Morgunblaðið - 25.11.1919, Síða 1

7. árgangur, 21. lðlubl«ð
Þ iðjadag 25
nóv^mbcr 1919
iNaioidarprentMiniðja
—, GAMLA BIO ^mmmmmmmm
Hómúncúlús
II. kafli
9'/2.
sýadQr
í kvöld
kl. 8‘/a
í heildsölu til kaupmanna og
kaupfélaga:
NETJAGRN og FISKILÍNUR, all-
ar algeng'ar tegundir, frá Linifi-
cio e Canapificio Nazionale, Mil-
ano, C. Castellini & Co., Milano,
Oommissionaria Lino e Oanape,
Milano, er væntanlegt innan
•skamms. Þar eð örlítið er eftir
óselt, eru kaupendur beðnir að
gæra pantanir sínar' hið allra
fyrsta.
G. EIRÍKSS, Reykjavík
Einkasali á íslandi.
Hvers virði
eru
Yatnorknréttindi i Islandi?
—o—
Svarið við þessari spurningu
byggist aðallega á tveimur atriðum.
Fyrst og fremst’er enn þá ósann--
að, hversu það muni svara kostnaði
að virkja íslenzk fallvötn. Mun það
og að nókkru fara eftir því hvert
fallvatnið er.> Það hefir t. d. verið
œtlun verkfróðramanna, að virkjun
Sogsfossanda mundi verða tiltölu-
lega ódýr. En fleira keniur til greina
en virkjunarkostnaður, þegar nota
á vatnorlui til stóriðju svo sem iiin-
flutningur hráefna og útflutningur
afurða þeirra, sem úr þeim eru unn-
in. Er enn ineð öllu óreynt, livort
stóriðja, rekin með raforku, sem
úr vatnorku hér væri unnin mundi
standast samkepni annara slíkra
erlendra fyrirtækja. Félög þau
tvö, sem um virkjunar-sérleyfi hafa
sótt, telja þó víst fidla- von til, að
stóriðjufyrirtæki muni gera það.
Annars mundu þau varla liafa farið
að h’ggja sig- eftir vatnorkuréttind-
um liér eða sækja um sérleyfi.
í öðru lagi er auðvitað, að verð-
msíti vatuorkuréttinda hér fer eftir
því, hvort leyft verður að virkja
orkuvötn vor, og livaða ófrávíkjan-
leg skilyrði verða sett um virkjun
og iðjurekstur í lögum.
Menn greinir á um það, eins og
kunnugt er, hvort landeigandi, og
þeir sem leiða heimildir frá honum,
sé eigandi, einkaumráðandi 'eða hvað
sem menn vilja nefna það, fallandi
vatns á landi sínu. Sumir telja hann
það ekki. Frá þeirra manna sjónar-
miði getur ríkisvaldið auðvitað bæði
bannað virltjun fallvatna með öllu
eða sett hverjar þær skorður eða
skilyrði að löguin í virkjunarleyfi,
þótt þau væri- veitt.
Iiinir, sem liakla frarn eignarétti
eða einkaumráðum landeiganda á
fallandi vatni á landi sínu, telja
aiiðvitað, að sá réttur verði ekki af
honum tekinn endurgjaldslaust,
hvort sem er með því að svifta luuin
cigninni eða með því að eyðileggja
hana að öllu leyti eða einhverju.
l’eir telja 50. gr. stjórnarskr. 5. jan.
1874 girða fyrir það.-Og er það auð-
vitað rétt ef forsenda þeirra um
eignarrétt eða einkaumráð landeig-
anda er rétt. Ilins vegar telja þessir
menn það ekki brot á 50. gr. stjórn-
arskrárinnar, þó að takmarkaður sé
léttur eiganda til að aflienda öðrum
irdi, eða réttur eiganda til þess 'að
riota hana (sbr. nefndarálit Sveins
Olafssonar bls. 73—74). Eftir skoð-
íiii þessara manna á lieimild ríkis-
valdsins til að reisa ýmiskonar
skorður við eignanunráðum manna
á hlutiun sínum og öðrum eignum,
er það vafalaust, að ríkisvaldið get-
ur bannað bæði afhendingu vatn-
orkuréttinda og virkjun orkuvatna.
Og það má einnig glögt sjá það, að
hr. Sv. 01. er á þessari skoðun, ef
litið er á frumvarp hans til laga um
vatnorkusérleyfi (nefndarál. bls. 66
p. s. frv.). Samkv. því frv., verða
allir, sem virkja vilja meira en 500
eðlis hestorkur, að- fá sérleyfi. Þó
þarf alt af að fá sérleyfi, ef um fé-
lag með takmárkaðri ábyrg'ð er að
ræða eða annara ríkja þegnar eiga
þátt í fyrirtækinu. Ríkisvaldinu er
eftir frv. heimilt að neita um leyfi
skilyrðislaust. Og' vitanlega fær leyf-
isbeiðandi engar bætur, þótt honum
verði með öllu bannað að liagnýta
sér vatnorkuréttindi sín.
Það er því alveg ljóst, að banna
iná og taknjarka virkjun orkuvatna
alveg jafnt, hvort sem menn aðJivll-
ast, kcnninguna um það, að fallandi
vatn sé háð eignarrétti eða einlia-
umráðum landeiganda eða annara,
eða liina kenninguná, sem segir, að
hvorki landeigandi eða aðrir geti
alment haft slíkt forræði á fallandi
vatni.
V
Annað mál er það, að eigarréttar-
mennirnir taka með annari liendinni
það, sem þeir gáfu með hinni, svo
framarlega sein sú stefna verður
upptekin að* takmarka næg'ilega
heimild manna til að virkja orku-
vötn hér á landi.
Ef ríkisvaldið hér gengur inn á
þá braut, að veita engin leyfi til
virkjunar orkuvatna í stóriðjuslryni,
þá fljóta vötuin með öllu ósnortin
frá fjalli til fjöru framvegis, eins
og þau hafa gert síðan landið varð
til, nenia að því leyti sem þau verða
notuð til jarðræktar (áveitú), í
þarfir smáiðju o. s. frv. Stóriðju-
notkunin er þá útilokuð. En með
þvt verða orkuréttindin einskisvirði.
I VEFNAÐARVÖRUDEILDINNI er fyrirliggjandi meðal annars:
Fatadúkur (ýmsar tegundir).
Flauel (grænt).
Léreft (margar tegundir).
Vaðmál blá (cheviot)
Baðmullardiikar (flónel).
Fóðurléreft (lasting).
Kjóladúkar.
Ermafóður.
Ivlillifóður.
Nankin.
Molskinn.
Kjólpilsaefni.
Sirz.
Tvisttau.
Dyratjalda plyds.
Káputau.
Stúfasirz
„Eign“, sem eigi verður leyft að
nota um ófyrirsjáaulegan tííina,
verður einskisvirði. Alt það verð-
mæti, sem í þessu máli átti að felast
í orkunytjaréttinum, hverfur, ef
þcssi „réttur‘“ verður ckki notaður
vegna banns af hálfu ríltisvaldsins,
.eins og' t. d. lóð, sem bannað er að
reisa liús á, verður ekki byggingar-
lóð, og getur því ekki verið verðmæt |
sem byygingarlóð.
Og aðalatriðið í vatnainálinu er
eklvi og verður ekki eignarréttur eða
eignaumráðaréttur einstaklinga eða
rikis að fallandi vatni. Aðalatriðið
cr það, hvernig löggjafarvald lands-
Húfur.
Axlabönd.
Hálsklútar.
Höfuðsjöl.
Hálsbindi.
Handldæði.
Rúmteppi.
Borðdúkar..
Vasaklútar.
Drengjaföt.
Golftreyjur
Milliskyrtur.
Nærfatnaður.
Rekkjuvoðir.
Kvennkápur.
Kvennbolir.
Kvennskyrtur.
Leðurlíking (á húsgögn).
Erl, símfregnir.
Khöfn, 22. nóv.
Spitsbergen.
Síinað er frá París, að yfirráð
friðarráðstefnunnar Jiafi nú end-
anlega viðurkent drottinvald Nor-
egs á Spitzbergen.
■f .> -
í
Mál Vilhjálms keisara.
Símað er frá London, að hinn op-
inberi ákærandi, Hewert, liafi verið
skipaður til þess að liefja máls-
sókiiina á hendur Vilhjálmi keisara.
Bandaríkin og friðarsamningarnir.
Tvinni (sv. og hv. öll No.).
Silkitvinni (svartur).
Karlmannasokkar.
Manchettskyrtur.
Kvennkragar (hvítir).
Hárnálar.
Kápuhnappar.
Beintölur (hvítar).
Hnappamót, ýmiskonar.
Flauelsbönd.
Krókapör.
Skrauthnappar.
Hnappagata silki.
Skóreimar.
Skóhlífar.
Skófatnaður (unglinga).
Vaxdúkur (áborð).
Ný
listaverk.
—o—
Trúlegt er að mörgum þeim, sem
ganga inn í stórliýsi Nathan & 01-
sen, um innganginn frá Pósthús-
stræti, yrði tafsöm ferðin upp stig-
ana. Og jafnvel að mörgum vrði
það á að komast lengra upp stig-
ana, en ferðinni hafði verið heitið.
Menn, sem átt liafa leið um þessa
stiga, hafa eflaust rekið augun í
stalla eða syllur í veggjunum. En
fæstir hafa vitað til livers skyldi
nota þær. Nú þarf enginn, sem
gengur þarna um, að spyrja þessa
framar, þyí syllurnar eru ekki
tómar.
Meðfram stigunum, íieðan frá og
npp úr, eru komin 7 líkansmíði eft-
ir ungan og — eftir myndunum að
dæma —- efnilegan myndhöggvara,
Guðmund Einarsson frá Miðdal.
Tákna þær aðaldrættina úr verzlun-
íu’sögu íslands, frá uppliafi Islands
bygðarbygðai' fram á vora daga.
Skal liér sagt stuttlega frá mynd-
wmmmm NÝjA BÍÓ mtmmm
Indiéna-slúlkan
S órkostlegcr sjónl. í 7 þátt.
eftir
Bex Beach.
Mittchelt Lewis
leikur eitt aðalhlutverkið af frá-
bæni snild.
II sýning í kvöld kl. 8>/,
Ath. Börnum innan 14 átaald-
uts ekki leyfður aðpangur.
Nýkomið:
ESTEY lieimsfrægu piano, flygel
og sjálfspilandi piano. Verðið er
liið sama og áður og hljóðfærin
hafa veraldar-nafn og reynslu að
baki sér, enda munu þau liljóð-
færi, sem hér eru á boðstólum
með læigra verði, ekki j’afnast við
ESTEY að endingu, smíði og
ytra frágangi. — Til sýiiis hjá
G. EIRÍKSS, Reykjavik.
Einkasali á íslandi.
af Tryggva Gunnarssyni er góð
livað .andlitið snertir, en ekki vel
eðlileg í lieildinni.
Eigendur hússins eiga lirós skilið
fyrii’ það, að hafa ekki sparað neitt
til þess, að gera hús sitt sem skraut-
-legast og ráðast í þetta fyrirtæki,
som er alveg einstakt í sinni röð hér
á landi. Þarna er komið heilt lista-
safn'og það snoturt. Og væntanlega
hefir almenningi aukist svo þroski
á síðustu árum, að þessar fögru
myndir fái að búa við betri kjör
en veslings Utilegumaðurinn lians
Emars Jónssonar, sem steiidur enn
þá í fordyri íslandsbanka, lista-
áhuga og listaskilningi Islendinga
til minkunar.
Viðskifíi adeins við kaupmenn og kaupféiög.
Tlýjar vörur koma með ýverri ferð.
JðaiRfilag fJlsgRjavi/íur:
Tlýársnóííin
verður leikin í Iðnó miðvikudaginn 26. nóv. kl. 8 síðd.
Aðgöngumiðar seldir:
i dag k'. 4—7 með hækkuðu verði
og á morgun kl. 10—12 og eftir 2 með venjulegu verði.
ins býr um sérlegfislöggjöfina,
hvernig stjórnin framkvæmir þau
lög og hvernig þingið gæfír skyldu
sinnar urn eftirlit í því máli.
Líklega verður sérleyfislöggjöf-
inni ráðið til lykta á Alþingi af
þingmönhum þeim, sem nú eru kosn
fr. Á þeim mönnum veltur það rf
til vill, livers virði vatnsorkurétti
hér á landi verða í framtíðinni. Og
já þá fellur ef til vill ábyrgð á því,
livort þjóðerni landsmanna og sjálf-
stæði verður borgið eða ekki. Ef
þeir fara þar gálevsislega að ráði
síiiu, þá binda þeir iandsmönuum,
öldum og óbornum, ef til vill þær
viðjaf) er þeir fá seint eða aldrei af
sér leyst. .
Opinberlega er tilkynt, að Wilson
forseti ætli að senda Bandaríkja-
þinginu ávarp um friðarsamning-
ana.
Gunnar Gunnarsson skáld
hefir hlotið ferðastyrk Anckers.
Khöfn, 23. nóv.
Bandalag Bre.ta og Frakka.
Símað er frá París, að Bretar
og Frakkar liafi nú fullgert banda-
lagssamninga sína.
Koltschack,
Frá London er símað, að her
Koltschacks hershöfðingja sé nú
100 enskar mílur fyrir austaií Ob.
Kolavandræðin í Ameríku
hafa aukist vegna þess að verka-
menn hafa neitað að taka til ^vinnu
aftur.
uni þessum.
Neðsta mvndin sýnir víking í
hringabrynju, standandi „uppi í
stafni“, og sést drekatrjónan á
myndinni að neðan. Undir er letr-
að: „874 — Víkingur — 1030“.
Undir annari myndinni stendur:
„1030 — Goðorðsmaður — 1262“.
Er það ágæt mynd. Þriðja myndin
er af Birni Jórsalafara og kross á
neðanverðri myndinni og merki
hans, bjarndýr og stjörnur markað-
framan á krossinn. Fjórða mynd-
in er af Gnðbrandi Ilólabiskupi,
sem var löngu á undan sínum tíma
í verzlunarmálum og gerðist for
göngumaður þess, að Skagfirðingar
keyptu verzlunarskip, sem því mið-
ur týndist í hafi. Fimta myndin er.
af Skúla fógeta. Sjötta af Jóni Sig-
urðssyni. Sýnir hún liann vera að
lyfta okinu af samtíðarmönnum
sínum. Loks er sjöunda myndin af
Tryggva Gunnarssyni bankastjóra.-
Flestar þessara mynda eru ágæt-
ar og höfundi þeirra, sem óþektur
er áður, til hins mesta sóma. Eink-
um eru myndirnar af goðanum og
Jóni Sigurðssyni ágætar. Myndin
Jlörmuíegtsígs
Maður bíður bana.
*
í ofsaveðrinu í gærmorgun vildi
td slys, sem er einstakt má heita í
sinni röð hér Lbænum.
í-steinhúsi sem verið er að byggja
á Skólavörðulioltinu, við Baldur-
götu höfðu gaflarnir verið bygðir á
laugardáginn var. Voru þeir úr hol-
steini, lagðir í steinlím. Var það
skiljanlega ekki orðið þurt, en vegg-
iirinn léttur fyrir. Stóðst gaflinn
ekki storminn í gærmorgun en féll
til grumta og varð einn maður, sem
var við vinnu við húsið undir hon-
um og beið bráðan baiia.
Maður þessi var Sveinn Sveinsson
bróðir Ólafs lieitins Sveinssonar
gullsmiðs. Hann var lmiginn á efri
aldur.