Morgunblaðið - 15.01.1920, Qupperneq 4

4
MORGUNBLAÐIÐ
Graenland
Margt hefir nú á seinni tínuim
verið ritað um Grænland. Hefir }>að
verið allþarfur fróðleikuv ]>eim er
áhuga hafa fyrir afskiftum íslend-
inga af landinu. Mest hefir ]>að þó
verið um Yestur-Grænland eða ]>á
hluta landsins, sem bygðir eru. Um
austurströndina hefir fátt verið rit-
að hér. Það skiftir miklu rr.ál: að
vita glögg deili á landsháttum þar
og landskostum. Drottinvald Dana
lokar þar ekki fjársjóðum náttúr-
unnar. Þeir liggja okkur Isending-
um innan handar, og erum við menn
að minni að hafa ekki enn notað þá.
Eg ætla að segja í aðaldráttum
frá nokkru af því, sem menn vita
um Austur-Grænland.
Fyrir austurströnd Grænlands
liggur hafís. Nær hann norðan frá
heimsskauti suður með landi alt til
þess er kemur á móts við suður-
strönd íslands. Hann er á stöðugu
reki suður á bóginn. I sundinu milli
Ves(tfjarða og Grænlands er hann
svo þéttur að varla verður siglt í
gegn um hann. Sunnar breikkar haf-
ið og ísinn dreifist. Á vetrum liggur
hafísinn samfrosta við alla strönd-
ina. Á sumrin þiðnar svo mestallur
lagísinn. Breið vök liggur fvrir
landinu og íshrafl nokkurt í. pannig
mun því venjulega vera háttað.
Stundum geta þó komið svo góð
„ísár“ að hafið megi heita autt á
köflum. — Á seinni árum hafa menn
ekki komist upp að ströndinni fyrri
en nokkuð norðarlega. Verður
venjulega fyrst að sigla norður á
móts við Jan Mayen. par liggur alt
af auð vök á sumrin vestur að Græn-
landi. Það er mjög mismunandi
auðvelt að koinast í gegn um ísinn,
og beltið mismunandi breitt. Árið
1900, 1. september, lagði skipið
„Antarctic“ af stað frá Carlsberg-
firði á Austur-Grænlandi (c. 71 gr.).
Eftir hálfan dag komst það út úr
ísnum, og sigldi íslaust haf til Dýra-
f jarðar á hálfum þriðja degi. Nefni
eg þetta sem dæmi um hve auðvelt
er að sigla til austurstrandarinnar.
íshafsskip til slíkra ferðalaga
i vcrða að vera trausílega bygð. Þau
j eru ætíð gjörð úr tré. Járnspangir
1 «
iig'gja um stefnið og klæða síðurnar.
Venjuléga eru þau í senn segiskip
cg gufuskip. Ekki er iiættulaust að
sigla um ísinn. Stundum rekur hann
saman tneð miklu afli og myndi
mola hverja fleytu sem í milii væri.
Fremur sjaldan Iienda þó slík sljTs.
Mikill selur liggur í ísnum. ísbirnir
íara um hann á stangli og sjófuglar
nokkuð. Mest er þó dýralífið í ísn-
um Grænlandsmegin.
Víkur nú málinu að Grænlands-
strönd 85 gr. n. b. suður að 60 gr.
Fj'rst norðan til liggur austur-
ströndin beint í suður og er þar
mjög stórvogskorin. Þegar kemur
suður um 70 gr. tekur henni að halla
mikið til vesturs og gerast þá smá-
vogskornari. Nyrst á Grænlandi þar
sem heitir Pearyland, liggur auð
jörð á sumrin, síðan er ströndin
auð suður eftir, þar til er henni fer
að lialla til vesturs. par fyrir sunn-
an hanga víðast skriðjöklar í sjó
j fram aila leið suður undir bygðir
skrælingja í Angmagsalikhéraði á
66 gr. Á þeirri strandlengju er víð-
ast hvar enginn gróður og fátt um
dýr, leita þau suður ströndina á
vetrum. par liggur stöðugt hafís
upp að landi og ófært stærri skipum.
Norðan við þessa jökulströnd geng-
ur fjörður mikill inn í landið. Heit-
ir hann Scoresbyfjörður; kendur
við Englending, sem rannsakaði þar
j ströndina. Sunnan f jarðarins er
j landið alt hátt. Fjöllin sem standa
j fram undan jöklinum eru úr basalti.
Gömul eldfjöll liggja þar sennilega
undir jöklinum. Nyrst á þessum
svðri hluta strandarinnar hafa
menn fundið laug. Hún rennur
fram úr hæð nokkurri á svo nefndu
Hðnry-landi. Þar er grösugt svæði í
kring, og margar rústir skrælingja-
bæja. Þegar kemur norður fvrir
Scoresbyfjörð er ströndin láglend-
ari, og mikið autt land liggur nú
milli sjávar og jökuls. Þá ganga
j ítórar fjarðaflækjur inn í landið,
og eyjaklasar liggja fyrir framan.
Irm úr firðinum ganga langir dalir
og djúpir, en heiðar á milli. Ár falla
út í firðina, en eru flestar smáar.
par norðan til er landið ekki hlaðið
úr basalti, heldur eru víðast linari
bergtegundir og móberg, sumstað-
r..r þó og granit og gneis. Annars
télja fræðimenn Grænland áfram-
hald af Norður-Ameríku í jarðfræð-
Islegum skilningi.
Yfir Austur-Grænlandi liggur
eyja eða strandloftslag. pokur eru
nokkuð tíðar við sjóinn á sumrin.
Lengra frá ströndinni er hr'einni og
hlýrri veðrátta, enda er þar mestur
gróðurinn. Á vetrum er oftast frost
og mjög sjaldan hlákur. Loftið verð-
ur þá þurt, og kuldinn þolist miklu
betur. Nótt liggur yfir Norður-Græn
landi allan veturinn. Um iniðbikið
er dagur nokkru styttri í skamm-
deginu en á Islandi og syðst er hann
lengri. Stundum á vetrum er alb jart
af norðurljósum og eru þau hvergi
eins mikil og fögur og á Grænlandi.
Menn hafa auðvitað engar samfeld-
ar veðurskýrslur af Austur-Græn-
landi. En menn hafa þó gert veður-
athuganir þá tíma, sem þeir hafa
dvalið þar. Eina slíka skýrslu hefi
eg hér við hendina. Hún er tekin
norður í Danmerkurhöfn n. c. á 80
gr. árið 1907. Þá var meðalhiti í
júní 1,4 gr. á Celsius, í júlí 3,6 gr.
og í ágúst 2,6 gr. Meðalkuldi í janú-
ar -4- 23,0 gr., febriíar 29,9 gr.,
marz -h- 23,4 gr. Mest var úrkoman
í janúar 27 mm. minst í júlí 1,8 m.
og 1908 var á sama stað úrkoma í
júlí 0,0 mm. Mest blása þar norðan
stormar. Það ber að athuga að þetta
er mjög norðarlega. Suður um
ströndina miðja er veðráttan miklu
mildari.
Eitt sinn bygðu skrælingjar alla
austurströnd Grænlands. Er það
skoðun sumra vísindamanna, að
tveir fólksstraumar hafi runnið
annar suður austur- og hinn suður
vesturströndina. Komu þeir frá
Ameríku og tóku land þar sem nú
heitir Pearyland. Nú er öll bygð
horfin af ströndinni nema í Ang-
magsalikhéraði. Á henni allri liggja
kofarústir þeirra og önnur verks-
ummerki; og sumstaðar er skamt
síðan þeir hafa horfið : þaðan.
Halda menn að slæm ísár hafi rekið
yfir og harðindi. Féllu þá Skræl-
ingjarnir þegar veiðin brást. Nú
myndu þeir lifa þar góðu lífi. Þar
tr betra til veiða en nokkurs staðar
atmars staðar þar sem þeir búa og
harðindi engu meiri en annars stað-
ar í skrælingjabygðum.
Dýralíf á Austurgrænlandi má
heita mjög fjölskrúðugt eftir legu
landsins. Nokkur hvalur lifir í haf-
inu fyrir ströndinni. par er þó
minna um hann en sumstaðar ann-
arsstaðar við Grænland. Veldur því
lagísinn. Við ströndina lifir líka
mikið af rostungum. Á veturna leita
þeir út á ísinn. Þá eru þeir styggir
og ilt að veiða þá. Þegar vorar og
lagísinn þiðnar synda þeir upp að
ströndinni og skríða oft á land. Þá
liggja þeir stundum gæfir í stór-
hópum, og er auðvelt að drepa þá.
Rostungar lifa mest á sel. Þeir eru
risavaxin dýr. Spiklag liggur undir
þykkri húðinni eins og á sel. Kjötið
er líkt’ og selakjöt, en nokkuð gróf-
ara. Rostungstennur eru dýrindis-
vara. Við Austur-Grænland úir og
grúir af sel. Mest er það f jarðasel-
ur eða landselur. Á vetrum hefir
mikið af honum leitað út í hafísinn.
Mikið liggur þó undir ísnnm. Hálda
þeir auðu gati og koma þar upp til
þess að anda. Þá eru þeir varir um
sig og styggir, eins og rostungarn-
ir og miklu verra að veiða þá.pegar
sjórinn við ströndina er orðinn auð-
ur á vorin, fyllist alt af sel. Hann
gengur þá upp í firðina. Ger-
ist hann nú spakur og liggur á
landi uppi. Selurinn lifir eins og
menn vita á fiski, silungi og laxi.
Ísbirnir lifa á Austurgrænlandi.
Þeir ráfa um ísinn og uppi á landi.
Oftast fara þeir einir saman, nema
þegar birnan gengur með húna
sína. Það er mælt í þjóðsögum að
birnir liggi í dvala í hýði sínu all-
an veturinn. Þeir fá ekkert hýði og
liggja heldur ekki í dvula, að
minsta kosti veiða menn þá jafnt
vetur og sumar. Þeir lifa mest á
sel og fiski. Sumir balda að þeir
bíti gras og þara á sumrin, en aðrir
neita því. Þeir elta selinn; bíða við
vakirnar og hremma hann þegar
hann kemur upp til að anda. Þeir
eru vitrir og margar sögur ganga
um kænsku þeirra og veiðibrögð.
Þegar þiðnar á vorin halda þeir inn
í firðina og þegar sjóinn leggur
I Jörð ti! sö
I Hálf jörðin Innra Knararnes í
i Vatnsleysustraudarhreppi, fæst til
| kaops o? ábúðar í næstu fardögum.
Semja ber við fonrann skólaneínd-
a'innar, Sæmtmd Klemensson.
M;nni-Vogum.
Stofa með aðgangi að eldhúsi
óskast frá 1. febr. eða fyr.
Tilboð merkt „Stofa“ leggist inn
á afgr. blaðsins.
elta þeir selinn út aftuir. Slíkt
ferðalag hafa menn orðið varir við
bæði við Scoresbyfjörð og Franz-
josefsf jörð, nokkru norðar. ísbira-
irnir eru gæfir við menn og hæg-
fara. Stundum gerast þeir full nær-
göngulir og forvitnir, og þegar
hungur svérfur að þeim ráðast þeir
stundum á menn. Þeir eru ramir að
afli og grimmir ef í bardaga slær.
Þótti áður fyrri hreystiverk að
vinna björn. Nú er það auðvelt með
'skotvopni. Birnir eru spikfeitir á
sumrin og góðir til matar. Bjamar-
feldi vildu allir fegnir eiga.
Moskusuxar lifa á Austurgræn-
landi. Þeir ganga í stórum hópum,
stundum 20 til 30 saman um landið.
Þeir eru stórir eins og vetrungar
og loðnir eins og sauðir. Vilhjálm-
ur Stefánsson segir að kjötið af
þeim sé mjög iíkt og nautakjöt og
ullina telur hann betri en beztu
sauðaull. Moskusuxar eru fremur
gæfir, og er auðvelt að skjóta þá.
Þeir ganga úr hárum á vorin og
hafa menn oft fundið reifin af
þeim. Þeir lifa af grasi og lyngi.
Vilhjálmur Stefánsson hefir lagt
það til við Kanadastjórn að hún
flytti inn moskusuxa og gerði að
húsdýrum.
Áður fyrri lifðu hreindýr á
Austurgrænlandi. Þau hafa ekki
sést þar síðan um aldamót og talið
er víst að þau séu öll útdauð. Halda
menn að úlfar hafi eytt þeim.
Framh.
Loveland - lávarður
finnur Amtríku.
EFTIR
0. N. og A M. WILLIAMSON.
35
Loveland hvarf inn í eldglitrandi gas-
mökkinn. Hann haf'ði handleggina fyrir
angunum til hlífðar fyrir reyknum. Og
nokkrum mínútum seinna þagnaði þetta
hræðilega öskur, sem staðið hafði síðan
gasið byrjaði að streyma. Smáspreng-
ingaisnar voru líka búnar. En glugga-
skýlur og dyratjöld stóðu enn í Ijósum
loga. Stíginn í ganginum, dymar að eld-
húsinu og borðsalnum brunnu.
Handfangið hafði Cohen brotið í
ósköpunum að komast út. Svo ekki var
hægt að komast út. Menn reyndu að
opna dyrnar með því að brjóta hurð-
ina. Einhver hafði brotið rúðu, var gat-
ið nógu stórt til þess að orsaka hættu-
legan súg en ekki nægilegt fyrir neinn
af þeim sem inni voru og reyndu að
komast út með skomum og blóðugum
höndum.
Loveland kom aftur með aðra hend-
ina mikið brenda og andlit og hár svið-
ið. Hann hafði gripið stærðar ketil
fullan með vatni og helt úr honum í
stigann til þess að kæfa eldtungurnar
sem sleiktu hann. Svo reif hann dyra-
tjoldin frá og stóð á þeim unz eldur-
inn kafnaði. Það smá dró úr eldinum
og eftir varð aðeins neistaflug og reykj-
armökkur.
Hann réð Tonny Kidd til þess að fara
með kvenfólkið:
— pessa Ieið upp — við verðum
að bjarga þeim úr þrönginni.
En allur skarinn hefði auðsjáanlega
hlaupið sömu leið, ef blaðamaðurinn
hefði ekki staðið í dyrunum og varn-
að fleiri útgöngu með breiðum herðum
sínum.
Hann fekk heljarhögg á bakið, en
stóð kyr, þar til fjórar stúlkumar ér
með honum voru ásamt Isidoru vom
komnar í hlé með Loveland.
pegar kvenfólkið var komið á öragg-
an stað, klæddi Kidd sig úr frakkanum
og sló niður með honum eldinn sem
teygði sig upp eftir dyrakarminum upp
undir loftið. Loveland kom strax til
baka og hjálpaði Kidd til þess að koma
ítölsku konunum inn fyrir vegg af borð-
um og stólum í hom innan við hættu-
svæði eldsins og örvita mannþyrpingar-
innar.
Blinky var látinn gera aðvart nm
eldhættuna. Hann var sá minsti og
grensti af þeim og gat því rent sér út
um gatið á rúðunni og hrópað á lög-
regluna. Nokkmm mínútum seinna
þrömmuðu tveir stórir menn inn í blá-
um einkennisbúningum, höfðu þeir
brotið dymar. Og eftir stutta stund
voru vatnssprautumar búnar að kæfa
lcgana.
Alt þetta hafði ekki gerst nema á
fáum mínútum, en það var nærri orðið
að harmleik, og engum var það ljósara
en þeim tveim, sem tekið höfðu höndum
saman til að bjarga: Loveland og
Kidd.
Til allrar hamingju fyrir Alexander
hafði enginn dáið eða brunnið til skaða
Mörg andlit og hendur voru að vísu
skorin af glerbrotunum, tvær konur
höfðu sæpt eða undist úr liði um úlf-
liðinn.
Loveland og Kidd höfðu bjargað öllu
við. Engir aðrir höfðu neitt getað eða
þorað að aðhafast. En hinir karlmenn-
irnir gerðu sér alt far um að láta líta
svo út, sem þeir væm aðalmennimir.
Þeir höfðu, sögðu þeir, ætlað að ryðja
kveníjilkinu braut til dyranna, en þá
hafði þyrpipgin mðst svo fast á eftir,
að þeir höfðu ekkert getað afrekað.
Þeir töluðu af sannfæringu, svo kven-
fólkið fór að trúa. En þegar þær fói-u
að þakka Kidd fyrir að hann haf'ði
frelsað þær frá að brenna lifandi, sam-
þyktu þær hvorki né mótmæltu þegar
hann fór að segja þeim, að það hefði
verið hrausti, falski greifinn þeirra, sem
alt hefði gert.
En nú var Loveland horfinn. Meðan
lögreglan hóf rannsókn, brunaliðið að-
gastti alía dimma króka og kima og
gestirnir smá tíndust burtu, var Tonny
Kidd að svipast um eftir Loveland en
;:á hann hvergi.
Milton varð, svona rétt fyrir siðasakir
að verða konu sinni samferða og losaði
hunn Kidd við þá byrði.
Enginn mintist á Loveland því þó
kvenfólkinu dytti hann í hug, þá gat
það varla farið að hæla honum svona
að ástæðulitlu.
En hann var ekki horfinn á neinn
dularfullan hátt. Hann dró sig bara í
hlé. Og eini staðmrinn til þess að hafast
við'í var eldhúsið.
par var mjög óvistlegt umhorfs:
brotnir pottar og pönnur, borð á hlið-
inni, egg, ostrar og hrá steik út um alt
gólf. En þrátt fyrir það fanst Loveland
þetta vera eini griðastaðurinn.
Þetta afreksverk var ef til vill meira
en það sem hann vann á orustusvæðinu
óg hafði útvegað honum heiðursmerkið,
En hann ætlaði ekki að koma fram aft-
uv til þess að láta aðra hugsa að hann
væri að sníkja eftir lofi. Hann kærði
sig ekki um neitt þvílíkt. Hann vildi
bara hafa frið. Hann fekk einn þjóninn
til þess að binda um sárið á hendinni,
en þá var sagt fyrir aftan hann:
— Eg hefi verið að leita að yður,
eg þarf að láta yður vita það, að hver
sem þér annars eruð, þá erað þér að
minsta kosti hugrakkur maður. pað
var Tonny Kidd, sem sagði þetta.
— pakka, sagði Loveland heldur
stuttlega. Hann leit samt ósjálfrátt við
og horfði í brún augu blaðamannsins og
sagði um leið: Það erað þér líka.
— Mér fellur illa ef eg hefi orðið
til að koma yður í ónáð, hélt Tony á-
fram. petta er auðvitað alt gert sem
verzlunarbragð.
Orð Miltons við blaðamanninn fyr í
salnum höfðu sannfært Loveland um,
hvernig stæði á þesari heimsókn, svo
þessi orð komu honum ekki á óvart.
Hann svaraði því án þess að skifta
skapi:
— pað gerir mér ekkert til.' Röðdin
var svo róleg að Kidd skammaðist sín.
— Það er áreiðanlega slæmt — er
það ekki?