Morgunblaðið - 02.04.1922, Blaðsíða 1

Stofnandi: Vilh. Finsen.
LandsbBað Lögpjeita
Ritstjóri: Þorst. Gíslason.
9. árg., 125 tbi.
Sunnudaginn 2. april 1922.
tsafoldarprentamiBja hi.
Gamla Bió

Fjórir öjöflar |ImvnÖunarve«kin
Sökum fjölda áskorana verðui' þessi framúrskarandi góða
mynd sýnd ennþá í dag kl. öy2, 7 og 9. Aðgöngumiðar
seldir í Gamla Bíó frá kl. 4 og- kosta aðeins kr. 1.50, 1.00
og O.ðO.Barnasæti seljast á sýninguna kl. 5%.
verður leikin i kvöld kl. 8
2—7 og við innganginn.
Aðgöngumiðar seldir i Iðno kl. 10—12 og
Isianidsbasiki
og bankamálið á
Alþingi.
Út af ræðu Björns' Kristjánsson-
ar fjTmr. bankastjóra. sem hann hjelt
í efri deild alþingis 24. f. m., og birt
var lijer í blaðinu 26. f. m., hefir
stjórn Islandsbanka beöið oss að
birta það, sem hjer segir:
A’iövíkjandi ræö.u þeirri, sein
Björn Kristjánsson hjelt í Ed. Al-
þingis 24. f. m., viljum vjer fyrst
og. fremst taka það fram, aö þaö er
algerlega rangt aö tslandsbanki hafi
óskað eftir að bankafrumvarpið,
sem nú er á feröinni í þinginu, væri
lagt fyrir þingið. Vjer höfðum að-
eins í viöræöum úm hag bankans
og vaxtak.jör hans, sagt landsstjórn-
inni, að vjer mundum sjá oss fært
að lækka útlánsvexti bankans, ef
falli-ö yrði frá þeirri ósanngirni, að
skylda bankann til að borga í ríkis-
sjóö alla forvexti af seölum, sem
Vieru í umferð fram yfir 7 inilj,, og
ineð því aö landsstjórnin taldi það
tnikinn hagnað f'yrh' alnfenning, að
fera niðnr afgjaldið á þe.ssum hluta
seðlafúlgunnar, þannig, að bankinn
fengi 2% af honum, gegn því, að
útlánsvextirnir yrðu lækkaðit' um
1%, þá lagði stjórnin frumvarp
þetta fyrir þingið. Það er því rangt,
sem B. K. segir, að bankinn hafi í
þussu efni sýnt þinginu nokkra ó-
mergætni.
I fyrgreindri ræðu lýsir B. K.
þeirri skoðun sinni, aö nægilegt
verði í haúst að í umferð verði þær
8 milj. kr. í seðlum, sem Islands-
hanki má hafa í umferð 31. okt.
na'stk.. samkrvæmt ákvæðum laga frá
31. maí 1921, sem samþvkt voru á
siðasta þingi. auk Landsbankaseðl-
a'uia % milj.. sem nú megi fara að
Sl*tja í veltu aftur, og' setui' svo fram
í'á spurningu, hvað valdi „þessari
s(‘ðlabeiðni“ Islandsbanka. Segir
hann þar með, aö í frv. því, sem
hann er að tala um og stjórnin lagði
fvi'ir Alþingi, liggi heiðni frá I.s-
laudsbanka um aukinn seðlaútgáfu-
úiétt fram yfir það, sem lögin frá 1
Ú'rra ákveða. En þetta er rangt og
v'Handi þegar vegna þess, að í frv.
>vi, sem Alþingi hefir til meðferðar
uú, liggja alls engin tilmæli frá
islandsbanka um frekai'i seðlaút-
Sáfurjett en fyrgreind lög ákveða,
slíkt lá heldur ekki í frumvarp-
eins og það var lagt fyrir Al-
>'u8 af stjórnarinnar heridi. í
sí.lórnarfrumvai'pinu, eins og það
sjálfa seðlaútgáfuna snertir, aðeins
Un' lag tfyrir þingið, lá, að því er
osk frá landsstjórninni um heimild
>ess að sjá fyrir seSIaútgáfu,
rrrrrrfiniin
seiu nauðsynleg vrði fram yfir of-
angreindai' 8% milj., á þann hátt,
sem landsstjórnin teldi hagkvæm-
ast, og Islandsbanki hafði ekki á
nokkurn hátt óskað þess við lands-
st jórnina, að sú seðlaútgáfayrðihon-
um falin. Neðri deild gerði þá breyt-
ingu á stjórnarfrv., að ákveða, að
Landsbaiikinn skyldi hafa á hendi
þessa auknu seðlaútgáfu, og Islands-
hanki hefir ekki gert nokkurn skap-
aðan lilut til þess að koma í veg fyrir
þessa breytingu á stjórnarfrumvarp-
inu. Allar lijer að lútandi aðdrótt-
anii’ B. K. í fyrgreindri ræðu á
hendur Islandsbanka um tilraunir
til að spekúlera í aukinni seðlaút-
gáfu, ei'u því algerlega staðlausar,
og sama er þá einnig að segja um
uinmæli lians viðvíkjandi „ofbeit-
ingu seðlanna“ og' aðdróttunina um
framhald slíkrar „ofbeitingar“.
Jafnframt er þá kipt fótunum und-
an tilgátu B. K. um aö bankinn ótt-
ist uppþot.
Þá er það í öðru lagi rangt, sem
B. K. segii' í fyrgreindri ræöu sinni,
að bankinn taki framlengingargjald
af lánum, „nærri því 1%“, því fram-
lengingargjaldið er ekki meira en
sem svarar % — hálfum — % á ári.
1 unmeddri sömu ræöu B. K. er
auk þess ýmislegt annað rangt, sem
vjer þó ekki teljum ástæðu til að
fara nú nánar út í. Þó viljum vjer
taka þaö framj að það erekkirjett,að
hankinn |lafi ^pekúlerað með seðla
sína árin 1917—1921, eins og B. K.
segir. Bankinn. lánaði á þeim árum
ekki fje svo teljandi væri til annars
atvinnureksturs en þess, sein þegar
áðui' var stofnað til, 0g að því er
snertir kaupin á hinum dýru boln-.
vörpungum, þá stuðlaði ba ikinn
ekki að kaaupum nema á tveim
þeirra. Það ættu allir að geta
skilið. að þegar afurðii’ landsins :
falla snögglega í verði svo ínörgum
miljónum skiftir, þá liljóti ’jafn-
framt að stofnast miklar skuldii’ við
útlönd. Afleiðingar verðfallsins
urðu þær, að viðskiftamenn bank-
ans gátu ekki greitt honum skuldir
sínar og að bankinn þar af leiðandi
lenti í örðugleikum mdð greiðslu
þeirra lána erlendis, sem hann hafði
tekið til þess að lána viðskiftamönn-
um sínum til þess að kaupa afurð-
irnar hjer á landi; en auðvitað lief-
ir það fje ekki farið út úr landinu, i
viðskiftamenn bankans, t. d. fisk-
kaupmennii’nir, fengu lán í bankan-
|
um til þess að borga afurðirnar háu ’
verði til landsmanna, svo tap bank-
ans hefir runnjð í vasa landsmanna
sjálfra.
B. K. virðist, vilja telja það orsök
til liins lága gengis erlendis á íslensk
um krónum, þð mikið útboð sje er-
Danskar kartöflur.
Danskar kartöflur, sem koina hingað um
8 þ. m., verða seldar í heildsölu á Upp-
fyllingunni fyrir kr. 14,50 pokinn (50 kg)
Johs. Hansens Enke. simi 206.
rniiTrmrrm^t iTtnumnn ixt /JiTOnmrrrTO ctj
lendis á Islandsbanka-seðlum; en
ba*ði or það, að vjer höfum ekki á
nokkurn hátt orðið varir við að
þetta sje svo, og þrír stórbankar í
Kaupmannahöfn hafa nú svarað
fyrirspurnum vorum hjerum á þá
leið, að þeir hafi ekki orðið varir
við nokkurt útboð á Islandsbanka*
seðlum, sem teljandi sje, nje lieldur
orðið þess varir að þeir sjeu boðn-
ir þar fram til tryggingar lánum.
Það virðist því algjörlega rangt, að
Islandsbanka-seðfar sjeu boðnir út
órlendis, svo ekki getur slíkt útboð
orsakað hið lága géngi. Þaö sem er
boðið út, erlendis, eru aðallega inn-
eignir danskra kaupmanna lijá ís-
lenskum kaupmönnum.
Þegar Björn Kristjánsson- í
umræddri ræðu sinni er að
reyna að svara þeirri erfiðu spurn-
ingu, liversu mikla seðla sje hæfi-
legt að hafa í umferð hjer á landi,
þá virðist hann byggja á tvennu,
sem »je því, að galdmiðilsþörfin sje
um % minni hjer en í nágranna-
löndunum, og á yerslunarveltunni,
og telur hann þar verslunarveltuna
samanlagða upphæð útfluttra og
innfluttra vara. Vjer skulum nú at-
huga hver niðurstaðan verður, þó
bygt sje á þessum grundvelli B. K.
Þó það væri rjett hjá B. K. að
ganga út frá því, að gjaldmiðils-
þörfin sje um y3 minni hjer en í
nágrannalöndunum, sem vjer af neð-
angreindum ástæðum teljum rangt,
þá verður niðurstaðan sút að seðla-
útgáfan, eins og húu hefir verið ár-
ið 1921, er tiitölulega talsvert minni
hjer en í Danmörku og Noregi. í
því sambandi skal fyrst tekið fram,
að seðlaumferðin í tjeðum löuduin
er nokkurn veginn jöfn alt árið, en
lijer á landi mjög misjöfn. Sam-
kvæmt skýrslu Þjóðbankans danska
var seðlaútgáfan síðast í júlí f. á. á
hvern mann í landinu svo sem
hjer segir:
í Danmörku.............kr. 141.20
í Noregi...............— 160.80
1 þessum upphæðum eru ekki tald
ir 1 kr. og 2 kr. seðlar, hiuir svo-
nefndu skiftimyntarseðlar, og þegar
nú seðlaútgáfan hjer er borin saman
við seðlaútgáfu fyrgreindra landa.
virðist því mega sleppa Landsbanka-
seðlunum, með því að Landsbankinn
hafði síðastliðið ár svo að segja að-
eins 1 kr. seðla úti.
Hjer á landi var því seðlaútgáfan
1921 á hvern mann í landinu laigst
kr. 74.24, hæst kr. 95.29, að meðal-
tali éftir upphæð seðlanna um hver
mánaðamót kr. 81.65.
Sje nú tekinn grundvöllur B. K.
sjálfs um það að gjaldmiðilsþörfin
sje um V3 miuni lijer en í nágranna-
löndunum, þá verður því niðurstað-
an sú, að síðastl. ár liefði mátt vera
úti hjer á landi af seðlum á bvern
mann í landinu:
kr. 94.13 samanborið við Danmörkn
— 107.20 samanborið við Noreg
og úr því að meðaltalið var hjer
kr. 81.65, þá ‘hefir seðlaútgáfan
hjer verið talsvert minni en hún
mátti vera samkv. fyrgreindri
kenningu sjálfs B. K. í Svíþjóð
var seðlaútgáfan síðastl. ár nokkru
niinni en í Danmörku og Noregi,
sem sje kr. 105.50 á mann, og sam-
anborið við Svíþjóð hefði iþví
samkvæmt, kenningu B. K. aðeins
átt að hafa verið úti hjer kr.
72.33 á mann, og hefði því átt að
vera liti af seðlum hjer að meðal-
tali ca. einum tíunda minna en
var, til þess að hlutfallið væri
hið sama hjer sem í Svíþjóð. En
þetta, að í Danmörku og Noregi
var tiltölulega miklu meira úti af
seðlum en hjer, og í Svíþjóð að-
eins ea. einum tíunda minna sýn-
ir, að það muni vera rangt sem
B. K. heldur fram, að seðlaútgáf-
an hjer hafi síðastliðið ár verið
um 1/s meiri en gjaldmiðilsvið-
skiftaþörf krafði. Við þetta bæt-
ist svo það, að þessi skoðun B.
K. um að gjaldmiðilsþörfin sje um
y- minni hjer en í nágranhalönd-
unum er sennilega algerlega röng.
Hún er eftir því sem hann sjálfur
segir. bygð á áliti þjóðbankans,
sem kom fram út af stofnnn ís-
landsbanka og dags. er 12. sept.
1900. Vjer búumst nú við að flest-
ir muni telja rjett að líta svo á,
sem síðan árið 1900 ha'fi framfar-
irnar í framleiðslu og viðskiftum
íslands orðið tiltölulega talsvert
meiri heldur en í nágrannalönd-
unum. Þarf ekki annað en henda
á hina stórkostlegu hyltingu í
viðskiftum landsins sem botnvörpu-
útgerðin hefir haft í för með
fnllegur og spennandi áatarsjónleik-
ur i 5 þáttum leikin af
William Fox-Film
Aðalhlutverk leika:
William Farnum og Jevvel
Carmen. Myndin gerist sum-
part i Ameriku og sumpart i
Frakklandi og á að sýna meðal
annars ólíkt skapferli Ameriku-
manna og Frakka. Myndin er
anildar vel leikin.
Sýningar kl. 7'/, og 9.
Sjerstök barnasýning ki. 6.
Þá verða sýndar framúrskarandi
skemtilegar barnamyndir með
Chaplin og fleira.
sjer, og ems og menn vita, var
enginn botnvörpungur gerður út
hjer fyr en nokkru eftir árið
1900. Einnig' munu framfarirnar
í landbúnaði hafa orðið tiltölulega
meiri hjer á landi jþessi síðustu
20 ár heldur en í nágrannalöndun-
um, samanborið við það sem áður
var. Hlutfallið á milli gjaldmiðils-
þarfarinnar hjer og í nágranna-
löndunum ætti því sennilega að
hafa raskast á þessum síðustu 20
árum í þá átt, að gjaldmiðilsþörf-
in hafi aukist hlutfallslega meira
hjer á landi en í nágrannalönd-
unum. Og þegar B. K. er að bera
saman gjaldmiðilsþörfina hjer á
Isndi og erlendis, gengur hann al-
veg fram hjá því, hvaða áhrif það
hlýtur að hafa hjer á landi hversu
viðskiftin ganga seint og sam-
göngurnar eru slæmar. I nágranna-
löndunum eru bankar úti nm all-
ai sveitir, og seðlarnir koma því
fljótt inn, en seðlar, sem hjer á
landi eru sendir út um land,
hljóta að verða margfalt lengur
á leiðinni, vegna þess hversu ó-
víða bankarnir hafa útbú.
Þá skulum vjer athnga hinn
annan grundvöll B. K. fyrir því,
hve mikið megi vera úti af seðl-
um, sem sje verslunarveltuna, sem
B. K. ranglega telur aðeins sam-
anlagða upphæð útfluttra og inn-
fluttra vara.
%
B. K. reiknar út, í ræðu sinni.
að hæsta seðlamergð hafi í hlut-
falli við verslunarveltu (saman-
lagða upphæð útfluttra og inn-
fluttra vara) verið
árið 1911 8%
árið 1912 8%
árið 1913 8%
árið 1914 71/2%
árið 1915 7%
Virðist hann líta svo á, sem seðla-