Morgunblaðið - 30.03.1922, Qupperneq 1

MORGUNBUBIB
Stofnandi: Vilh. Finsen.
Landsbiad Lögrjetia.
Ritstjóri: Þorst. Gíslason.. )
9. ápg., 123 tbl.
Fimtudaginn 30. mars 1922.
IsafoldarpreÐtsmiCja h.f.
Gamla Bió
Ný útgáfa af
I
Fjórir öjöflar
('irkusmynd í (i þóttum eftir hinni heinwfrfBgu skóldeógu „DE
PIHF. IJJÆY.LE‘‘ eftir Hermann Hm>(h
Fjorir djöflar er mynd sem altaf gen'gur sigurför um allan heim.
Fjórir djöflar sem sýnd var hjer á'öui' var 800 metrar.
Fjórir djóflar sem viö sýnum núna er 3 sinruun stærri og þar sjest alt
það efni skáldsögunnar, sem iurgt er aö sýna í kvikmynd.
Fjórir djöflar er leikin í pýskalandi af 1. flokks þýskum leikurum
og listamönnum.
Fjórir djöflar er ón efa sú mynd sem allir kafa ánægju af að sjá.
Gengismálið.
Hr. stófkaupm. Jon Laxdal seg-
ir, að það að gengi sje komið á
<j<y ísl. króna standi eins lágt og
hún nú gerir, stafi fyrst'og freinst
af gííurlegu eignatjóni eða fft-
komúnni á ráöstöfunum bankanna
á miklu fje, sem iþeir hafi fengið
til umráða með seðlaótgáfunni,
fyrir aukna velmegun almermings
og lánst raust erlendis. Seðíaút-
gáfan ein ríði því ekki baggamnn-
inn.
Þetta er ekki rjett.
Gengið er á seðlunum og bund-
ið við þá. Seðlaútgáfan ein er því
orsök til gengisins.
Við getum hugsað okkur, að hjer
befðu eingöngu verið notaðir dansk-
ir seðlar eins og í Pæreyjum. Og
við getum einnig sett upp það
dæmi, að seðlabánkinn hefði feng-
ið það fje, sem hann fjekk með
seðlaútgáfunni á annan hátt og í
dönskum seðlum, og jafnframt
ör.nur fjárráð jafnmikil og þan
hafa verið. Ennfremur að útkom-
ax á fjárhagsástandinu hefði orð-
ið öll sú sama og hún er.
Hver var þá útkoman um geug-
ið? Hlaut iþá eignatjónið að gera
það að verkum, að þeir danskir
seðlar, sem hjer hefðu þá verið
notaðir, hefðu orðið verðminni og
haft annað gengi en aðrir danskir
seðlar?
Þetta dæmi sýnir, að það er
ekki eignatjónið, heldur seðlaút-
gáfan ein, sem er orsök til þess að
sjergengi er komið á, enda vitanlegt
að til þess að losna við gengið
þarf ekki annað en kalla inn seðl-
ana.
En það getur bankinn ekki. Því
veldur ástandið. En að það er ilt
stafar aftur af eignatjóninu.
Að þvn leyti hefir hr. Laxdal
rjett fyrir sjer, að það að ísl.
króna er í jafn lágu verði og hún
er, stendur óbeinlínis í sa.mbaiidi
við eignatjónið, viö það, að það er
oysök til þess að seðlunum hefir
ekki orðið fækkað eins og þörf er á.
Það er einnig rjett hjá hr. Lax-
dal, að það að eignatjónið hefir
orðið jafn mikið og raun er á,
st.afar af því, að auk þeirra -fjár-
ráða, er bankinn fekk með seðla-
útgáfunni, fekk hann einnig mik-
fje á annan hátt, er stuðlað
að því, að eignatjónið hefir
orðið enn meira en annars hefði
átt sjer staö.
Það er því fleira eu óheppileg
ráðstöfnu á seðlaútgáfunni, er
veldur öi’ðugleikum þjóðarinnar og
erfiðleikunum á því að rjetta við
gengið eins fljótt og annars hefði
verið kostur, ef lánstraustið erlénd
is hefði notast betui-.
En þegár í óefni er komið, bind-
ur hvað aniiað. Á stríðsárunum
bækkuðu vömrnar sífelt í verði
og tekjur alþjóðar jukust jafn-
framt. Vöruveltan fór því sívax-
andi.
Bankinn gat því aukið seðla-
\eltuna, og það var beinn hagur
fyrir hann, meðan vöruveltan tók
við og seðlarnir bárust ekki bank-
anum með kröfum nm erlendan
gjaldeyri fyrir þá frekar en hann
gat fulluægt, án lántöku erlendis
í því skyni.
En þegar timamir breyttust, og
kröfur um yfirfærslur inneigna og
erlendan gjaldeyri í skiftum fyriv
ísl. seðlana urðu meiri en bankinn
gat annast af eigin ramleik, þá
kom babb í bátinn.
Var þá um tvent að velja, að
nota lánstraustið erlendis til þess
/að fækka seðlunum og draga sam-
an seglin þegar í stað, eða láta
ráðast, nota lánstraustið erlendis
til þess að yfirfæra seðlana án
þess að færn saman kvíarnax- inn-
anlands og minka útlánsstarfsem-
ina, í þeirri von, að vel færi, bank
inn biöi engan halla. Aukning
starfrækslunnar og við það aukin
vörunotkun gæti orðið svo mikil,
að það hjeldist í liendur við vöru-
verðfallið.
Síðara ráðið var tekið þar til
boginn brast.
En þá var enn um tvent að
velja, taka gengið strax, og beina
svo öllum kröftum að iþví að fækka.
seðluuum, eða láta reka á reið-
anum í þeirri von, að þetta væru
aðeins augnablikserfiðleikar.
Síðara ráðið var tekið, hömlur
lagða.r á greiðslur til xítlanda og
þær takmarkaðar, og genginn
þann veg haldið uppi með stjórn-
ai-kænleik.
Þetta tókst um sinn. Þótt. tekið
hefði fyrir lánstrauSt bankæns er-
lendis, höfðu verslunar- og útgerð-
armannastjettimar enn tök á því
að ná vörum til landsins, þótt þær
gætu ekki orðið greiddar í erlend-
um gjaldeyri, og þessar stjettir
gátu þá notað þessa aðstöðu sína
meðan hankanum væri að safnast
fje suuuan af Spáni og víðar að.
Þégar síðastliðið þing kom sam-
an upplýstist, að þeir, sem þessi
vandamál höfðu með höndUm,
trxxðu því enn, að alt lagaðist af
sjálfu sjer. Nokkuð var þaö, aö
stjórnin lagði fýrir þingið frum-
varp um ríflega séðlaútgáfu og
skýrði þinginu svo frá. að það
væri fullnajgjandi ráðstöfun í pen-
ingamálunum og engin þörf á frek
ari ráöstöfun til styrktar bönkun-
um. Gengið var talið óbæfa og
okki gert ráð fyrir að það kæmist
á eða ekki yrði hjá því komist.
Með öðrum orðum, seðlaútgáf-
ixn var orðin að því faraldri, sem
útrýmdi alli'i annari hugsun hjá
valdhöfnnum.
tJm þessar mundir hafði jeg
lesið ágæta grein um seðlaútgáf-
una eftir dr. polit. Frantz Pio
yfirrjettarmálafærslumann í Kaup
nxannahÖfn, þar sem hann lýsti
hættunni á útgáfu óinnleysanlegu
seðlanna og' líkti í því sambandi
verkunum seðlaútþenslunnar við
morfinsverkanir. Þeir. sem einu
sinni hefðu vanist eitrinu, heimt-
uðu altaf meira og meira. Jeg
skildi því mæta vel að hjer var
hætta. á ferðum.
Gerði jeg því athugasemdir við
áform valdhafanna. benti á að
með aukning seðlaútgáfunnar væri
farið fram á vaxtalaust innan-
Þ.ndslán, er kostaði tilsvarandi
verðfall hverrar seðilkrónu í land-
inu. Jafnframt benti jeg á, að
gengið væri óumflýjanlegt. og
gæti komist á óðarð en varði.
í stað þess að rýmka seðlaútgáf-
una þyrfti því þvert á móti að
takmarka seðlafjöldann.
Á þessum grundvelli hjelt jeg
því svo fram, að iþörf væri á er-
lcndri lántöku, fyrst og fremst til
þess að fækka seðlunum. Og á rök-
semdir mínar í málinu fjellust þá
meðal annara nokltrir þingmenn,
er greiddu lántökuheimildiuni þess
vegna atkvæði sitt, ásamt þeim
þingmönnum, er voru lántökunni
fylgjandi, en ekki í sambandi við
seðlafækkun, heldur aðeins til þess
að ná í erlendan gjaldeyri.
Revnslan hefir nú staðfest yfir-
burði tillagna minna yfir þann
undirbúning, sem málið, eins og
það lá fj-rir þinginn, sýndi að
það hafði fengið. og leitt í Ijós,
að enska lánsins var einmitt þörf
til þess að geta komið í fram
lcvæmd þeirri fækkun seðlanna,
sem þegar er orðin, og með því
sporna við því gengishruni, sem
arnars hefði átt sjer stað. Og þær
sömu ástæðúr, sem þá voru til
þess að fækka seðlunum eru enn
í fullu gildi.
En til þess að fækka seðlunum
þarf fje. Jafnframt þarf fje til
i.st íurfrækslu nn ar í ilandinu, svo
kndsfólkið geti haldist við, vext-
ir og afborganir af skuldum orð-
ið greiddar og efnahagurinn batn-
að. Það þarf því að hafa tvö jám
í eldinuin.
Fvrir stríðið, þegar seðlarnir voru
innleysanlegir, útveguðu bankarnir
rokstursfje til starfrækslunnar í
landinu, með viðskiftaláni erlendis.
Nýja Bió
Ljósmenkið.
Leynilögreglusjónleikur í 4
þáttum frá Stuart Webbs
æfintýrum, leikinn af þýsk-
um leikurum.
Aðalhlutverk leika Hedda
Helman og Bruno Korff
Leikuriun gerist í Sviss uppi
í Alpafjölluxu, í ljómandi
fallegu landslagi.
Litli Don Juan.
Gamanmynd með Frederik
Buch. Afarhlægileg mynd.
Og engum kom þá til hugar, að kom-
ið gæti til mála, að afla þess á ann-
an hátt.
En nxi, þegar seðlarnir eru óinn-
leysanlegir og reynslan sýnir, að
auk rekstursfjárins til starfræksl-
unnar þarf einnig fje til innlausnar
seðlum, þá hugsar margur sjer, að
bæta megi gráu ofan á svart, auka
seðlaútgáfuna og þar með erfiðleik-
ana á því, að komast út xxr vandræð-
xxnnm síðar meir.
Nei, það sem þarf að gera, er að
reyna að afla starfrækslumii full-1
. _ t
nægjandi rekstursfjár með erlend-
um viðskiftalánxnn, er greiðist ár-
lega ásamt vöxtum með andvirði
afurðanna, eins og áður tíðkaðist.
Reyna svo að safna í sarpinn og I
minka skuldirnar, fyrst seðlaskxdd-: mála ^ irö kveftja ^til ráðstefnu
ma ímianlands með því að fækka ,um fjárlxags- og viðskiftamál, og sje
seðlumim og hækka við það gengið, öllum ríkjum Ewópu, þar með talin
og þegar það væri komið í lag. þá Pýskaland, Austurriki, Ungverjaland,
... v , c i i i' Búlgaría og Rúgsland, boðið að senda
að bvrja að borga af erlendu lanun- , ^ Jf,,. , ’
, pangaö t ulltrua. Bandaimannarikin
1,m' ! eru þeixrar skoðunar, að ráðsibefna
Ef landið getur ekki minkað skxdd þessi megi ékki di'agast og sje nauð-
ir sínai'nú þegar, með því að fækka ' synlegur þáttur í fjái'hagslegu við-
seðlum, hver von er >á til þess, að wisnarstarfi í Mið- og Auistur-Evrópu
það geti frekar gert >að síðar, þegar,Er. þaSr akveðin þ™,
„ , v stjornarforseta hvens lands beri, ef
fara a að afborga enska lamð? jþví verðui. viS kamið) ,að taka öjálfur
Hjer er hnúturinn, sem þarf að, þátt í ráðsitefnunni, avo að ákvarðan-
h-vsa, að koma atvirmuvegmram í ú' hennar komáist eins fljótt og unt
það lxorf, að allur afrakstur þurfi
eklri að eyðast jafnóðum, lieldur
geti orðið gróði í aðra hönd, og
hann sem mestur.
Að þetta geti orðið sem skjótast
er í framkvæmd.
Bandamannarlfkm eru þeirrai' skoð-
unar, að viðreisn alþjóðaverslunar um
alla Evrópu og hagnýting náttúruauð-
æfa allra (þjóða sje nauðsynleg til
er ruikils vert, ekki aðeins fyrir at-|þess bS notfæra hina framleiðandi
Vinnurekendur eixxa, heldur jafn- Hku af hinurn
I langvarandi þjánmgum Evropnmanna.
Saxnieiginleg aflrami voldugustu ríkj-
anna er nauðsynleg til þess, að gefa
Evrópui'íkjunum aftur l'íflsþróttinn,.
framt allan almenning, með því að *
hagurinn af gróðanum, sem gengi
til að fækka seðlunum, er tvöfaldur,
þar sem þá fer tvent sarnan, skuld-
irnar minka og gengið hækkar, sem
er sama sem að dýrtíðin þverrar
til hagsmuna fyrir heildina.
Að koma peningamálunum og at-
vinnuvegunum í þetta horf, er verk-
efnið, sem fyrir liggur ög bíður
laxxsnar.
Eggert Briem
frá Viðey.
Á í'áðstefnunni í Cannes, sem
lauk svo skyndilega, vegna stjórn-
ai'skiftanna í Frakklandi, afrjeðu
Bandamenn að efna 'til fnndar í
Genúa, þar sem eigi væru aðeins
samankomnir fulltrúar Bandam. og
hlutlausra 'þjóða í Evrópu heldur
einnig Miðveldanna. Alyktunin nm
Genúafundinn var samin.í Cannes
o<f hefir hún verið látin fylgja
boðsbrjefi því, sem ítalir hafa sent
ríkisstjómum landanna, um þátt-
töku í fundinum. Ályktun þessi
lýsir tilgangi fundarins og verk-
efnum hans og fer hún hjer á eftir.
Vegna stjómarskiftanna í Italíu
og ýmisra annara orsaka dróst
ftmdurinn en nú hefir verið á-
kveðið að hann byrji 10. apríl. -
Ályktunin er á þessa leið:
sexxi í dag er lamaðxir. Viðleitnin
verður að miða að því, að ryðja úr
vegi þeirn torfærum, sem standa veirsl-
uninni fyrir þrifum, veita þeim r!kj-
unum sem veiist eru stödd meiri lán
og reyna að koma á samræmi milli
allra landa, til þess að koma fraxu-
ledðslxxnni í sama horf og áður v.‘ir.
Bandamannart'fcin álíta, að nokkur
undirstööuatriði sje óhjákvæmileg ef
koma eigi þessu máli í framkvaimd,
og telur þau vera þessi, í aðalatrið-
um:
1. Þjóðirnar geta ekki gert liiglegt
tilkall til þesls, að miega segja hver
annari fyrir nm ©ftir hvaða xnegin-
reglum þjóðir eigi að haga fjármáil-
um 'sxnum inn á við oig stjóm sinni.
Sjer hvert rtíki hefii- rjett til að velja,
það skipulag, sem það kýs helst f
þessu tilliti.
2. Hins vegar er ókleift að nota
erlent fje 'táfl viðreisnar ríki, ef út-
lendingar þeir, sem lána fjeð, fá eigi
trygging fyrir að það verði eigi gert
upptækt. Verður því að koma á lög-
festu skipulagi, sem samþykkir og
tryggir óvilhalla framkvæmd allra.
samninga, f járhagslegra og annara.
3. pjóðirnar verða að hafa hand-
bærit nægilegt veltufje fyrir erlend
viðskifti. Þær verða yfirleitt að hafa
fjárhagsskipulalg og peningafyrirkomu
lag, sem felur í sjer tryggingar, er
versluninni eru nauðsynlegar.
4. Allar iþjóðir veT®a að skuldbinda
sig til að gera sig ekki sekar í undir-
róðri, er spilli almennri reglu og ráð-
andi Stjórnarskipun annara ríkja.
5. Allar þjóðir verða í sameiningu
að varast sjerhverja árás á nágranna
sfna. Skulu viðéigandi varúðarreglur
settar til þess að tryggja eignir
þeirra, rjettur þeirra skal í heiðri
Bandamannaríkin, sem saman em! hafður, og sfcal þeim t.rygður ágóð-
komin & fu'tidi í Oannes, eru saxn- inn af fyrirt.ækjum ]ieirra.