Morgunblaðið - 13.05.1922, Síða 1

BUSD
Stofnandi: Vilh. Finsen.
Landsblad Lögrjetta.
Ritstióri: Þorst. Gíslason.,
9. árg., 156 tbl.
Laugardaginn 13. mai 1922.
ísafoldarprentsmiöja h.f.
Gamía Bíó
Drottning
ueraldarinnar
2. kafli
verður sýndur í kvöld kl. 9.
Siðasta sinn.
CndingarbEsti þakpapp-
inn er
Uíkingur
fæst aðeius hjá
fi.f. Carl fiöepfnEr.
■
I
i f?
I
I
I
■
18 *
I
■
E
Bifreiðaferðir austur
yfir :'Heilisheiði frá
Bifreiðastöd
Steindörs
Veltusundi 2
á mánudag og næstu
daga að
Olvesá,
Þjjórsá,
Ægisiðu,
Garðsauka.
Afgreið3lusímar r
581 og 838.
Heima símar:
127 — 861 — 973
i
B
■
■
5
Landsverslun.
Ræða Jóns porlákssonar
í sameinuðu þingi 24. apríl 1922.
Það hefir veriö gerð tilraun til
]?ess hjer undir umr. að láta líta svo
rit, sem niðurlagning Landsverslun-
arinnar væri sjerstaklegt hagsmuna-
mál kaupmannastjettarinnar, en and
stætt hagsmunum almennigs. Jafn-
hliða hefir þó verið bent á, og það
rjettilega, að kaupmenn skulda
Landsversluninni stórfje, eða mn
900 þús. kr. f rauninni þarf ekki
annað en benda á þessar skuldir og á
viSskifti þau milli Landsverslunar
og kaupmanna, sem hljóta að liggja
á bak viS þær til þess að sýna, aS
staðhæfingin um að niðurlagning
Landsversl. sje sjerstakt kapps-
mál kaupmannastjettarinnar, er stað
Liysa ein. Þeim kaupmönnum, sem
®kifta eitthvað við hana, hlýtur frek-
ar að vera það áhugamál aS Lands-
verslunin haldi áfram í sömu mynd
verður leikin i kröld kl. 8.
Aðgönguroiðar seldir í Iðnó í
dag kl. 10—12 og 2—7 og enn-
fremur við innganginn.
r’iir^ir^ r^jr.^r*
4’k(4 ki
MBBBBBB
k4 r^i ki r^ ki: 1121 ,ri k.4 l rfx i ki r •*ir,vr’vr'V r.^\ k4 r’i k 4
l störi iriall:
Karlmannafatnaður. — Regnkápur. — Storm-
jakkar. — Taubuxur. — Vinnufatnaður (jakk-
ar og buxur). — Ullarteppi. — Peysur —
Nærföt karlm. og ungl. — Hálfsokkar. —
Sportsokkar. — Sportbelti. — Axlabönd.
— Bakpokar. — Linir hattar. — Silkitreflar.
Hálsklútar. — Hálsbindi. — Slaufur o. m. fl.
Brauns Verslun
Aðalstræti 9.
k á\ ki Wá i k a 1 w á W Ák'4 k á k 4' k á , w 4 |
Skófatnaður
nýkominn með ísiandinu.
„Sköbúdin*1 líeltusundi 3,
Fiskilínur
allar stærðir, ódýraatar hjá
H.f. Carl Höepfner.
Nýja hjólhesta
og alt þeim tilheyrandi, hefi jeg fengið með e.s. »Islandi«.
SigunþÓP Jönsson, úrsmiður. — Aðalstræti 9. — Sími 341
og verið hefir, heldur en að hún
leggist nú niðnr. A‘ð vísu má segja
að heildsölúnum muni yfirleitt
fremur vera kappsmál aS vöru-
innflutningur Landsverslunarinnar
leggist niðnr, en hið gagnstæða á
sjer stað um smásalana yfirleitt. Og
þar sem sá flokkur kaupmanna er
margfaldur að fjölmenni við heild-
salana, þá er ekki ofmælt aÍ5 þess;
fiillyrðing' sje staðleysa ein, að þeir,
sem nú vilja láta leggja Landsversl-
un niður, láti stjórnast af hagsmun-
mn kaupmannastjettarinnar, í and-
stöðu við hagsmuni almennings, full-
vröing, sem auðs.jáanlega er skotið
fram af fylgismönnum Landverslun-
arinnar í því skyni að gera málstað
andstæðinganna tortryggilegan þeg-
ar röksemdir brestur til að hnekkja
honurn.
Ástæðurnar fyrir því, að við vilj-
um leggja Landsverslunina niður,
eru alt aSrar. Margar þcirra hafa
þegar veriS teknar fram af háttv.
frsm. (Ó.P.) og ööram, þar á meðal
sjerstaklega sú ástæða aö allar þær
orsakir og ástæður, sem stofnun og
tilvera Landsverslunarinnar bygðist
á eru nú burtu fallnar. Og jeg vil
bæta því við, aS Landsverslunin, eins
og hún nii er rekin, útláns og skulda-
verslun með almennar nauðsynja-
vörur fyrir reikning ríkissjóBs, fell-
ur alls ekki inn í það þjóöfjelags-
skipulag, sem við eigum viS að búa,
heldur fer hún alveg í bága við það,
og þeim orðum mínum skal jeg nú
þegar finna stað.
Fyrst vil jeg þó gera athugasemd
við þau ummæli, sem fram hafa
komið, aö nú standi einungis 2 milj-
ónir króna af landsfje í Landsversl-
uninni. Þetta er ekki r jett, og undar-
legt aS því skuli vera haldið fram
af þeim mönnum, sem ættu þó betur
að vita. Aö vísu er Landsverslunin
ekki talin skulda ríkissjóði nema
rúmar 2 miljónir kr., en auk þess
stendur í Landsversluninni varasjóð-
ur hennar, á pappírnum hátt á aðra
miljón króna, og er hann að mestu
til orðinn á þann hátt, að Lands-
versluninni var gefin upp skuld til
ríkissjóðs, sem nam 1% miljón, og
hefir sií upphæð verið greidd meS
sjerstöknm skatti, sem landsmenn
liafa horgað. Þar að auki notar
’Landsversliuiin lánstraust landsins
handa sjer, skuldaði til dæmis um
síöustu áramót um hálfa miljón kr.
Það er vitanlega eigandi verslunar-
innar, ríkjssjóðurinn, sem skuldar
þessa upphæð, og hins vegar er þá
sú tilsvarandi upphæð, sem stendur
í Landsversluninni, eiffc ríkissjóös-
ins, alveg eins og á sjer staö um
aSrar skuldir ríkissjóös og eignir
þau-. sem lánsfje hans stendur í.
Það eru því ekki 2, heldur um 4^2}
milj. kr. af almennings fje, sem
stendur í Landsversluninni, og þessi
upphæð getur vaxið takmarkalaust
meS því móti, að hún sjálf auki
skuldir sínar erlendis.
Þá kem jeg að því meginatriði,
hver munur er á, hvernig ráðstafaö
ev þessu opinbera fje, sem stendur
í Landsversluninni, og hinu, sem
stendurbeint í ríkissjóöi. Samkv.
stjórnarskránni sjálfri er óheimilt
aö greiöa nokkra upphæð úr ríkis-
sjóði, nema lagakeimild sje til þess
veitt, og þetta ákvæöi er með rjettu
taliö vera einn af hyrningarstein-
um þjóðfjelags vors, að löggjafar-
valdiö, fulltrúar þjóðarinnar á Al-
þingi, ráði hvernig farið sje meö f je
ríkissjóðs. En þessu er öðruvísi var-
ið meö þær milj. kr., sem standa
í Landsversluninni. Um ineöferð þess
fjár ræ.ður Alþingi engu, og það er
meS öllu óverjandi, að láta slíkafjár-
hæð, sem nemur hálfri ársveltu ríkis-
sjóös, vera undir yfirráðuin ein-
stakra manna, íhlutunarlaust af Al-
þingis hálfu. Meö þessu er for-
stjóram Landsverslunarinnar feng-
iö í hendur vald, sem á venjulegum
tímUm má hvergi vera annarsstaðar
en í hön’dum löggjafarvaldsins. Sem
dæmi upp á þennan mismun skal
jeg nefna þaö, aö hjer á Alþingi
ræðum við máske 9 umræður, og oft
með mjög mikilli athygli, og máske
þing eftir þing um þaö, hvort veita
skuli einhverjum ungum manni 600
til 1000 kr. ferðastyrk. En þegar
ekrifstofustjóri Landsverslunarinnar
fer í tveggja mánaða ferðalag, sjálf-
sagt í þarfir verslunarinnar, þá fær
hann á 9. þús. 'kr. í feröakostnað,
eins og reikningar verslnnarinnar
sýna, og þetta' gengur greiðlega, því
ekki þarf aö hafa fyrir að sækja
samþykki Alþingis.
Annað dæmi má og nefna. Hjer á
þinginu ræðum við ítarlega og yfir-
vegum vandlega í hverju einstöku
tilfelli, hvort landsstjórninni sknli
heirriilaö að veita lán úr viðlagasjóöi
tii nauðsynjafyrirtækja, hvort sem
era fáar þúsundir kr. handa sýslu-
fjelagi til aö kaupa jörö fyrir lækn-
issetur, eða stórupphæð, sem hjer
er talin, svo sem 50 þús. kr. til að
koma á fót klæðaverksmiSju. En
forstjórn Landsverslunarinnar lánar
einni einustu erlendri selstööuverslun
240 þús. kr. að Alþingi algerlega
fornspurðu. Og sjálfræöi forstjórn-
arinnar í fjármálum þessum er svo
mikið, sem heyra mátti af ummæl-
um hátv. þm. Ak. (M. Kristjánsson-
ar) hjer í þinginu, er hann sagöist
ekk i viðurkenna að Landsversl-
unarforstjórnin ætti að standa nein-
um reikningsskap öðrum en stjórn-
Nýja Bið
Fjórða stóra og besta
þýska kvikmyndin
Danton

llerður sýnd i Nýja
Bió i kvöld.
Sjónleikur i 7 þáttum. Aðalhlut-
verkið leikur hinn alþekti
ágæti leikari
Emil Jannings og
Werner Krauss “
Charlotte Ander
og margir fleiri ágætir þýskir
leikarar. — Mynd þessi er sögu-
legs efnis, gerist í frönsku stjórn-
arbyltingunni frá i september
1792 til i apríl 1794.
Um mynd þessa hefir verið
mjög mikið skrifað í erlendum
hlöðnm og hún þar talin hámark
kvikmyndalÍBtarinnar fyrir fram-
úrskarandi leik og allan útbúnað.
Börn innan 14 ára
fð ekki aðgang.
Sýning kl. 8*/*.
Trópenól
þakpappinn sem þolir
alt. Fæst altaf hjá
A. Einarsson & Funk,
Reykjavik.
MjólkurfjelagiS MJÖLL
selur besta niðursoðna rjómann
sem fæst hjer á markaðinum. —
Styðjið innlenda framleiðslu. —
inni, og tók þaö sjerstaklega fram,
að þingnefnd eöa þinginu teldi hann
sjer ekki skylt að gera grein fyrir
gjöröum sínum. Með þessu eru, eins
og jeg hefi tekið fram, umráö þess
f jár, sem ríkiö á í Landsversluninni,
dregin alveg úr höndnm löggjafar-
valdsins.
Jeg skal nú minna á þá almennu
ástæöu, sem ráðið hefir því hjer sem
ánnarsstaöar, að svo ríkt er eftir
því gengið í stjórnarskipunarlögum
þingfrjálsra landa, að fjárveitingar-
valdið sje í höndum þjóðarfulltrú-
anna, en ekki neinna einstakra
manna. Ástæöa er dýrkeypt reynsla
þjóðanna um það, að í höndum ein-
stakra manna verður þetta vald
venjulega misbrúkað. Það segir sig
sjálft, að fyrirfram er ekki unt að
tryggja það, að slíkt lánveitinga- og
f járbrúkunarvald, sem landsverslun-
arforstjóri hefir nú, verði ekki mis-
brakað. Sjerstaklega má þó teljast
óviðeigandi að láta mann, sem stend-
ur framarlega í flokkadeilum innan-