Morgunblaðið - 17.01.1920, Qupperneq 4

4
MORGUNBLAÐIÐ
Uppgötvamr
Einsteins.
Um langaii aldur hefir Isaac
Newton haft heiðurssætið sem nátt
úrufræðingur og eðlisfræðingur.
Enginn hafði dregið huluna, sem
hvíldi yfir náttúruöflunum, jafn
rösklega og greinilega til hliðar,
eins og hann.
• Löng og mikil var líka fylking
þeirra eðlisfræðislegu uppgötvana,
sem Newton gerði. Efst og fremst
standa að sjálfsögðu náttúrulögin
um afl og hreyfingu eða lögin um
gagnkvæmt aðdráttarafl, sem hefir
áhrif sín á alt efni og stýrir hreyf-
ingu himinhnattanna eins <>g falli
steinsins. Síðan Newton kom fram
með þessi lög í hinni frægu bók
sinni „Principia' ‘, hafa þau staðið
sem hornsteinn eða grundvöllur
eðlisfræði og stjömufræði meira en
200 ár, og enginn hefir látið sér
'koma til hugar að raska þeim
grundvefli.
í kring um aldamótin komust
eðlisfræðingarnir að þeirri niður-
stöðu, að ekki væri framar unt að
byggja á lögmáli Newtons sem al-
veg óskeikulum grundvelli. Og
stuttu síðar eignaðist eðlisfræðin
mesta sniliing sinn og uppgötvara
þýzkrsvissneska manninn Albert
Einstein. pegar litið er á hina meist
aralegu og merkilegu kenningu
hans verður lögmál Newtons aðeins
spor í áttina að enn víðtækari o
umfangsmeiri lögmálum.
En þessi kenniug Einsteins er svo
hávísindaleg, að það er ekki unt
fyrir aðra en sprenglærða sérfræð
inga að fylgjast með honum. En
allir þeir vísindamenn, sem rann
sakað hafa uppgötvanir hans dást
að skarpskygni hans og djúphygni.
Og það því heldur sem hann hefir
farið alt aðrar Ieiðir til þess að ná
þessum uppgötvunum en áður voru
tíðförulastar.
Það þykja því ekki of sterk orð,
sem höfð eru eftir forseta Royal
Society, þar sem hann á að hafa
sagt að kenningar eða uppgötvanir
Einsteins væru „eitt hinna stórkost-
Flugvéiar til fiskveiðai
hendur. Hún vekur iíka mörg djúp-
ræn efni til lífs, eða flyt.ur þau í
nýtt Ijós og knýr því til nýrrar
ferðar út á haf sannleikans, sem
Newton talar um.
Loveland lávarður
finnur Ameriku.
EPTIR
C. N. og A. M. WILUAMSON.
37
— O, sei, sei. pað er bara reykurinn,
sem eg þoli ekki. Mig svíður í augun
og eg sé ekki meira en leðurblaðka. Eg
hefði getað gert meira áðan ef eg þyldi
betur reykinn og eldinn.
Alexander hló.
— pér voruS að vísu engin hetja.
En þér skuluð ekkert kæra yður umþa'ð,
flestir höfðu um eitthvað annað að
hugsa en að gæta að hvað hinn kæmi
fram. En séuð þér eitthvað veikur, þá
skuluð þér fara heim, eg vil ekki tefja
yður.
— Og ekki er nú hætta á ferðum.
— Mér Iiggur ekki á í rúmið, flýtti
Cohen sér að segja. En getið þér ekki
látið mig gæta hema að glugganum
‘ meðan þér gætið að Isidom. Hún var
svo föl og hrædd. Hún vill ef til vill
ekki vera alein. ESa máske eg gengi
upp til hennar og sæti stundarkorn hjá
Hið mikla fiskveiðafélag í Berg-
en hefir nýlega tekið upp á því, að
nota flugvélar í sambandi við fisk-
veiðarnar. Flugvélarnar eru hafðar
til þess, að leita uppi fiskitorfurn-
ar og elta þær. Og þegar þær hafa
fundið einhverja slíka fiskitorfu,
scnda þær lóftskeyti um það til
fiskiskipanna, .eða til hinna ýmsu
fiskistöðva.
Myndin hér að ofan er af fyrstu
vélinni sem keypt hefir verið í
þessu augnamiði. Er það flugbátur,
með tvöföldum vængjum og hefir
benzín hreyfivél 200 hestafla. Er
hann smíðaður í flugvélasmiðjunni
í Travemúnde hjá Lybeck. Beri
tilraun þessi góðan árangur, ætlar
félagið sér að fá fléiri slíka flug-
báta.
Enginn efi er á því, að flughátar
gæti komið að góðu haldi hér við
land um síldveiðatímann. Og þótt
kostnaður við útgerð hans yrði
nokkuð mikill, þá mundi hann
vinnast margfaldlega upp með því
hvað meira aflaðist af síld en ella.
Er mál þetta svo þýðingarmikið
fyrir síldveiðar vorar, að vel er
þess vert að ]) ví sé gaumur gefinn
fyr en síðar.
legustu ef ekki hið stærsta verk
mannlegrar hugsunar.
Pó er ekki ]>ar með sagt, að á
Englandi hafi Einstein verið tek-
inn fram yfir Newton. Hann hefir
að vísu náð liærra en Newton eins
og sá sem byggir nýjan viðbætir
ofan á turn og nær við það víðari
og stærri útsjón, en sá, 'sem bygði
hegri hluta turnsins. En af því er
ekki hægt að ádykta til fulls hver
er snjallari byggingameistari.
Menn hafa því, í staðinn fyrir
að fara í mannjöfnuð, minst orða
Newtons sjálfs: „Eg véit ekki hvað
mennirnir hugsa um mig. En sjálf-
um finst mér að eg ha.fa verið 'lít-
ið barn, sem fundið hefi í leik mín-
um á sröndinni gljámeiri stein, fá-
henni. pað er ekki orðið óliSiS enn.
Alexander smá hló.
— pér eruS mjög nærgætinn. En
lofiS þér Isidoru aS hafa friS í kvöld.
Eg þekki hana og þaS er henni fyrir
beztu aS fara aS hátta.
— ívlukkan er ekki mikiS yfir 9. Eg
held aS hún fari ekki aS hátta strax.
— YeriS þér nú ekki óónægSur Cohen
Isidora er ekki vel ánægS meS ySur enn.
En færuS þér aS fara til hennar nú og
erg ja hana þá segi eg ySur þaS fyrir-
fram aS þér munduS eySileggja alt
saman fyrir ySur, Og þaS er væntan-
lega ekki þaS, sem þér æskiS helzt.
Cohen samþykti aS þaS væri þaS
ekki. Hann lét því tilIeiSast aS rann-
saka skemdir þær, sem orSiS höfðu á
húsbúnaSinum, bera brotna stóla saman
í eitt hoi-niS og flokka þá úr, sem lík-
legir voru til þess aS geta orSiS aS
gagni næsta morgun.
pegar Isidora var komin upp á loftiS
heyrSi hún aS hurSinni aS salnum var
lokaS vissi hún þá aS þeir Alexander
og tilvonandi brúSguminn mundu dvelja
>ama fyrst um sinn. Hún snéri því viS
aftur ofan í eldhúsiS, en meS miklum
hjartslætti samt.
— 0, herra Gordon, hvíslaSi hún,
eg er svo óróleg út af hendinni á ySur.
Og andlit ySar er líka sviSiS. Mér þætti
gætari perluskel, en aðrir, en óend-
anlegt haf sannleikans var órann
sa.kað, fyrir utan hana“.
Síðan Newton leið, hafa eðlis-
fræðisrannsakanirnar komist ögn
Jengra út í hafið. Og stundum þeg-
ar fundist hefir dýrmætur steinn,
hafa menn haldið að nú væri kom-
ið að takmörkum rannsóknarinn-
ar. En altaf hefir það sé'st, að nýj-
ar uþpgötvanir hafa opnað nýjar
lokkandi víðáttur fyrir manns-
hugann og jafnframt gefið ný með-
ul í hendur til framsóknar. Hvað
umfangsmikil sem kenning Ein-
sieins er, kemst hún þó ekki að
takmörkum rannsóknanna. Það er
ekki einvörðungu að hún fái eðlis-
fræðingunum mörg ný hlutverk í
vænt um ef þér vilduS leyfa mér aS
binda betur um þaS.
Loveland þakkaSi henni mjög vel fyr-
ir, en sagSi aS þjónninn hefSi bundiS
um hendina og únliSinn og boriS feiti
á, svo þaS mundi óefaS batna.
Isidoru fanst fótt til um þennan um-
búnaS þjónsins.
— paS er ófær umbúnaSur. þetta
er óhreint stykki af þurku. Eg hefi
lært aS búa um tognun og sár. Og eg
hefi ekki gleymt því. ViljiS þér lofa
mér aS búa betur um þaS, komiS þér
meS mér.
Loveland var hinn kurteisasti. En
hann fullvissaSi stúlkuna um þaS, aS
hann fyndi ekki neitt til, aS þaS væri
því óþarfi aS gera sér nokkurt ómak
þess vegna. Hann færi bráSum — þaS
mundi áreiSanlega -verSa öllum betra.
En þegar hann var kominn svo langt
í röksemdaleiSslu sinni, sá hann tvö tár
hrynja niSur kinnar Isidoru og fleiri
sýndust ætla aS koma á eftir. Svo hann
lét óSara undan. þaS hefSi ekki veriS
mannlegt aS finna ekki til þakklætis.
Og þar aS auki gat Loveland aldrei
horft á konur gráta.
— Nú kem eg sagSi hann og fylgdi
Isidoru hikandi út á ganginn. Hún
lagSi fingurinn á varirnar til þess aS
láta hann vita aS þessi för þeirra inn
| Dálitil ferðasaga.
Svo heitir greinarkorn eitt lítið,
sem einhver ,,Bergur“ ritar og
birtir um daginn í „Vísi“.
Pótt höfundurinn láti þess getið,
að hann hafi ferðast upp í Borgar-
fjörð um Akranes, er ferðasagan í
raun og veru eigi annað en fyrir-
sögnin ein.
„Bergur“ kveðst hafa dvalið
nokkra daga á Akranesi. Getur
hann um aukning skipastóls Akur-
1 nesinga og áhuga þeirra í garð
ræktinni. Annars snýst „ferðasag-
an“ um óskunda og eltingaleik, er
hann kveðst hafa orðið fyrir á göt-
j um úti. Segist „Bergi“ svo frá, að
börn og unglingar hópi sig þar um
gestkomandi menn og elti þá með
háði og hrópyrðum. Gefur hann í
skyn, að eldra fólkið muni, ef til
vill, heldur hvetja yiigri kynslóð-
ina til þessa ljóta leiks. Endar hann
loks á almennum hugleiðingum um
menningarástand Islendmga við
sjávarsíðuna, og gerist ofurlítið
klaksár.
Þessi „Bergur“ hlýtur að vera
eitthvert furðuverk að manni til,
a. m. k. harla skringilegur náungi,
fyrstunglingunumhefir orðið svona
starsýnt á hann. Eg minnist ekki
að hafa séð menn elta af strákum á
Akranesi, nema ]>á Þórð gamla og
Eyjólf heitinn ljóstoll. Örsjaldan
að kendum manni hafi verið Veitt
eftirför. Hefi eg þó alið mestan
minn aldur þar.
Sföku menu eru svo ankannaleg-
ir og kátlegir í háttum, áð jafnvel
beztu böm fá eigi varist fyrir for-
vitni sakir að skoða þá í krók og
kring. Hafi böm og unglingar
heima gerst of nærgöng-ul við
„Berg“, sem v-g veit eigi dæmi,
hygg eg þessa vera orsökina. Eg
þekki eigi þá ástríðu meðal eldri
Akurnesinga, að vilja glettast við
gesti og siga öðrum til við þá.
Vafalaust brestur á þar sem víða
annarsstaðar, að menn séu svo heil-
liuga sem skyldi. Skal eg hvorki
ljúga á sveitnnga mína lofi né þola
að á þá sé logið löstum. En ef til'
vill er „Bergur“ þaunig gerður,
að honum sýnist tvö horn á hverj-
um manni og öll horn stefna á sig.
Kaupstaðamenning vor íslend-
inga er nng. En víðast hvar, þar
sem eg þekki til, og þar á meðal á
Akranesi, er hún í hraðri framför.
Lýk eg svo máli mínuvið„Berg“ .
Kann eg honum engar þakir fyrir
að hera sveitunga mína út að
ósekju.
Akumesingur.
í daglegu stofuna ætti aS vera algert
leyndarmál.
Hún lét Loveland setjast í leðurhæg-
indastól. Svo byrjaSi bún \að leysa
bindi þjónsins og kraup á skemli við
fætur Lovelands
— Eg kann ekki við að þér séuð
að gera þetta fyrir mig, sagði hann. En
fyrir nokkrum vikum hafði hann talið
sjálfsagt og eölilegt að ungar fallegar
konur vildu gera sem allra mest fyrir
“hann. i
— En eg kann vel við það, sag’öi
Isidora og leit á hann innilega. Pér
eruð svo hugrakkur aö eg miklast af því
að fá að hjálpa yður. Eg hefi aldrei
fyr þekt neinn neitt svipaðan yður.
Loveland fanst það mjög eðlilegt. En
hann sagði á mjög auöm.júkan hátt að
hann hefði gert fremur lítið.
— pér eruð regluleg hetja sagði hún
— Ó, — Ó, andvarpaði hún er hún
sá brunasárið á hendinni. Eg gæti grát-
ið vegna veslings handarinnar.
— Nei, það skulið þér ekki gera, því
eg þoli ekki fleiri tár.
— Kærið þér yður nokkuð um þó
eg gráti? spurði Isidora.
— Sérlega mikið, svaraði hann. Uin 1
Ieið og hann sagði þetta, leit hann niður
á hana og brosti vingjarnlega. Og þessi
vingjarnleiki kom hugsunum ungu ^túlk
t
Húsfrú HölmfriðurGuðmandsdóttir
Hinn 28. nóv. andaðist Hólmfríð-
ur Guðmundsdóttir að heimili sínu
á Hetlissandi, úr heilablóðfalli. —
Hólmfríður var fædd í Purkey á
Breiðafirði 10. júní 1870. Hún ólst
þár upp hjá Jóni Jónssyni og Hólm-
fríði Gísladóttur. Þaðan fluttist
hún til Öndverðarness á Snæfells-
nési 1889 og giftist þar sama ár 28.
sept eftirlifandi eiginmanni sínum,
Ásbirni Gíslasyni útvegsbónda á
Hellissandi. Þau eignuðust 14 hörn,
tru 9 þeirra á lífi, 7 dætur og 2
synir.
Hólmfríður var mesta gáfukona,
vel að sér til mnnns og handa þó
lítillar mentunar hefði hún notið í
uppvexti sínum. Hún var elskuð og
virt af ö’llum er hana þektu, ungum
sem gömlum, og er því siárt saknað.
Mun leitun á slíkri sómakonu í hví-
Vetna.
uiuiar til þess að hef jast á flug. Hún
hafði frá því fyrsta unnað honum, fyrst
lítiö, svo meira og meira, eins og gamla
sagan er. En nú hafð ást hennar náð
hámarkr sínu. petta var of mikið fyrir
tilfinninganæmi hennar. Hún gat ekki
dulið ástina. Og hvers vegna átti hún
aS dylja hana, spurði hún sjálfa sig,
því þessi erlendi óheppni æfintýramað-
ur, hlaut að telja það virðingu sína, að
hún skyldi unna honum. Henni fanst
hún vera drotning sem leggur kórónu
sína fyrir fætur fallegum betlara —
hún, dóttir Alexanders og eini erfingi
hans. Henni fanst ekki neinn vafi á, að
ást hennar mundi vera honum stórvel-
komin.
— Eg er svo glöð, sagði hún með
grátstaf í kverkunum. pér eruð meira
virði fyrir mig en allur heimurinn. Eg
skal ekki gráta ef þér viljið það ekki.
Eg skal gera alt sem þér óskið, hvað
sem það er. En pabbi mundi ganga af
mér dauðri ef hann vissi að eg talaði
þannig. Eii eg kæri mig ekkert um það.
Eg kæri mig ekki um neinn annan en
yður — engan annan. Hugsið þér yður
ef eg hefði látið pabba koma mér til að
giftast Cohen áður en eg sá yður. .
Loveland varð mállaus af undrun.
/