Morgunblaðið - 05.12.1919, Blaðsíða 1

LUD
7. árgangm*, 30. tðlubbö
Föstndag 5 desember 1910
I
Isafoldarprentsmiöla
GAMLA BIO
Hðnunculus
I—
I Hoi
V. (síðasti) kafli
I verðar sýödíir í kvöld
kl. 8»/. og 9V,
Fyrirlggjandi liér á staðnum:
Varahlinar allskonar fyrir ARCHI-
MEDES mótora, bæði utanborðs-
og venjulegar benzin-vélar til
notkunar á landi.
G. EIRÍKSS, Reýkjavík
Einkasali á íslandi.
Andstaður.
Islenzkum alþingiskjósendum hef-
ir löngum verið brugðið um spar-
semi eða öllu heldur smásálarskap,
hve nær sem til þess hefir komið að
veita eitthvert fé úr landssjóði til
bókmenta, vísinda eða lista. Sama
hefir kveðið við þegar starfsmenn
landsins hafa krafist launauppbóta
vegna verðfalls á peningum o. s. frv.
Fm fjárveitingar til skóla og slíkra
stofnana hefir kveðið við sama tón
En þessi áburður á almeúning
yfir höfuð er eigi réttur, eða það er
að minsta kost.i gert of mikið orð á
því, liversu eftir slíkurn fjárfram-
lögum væri séð. Mesta sök á því, að
þessu hefir verið haldið fram, eiga
allmargir þingmenn.
Því miður er það svo, að ýmsir
þingmanna undanfarið hafa talið
sér það skyldast hlutverk, að fella
eða klípa sem mest af öllum fjár-
veitingum, miðuðu til eflingar and-
legu lífi í landinu og til þess að
siarfsmenn landsins, hjúin á þjóðar-
búinu, eins og sumir hafa nefnt þá,
væri skammLaust haldnir. Sumir
þingmenn hafa eytt pappír, aukið
prentkostnað og lengt þingsetiuia
með breytingartillögum um hin
mestu smáatriði og’ málæði um Juvr
breytingartillögur. 'f. d. hafði sparn
aðaræðið í þessa átt svo gagntekið
einn þingmann á Alþingi 1917, að
hann bar fram breytingartillögu við
fjárlagafrumvarpið þcss efnis, að
feldir yrðu burt smástyrkir þeir,
sem í 15. gr. fjárláganna standa, til
bókmentafélaga hér, til útgáfu
Fornbréfasafns, alþingisbóka o. fl.
Ekki að tala um þá útreið, er skáld-
in og þess konar fólk átti að fá. Auð-
vitað var deild svi, er þessi þing-
maðnr átti sæti í, ekki svo sóma
sneidd, að tillögur hans yrði sam-
þyktar.
Sparnaðartillögur þessara manna
varða oftast mestu smámuni. þeir
leggjast á smáa, en bráðnauðsyn-
lega liði, annaðhvort af því að þeir
halda, að slík framkoma sé einkar
góð beita fyrir kjósendur við kosn-
ingar eða þá, að þeir eru svo þröng
svnir, svo dagaðir uppi eins og nátt-
tröll, að þeir halda að eitthvað muni
um þessi sparnaðarbjargráð sín.
En eftir er að sjá hvort kjósend
ur þeirra kunna þeim svo miklar
þakkir fyrir sem þeir ef til vill
lialda. Og er fróðlegt að taka nokk-
ur dæmi til að sýna, livernig því
þakldæti er varið.
Tökum tvær mestu andstæður úr
hój>i þingmanna að þessu leyti.
„Tíminn" flutti í haust eina af
sínum alkunnu greinum — sjálf-
sagt eftir llriflu-manninn - þar
sem þeim Bjarna frá Vogi og Magn
usi Péturssyni var sendur tónninn
fyrir bruðlun á landsfé. Það er
satt um |>essa menn báða, að þeir
eru engar smásálir. Þeim er
þeð eflaust mikið að þakka — eða
kenna eins og „Tímimi“ orðaði það
hehlur — að fjárlög og ýms önnur
lög, þar sem fjármeðferð kemur til
greina og þi'ir eru við riðnir, eru
ekki sómalausiegar úr garði gerð en
rauu verður á. En hvernig taka
kjósendur þeirra á þeim fyrir
„bruðlið“ og „sóunina“, sem þeir
eru sakaðir um 1
Þeir taka svo á því, að fáir eru
fastari í þingsætum en þessir menn,
sem eru jafnvel nefndir sliaðræðis
menn á þessum sviðum af óvinum
sínum.
Nefna mætti Hiarga þingmenn
fleiri, sein eigi sjá í það að verja fé
úr landssjóði 1:1 andlegra þarfa. t.
d. Gísli Sveiusson og Karl Einars-
son. Ekki eru þeir taldir lausari í
sessi en svo, að engum þykir f r rt
að bjóða sig fram á móti þeirn.
Af bændum má líka nefna ýmsa,
sem fyllilega skilja kröfur tímans
-- gæsalappalausa tímans — svo sem
Þórarinn Jónsson, Guðjón Guð-
laugsson, Pétur Jónsson — báðir
þeir hafa verið bændur. Þórarinn
t. d. ynti af höndum starf á síðasta
þingi í laiuiamálanefndinni, sem fá-
i" bændur á þingi mundu hafa leyst
jafn vel af hendi, og tók mjög sann-
gjarnlega alt það mál. Má nærri
gc-ta, hvort, framkoma hans í því
máli hafi eigi meðal annars verið
liöfð að vopnmn af einhverjum and-
stæðing hans í kosningabaráttunni
í haust; leynt eða ljóst. En Hún-
vetningar endurkusu haimþó,þrátt
tyrir alt það herhlaup, sem liafið er
móti honum.
Aftur fella kjósendur ýmsahinna
seni hafa skipað sér á bekk í yztu
myrkrum smásálarskaps og skiln-
ingsleysis um fjárveitingar til áður
nefndra þarfa. Þótt eitt blaðið telji
slíka menn hafa mjög „heilbrigðar“
skoðanir m. fl. þá stoðar það ekki
Sigurður Sigurðsson ráðunautur
er einn þeirra manna. Er hann al-
knnnur fvrir sparnað sinn í smá-
r.nuium, sem aðrir hafa viljað veita
til ýmislegra andlegra þarfa. A
síðasta þingi gerði hann sig frægan
af því að flytja fjölda af breyting-
irtillögum við launalögin, þess efnis
að klípa víðast 100—200 krónur af
árslaunum allmargra starfsmanna
Landsins. Tillögur þessar voru auð
vitað allar strádrepnar. En kjósend-
ur í Arnesþingi kunna ekki sömu
skil á þessu máli sem Sigurður.
Hann hefir lengi verið að orðtæki
liafður fyrir fjármálaframkomu
sína á þingi. Og liann liefir eflaust
haft hina mestu tröllatrú á samræmi
milli sín og kjósenda í þessum mál-
um. En svo fer þó, að hann fellur,
jafnmikið fylgi sem honum þó var
talið áður þar í kjördæmi.
Engin ástæða er til að lialda um
þingmenn þá, sem kosnir voru í Ár-
nesþingi síðast, að þeir verði nein-
ar smásálir um fjáfveitingar til
þarflegra hluta, hvort sem er til
andlegra eða líkamlegra nauð-
synja. Um Eirík Einarsson er það
Gíslasoaar,
Simnefni
,Gar8ir‘
Talsimar
281 og 481
í VEFNAÐARVÖRUDEILDINNI er fyrirliggjandi meðal amiara:
Fatadúkur (ýmsar tegundir).
Flauel (grænt).
Léreft (margartegundir).
Vaðinál blá (cheviot).
Baðmullardúkar (flónel).
Fóðurléreft (lasting).
Kjóladúkar.
Ermafóður.
Millifóður.
Nankin.
Molskinn.
Kjólpilsaefni.
Sirz.
Tvisttau.
Dvratjalda plyds.
Káputau.
Stúfasirz.
Húfur.
Axlabönd.
Hálsklútar.
Höfuðsjöl.
Hálsbindi.
líandklæði.
Rúmteppi.
Borðdúkar.
Vasaklútar.
Drengjaföt.
Golftreyjur.
Milliskyrtur.
Nærfatnaður.
Rekkjuvoðir.
Kvenkápur.
Kvcnbolir.
Kvenskyrtur.
Leðurlíking (á húsgögn).
Tvinni (sv. og hv., öll No.).
Silkitvinni (svartur).
Karlinannasokkar.
Manehettskyrtnr.
Kvenkragar (hvítir).
Hárnálar.
Kápuhnappar.
Beintölur (hvítar).
Hnappamót, ýmiskonar.
Flauelsbönd.
Krókapör.
Skrauthnappar.
Ilnappagata silki.
Skóreimar.
Skóhlífar.
Skófatnaður (unglinga).
Vaxdúkar (á borð).
NYJA BIO
Leyndardómur
N«w York borgar
XI. (slðasti) kafli
Sigur Glarels
Sýningar kl. 8Va og 9‘/t
t
Siðasta sínn.
Nýkomið:
GIPS .fyrir myndhöggvara og til
ýrnsra annara nota.
G. EIRÍKSS, Reykjavík
Uidskifíi aðeitis við kaupmetm og kaupfétög.
Tlýjar vörnr koma með fjverri ferð,
JSsiRfáíag tfiaýRjaviRur:
Tltjársnóffin
verður leikin í Iðnó fðstudaginn 5. des. kl. 8 síðd.
Aðgöngutniðar seldir:
i dag kl. io—12 og eftir 2 með venjolegu verði.
Kaupið Allsherjarfriðarmorkið.
vafalaust áð segja, að um hann 4
það ckki við. Og Þorleifur Guð-
mundsson er gerðarmaður, sem
fráleitt lítur smásálarlega á fjár-
veitingu til hvaða hluta sem vera
skal.
Einar Jónsson hefir oft verið sér
til vansa sinásýnn um f járveitingar.
Hann fellur. En ekki er líklegt, að
þeir Gunnar Sigurðsson eða Guð-
munclur Guðfinnsson rýri sig með
blindri sparsemi á smámuni, sem
landssjóð munar ekkert um, en gefa
beint eða óbeiut margfalt af 'sér
í verðmætum, sem enginn fær til
peninga meti'ð.
Dæmi þessi sýna það, að þjóðin
er als eigi svo bliud á þá hluti, sem
til andlegrar menningar horfa, sem
ýmsir fulltrúar hennar hafa viljað
láta hana vera. Mönnum skilst það,
að þegar tekjur landsins og gjöld
eru ártega orðin hvort um sig 5—
6 miljónir króna eða meira. þá
muni ekki stórum um 10—20 þús-
undir króna meira eða minna til
áðhlynningar andlegum efnum í
landiiiu.
Það virðist, sem þingmennirnir
sumir hafi verið blindir, brostið
skilning á öðrum verðmætum en
þeim, sem verða bemlínis látin í
askana. Og svo hafa þeir leitt á-
lyktanir af sjálfum sér til kjós-
enda, ályktanir, sem víða að minsta
kosti liafa reynst rangar. Kjósend-
ur hafa reynst skilningsbetri en
fulltrúamir sumir. Og er það góðs
viti og þjóðinni til sæmdar.
í

flil
Ummæli sænska forsætisraðherrans
Snemma í nóvembermánuði lielt
Edén, forsætisráðherra Svía ræðu,
er merkileg hefir þótt á Norðurlönd-
um. Hann mintist fyrst á ástandið
i heiminum nú og liin miklu vand-
ræði, sem steðjuðu að livaðanæfa.
Hlutlausu löndin fái nú sinn skerf
af þeim vandræðum og áhyggjum,
sém fylgi í kjölfar ófriðarins —
stjórnmálaóeyrð, viðskiftaþreng-
ingar og byltingaský dragi nú á
loft. Allstaðar sé það mjög örðugt
að levsa viðunanlega úr þeiin vauda-
málum, sem stjórnunúm bera að
höndum. Nægði þar að benda á Dan-
mörk og Noregyþar sem stjórnirnar
hefðu átt í vök að verjast, farið frá,
en orðið svo að taka við aftur, eða
hin tíðu stjórnarskiíti í Finnlandi.
Samvinnan milli vinstri flokk-
anna í ríkisþiugi og stjórn Svía
hefir frá upphafi auðvitað verið
bygð á þeim grundvelli, að stjóruin
leggi að eins fram þau frumvörp er
styrkt sé af báðum flokkum. En þar
fyrir utan hefir hver flokkur áskil-
ið sér rétt til þess að koma fram
eins og honum sýndist og setja sér
liverja þá Stefnuskrá er honum
sýndist. Engum hef'r komið til hug-
ar að þessi samvinua geti staðið
lengur en þangað til stjórnarfyrir-
komulagið þemur til nýrrar athug
kosningarnar 1920. Stjórnin getur
ekki að svo komnu lýst afstöðu sinni
greinilega, en drepið getur hún á að-
alatriðin.
<
Fyrst og fremst eru það utanrík-
ismálin. Svíþjóð verður að búa sig
undir það að taka afstöðu til þjóð-
bandalagsins. Þetta er oitt hið
stærsta og mesta alvörumál, sem
sprottið hefir upp af heimsstyrj-
öldinni; það hefir svo lengi beðið
lausnar, að utanríkisráðuneytið
liefir nú tekið það rækilega til ii’.eð-.
ferðar. Samningurinn um þjóða-
bandalagið liefir marga g'alla, sem
liverjum manni,oru augljósir- það
eru göt í hann og í honum eru tví-
ræðar setningar. Þess verður lííka
að gæta, að ef vér göngiun inn
þjóðbandalagið, þá tökuinst vév á
hendur mjög alvarlegar -skyldur.
sem geta liaft mikla áhættu í för
með sér, ef þær deilur rísa, að
bandalagið verður að skerast í leik-
iun. Þó er það enn meiri áhætta, að
vera ntan við liandalagið. Og þrátt
fyrir alla galla og ófullkomleik, þá
er þó þjóðabandalagið eina ráðið til
þess, að hægt sé að byrja á þeirri
starfsemi að endurskapa heimiim og
reisa einhverjar skorður við því, að
n.'áttur ráði í viðskiftum þjóðanna.
Það hlýtur að vera skylda hvers
þess ríkis, sem svo er ástatt um sem
Svíþjóð, að kynoka sér ekki við því
að leggja lið sitt til þess að skapa
betri og tryggari réttarstöðu — auð-
vitað þó með því skilvrði, að banda-
lagið komist á á þeim grundvelli,
sem ákveðinn er í friðársamningun-
um. Þess vegna lítur stjórnin svo
á, að ríkisþing það, er nú situr, eigi
að sitja framvegis svo að það geti
undir eins gert tillöguv sínar, þá
er bandalagið er sett á stofn. Því
miður hefir það nú dregist vou úr
viti og nú sem stendur eru horfurn-
ar svo daufar, að litlar líkur ié til
þess, að málið geti komið fyrir
þetta ríkisþing. En um leið og það
er sýnt, að málið dregst svo á lang-
inn, að það getur ekki komið fyrir
þetta þing, verður þingið uppleyst.
Álandseyjamálið hefir líka drog
is,t von úr viti, en vér höfum enga
ástæðu til þess að vantreysta Áleud-
ingum. Og mundi forsætisráðlierra
Frakka bera vitni luu það, að Svíar
eyjamálinu. Yinir vorir, hinum
megin Kyrjálabotns, verða að skdja
það, að óliugsaðar árásir á Svíþjóö
íit af því máli eru ekki að eins ó-
réttmætar, heldur geta þær eiunig
orðið til þess að spilla öliu vinfengi
milli Svía og Finna, og þess vegua
ætti báðum þjóðum að vera uiú það
hugað, að fara sem varlegast í það
mál. Oss gengur eigi til nein sín-
girni í þessu máli. Vér styðjum að
eins kröfu Álendinga um það, að
þeir fái sjálfir að ráða um fram-
tíð sína, vegna þess að sú krafa á
sér réttlætisgrundvöll og vegn\
þess, að aldrei verður greitt frar.
úr því máli viðunanlega, nema því
að eins að sjálfsákvörðunarréttur
evjarskeggja verði til greina tekinn.
Það ætti líka að vera ósk Finnlands,
að þær yrði endalyktir málsins, því
að þótt Finnum kynni að takast
það, að leggja eyjar þessar undir
sig með valdí, þá verða þær á þann
hátt eilíft misklíðarefni milli Svía
og Finna í stað þess, eð af Svíar
fengi þær, mundi þar geta orðið sá
hlekkur, er tengdi þessi tvö lönd
, fast saman. —
Þetta eru hans orð. Á þeiin geta
menn séð, að Svíum er alvara með
það, að halda Álandseyjamálinu til
streitu og vilja ekki ganga í þjóða-
þeim hafa vérið dæmdar eyjarnar.
sambandið fyr en svo er komið, að
I’að verða æði margar snurður á
friðarþræðinum, er baudamenn
hafa spunnið, um það er lýkur.
Erl. símfregnir.
Khöfn, 3. des,
Clemenceau.
Frá París er símað, að blaðið
Eeho de Paris flytji þá fregn, að
*
Clemenceau ætli að segja af sér 17.
febrúar næstkoinandi, sama dag seni
forsetaskifti verða.
Foch marskálkur
varar bandamenn við áframhald-
andi herbúnaði Þjóðverja.
Kafbátum sökt.
Öllum þýzku kafbátuuum verður
sökt.
unar og það verður seunilega um j i igi þó meðhaldsmenn í Álauds
Kanadastjóni er nú að koma sér
upp kaupskipaflota. Hefir hún þeg-
ar gert gamning um kaup á 53 skip-
um og hefir fengið 13 þeirra afhent.