Morgunblaðið - 18.11.1921, Blaðsíða 1

9. árg., 15 tbl.
Föstudaginn 18. nóvember 1921.
f old»rrrianUmiC j* tuf.
Gamla Díó
5. kafli LDisku-smyglarnir
6. — □pium-kráin.
Hver kafli í 4 þáttum, sýnd-
ir i kvöld kl. 9.
Eri. síinfregnir
frá fréttaritaxa Morgxmblaðsins.
Höfum ennþá örlitið af:
Kaffibrauði ágætar tegunðir
Kaffi mjög góðu
Exportkaffi (Kannan)
H. BENEDIKTSSON & CO.
Reykjavik
Simnefni ,Geysir( Simi 8 (tvær linur)
wa\
Khöfn 16. iióv.
Washing-ton-ráðstefnan.
Gerðir ráðstefnunnar eru birtar
jafnóðum að mestu leyti og' opin-
berar tilkynningar sendar út um
hvað skeður.
Japanar liafa komið fram með
breytingartillögu við tillögu Hug-
hes um takmörkun- flotans, og
fer hún í þá átt, að japanski flot-
inn verði að stœrðinni til 70% af
breska flotamun en ekki 60%, eins
og gert hafði verið ráð fyrir í
upphaflegu tillögunni.
Japanar liafa tilkynt, að þeir
muni verða á burt með herlið sitt
úr Síberíu, undir eins og máluin
þar sé komið í fast íiort’. Virðast
•'ápanar ekki leggja sérstaka á-
hei^sln á, að ná bandalagi við Phi<>-
londinga, en liins végar óska þeir
þess, að Amei'íkumenn, Engiend-
ingar og Japanar myndi allir eitt
bandalag. En Ameríkumenn vilja
ekki hevra þetta nefnt á nafn að
svo stöddu.
Rikislánið.
Þingið ákvað lántökuna hein-
línis til lækningar viðskiftalífinu,
sérstaklega til kaupa á hlutabréf-
inn íslandsbanka, ef þau kaup
ttldust gerleg, er rannsakaður
‘hefði verið liagur bankans. Með-
ftrð stjórnarinnar á lánsfénu hef-
ir í öllu verið samkvæm tilætlun
þiiigsins. Skiftingin milli bank-
anna fór fram í samráði við stjórn-
ir beggja bankanna og þær komu
sér samau um, að hún skyldi verða
eins og inín varð. Hitt er annað
mál, að lánið er oflítið til þess
að það geti komið að tilætluðum
notum.
Uuiinn talar enn margt um ríkis-
ið, og kennir þar, eiiis og fyrri,
Rieiri ofsa en ihugunar. Hann hef-
ir áður talið lánið „ókjaralán“,
sem hlyti að leiða hörmungar yfir
lend og lvð. En nú er hann æfur
yfir því, að láninu hafi ekki verið
varið í landbúuaðarfj-rirtæki, til
að auka ræktun landsins. Aðrir
álíta, að til hennar þurfi einmitt
að fá lán með sem vægustum kjör-
um. Landbúnaðurinn beri ekki dýr
lán. Áveitufyrirtækin, sem Tíminn
talar um m. a. í þessu sambandi,
«ni ýmist þegar framkvæmd. eða
ekki svo undirbúin, að til
þeirra vanti fé nú sem stendur.
Lá segir bann, að smærri útgerð-
armenn hefðu einnig átt að njóta
góðs af þessari lántöku. En eru
það ekki einmitt baukamir. sem
lagt hafa þeirn til fé að undan-
fömu? Og þaS eru bankamir, sem
lánsféð fá. Eða ætlaðist blaðið til
Þess, að stjómin yrði lánveitandi
€1nstakra atvinnurekenda? Heldur
p alt hefði vel gengið, ef hún
le%i baft hönd í bagga með hverj
11111 oinstökum manni, sem á láni
•g ^ .aS ha3da* Ekki er nú transt-
1 lítið 4 landsstjóminni, eftir
Þessu að dæma.
Mörg tækifæriskvæði em í bók-
inni, misjöfn að gæðnm eins og
annara skálda, En eitt er fallegt,
lrgandi af heimþrá og ást til fs-
lands og íslenskrar þjóðar. Það
er kvæðið ,,Heim“. Það getur stað
ið sem tákn þess hugar, sem ís-
leiidingar bera til ættjarðarinnar
og þeirra áhugamála,sem þeir eiga
þar á vesturvegum.
J. B.
H e i m h u g i. Ljóð eftir
Þorst. Þ. Þorsteinsson. Út-
gefandi Þorst. Gíslasou.
Augljosasta þ.jóðarein kenni fs-
lendinga. skáldskapurinn, hefir
trúlega fylgt þjóðarbrotinu ís-
lenska vestur um haf. Mikið er
ort hér heima, en þó líklega ekki
að tiltölu eins mikið og af íslend-
ingum í Ameríku. Þeir era dreifð-
ir uiii víðáttumikil laudflæmi, lifa
við misjöfn og imargbrotin lífs-
kjör. En einn sterkur þáttur bind-
ur þá saman — tungan og ljóða-
gerðin. Hve mikil sem fjarlægðin
er mi'lli þeirra, heyra þeir altaf
hver til annars-----í skáldskapn-
um.
Það leikur orð á því hér heima,
að sum þeirra ljóða, sem birtast í
vestanblöðunum séu ekki öll svip-
mikil eða listfeng. Og því ber ekki
að neita, að það er satt. En í gegn
um þau öll skín löngun Vestur-
fsleiidinga að halda við þjóðarein-
kenninu og arfinum. Séu þau ekki
mikilsverður skáldskapur, þá era
þau að minsta kosti einn þáttur-
inn í þjóðemisbariáttu þeirra, og
ekki sá ólíklegasti til að halda við
tungunni og fsleiidiiigs-einkeiin-
unum.
— Einn þeirra fslendinga vest-
an hafs, sem mikið hefir ort og
menn hafa tekið eftir hér heima,
er Þorsteinn Þ. Þorsteinsson. —
Hann hefir áður gefíð út ljóða-
bækur vestan hafs, og mnn vera
þar í fremstu skáldaröð. Hérheima '
hefir hann birt ýms kvæði í Óðni
og víðar.
í þessari bók, „Heimhugi“, eru'
sum bestu kvæði Þorsteins. Þar á'
nvcðal „Leikmærin". f því kvæði
kemst höfundurinn næst lesandan-
um, getur látið hann sjá það sama,
finna það sama og kvæðið lýsir.
Og þá er takmarkinu náð, því að
markmið skáldskaparins er að
vekja tilfinningar. Þetta kvæði er
með sönnustu kvæðunum í hók-
inni, vel ort og léttara yfir því
en sumum hinum, því Þ. Þ. Þ.
hættir við því að vera þungur, og
mun þar kenna áhrifa frá St. G.
St. j
. Höfundurinn er auðsjáanlega
snortinn af þeim bylgjum, sem núi
flæða um þjóðfélögin um gjör-
valllan heim: sameignar eða bræðra-
1gslnigsjónunum. Hann yrkir um
t'ramtíðina, þegar
:
„fólkstjórain lýstur burt lýði
fjötra þá,
sem lama þó kóngs-böndin slitni
í
•• •• •• •• , , ,,
Þá blasir við hún
sú bróður-rún.
sem bera á hjartanu vitui“.
Eu flest kvæðin eru um Ísland
og íslenska þ.jóð. Hugurinn reik-
ar heim og skapar margt úr brota-
silfri endurminninga og gamalla
atburða. Fyrsta kvæðið í bókinni,
„Heimhugi“, heitir öðru nafni
„Mansöngur til æskustöðvanna“.
Höfundurinn lítur á landið eins
og elskhugi á unnustu sína. í því'
kvæði er magt fallegt, en þó hregð
ur þar fyrir óvandvirkni, sem höf.
hefði ekki átt að láta sjást, því
hanu getur betur. Og Ísland er
svo nærri hjarta hans, að hann
hefði ekki átt að velja því nema
það besta, það fágaðast,a,það vald-
asta. Ást hans á því kemur einnig
greinilega fram í þessum stökum,
sem eru aftur á móti látlansar en
því sannari:
„Árið mitt er árið þitt;
ást þú barasins veldur.
Lífíð þitt er lífið mitt,
ljós þitt hjartans eldur.
Þú átt alt, sem skærast skín,
skrautið hverrar stöku.
Þú ert, fsland, ástin mín
eins í svefíxi og vöku‘ ‘.
Nýja Bió
eða „Nemesis“
í síðasta mánuði bárust þær sím
fregnir 'hingað, að stjómarbylting
hefði orðið í Portúgal. Bylting
þessi er að ýmsu leyti eiukenni-
leg. Hefir það komið í Ijós, að
hún hefir eingönu verið til þess
gerð, að losna við ráðuneyti það,
sem að völdum sat í landinu og
koma öðru að í þess stað. Grand-
vallarlög ríkisins eru óbreytt eft-
ir sem áður, og meira að segja
hafa eigi orðið forsetaskifti við
byltinguna.
Svo virðist af fréttum þeirn,
sem síðustu erlend blöð segja um
það mál, að stjórnin hafi verið
orðin afar illa þokkuð at' öllum 1
þorra landsmanna, og hagur rík-*
isins hafi verið að komast í óefui. I
Rtofmiskrá nýju stjórnarinnar er
í stuttu máli sú, að koma nýju
skipulagi á allar opinherar fram-!
kvæmdir, einkum með það fyrir!
augum, að spara ríkinu fé, endur-
skoða tolla- og, skatta'löggjöfina, j.
ná samningum um verslun og við- |
skifti við aðrar þjóðir, koma íi
framkvæmd fyrirtækjum til efl-
ingar landinu og íiýleiidum þess,
og sníða her og flota um eftir
þörfum landsins.
Forsætisráðherrann afsetti hét
Antonio Granja, og segja sumar
freguir, að hann og nokkrir af
ráðherrum hans hafi verið teknir
a i lífi. Ern sá sem myndað hefir
hið nýja i'áðuneyti. „viðreisnar-
ráðuneytið“ heitir Manoel M.
Caelho og er hann jafnframt iim-
anríkisráðherra. TJtanríkisráðherr-
anu heitir dr. Veiga Simoes, og
var áður sendiherra. í Vín, dóms-
málaráðherra Vasco de Vascon-
eelos; hefir hann áður verið ný-
lenduráðherra og forseti þingsins.
Tveir aðrir af ráðherrunum hafa
áður- verið í ráðherrastöðu.
Gengismálið.
Mig gleður það, að grein sú
er eg ritaði í Morgunblaðið á
laugardaginn var, um gengismál-
ið, hefir komið á eigi svo Ktilli
hreyfingu um mál þetta, sem er
nú eitt af aðalvandamálum vorum.
Tveir menn hafa orðið til a8
Sjónleikur í 7 þáttum.
Aðalhlutverkið, leikur
Loise Glaum.
sýnd í siðasta sinn í kvöd
andmæla þessari grein minni, og
sný eg mér nú fyrst að þeim
fyrri, sem er
Ritstjóri Vísis.
Enda þótt greinin í Vísi sé varla
svaraverð, þar sem meiri hluti
hennar er rangfærslur, útúrsnún-
ingar og upptekning á hálfum
setningum úr greiu minni, alsstað-
nr 'slitið út úr sambandi, eru þó
einstök atriði í greininni er eg
mun svara.
Ritstjóri Vísis kallar það „reg-
irfirru“ er eg segi að íslensk
króna só íslandsbankaseðlar, og
talar um að íslensk króna hafi
verið til löngu áður en nokkur
bankaseðill sást hér.
Hér veður ritstjóri Vísis reyk
í þessu máli, sem víðar. ísl króna
var ekki til, en það verðmæti er
gefur ísl. krónu gildi sitt, sem
gjaldmiðill til útlanda, þar var
til en krónan ekki.
Svo kemur ritstjóri Vísis með
þá ,,reginfirru“ að ef að íslensk
króna væri fslamdsbankaseðlar,
færi gengi krónunnar fyrst og
fremst eftir traustinu á bankan-
um. Hér mundi nú flestum þykja
nóg komið. Þó er ritstjóri Vísis
gamall bankamaður og hefir rit-
að hér manna mest um þau mál.
Við öðru eins og þessu er varla.
hægt að búast af nokkrum manni
er um bankamál hefir fjallað,
ekki einu sinni af ritstjóra Vísis.
Þó stendur þetta í Vísi gleiðritað
svo engimi skuli hlaupa yfir
„vísdóminn“. Hver einn og ein-
asti maður hlýtur að sjá það, að
hagur seðlabankans sjálfs á ekk-
ert skilt við mat seðlanna sem
gjaldmiðils erlendis. Undirstaðan
undir því mati er aðeins eftir-
spurn og framboð, sem svo hygg-
ist á skuldastofnun og innleggi er-
lendis. Ríkið her ábyrgð á því að
bankinn hafi sína seðla trygða,
ems og umsamið er, og ríkið eitt
getur gefið bankanum leyfi til að
auka seðlaútgáfuna, án þess að
tryggingin sé aukin um leið. Hér
blandar ritst.Vísis tvennu óskyldu
saman, mati á seðlnm bankans
sem erl. gjaldeyris og hlutabréfnm
bankans. Sem dæmi get eg bent
ritstjóra Vísis á >að, að hagur
þýska ríkisbankans er í góðu lagi
af bankinn græðir stórfé og hlnta-
bréfin hækka, en þó fellur þýska
markið.
Þá kemur langur kafíi í Vísis-
greininni sem ebki er annað en
upptekning á hálfum setningum