er þessi aðferð,
sem heimurinn notar nú að koma
með verkföllin, öllum á óvart, sem
komið hefir hinum erlendu vörum
í það afar verð, sem nú er. Verk-
fall háseta hér kostaði landið á aðra
miljón krónur.Hásetar fengu hækk-
un á því, er þeir fóru fram á, en
svo tapaði fólk, sem fiskverkun
stundaði, vinnu þeirri,sem hefði
orðið við fisk, sem aflast hefði
þann tíma sem skipin lágu inni, og
eyrarvinnumaðurinn vinnu þeirri,
sem útskipun á salti, kolum og upp-
skipun á fiski hefði veitt, en þetta
eru smámunir móti því, að rígur,
sem ekki er um garð genginn enn,
komst inn á milli eiganda og skip-
srjóra annarsvegar og háseta hins,
auk þess, sem góðir hásetar sumir,
mistu atvinnu sína og aðrir teknir
í staðinn,sem ekkert verkfall höfðu
gert, og voru fyrir utan alt.
pegar krafist er kauphækkunar,
þá verður um leið að leggja fram
taxt.a, sem skýrir frá hve mikið
gjald fullorðni maðurinn heimti,
hversu mikið gamalmenni og hversu
inikið unglingur innan t. d. 18 ára.
Sé þetta ekki ákveðið, þá er hætt
við að vinnuveitendur láti ýmislegt
liggja, sem gera þarf, fái þeir ekki
bezta vinnukraftinn.
Eg þarf t. d. að láta vinna verk
og eg hefi það vit á vinnu, að eg
veit,að einn maður duglegur vinnur
það á 10 tímúrn; það eru 9 krónur
eða 10, sem það þá kostar mig. Nú
fæ eg ekki þann duglega mann, en
verð að taka gamlaan mann og t. d.
15 ára dreng til þess að vinria þetta,
sem eg þarf að láta gera. þeir eru
báðir 10 tíma að því, en þá kostar
vinnan mig 2X9=18 kr. eða 2X10
=20 kr.
Eg hefi líka verið verkstjóri og
liaft hundruð manna í vinnu og
þekki vel þennan kurr hjáduglegum
mönnum, sem rís ,þegar við hlið
þeirra vinna drengir eða liálfónýtir
menn, sem þó bera sama úr býtum
íyrir sína lélegu vinnu og þeir með
dugnaði sínum, enda hefi eg tekið
eftir því, að dugnaðarmenn fara
fljótt að draga af sér í slíkum hóp.
pví ekki spara kraftana, ef ekki er
heimtað meira en þessir náungar
afkasta, og þá fer nú vinnan að
verða eftir því.
Menn munu hafa tekið eftir því,
að þótt kaupgjald hafi stigið, þá
verður þó ekkert afgangs hjá flest-
um og þótt menn heimtuðu kaupið
enn hasrra, þá yrði hið sama uppi á
teningnum. Aðalvinna verkamanna
er hér við liöfnina eftir að hausta
fer og vetur kemur og sú vinna er
stopul. Kauphækkun kemur fram á
vörum, sem skipað er upp, fluttar
upp í búð og seldar þar. pær vörur
þurfum við öll að kaupa, því ís-
lenzkar afurðir eru það dýrar, að
við getum ekki keypt þær, höfum
ekki ráð til að gefa 10 krónur fyrir
kjöt í einn iniðdegisverð handa 5
manns. Keiluvættin kostar um 40
ir., tros, sem áður kostaði 5 aura
pundið, kostar nú 30 aura; mjólk
90 aura líter (í Njarðvíkum 52
aura) og alt eftr þessu. Kaupgjald
verkamanna skyld nú hækka svo,
að þeir gætu staðist þessi ósköp og
?ess væri óskandi, en gæta verður
jess, að (4 eyrarvínnumatma hafa
stöðuga vinnu hér á vetrum. J?eir
geta komist af, en hvernig eiga hín-
ir % að kaupa það, sem heimilin
jurfa með, til þess að fleyta fram
lífinu; að vísu hafa þeir feagií
Yátryggingarskrifstofa
GuDnars Egilson
Taisími 608. Hafnarstrætí 15. Símneni: Shipb oker.
Aðalumboðamaður fytlr:
Internationale Assurance- Compagni
Sjóvátry%qin%ar og
StríÖívátryqginqar
Nordisk LivsJorsikrings-Actieselskab af 1897
Lijtrygginqar
Nordisk Ulykkesforsikrings Aktieselskab af 1898
Stysatryggingar.
Forsikringsaktieselskabet Trekroner
, Brunatryggingar.
Skrifatofan opln kl. 10—4.
hann hefir leyst undan valdi
Bolzhewikka og svo hlaupa h w-
menn úr liði Bolzhewikka þúsund-
um saman til hans.
í her Denikins er ekki farið að
mannvirðingum. Fjölda margir
liðsforingjar berjast undir merkj-
um hans sem óbreyttir liðsmenu.
Heiðursmerki þekkjast ekki. Mesta
trúnaðarstöðurnar eru fengnar
ungum mönnum, sem hafa skarað
fram úr árið sem leið. Eru þeir
fæstir þrítugir að aldri. Frægastur
þeirra og ástsælastur er hinn 28
ára gamli Schkivio hershöfðingi,
hetjan frá Debaltseff, Marinpol og
Charkow. Hann er sonur Kósakka-
bónda og var áður óbreyttur liðs-
maður í hernum. Mikilsmetnir her-
foringjar eru einnig þeir barún
"Wrangel, hetjan frá Tsaritsin og
Kamyshin og Ulugbai ofursti. —
Búist er við því, að innan skams
muni til skara skríða milli Denikins
og Bolzhewikka.
Isafoldarprentsmiðja
kaupir
hreinar léreftstuskur hæsta verði.
kauphækkun en hvar er vinnan til
þess, að hækkunin komi að notum?
J>ar sem alt er orðið eins dýrt og
hér er einnig hætt við að margt
verði látið hvíla sig. Kauphækkunin
er sanngjörn krafa og vinna hvers
eins ætti að gefa honum það, sem
hann þarf til að fleyta fram lífinu;
en þar sem eins er ástatt og hér,
að kauphækkun herðir á dýrtíðinni
og að þeim verkamönnum, sem ekki
er unt, hversu mjög sem þeir reyna
að fá vinnu, verða allir vegir ófærir
þá er vandratað, því þetta verkar
á alla jafnt, á heilsulausa fjöl-
skyldumanninn, gömlu konuna, sem
reynir að hafa ofan af fyrir sér með
því að prjóna eða spinna, einstæð-
ingsstúlkur, sem framfleyta lífinu
með því að sauma fyrir fólk, og
yfirleitt alla. Hér er ástand sem
þjóðin sjálf verður að reyna að laga
ineð samkomulagi og hér verður að
rannsaka hverjar ástææður eru til
stéttarígs þess, sem hér hefir mynd-
ast á sííðustu árum. Hér dugar ekki
að slá í borðið og segja eg vil hafa
þetta og þetta í kaup eða þetta fyrir
mína vöru, þegar slegið er í borðið
á móti og sagt, hækka þú, eg hækka
mig. pað er aðeins að skifta um töl-
ur og lækka gildi peninga þeirra,
sem í ekkert borð hafa slegið, og
afleiðing verður sultur og eymd
h.já meiri hlutauum og hærri álög
bjá þeim, sem vinnuni hafa.
Framhald.
Gjöfuli konungur.
Símskeyti frá Rómaborg hermir
það, að Victor Emanuel konungur
hafi gefið 6 af höllum sínum til
þess að örkumla hermenn og for-
eldralaus böm geti átt þar heimili.
Enn fremur er sagt að hann hafi
tilkynt að hann ætli sér að gefa
bændum allar landeignir krúnunn-
ar. peir eigi skilið að eignast þær.
þar sem þeir hafi barist og út helt
blóði sínu fyrir föðurlandið. Hefir
þesari tilkynningu verið tekið með
miklum fögnuði meðal alþýðu í
Ítalíu.

Estey heimafrægu Concert-Flygel.
Nokkur stykki óseld. Heildsölu-
verð. Til sýnis hjá
G. Eiríkss, Reykjavík.
Einkmlj á Íílaadi fyúj Eít«y.
Her Denikins.
Hinn fyrsti vísir til hers Deni-
kins var hið svonefnda „sjálfboða-
lið“, sem stofnað var á öndverðu
árinu 1918 þegar allar horfur voru
á, að Bolzhewikkar mundi ná undir
sig öllu Rússlandi. Kjarni þessa
liers voru ungir menn, og nokkur
þúsund liðsforingjar úr gamla
hernum, stúdentar o. s. frv., sem
liöfðu safnast um Komilof hers-
höíðingja, eftir það að hann komst
á burt úr fangelsi í Bychoff.
pessi fámenni her ruddi sér braut
suður í gegn um her Bolzhewikka.
Urðu sjálfboðaliðamir stöðugt að
berjast, en skorti þó bæði vopn og
klæði. Oft urðu þeir að hafast við
vikum saman í brunafrosti úti
á hinum snæþöktu Kúbönsku slétt-
um, en eigi létu þeir hugfallast að
lieldur og er herferð þeirra orðin
hin frægasta. En fjöldi þeirra lét
þar líf sitt, þar á meðal sjálfur for-
inginn Kornilof, og Mashof hers-
böfðingi, sem var önnur hönd hans.
Nöfn þeirra gleymast aldrei og
tvær frægustu hersveitirnar í liði
Denikins hafa verið skírðar í höfuð
þeim. peir sem vilja komast í her-
sveitir þessar, verða að sverja Deni-
kin órjúfandi hollustueið og lofa
því við drengskap sinn, að skifta
sér ekki neitt af stjórnmálum. Er
svo sagt, að hersveitirnar Kornilof
og Mashof eigi að koma í stað
gamla lífvarðarliðsins, því að það
hafi unnið sér til óhelgi, þar sem
inargir hermenn úr því hafi gengið
í lið með Bolzhewikkum.
Samkvæmt ósk Kornilofs tók
Denikin við forystu livíta hersins
þegar Kornilof féll frá. Er það
orðin föst regla í andstæðingaher
Bolzhewikka, að æðsta stjórnin
gangi að erfðum. þannig hefir t. d.
Koltschak aðmíráll arfleitt Deni-
kin að sínum völdum.
Denikin hershöfðingi er fimtug-
or að aldri. Hann hefir fengið víð-
tæka hernaðarþekkingu og aflað sér
mikillar reynslu í stríðinu, sem for-
ingi í herstjórnarráði Rússa. Er
hann talinn hæfastur allra rúss-
neskra herforingja til þess að
kunna að beita öllu sínu afli á
sömu sveifina. Lýsir það honum
glögt, að í stríðinu hafði hann eng-
an annan farangur meðferðis
heldur en landkort, en allir aðrir
rússneskir herforingjar höfðu með
sér heila búslóð af allskonar far-
angri.
Um mitt sumar 1919 hafði Deni-
kin á að skipa 250.000 vígra manna.
par af voru 150.000 Kósakkar frá
Don, Kuban og Terrek. Sjálfboða-
liðsherinn var því í raun og veru
ekki nema 100.000 manna. En nú
er sagt að Denikin hafi miljón
manna á að skipa. Hefir hemum
bæði bezt herlið i þeim héruðum er
Raunaljóð
og
Vonaróðar Bolzhivíka
Elías kemur inn á sviðið ríðandi á
trollara, berbakt og tröllvega. Syngur
og leikur undir á bíl:
Ólafur muður, Ólafur minn,
engin von þú náir
að þokast upp í þingsessinn,
þínir menn eru fáir.
Sveinn gerir mér alt til ills,
eins á sjó og landi,
er því naumast nokkurt pils
nú á okkar bandi.
paö er annars, Ólafur,
argvítugur bagi,
að þingri gerirð’ þingróður
porvarði en hann dragi.
Hvað á að verða um porvarð þá
og þig? Eg veit það eigi,
hvort nokkur setur ykkur á
upp frá þessum degi.
Jú, ein er leiðin opin nú
— ekki í mörgum krókum —:
að Grænlands-Lenin gerist þú
og gangir á selskinnsbrókum.
pú verður óðar einvaldur
í öllu Grænlands ríki;
Eskimóinn er auðsveipur
og einlægur Bolzhivíki.
Pað mun verða sjón að sjá
sjálfa Eskimóa
„stræka“ og með hýrri há
hætta við að róa.
Frá Angmagsalik að Ivigtut
áttu þá hægan vandann
með það fljótt að kveða’ í kút
„kapitalisma“-fjandann.
pú skalt lið þitt vopna vel
með valslöngum og huöllum,
og hafa brynju af húðarsel
handa þér og öllum,
Dönum verður um og ó
út í stríð að leggja.
peir gefast upp við Igliko
innan fjögra veggja.
pá er unnið þetta stríð
fyrir þig og Bolzhivíka.
En komdu svo með kappalýð
og kristnaðu Island líka.
Ketilsprenging. Tjaldið fellur.
Elendínus.
Estey heimsfrægú Piano.
Fyrirliggjandi með heildsölu-
verði. Til sýnis hjá
G. Eirikss, Reykjavík.
Eiukasali á Islandi fyrir E s t e y.
NotiO
DELCOLIGHT
„Hið Isleozka kvenfélaf
Fundur i >Iðnó« mánudaginn 27.
þ. m. kl. 8‘/, e. h.
Gjalddagi féiagsins.
Á íðandi að f|elagskonur mæti.
Stjórnin.
Fyrirlestrar |
Jóns biskups Helgasonar
í Kaupmannahöfn.
Jón bisluip líclgason er nú sem
stendur í Danmörku og hefir fltitt
fyrirlestra við háskólann í’ Kaup-
mannahöfn um kirkjusögu íslauds
frá tímum siðskiftanna og fram á
vora daga. Segir „Berlingske Tid-
ende“ 14. þessa mánaðar, að kvöld-
ið áður hafi biskupinn flutt fyrsta
fyrirlestur sinn um siðaskiftin og
undanfara þeirra.
■o
Kapt. Faber
i Danmöik.
Blaðamaður hjá „Berlingske Tid-
end“ hefir átt tal við kapt. Cecil
Faber, er han kom til Danmerkur
og spurt hann um flugið hér á ís-
landi í sumar. Er svo að heyra að
Faber hafi verið sagnafár og aðal-
lega svarað sspurningum blaða-
mannsins með einsatkvæðisorðum.
pó hefir hann skýrt svo frá, að hér
sé hvergi hægt að lenda í neyð. Jarð
vegurinn sé of gljúpur og hraun og
grjót annars staðar, sem mundi
brjóta hverja flugvél í þúsund mola
er reyndi lendingu. Segir hann að
hentast muni að hafa liér flugbáta
til loftsiglinga.
Vér skulum setja hér kafla úr
samræðu blaðamannsins og Faber:
— Var það ekki Avro-flugvél,
sem þér höfðuð ?
— Jú.
— Ilvað flugu margir menn með
yður?
— 140, þar af tveir alþingismenn,
en fleiri alþingismenn vildu ekki
fljúga.
— Hvað voruð þér lengi á ís-
landi ?
— Tvo mánuði. Annan mánuðinn
flaug eg. Hinn mánuðinn beið eg
eftir flugvélinni.
— Hvað gerðuð þér þennaii mán-
uð sein þér biðuð?
— Ekkert.
— Varð flugvélin eftir?
— Já.
— Hafið þér kent uokkruiu að
fljúga ?
— Nei.
— llvað ætla þeir þá að gera með
flugvélina ?
— pað veit eg ekki.--------
Nú ætlar Faber að fljúga í Dan-
mörk fyrir danska flugfélagið.
Piuglistin
Að fiuglistin er enn á æskuskeiði
sést best á því, að margir eru farnir
að álíta að hægt sé að fljúga án mo-
tors. Hið nafnkunna franska firm»
Peugeot hefir heitið hverjum þeii»
maniii 10 þúsund franka verðlauii*
um, sem getur flogið 12 metra án
mótors. Og einn hinn fyrsti, »em
gert hefir tilraun til þess, er bjól-
reiðakappinn Gabriel Poulain.
Hauu hefir sett vængi á reiðhjólið
sitt og reynt að fljúga á því. En sú
tilraun hefir ekki heppnast.Hjólinu
var ekki að þoka frá jörðunni. prátt
fyrir það hefir hann ekki gefist upP
en er nú að breyta hjólinu og þykisl;
viss um að sér muni takast Þa®
íljúga á því,eða með öðrum órðuni
bjóla í loftinu.
1. 1 ’—■