Morgunblaðið - 24.02.1921, Blaðsíða 1

...8. iríf** wí

**==
f...
Plmtudaitioii 24. I»*brtar 1921
lcafoldarprentnniVj* Kf.
iGamla Bíó(

Sjónleikur í 5 þáttum áhrifa*
mikill og afarspennandi.
Aðalhlutverkið leikur:
MAE MARSH
sem talin er með allra fræg-
ustu leikkonum vesturheims
og oft hefir sést á myndum
hér áður.
Sýning kl. 9.
hu f;
18. þ. m.
Pramh.
pcssir eioi þá tekiui og gjaldareikning
;ar síöastliðins árs, en eg tek þaö hér
frani aftur, að þessar tölur breytast
eitthvaö, sérstaklega a8 því leyti, að
útgjöld hljóta að koma enn, sem til-
heyra árinu 1920.
Ef litiö er nánar á þetta yfirlit sést
þaö, að tekjur hafa verið miklar og
allir tekjuliðirnir farið fram úr áætl-
un, nema kaffi7 og sykurtollur og gjald
af Kína og af silfurbergsnámunum eru
engar tekjur, því að námurnar hafa
ekki verið starfræktar. Auk þess er
gjald af skipum alveg eins og áætlað
var. Aðflutningsgjöldin og vörutollnr
hafa farið nlíima fram úr áætlun en
vænta mátti, samanborið við aðrar tekj-
ur og er ekki vafasamt, að aðflutnings-
höftin hafi valdi'ð því. Eftir atvikum er
því engin ástæða til óánægju með tekjn-
hliðina og sé eg ekki ástæðu til að fara
fleiri orðum um hana, en er að sjálf-
sögðu reiðubúinn til að gefa frekari
skýringar urn einstök atriði, ef einhver
háttv. þm. kynni að óska þess við nán-
ari athugun þessarar skýrslu.
Um gjöldin er aftur á móti að segja,
að þan hafa eins og skýrslan sýnir,
farið gífurlega fram úr óætlun, og er
t>&8 ekki að undra, þegar litið er til
þess, ag sumrið 1919, er núgildandi
fjérlög voru sett, var búist við mikilli
vcrðlækkun, sem brást svo hraparlega,
að dýrtíðin þvert á móti magnaðist
stórum og hefir aldrei verið verri en
1920. Og einmitt í trausti þessarar verð
lækkunar var Alþingi 1919 áreiðaulega
miklu örara að fé en ella mundi, og
nokkru mun og hafa valdið þar um
stríðsgróðinn, sem mörgum óx í aug-
um. Alkunnugt er og það, að ekkert
var áætlað fyrir dýrtíðaruppbótinni, né
launum bamakennara og ekki heldur
fyrir væntanlegnm fjáraukalögum. pað
er Því í raun og veru ekki að undra,
þótt gjöldin fari mikið fram úr áætlun.
Vegna þess hve geisihá sú upphæð
er, sem greidd hefir verið samkvæmt
seistökum lögum, fjáraukalögum og
þingsál. skal eg geta þess, að aðallið-
imir í þessari upphæð era þessir:
1. Notað af innanríkisláni til brúa,
síma og húsabygginga, samkv. þa-
að lutandi lögum .. .. ca. 1150 000
Vátrvð9iö eigur yöar ! ðag gegn elði
hjá ,
Hig Gaoie, star s Mli DiiGlans inanie Co., Ltd.
AöalumboÖsmaOur:
■ 'é’i' i. ' 7^» ■ ■ - '
Ga ðar Gíslason
Hveríisgötu 4,
Reykjavík
Sími 281.
jSC
3 r==i
nr

n /r
Páll Isálf5son
heldur
orgelhljamleika
i Dórakirkjunni föstudaginn 25 þ. m. kl. 8'/»*
AOgöugumiðar seldir í Bókav. ísafoldar og
Bókav Sigf. Eyraundssonar frá i dag kl 12.
L
r=Jl
2. Afföll af innanríkisláninu og vext-
ir til 1. júlí 1920 .. .. ca. 150.000
3. Laun og dýrtíðaruppbót barnakenn-
ara....................ca. 500.000
4. Fjáraukalög 1920 .. .. ca. 750.000
5. Greiðslur samkvæmt ýmsum lög-
um.....................ca. 350.000
•Samtals ea. kr. 2900.000
En yfirlitið hér að framan sýnir að
eins hvað komið hefir í fjárhirzluna
á árinu og hvað hefir verið úr henni
greitt. Nú er að athuga hvort vér höf-
um tapað eða grætt á árinu, því að þótt
meira sé greitt í fjárhirsluna en úr
henni sannar það eigi, að vér höfum
grætt. Til þess að komast að raun nm
þetta, verðum vér að athuga, hvaða
lán hnfa verið tekin, og hvort vér höf-
um fengið afborganir af útistandandi
skuldum eða aðiar tekjur, sem ekki era
ætlaðar til eyðslu. Ef vér nú förum
gegn um tekjubálkinn hér að framan,
sést, að vér höfum haft allmikið af
slíkum tekjum, sem sé:
1. Hið innlenda ríkislán kr. 3.000.000
2. Afborgun á láni til landsverzlunar-
innar kr. 2.100.000.
3. Áætlað ínnkomið 1919 og 1920 af
binum sérstaka kola- og salttolli,
er gengur til greiðsln á halla af
sölu þeasara vara undir verði kr.
500.000.
4. Afborgun á dýrtíðarlónum sveitar-
og bæjarfélaga ea. kr. 60.000.
petta er samtals kr. 5.660.000.
pá er spumingin hvað orðið hefir af
þessum kr.: 5660.000.00, því að það sem
ekki er hægt að sýna, að varið hafi ver-
iö til skuldalúkninga eða fyrirtækja,
sem ekki teljast til veDjulegra útgjalda,
hlýtur að hafa eyðst á þjóðarbúinu á
árinu að svo miklu leyti sem það er ekki
óeytt í peningum. Við athugun á þessu
kemur það í Ijós að vér höfum á árinu:
1. Borgað af láni ísl.^otn-
viirpungaeigenda .. .. kr. 1,030,000
2. Borgað lán í íslandsb.,
tekið 1918 til landsversl. — 1,000,000
3. Varið til símalagninga,
brúargerða og bygginga
af innl. láninu (ekki
áætlað á f járlögum) ca. — 1,300,000
4 Óeytt af ttekjum ársins
samkv. frámangr. ca. — 900,000
Samtals kr. 4,230,000
Hér við má í rann og
vera leggja:
a. Samningsbundnar af-
borganir af lánum, flest-
ar áætlaðar í fjárlög-
um ca......kr. 900,000
b. Innsk.fé í Lands
bankann sem ber
þar vöxtu .. kr. 100,000 — 1,000,000
Samtals kr. 5,230,000
Eftir þessu höfum vér tapað á árinu
470 þús. kr. eða um % miljón að minsta
kosti, því að enn koma einhver aukin
gjöld fram, eins og drepið er á áður.
pessi mismunur geri eg ráð fyrir að
vinnist upp á ágóða ýmsra stofnana á
árinn, t. d. Landsbankans og landsversl-
unar, og í aukning viðlagasjóðs og ann-
ara sjóða, svo að óvíst er að efnahags-
reiknngur ríkissjóðs sýni halla eftir ár-
ið. En þrátt fyrir þetta verður það ekki
varið að annaðhvort hafa tekjumar á
árinu verið of lágar eða gjöldin of há,
því að búskapurinn er ekki góður nema
vér getum greitt samningsbundnar af-
borganir hvers árs af tekjum þess hins
sama árs, en til þess að vér hefðum get-
að það og einnig haft upp í halla
þann, sem um er getið hér að framan,
hefðu tekjurnar þnrft að vera 1% milj.
kr. meiri eða gjöldin l1/^ milj. króna
minni. Nú geri eg ráð fyrir að flestii*
muni sammála um það, að öllu athug-
nðu, að eigi sé gerlegt að þyngja skattá
eins og nú. stendur, og þess vegna rnuii
stjórnin reyna að takmarka gjöldin og
gera það sem í hennar valdi, stendur til
»ð vinna upp halla ársins 19210 á árinu
1921. Og þess er fastlega vænst af þing-
inu að það styðji stjórnina í þessu og
gæti hófs í kröfum sínum til ríkissjóðs-
ins.
Eins og landsreikningurinn 1919 ber
•*f ' *• it
með sér skuldaði landsverslunin ríkis-
sjóði í árslok 1919 ca. kr. 6,300,000,00
Á árinu 1919 hefir hún
borgað í afborgun.. .. kr. 2,100,000,00
svo ógreiddar vorn við ára-
mót....................kr. 4,200,000,00
en frá þessn er rétt að draga nm 1%
milj. kr., vegna halla af sölu kola og
salts undir verði, enda mun þegar vera
kominn í ríkissjóðinn í/4 þeirrar fjár-
hæðar. Hin raunverulega skuld er þvi
nú nm 2700 þús. kr. Landsvershinin lief-
ír því.greitt af skuld sinn: við rí'iissjóð
á 7. milj. kr. frá árslokum 1918, þyí
að þá var skuld hennar rún.l, 9,1 milj
kr. pessar tölur sýna hversu stórkost-
h-'ga verslnnin hefir fært samai: kvíarn-
ai. pað hefir verið nokkuð um það
duilt bvort rétt væri að draga hallan á
volnm og ,'..Jti frá innie-gn ríkissjó'Ss
hjá versluniun, eða frá var isióöi henn
ar. Eg T-erð nú að telja b.i fvmefnita
réttara vegna þess að alþ. hefir ákveðið
, að lialli þessi skuli unninn npp með sér-
| stökum tolli, sem rennur í ríkissjóð en
ekki til verslnnarinnar. Vitaskuld kem-
ur þetta alveg í sama stað niður, eins og
tckið er fram í svörum stjómarinnar
við hér að lútandi aths. yfirskoðunar-
manna. Og að minsta kosti má ekki
gleyma því, að um þriðjnngur þessarar
fjárhæðar er þegar greiddur.
Um efnahag Landsverslunarinnar við
siðastliðin áramót verð eg mjög stutt-
orður, iþví að ennþá liggur ©kki fyrir
efnahagsreikningur hennar fyrir síð-
astliðið ár, sem ekki er við að búast,
því að reikningar yfir ýms viðskifti
eriendis eru sumpart alveg nýkomnir
og sumpart ókomnir og reikningar frá
útibúunum eru að eins nýkomnir. En
isvo mikið mun þó óhætt að segja, að
verzlunin hefir bagnast um að minsta
kosti 1/2 miljón á síðastliðnu ári og
þegar það er athugað, að varasjóður
verzlunarnnar var í árslok 1919 rúm-
lega 2 milj. kr., hlýtur hann við síðustu
áramót að hafa verið að minsta kosti
2þ(> milj. kr. pað er því nokkuð fjarri
sanni, sem heyrst hefir hjer í bænum,
að tap mundi á verzlunarrekstrinum
yfirleitt. Hirði eg ekki að fara frekar
út í það atriði hér, enda verða ef til
vill tækifæri til að minnast á þetta mál
síðar. Um kolakaup Landsverzlunar-
innar ætla eg ekki heldur að ræða í
þetta skifti og það því síður sem mér
er ekki kunnngt um, að því hafi verið
haldið fram, að mögulegt hafi verið að
komast hjá að kaupa flau, eftir því út-
liti, sem þá var í heiminum.
Um skip ríkissjóðs er þess að geta, að
reikningur um tekjur þeirra og gjöld
1920 er ekki enn þá kominn og ekki
heldur bráðabirgðayfirlit, enda er fram
kvæmdarstjóri ríkissjóðsskipanna al-
Nýja Ðfó
veg nýkominn heim. En eftir þeim
fregnum sem eg hefi haft af hvernig
skippnum hefir gengið síðastliðið ár,
e ekki þaðan tekna að vænta því að út-
gerðin hefir borið sig illa, og veldor
þar um miklu hin geysidýru kol, sem
Steriing hefir orðið að kaupa og tafir,
sem skipin hafa orðið fyrir einkum
vegna verkfalla. Þær 350 þús. kr., sem
tilfærðar eru sem tekjur hér að framan
eru frá árinu 1919, en innbprgaðar
1920. Á yfirstandandi ári getum vér
því uaumast vænst neinna tekna frá
skipunum, en þess verður að gæta þeg-
ai' um þetta er rætt, að e£ vér hefðum
eigi Steriing til strandferðanna þyrft-
um vér að borga stórfé fyrir þær. Ann-
ars býst eg við, að hægt verði síðar á
þinginu að gefa skýrslu um skipin, ef
hv. d. óskar þess.
Eg skaj þá í þetta sinn ekki fara
fleiri orðum um fjárhag ríkissjóðsinis,
eins og hann Var í árslok 1920, en við
framhald þéssarar umræðu mun vænt-
anlega verða tækifæri til að athuga nán
ar haginn í árslok 1921 og 1922, því
að þá verður séð um tillögur háttvirtrar
fjárveitinganefndar.
Aftur á móti hefi eg í hyggju að
minnast nokkrum orðum á fáein at-
riði, er serta f járhag ríkisins í heild.
Fyrst skal þess þá getið, að mér
hefir af ýmsum blöðum verið legið
mjög á hálsi fyrir það, að eg tók ekki
erlend lán í utanför minni í haust. En
eg sé satt að segja ekki, að það sé nehrn
gæfuvegur að taka lán á lán ofar og
eg er þeirrar eindregnu skoðnnar, að
vér eigum að sporna við nýjum lán-
tökum svo sem vér getum framast,
nema ef vér höfum með höndum arð-
vænleg fyrirtæki, sem sjálf geta greitt
lánið með vöxtum, eða þá stutt lán til
verslunar, en slík lán álít eg að bank-
arnir eigi að taka en ekki ríkissjóður,
nema hans eigin verslun eigi í hlnt.
Lán til eyðslu eru svo óhyggileg að eg
get ekki skilið að neinn vilji mæla þeim
bót og sleppi því alveg að ræða um
þau. En til hveis áttnm vér þá að taka
þetta lánf Að taka þaö til að borga
eldri lán hefði verið hin mesta heimska,
því að vér hefðum ekkert nýtt lán