Morgunblaðið - 18.02.1922, Blaðsíða 2

#»
MORGUNBLAÐIÐ
I. Tek j u r: ‘
Áætlað kr. VarS kr.
1. AbúSar-og lausa
fjárskattur . . . 100000 197400
2. Húsaskattur .. 40000 86500
3. Tek.ju- og dýr-
tíðarskattur . . 500000 846300
4. Aukatekjur .. 120000 253500
5. Erfðafjársk. .. 17000 70300
6. Vitagjald .. .. 100000 160700
7. Leyfisbrjefagj. 8000 12100
8. Gjald af Kína-
lífselexír .. .. 10000 4600
9. Útflutningsgj. . 600000 655300
10. Áfengis- og Ölt. 125000 356600
11. Tóbakstollur ... 400000 395500
12. Kaffi-og sykurt 525000 728400
13. Vörutollur . . . 750000 1287100
14. AnnaS aSfl.gj. 60000 78000
15. Gjaldaf konfekt
og brjóstsvkurg. 10000 33000
16. Stimilgjald . . 450000 1191800
17. Pósttekjur . .. 200000 433500
18. Sfmatekjur .. 550000 1117000
19. Eftirg.jald eftir
jarSeignirrík.sj 18000 600Q0
20. Tekjur afsilfur-
bergsnámum .. 100
21. af skipum . .. 350000
22. af íslandsbanka 70000 90700
23. af Landbbank. 67500 86500
24. af Ræktunarsj. 20000 23200
25. Vextir afbanka-
v.brj.ogútdr.brj. 57000 78000
26. ArSur af hl.fje
í Eitnsk.fj. ísl. 6000 10000
27. Vextir af innst.
í bönkum .. .. 5000 15600
'28. GreiSslur frá
Landsversl. . . . 1100000
29. Óyissar tekjur 23600 347500
30. TekiS af enska
láninu 1500000
Samtals 5182200 11219100
II. G j ö I d:
. ÁætlaS kr. Varð kr.
1. Vextir og afb.
af lánum . . .. 948400 2134500
2. BorSf je konungs 60000 60000
3. Alþingiskostn. , 176000 355000
frv. voru aukin um sem næst
400.000 kr. frá því, sem stjómin
áætlaði. 011 þessi upphæð hefur
auðvitað bomið á síðastliðið ár
og það má, eins og jeg 'tók fram
á síðasta þingi, telja litla nær-
gætni við ríkissjóð og landsmenn
að bæta slíkri byrði. á jafnerfitt
ár, ekki síst 'þegar litið er til þess,
að flestar þessar fjárveitingar gátu
vel beðið og margar af þeim al-
óþarfar.
Um tollana er það að segja, að
395500' samanlagðir eru þeir hvort árið
um sig nærri jafnháir, en útflutn-
insgja'ld er minna 1921 en 1920,
munurinn er um 140.000 kr. Stimp
iigjaldið hefir lækkað um nálægt
1/3 mi'ljón vegna verðfalls á inn-
lendum og útlendum vörum. Skip-
in hafa engar tekjur gefið en 1920
borguðu þau 350.000 kr. Reikn-
ingar þeirra eru' ekki gerðir upp
að fullu fyrir árið 1921, en víst,
að þau hafa ekki unnið fyrir
sje'r á árinu og veldur þvi hinn
gífurlegi halli á strandferðum
„Sterling“. Til þess að reyna að
dra.ga úr þeim halla yfirstand-
andi ár- hefir fyrsta strandferðin
verið feld niður og ættu að-snar
ast við það 30—50 þús. kr.
Bankarnir hafa einnig gefið
| mikið af gróða sínum til hliðar
■ til að standast áfallið eða væntan-
legt tap á skuldum. Raunveru-
i legar tekjur hafa 19-21 orðið á
12. mílj. kr: minni en 1920.
Um gjöldin er það að segja, að
| þar eru yfirleitt nokkru lægri en
4. G-jöld samkv.10.
gr. fjárlaga ..
5. Dó-mga.'sla lög-
reglustj. o. fl '..
6. Gjöld vegna
heilbrigismála .
7. Til samgöngum.
a. Póstmál áæ.
234600 v.433400
b. Vegamál áæ.
354600 v.334400
e Strandf. áæ.
244500 v.203600
d. Símamál áæ.
' 530-700 vlll7000
e. Vitamál áæ.
121500 v.282500
153300 326500
293400 752600
321400 897200
1485900 2370900
8. Kirkjuogkenslum.
a. Andl. stje.áæ.
52100 v. 469500
b. kenaþimál áæ.;.
467800 v. 865300 519900 i 1334800;
9. Til vísirida,bók-
menta Og liáta . ■ 187800 262200 í
10. Til verkl.fyrirt,- 11. Lögboðnar fyr- 442800 431700 : .. í
irframgr. o. fl. 3100 36000
12. Eftirlaun og i
stj'rktarfje 123200 229100 ;
'13. Óviss gjötd . .. 14. Gjöhl' sarnkv. 20000 254600
sjerst. 1,, fjár- aukal.og þingál. 1968500
Sánitals 4732200 11413600
Ef nú litið er á yfirlit þetta í
heiid og ’það borið saman við t.
d yfirlitið, sém jeg igaf í fyrra
iim árið 1920, þá kemur 'það fram,
■sem vænta mátti, að tekjurnar
eru minni 1921. Þó finn jeg ekki
ástæðu til' að vera óánægður yfir
•tekjunum, þær verða að teljast
furðanlegar. Hinu.er aftur á móti
mikil ástæða til að vera óánægð-
ur vfir, hversu há gjöldin eru og
jeg verð að telja, að sökin liggi
þar mest hjá alþin-gi sjálfu og
þarf ekki anmað til að reka sig
úr vitni um það en minna á með-
ferð þess í fjáraukalagafrv. á síð-
nema á alþingiskoStn-aði og legu-
kostnaði þurfamanna. Hinir lið-
irair eru talsvert lægri, t. d. á
síðasta liðnnm, sem jeg lais upp
munar um 900 þús. kr.
í teknayfirlitinu hjer að fram-
an taldi jeg afborgun frá Lands-
versTunirini 1100.000 kr. og enskt
Mn iy2 milj. kr. En hvorrigt þetta
eru tekjur í eiginlegum skiln-
ingi. En þótt þessar fjárhæö-
ir sjeu taldar til teknanna vantar
samt um 200.000 kr. til að tekj-
urnar 'nægi fyrir gjöldum. Þá
vaknar sú spurning hvort vjer
köfum á árinu tapað sem svarar
þcssum upphæðum öllum eða sam-
tnls 2800000 kr. Svo illa hefir
j sam't' ekki tekist til, því að fyrst
j og fremst höfum vjer á árinU
borgað í afborganir a-f skuldum
um 1200000 kr. og vjer höfum
oignast hús á Akureyri, SigTufirði,
- R'eýkjavík og Hafnarfirði, sem telj
;>st m-ega að minsta kosti 100000
kr. virði. T Landhelgissj-óð höfum
vjer fengið um 300000 kr. á ár-
inri og viðlagasjóður mun Jhafa
grættt um 200000 kr. Ef þessar
fjárhæðir allar ern dregnar frá
áðurnefndum 2800000 kr. verður
eftir 1 milj. kr., sem ætti þá að
vera tap á árinu 1921 og býst
jeg við, að það l'áti nærri að öllu
athuguðu.
Eins og sj-est af hinu framan-
srgða verður ekki annað sagt en
að lándsbúskapurinn hafi /uingið
illa á undanfömu ári, enda mun
enginn hafa búist við honum góð-
tim og flestar þjóðir munu hafa
somu söguna að segja. Það h-efir
verið reynt af fremsta megni að
draga úr gjöldunum og vona jeg
að það sjáist af yfrirlitinu, sem
jég las upp, sjerStaklega ef það
er horið saman við gjöldin 1920.
Skal jeg í þessu sambandi nefna
t. d. 16. gr., því að ittgjöldin þar
vegabætur. Hins vegar má ekki
gleymia. því, að á síðast liðnu ári
hefir orðið margt að framkvæma,
sem ekki var búist við, er fjár-
lög vorn samin t. d. raforkuveit-
an til Holdsveikrahælisins, Geð-
veikrahælisins og Vífilstaðahælisins
auk raforkutaugalagninga í fjölda
opinherra húsa og nemur þetta
alt sjálfsagít 200000 kr. og ekki
varð komist hjá þessu, ef hið opin-
bera átti aö njóta liagnaðarins
af raforkriveitunni, enda vora ljós
tæki öll að verða ónóg eða ónýt
á sjúkrahælunum. En 75000 kr. af
þessum kostnaði verður endur-
greitt, því að það er lánað R-eykja
víkurbæ til þess að fá raforku-
veitu að Laugan'esi og Kleppi.
Ymislegt fleira mætti tína til,
en það yrði of langt mál, en á-
reiðanlegt er það, að reynt hefir
verið að spara á þeim sviðum,
sem því hefir orðið við komið.
Jeg tók það fram áður, að
Landsverslunin hefir . endurgreitt
ríkissjóði rúmlega miljón af skuld
sinni og auk þess hefir verslunin
greitt alt sem þurft h-efir til stofn-
unar tóbakseinkasölunni, svo að
ríkissjóður hefir ekkert þurft að
leggja fram til þessa. Skuld Lands
verslunar er því mjög tekin að
minka, en annars *er þess að geta,
að hún hefir ekki til þessa getað
gert til fullnaðar reikning sinn
fyrir árið sem leið, vegna þess
að hún hefir -ekki fengið alla
reikninga, sjerstaklega -um erlend
viðski'fti.
Um fjárhag ríkissjóðs árin 1921,
1922 og 1923 skal jeg >á ekki
fara fleiri orðum, en jeg tel rni-g
meyddan til við þetta tækifæri, að
fara nokkrum orðum um hið enska
lán, sem tekið var í nafni ríkis-
sjóðs á síðast liðnu sumri, vegna
þess að það mál hefir að mestu
verið einhliða rætt í blöðum og
jeg tel alþingi eiga kröfu á að
vita hvað rj-ett er í því efni.
Framh.
Fyrirlestur fluttur á búnaðarnáms-
skeiði í Fljótshlíð 11. des. 1921.
af
Eggerti prófasti Pálssyni.
asta þingi, er gjöldin samkvæmt eru undir áætlun. Hið sama er um
Framhald
Og eins og þaö í þessu d'æmi sýnir
sig, hversu öarövænlegt verk — f jár-
hagslega skoðað — jeg hefi í raun
og veru unnið eða látið vinria, eins
hlýtur útkoman að verða hin saffia
eða svipuð ineð allar jarðræktar-
legar framkvæmdir hjer á fsuður-
landsundirlendinu, nema um sjer-
staklega auðveld áveitufyrirtæki sje
að ræða — ef vjer í framtíðinni
eigúm að búa við þær einar sam-
göngttr, sem nú höfuin vjev. Ef
framkvæmd yrðii önnur eins nauö-
synjaverk eins og t. d. f’Ícki aðeins
Skeiðaáveitan, sem nú stendur yfir,
heldur og Flóaáveita og Þverár-
fyrirhleðsla með „regulæring“ á
Markarf 1 jótsvatninu, án jámbraut-
arlagningar eða vissrar vonar um
haná, á # þarin hátt, að kostnaður
verksins legðist á jarðirnar eða eig-
endur þeirra, þá mundi þaS reynast
algjörður fjárhagslegur dauðadóm-
ur yfir þeim.
Afleiðingin hlyti að verða sú, að
menn flosnuðu upp af jörðunum,
þegar að því kæmi að borga vexti
og afborganir af kostnaðinum —
eins og margur er þegar farinn að
gjöra ráð fyrir að verða muni með
suma af ábúendum eða eigendum
jarða þeirra, er Skeiðaáveitan nær
til — einmitt af því að afurðirnar
sem jarðirnar gæfu af sjer, væru,
vegna samgönguleysisins, saina sem
öseljanlegar, eða >á með svo lágu
verði, að engu tali tæki, í saman-
buröi við allan tilkostnað. Það segir
sig fullkomlega sjálft, :að menn gætu
með engu móti þolað það, aS borga
hvert dagsverk í þessum fyrirtækj-
um því verði, sem það raunverulega
heföi, en uppbera svo ekki fyrir það
nema sem svaraði 1 eða í mesta lagi
2 krónum. En að svo hljóti að verða,
án járnbrautar, sýnir ekki aðeins
dæmi það, sem jeg áðan tók, heldur
einnig afstaða bankanna eða for-
ráðamanna þeirra og allra peninga-
stofnana í landinu, gagnvart öllura
jarSræktarfyrirtækjum til sveita.
Þeir hafa það ’ sjálfrátt eða ósjálf-
rátf á tilfinriingunni, að öll jarð-
rækt t.il sveita hljóti, eins og nú
standa sakir, aS borga sig afárilla.
Og þess vegna hafa þeir vériS, eru
og hljóta að vera næsta tregir til áð
lária fje til slíkra fyrirtækja, nema
þá rjett í kringum kaupstað'ina, þar
sem þeir vitá að annað lögmál gilcl-
ir og verSið á áfurðum landsins tak-
márkast ekki af því hafti, Sein sarii-
gönguleysið leggur annarstaðar á.
Og eins og Öll stærri grasræklar-
fyrirtæki verSa aS bíða hjer á Suð-
urlandsyndirlendinu vegna vÖntun-
ar ó skjótuin op- greiSum samgöllg-
um, liverstí sjálfsögð eSa riauðsyn-
leg sem þau sýnust vera, euis'pr því
varið með garðræktina. Eins og lág-
lendissveitir undiiiendisins, Flóinn
Skeiðin, Neðri hluti Ásahrepps og
Landeyjarnar, sýnast ekki geta kom
iS til mála, undir þeim kringum-
stæðum, sem nú eru, aS njóta full-
komlega frjómagns þess, sem jökul-
árnar, Hvítá, Pjórsá og Markar-
fljót eru frá háttúrunnar hendi
reiSubúnar til að fferá þeim, eiris
getur heldur engirin ve'rulegur kraft
ur, á meðan svona er ástatt orðið
í garðræktinni, sem sumar sveitir
undirlendisins, svo sem Hvolhrepp-
ur, FljótshlíS og Eyjafjöll, auk
Eyrárbakka og fjallajarða Ölvesins,
sýnast þó vera svo mæta vel lágáö-
ar fýrir. pað er til dæmis’ að taká
enginn vafi á því, að hjer í Fljöts-
hlíðinrii mætti framleiða sVo marg-
falt, margfalt meiri kartöflur og
annan garðávöxt, en gert er’, jafn,
mjúka og frjósama mold sem hún
hefir að geyma, og jafn mikillar sól-
ár og véðurblíðu sem hún fær áð
njót'a sjerstaklega, ef ekki aðeins hin
illa nauðsvn á aS brenna taði, legð-
ist fvrir betri samgöngur niður. held
ur einnig yrði liægt að flytja upp
úm svéitirnar tilbiiinn áburð. En
að ætla sjer áö reka garðrækt hjer
í stórum stíl eöa mikið fram yfir
það, sem þörf hvers einstaks heimil-
is útheimtir, held jeg, eins og nú
standa sakir, að teljast mégi sama
sem frágangssök, ekki aðéins vegna
aburðarskorts, heldur einnig og
engu síður vegna hins, að ómögu-
légt er, ineS þeim samgöngum sem
nú eru, að köma ávextinum þangaS.
sem markaður er fyrir hann. Ávöxt-
urinn yrSi máske uppskorinn t’als-
VerSur, en yrði svo samstundis að ‘
engu, þ'ar sem harin ekki værí selj-
anlegur.
Og eins og hinar örðugu, óhæfi-'
legu samgöngur, sem vjer hjer á
Suðurlandsundirlendinu eigum enn
við að búa, er fullkominn slagbrand-
ur fyrir öllum framförum að því er
gras- og garðræktina suertir, eins
eru þter næsta örðugur þröskuldur
á vegi fyrir öllum verulegum húsa-
bótum, bæði fyrir menn og skepnur-
Að búpeningshúsin sjeu sem best og
fullkomnust, er af öllum, sem á slíkw
hafa vit, taliS nauðsylegt, til Kss
aS hann geti gert fullkomið gaS11-
Og að híbýlin, sein mennirnir sjrif"
ir verða að hafast viS í svo inikin11
hluta ‘ ársins, sjeu hentug, hlý °£
haldgóS, er af öllum talin svo mi^
lífsnauðsyn, að um það þarf ekli
blöðum aö fletta. En að bæridur ri'
riient hjer á SuSurlandsundirlená-
inu geti framkvaunt nokkrar ved'
legar bætur á húsum þeirn, sem þár
hafa fyrir skepnur sínár, og heiiH'
ilisfólk, get jeg fvrir mitt leyti ekk1
gjört mjer von um, á meðan sai»'
göngurnar eru eins og þær eru iri-
pví auk þess sem afrakstur jarðaná3
fer sama sem í sjálft sig, af því a®
horium, vegna samgönguleysisii'8’
verður ekki breytt í lióflegt ver ð, ei>a
að minsta kosti gefur lítinn afganí
frá árlegum útgjöldum, til þess a<S
kaupa fyrir efni það, sem til húsa-
bótanna þyrfti, þá kemur jafnfraná
til greina hinn afarmikli kostnaðub
og örðugleiki við það, að ná slíkn
efni að sjer, eins og samgöngunin’1
eða flutningunum er nú háttað.
Ljóst dæmi þess, hversu þnngu fai#1
menn hjer eiga undir að búa, að Yl
er alla áðdrætti snertif, er það. a‘
menn hafa eingöngu, lil þess al>
ljetta á sjer aðdrátfai’-örSugIeiI:,in'
nm; farið að brjótast í því, að
vörur hjer upp að sariai og vefsla
>ar, enda >ótt sýnt. Væri, og reynsl'
íin hafi þegar staðfoBt >að, að verfl
vörunnar hlvti með þeim hætti a®
verða einuin fjórða 1 il einum þriðja
Iiærra en í Reykjavík. og að menn,
sem slíkum afarkostnm eiga að sæta,
menn, sem kaupa verða aðflutta
vöru svona miklu dýrara en aH,r
aðrir, og fá auk þess lágt verð fýrir
sínar eigin afurðir, geti ekki
mikið fram til búnaðarlegra frani-
kvæmda, hvort heldvir gras- og garð-
ræktar eða þá húsabota, liggur oU'
um í augum uppi,
Til þess að hægt sje með nokkurri
sanngirni að vænta þess, verður á‘S
gera flutningana að og frá mikM
auðveldari, og ank þess jafnari e®
nú á sjer stað. Þetta sjá nú líka og
viðurkenna, að jeg hygg, allir, sel11
heima eiga á Suðurlandsunclirlenú-
inu. En þeir hafa, því miður ekki
æfinlega verið saintnála urii aðferð-
ina, sem nota skyldi til þess að bæta
úr samgönguörðngleikunum. Sumir,
einkum þeir, sem byggjá neSri hlúta
Árnessýslu, hafa halclið því fram í
fullri alvörn, að ekki bæri að hugsa
um járnbraut frá Reykjavík aust.ur
á Suðurlandsundirlendið, heldiu’
ætti að leggja áherslu á að koma upp
fullkominni útflutningshöfn austaf
f jalls, á Stokkseyri, Eyrarhakka eð-1
á Þorlákshöfn, og þá með járnbraut'
árspotta upp í sveitirnar. En lij<’r
er að mínu áliti um óframkvæman-
lega hugsjó að ræða, að minsta kosti
að sinni, sem því gerir ekkert annaé
en að skapa ísjárverðan fleyg í mál'
ið. Að jeg lít á þetta sem hugsjón, rf
(kkLgeti korriist til framkvæmdari
— að minsta kosti ekki á næstu áv»'
tugum, eða þar lil SuðurlandsundiT'
lendið hefir færst eitthvað meira 1
aukana en érin á sjer stað — staí'aT
ekki eingöngu af því, að það u1^
tc-Ija fyrirfram fuílvist, að trygg ný
flutriingshöfn, hvar sem væri austah
fjalls, mundi verða miklum 1111111
dýrari heldur en járnhráutarápori
inn sunnan frá Reyk.javík irin •
Suðurlandsundirlendið, t. d. að 0