Morgunblaðið - 03.06.1922, Blaðsíða 3

MORGUNBLABI*
Eins og meiining fer vaxandi, og
almenl orðin góð meðal æsku-
ýðsins, virðist það vera vansæmd
^J'rir unga menn, að skemma og skíta
ut skilningarvit sín á slíkri ólyfjan,
sem tóbakið er, auk þess, sem nautn
Pess venur unglinga beinlínis á
®yslusemi og óreglu, en meðal bestu
“ófuðdygða mannsins má telja spar-
S(n,i og reglusemi.
Ungir og aldraðir takið höndum
*aman, að vinna að því, að glæða
góða og gagnlega, en útrýma
tteinsemdum þjóðfjelagsins, til þeirra
ieijast óþarfar og skaðlegar nautn-
lr, svo sem tóbaksnautn.
7. maí 1922.
Sigurjón Guðmundsson.
hátt? Það er óhætt að hafa það
eftir mjer, að Tyrkir hafa alveg eins
gott siðferði og Vestur-Evrópuþjóð-
irnar, að staða konunnar í mannfje-
laginu er ekki nærri eins aumkun-
arverð og haldið er.
Kosningarnar.
fyrir: á harnn þá.
B. B.
Ernst Trier.
Tyrkneskar konur.
Hugmvndir Vestur-Evrópuþjóðanna
konurnar í Tyrklandi eru mjög
í'okukendar. Hefir danskur blaðamað-
Ur átt viðtal við sendiherra Tyrkja
a Norðurlöndum um þetta efni, og
®r hjer kafli úr viðtalinu, sem að
ýmsu leyti er fróðlegur. Sendiherrann
hefir orgið;
Jeg hefi orðið þess var, að hjer á
■^orðurlöndum hugsa menn sjer tyrk-
Uesku konuna mjög fáklædda, og að
kún liggi allan daginn á dívan og
^eri ekki annað en hreinsa neglur
siuar. — f Vestur-Evrópu er sú
skoðun ríkjandi, að tyrkneska konan
sJe eins konar stofustáss, sem karl-
mennirnir geti keypt og selt eftir
®\§in geðþótta. En það rjetta er, að
Jór hennar eru mjög lík því sem
Jer gerist, hjá bændastjettinni vinn-
Ur konan að jarðyrkju með bónda
f'num, 0g j bæjunum aflar húsbónd-
llln peninganna en konan gætir bús
°S barna. Til dæmis um það, að kon-
an sje engin undirtylla get jeg nefnt,
að ; Tyrklandi hafa konurnar aðskil-
hm fjárhag. tJm dæturnar er það að
Segja, að þær eru sjaldan látnar
Vlnna sjer brauð utan heimilis eins
S hjer gerist. Að vísu virina ungar
^úlkip. á skrifstofum og þess háfctar,
6.1 .Vfirleitt eru þær heimasætur í
°r®sins fylstu merkingu.
^íðan 1908 hafa. tyrkneskar stúlk-
Ur aðgang að háskólunum og hafa
Jfiargar notað sjer það, og aðrar hafa
stundað nám í Sviss, Þýskalandi og
^akklandi, í Tyrklandi koma konur
aldrei fram á leiksviði, en þetta er
breytast og nú eru sfcúlkur farn-
Ur að sækja leikskólana.
Er það ekki móti landsvenju f spyr
úlaðamaðurinn.
Jú, eiginlega er það. Við höfum
alltið, að rjettast væri að varðveita
kouumar á heimilunum eins og hverj
ar aðrar gersemar. En áhrifanna frá
jestur-Evrópu gætir svo mikið, að
Pau verða ekki bæld niður.
Alítur sendiherrann rjett, að bæla
Pau uiður'?
Að vissu leyti álít jeg það, því
J'eð tilliti til konunnar og stöðu
ennar í mannfjelaginu er jeg hug-
sJéiiamaður En vitanlegá er það
eÚlilegt að frelsisþráin geri vart við
Sl8 hjá tyr’kneskum konum eins og
annarstaðar. Lundarfar þeirra er líkt
þær ekki gáfnasljórri en kon-
111.1 ar f Vestur-Evrópu.
Uvernig er kvennabúrunum í Tyrk-
®ndi varið nú á dögum ?
kendiherra hlær og spyr: Hafið
Pjerf nóg rúm í blaðinu f pví ætti
að leiðrjetta allar þær vitleysur,
Sem ganga manna á inilli hjer um
^nðir um kvennabúrin í Tyrklandi,
t* gæti jeg talað stanslaust í marga
. "kkutíma. En í stuttu máli skal
8 taka þetta fram: Samkvæmt lög-
,111 frá tímum Múhameðs máttu menn
fjórar konur. Áður höfðu Ar-
j ar, Rómverjar og Egyptar mátt
■;itfl hundrað konur og þetta fyi
með listarsafni, fyrir: listarnafni I það vel eða illa; frá þeim tíma hefir
VII. fyrir.: á hann þó að sjá um,' 0g takmark skólanna, og þá sjer í
| lagi hinna æðri skóla, fyrst og fremst
! verið það að gefa einstaklmgunum
einhvern ákveðinn afmældan forða
af bóklegri þekkingu, sem svo gæti
gert þá færa um að takast á hendur
hin ýmsu emhætti þjóðfjelagsins.
En skáldið Einar Benediktsson
kemst svo aS orði í AldamótaljóSum
sínum: „Sjálft hugvitið, þekkingin
„ r.emenda Flensborgarskólans í Hafn-! bjaðnar sem blekking, sje hjarta ei
Kosnmgahorfurnar eru góðar. J arfirði) iaugardaginn 29. apríl 1922.1 r(jeð) sem UTldir slær, Hver þjóð, sem
Hvaoanæfa berast bær freírnir. að I L . ~ .
. e ! ------ i gæfu og gengi vill bua, a guð smn
það sje D-listinn, sem langmest j þið þekkið öll málsháttinn, þ<?g-:0o lan(1 sjtt skal trúa“.
fylgi vinm, eins og lika sjalfsiagt ar neyðin er stærst, er hjálpinj gá sem fyrstur af Norðurlandabú-
rnatti telja þegar í upphafi. næst, og þið vitið, að vjer þurf-! um sá það) að hinn mikilvægi sann-
um ekki að leyta lengi .í sögu leilíUr; sem felst í þessum fáu orSum
Stutt erindi flutt á skilnaðarskemtun
h,
Bændur margir, sem í kaupfje-
lögunum eru, líta svo á B-listann,
scm hann sje tilraun til þess að
neyða upp á þá manni, sern þeir
vilja ekkert hafa með að sýsla.
Hallgrímur og Sveinn eru skoð-
aðir aðeins sem fleytihylki Jón-
asar. Samband Jónasar og Olafs
Priðrikssonar mælist og mjög illa
fyrir úti uin hjeruðin, eins og
eðlilegt er.
Fæstir búast við, að A-listinn,
verkamannalistinn, nái svo miklu
fylgi, að hann komi manni að. Og
í margra laugum spillir ferðalag
Olafs Friðrikssonar nú fyrir þeim
lista. Flokksstjórn verkamanna
jók álit sitt og flokksins, er hún
skipaði Þorvarði Þorviarðssyni í
efsta sæti á listanum, því menn
þóttust mega líta svo á, að þar
með hefði hún tekið afstöðn gegn
því ofstæki og þeim óstjórnar-
landa, sem kominn var inn í flokk-
inn fyrir tilverknað Ól. Fr. og'
hans fylgifiska. En þessu áliti
hefir flokksstjómin aftur spilt
með sendiför Ólafs. Sem betur fer,
er sómatilfinnmg landsmanna yf-
irleitt svo viakandi, að þeim of-
býður það, að nýdæmdir betrunar-
húss-kandidatar sjeu sendir þeim
til leiðsögu í öpinberum málum.
vorri til þess að sannfærast um
það, að þessi málsháttur ier sannur.
Óvíða hefnr fátæktin og vol-
æðið komist á jafn hátt stig og
hjá þjóð vorri á átjándu öld,
og það hygg jeg, að sje óhætt
að fullyrða, að ef oss ekki hefðu
gefist menn á þeim tíma og seinna,
sem sán hvað amaði að oss, og
hvað þurfti að gera til bóta, að
þá stæði þjóðlíf vort ekki með
þeim blómia, sem það gerir nú í
dag, þrátt fyrir allar misfellur,
sem á því kunna að vera.
En það eru fleiri þjóðir en vjer
íslendingar, sem halfa ratað í
raunir og orðið að þola það að
hin helgustu rjettindi þeirra, t.
d. rjetturinn til að nota móður-
mál sitt og þjóðarmerki, værn
fótum troðin af erlendum vald-
höfum, sem þær einnig hafa orð-
iö að fóriía lífi sínu og blóöi
og þræla fyrir eins og vinnudýr
og sumar borið úr býtum fátækt
og hania 'svo sára, að hennar finn-
ast engin dæmi hjer á landi nú
á dögum. /
En, þessar þjóðir — bæði Pól-
verjar og Finnar, Danir og írar,
svo jeg nefni þær helstu, hafa
einnig eins og vjer átt andlegia-
var horfinn úr skólunum, horfinn
einmitt þaðan, sem hann átti helst að
eiga sjer bústað, var stórskáldið
danska N. F. S. Gruntvig og hann
varSi æfidegi sínum til þess að ryðja
honum þar braut á ný.
Þessi sannleikur var það, sem var
hin háleita hugsjón þcirra tíma og
sem gagntók svo mjög Ernst Thier á
stúdentsárum hans, aö hann sór hon-
um æfilanga trygð og lielgaSi hon-
nm krafta sína.
ÁriS 1863 tók hann embættispróf
í guðfræði og gerðist svo áriS eftir
aSstoðarprestur í danska hernum í
styrjöldinni á móti Þjóðverjum.
sem hann var einhver sá mesti ræðu~
snillingur, sem Danir liafa átt.
Hvert var þá takmark hans meíf
kenslunni ? því er nú í rauninni lýst
ineS þeim orðum Einars Benedikts-
sonar sem eg lief vitnað í, en nú skul-
um við samt hevra hann sjálfan
skýra frá því.
Hann segir: „Sú mentun, sem jeg
vil gefa nemendum mínum hlutdeild
í er ekki hin fagurfræðislega — ekki
sú sem komin er frá Grikkjum og
sem miSar að því einu að njóta lífs-
ins — en aftur á móti vCrulega skáld
legur skilningur á lífinu, verulega
heilbrigð norræn mentun, ekki , sú
sem fælir þá frá að mjólka kú af
því fjósalyktin veikir lífsnautnina,
en sú mentun, sem gefur gleSi við
vinnuna; ekki sú, sem kennir þeim
að flytja snjallar ræður um fegurS-
ina í Danmörku, en sú, sem kennir
þeim að vinna eitthvað fyrir föður-
land sitt; ekki sú, sem kennir þeim
aS hlýða á málsnjalla presta og
dáðst aS þeim, en sú, sem kennir
þeim aS breyta eftir boSum Krists.1 ‘
ÞaS vai» hátt takmark sem hann
setti sjer, en hann náði því. Því fáÍT
nemendur munu hafa átt eins mikið
af eldleguin áhuga og vilja til þess
að berjast fyrir góðum málstað þjóS-
ar sinnar og þeir þrjátíu fyrstn nem
endur Triers áttu, þegar þeir hjeldu
ÞaS er alkunnugt hvernig þeirri heim frá skóla hans eftir 5 mánaSa
styrjöld lauk meS þvi, aS Danir urðu veru.
aS láta af liendi við Þjóðverja hin
svo kölluðu hertogadæmi Sljesvík,
Holtsetaland og Láenborg og hafi
nokkur atburSur valdið hinnigöfugu
dönsku þjóS djúprar og varanlegrar
sorgar, þá var þaS sá órjettur, sem
henni með þessu var ger af hnefa-
rjetti Bismareks. En á hinn bóginn
Þið skiljiS þaS ef til vill enn bet-
ur hverju Ernst Trier hefir afrekað,
ef þið hugsið ykkur, aS einn af okk-
ar allra bestu mentamönnum í Rvík
knúinn af kærleik til guðs og manna
færi út á meðal hinna íslensku
bænda og lyki upp fyrir þeim meS
orSi sínu hinum fagra heimi bók-
Og þetta kemur nú niður á verka-i, ..ííc. ■ ,. , ■
. | boiomgja, sem voru sendir þeim
manmalistanum, svo framarlega
sem flokksstjórn verkamanna íýs-
ir ekki yfir því, að 01. Fr s.je
ekki af henni sendur í leiðangur-
inn.
Kvennalistinn er varlia nefndúr
í kosningafrjettnm utan af lar.di.
E-listann þarf ekki- um að tala.
llann hefir litlum andmælum sætt
af þeirri ástæðu, að allir hafa frá
upphafi verið á einu máli um það,
að hann verði sjálfdauður. Með-
mæli þau, sem Vísir var nýlega
að senda út með honum, eru eins
og raddir úr dauðra manna gröf-
um. Það er ekkert anmað en blekk
ing, að útgerðarmenn hjer styðji
þann lista, eða eigi nokkurn þátt
í lionum. Hjer á hann ekkert ann-
að fylgi en nánustu venslamenn
þeirra Sig. Eggerz og Bjarna frá
Vogi.
’hni
®li var því aðeins gert til þess

,?llls fá sjer nýja konu, að fyrra
r, UíÚ>andið hefði verið bamslaust.
fakamarka töluna. Seinna komu
1 fyrirmæli, að maður mætti því
L'
Ht, .
kof 6lSa aðeins örfáir Tyrkir tvrer
kv r’ en allir aðrir eina. — En
if^i'^gna hneykslast Vestur-Evrópu
tn(.(líl eiginlega svo mjög á því, að
loRi sknli geta átt tvær konur á
hátt; er það ekki betra en
Leiðrjettingar.
Við prentun ritgerðar minnar um
„Pasteignamatið nýja“ í Mbl. er
þetta að athuga:
I. kafli.: með l/2 Sogafossúm,
fyrir: Sogsfossum. I. kafli: Hæll,
fyrir Hæli. III. kafli.: teljast með
í heldarmatsdálki, fyrir eignamats-
dálkum (þetta ritvilla mín). III.
kafli: Hnífsdalur neðri (II- IH- °g
IV.), fyrir: (II. III. IV.) atti að
vera stryksett, þrisvar). III. kafli:
hreuu-, fyrir: hrepp-. V. kafli.: að
eignarfall, fyrir: eignarf alli V. kafli:
Auðljós, fyrir: Augljós V. kafli.:
kirkjubólin, fyrir: Kirkjubólin) (þes-
ar fjórar gera lítið til; auðsæjar
prentvillur). VI. kafli T. d. b. e.
x), fyrir: be. (eða bx.)
til hjálpar, þegar neýðin var
stærist, sendir til þess að gera
þær menta.ðri, göfugri og dug-
legri. og með því gefa þeim sig-
urafl í hendur í baráttunni fvrir
gengu nu allit bestu menn þjoöar- men|a vorra og alls hins besta, sem'
innar fram og hrópnþu til hennar ! hugsah) talað og ritað hefir verið á
það, sem felst í þessum orðum Ein . hiðnuin tímum og skýrði fyrir þeim,
ars Benediktssonar: „Hver þjóð, sem hvah þeim bæri að gera og hvaö ó-
í gæfu og gengi vill búa, á gnð sinn J gerf ag láta og það án þess aö fá
og land sitt skal trúa“. einn eyri úr ríkissjóði fyrir þaö.
Og liinn fremsti á meðal þessara já) hugsið ykkur að einhver
manna var Ernst Trier. 1 þeirra gerði þaö ! En það var þetta,
Árið eftir ófriöinn (1865) sjáum ^em hinn hámentaöi guöfræðingur
viö þennan unga og hámentaða jýaupmannabafnarbúinn Ernst Trier
mann staddan í svolitlu sveitaþorpi ;geröi, þegar hann stofnaði lýðhá-
á Sjálandi, sem nefnist Vallekilde. skólann í Vallekilde.
rjettindum sínum. , . , .... .
r„., ... .. . . .* i Hann liaföi þar aöems tvær litlar ( Með þvi hof hann, en að visu a-
Td slikra mikilmenna þjoðanna! y , , , . !' r . ....
má telja þann mann, sem jeg
vil tala hjer nm í kvöld.
Ernst Trier hjet hann og var
fæddur í Kaupmannahöfn árið
1837 af sterkríkum foreldrum,
sem ráku, verslun þar í borginni
og voru Gyðingar að ætt. Hann
var ungur settur til náms og var
svo hneigður fyrir bókina, að hann
gaf sjer ekki tíma til þess að
taka þátt í leikjum annara dreng-
ja, og minnir hann oss, að því
loyti á Þorlák biskup hinn helga.
Hann var svo fríður og gáfuleg-
ui drengur, «ð sjálfur meistari
myndasmíðinnar, Thorvaldsen,
sagði við hann eitt sinn er hann
sá hann í veislu: „Du er da en
dejlig Dreng“. Hann tók stúdents-
próf árið 1855 og tók því næst
að lesa guðfræði af miklu kappi
en gaf sjer nú einnig tíma tli
þess að kynnast hinum fögru og
háleitu hugsjónum samtíðarinnar.
Karl mikli konungur Frakka varö
fyrstur til þess eftirþjóöflutningana
miklu að stofna skóla í klaustrum og
| stofur í einum bóndahænum til sinna Samt mÖrgum öörum ágætismönnum,
ráða. Aðra þeirra notaöi hann sem þa andlegu valmingu á meðal hinna
vinnustofu en hina, sem skreytt var dönskn bænda, sem nú, af öllum sem
mynd Friðriks konungs VII, sem fil þekkja, er álitin undirrót allra
skólastofu.
Dag einn um haustið, þetta sama
ár, sjánm vjer hann svo standa uppi
á stórri kappagröf, sem er þar skamt
frá þorpinu, og biöja guð að blessa
þann litla vísir, sem hann hjer hafði
stofnað til skóla, og litlu síðar sjáum
við hann taka á móti þrjátíu ungum
hændasonum sem nemendum.
Þar með var sett.ur og bvrjaður
hinn stóri og merki lýðháskóli íValle
kilde.
Fagur og undursamlegur var nú
sá heimur skáldskaparins og sögunn-
ar, ljóssins og kærleikans sem hann
lauk upp fyrir nemendum sínum.
Slíkan heim liöfðu þeir aldrei sjeð
áður og þeir og þorpsbúarnir lilust-
uöu hrifnir. — En hann lauk
einnig upp fyrir þeim heimi last-
anna og spillingarinnar, því hann
þekti mennina og var ekki hræddur
við að segja þeim sannleikann. Hann
biskupsstólum til þess að efla ment- vissi þaö einnig. hve þýöingarmikil
unina í ríki sínu. Frá þeim tíma hef-
ir þaö viðgengist í öllum menningar-
löndum, að stjórnarvöldin stofnuöu
alla skóla og skipuðu fyrir um náms-
greinar og kenslufyrirkomulag, sem
kennararnir svo hafa orðið að sætta
'a margar 'konur á ólöglegan (Í bik) VII.Lafli.:"'sem' píýtt"ei'sig viö, hvort sem þeim hefir líkað
sú hreinslcilni er fyrir þroska þeirra
í hinu góða. Þessum heimum lauk
hann ekki upp fyrir nemendum sín-
um meö því að lata þa læra a bækur
en með orði sínu, því aðeins að
þeirra mörgu og miklu frainfara,
sem hin danska þjóð hefir tekið síö-
an óhappa-áriö 1864.
Eins og gefur að skilja var þessi
maður mikils viröur af þjóð sinni
og mun ætíð veröa það, og hún mun
seint glevma aö þakka honum, og
þeim öðrum samherjum hans það
starf, sem þeir unnu.
En vjer íslendingar megum einn-
ig þakka honum, því hann hefir
einnig hjálpað oss með því að vekja
einn hinn ágætasta íslending til
starfs fyrir land sitt og þjóð, en
það var Jón heitinn Aðils prófessor.
Aö síðustu vil jeg geta um svolít-
ið atvik, sem kom fyrir í lífi Triers„
rjett áður en hann dó, því það sýnir
oss mjóg glögt, hve afarmiklu lífs-
fjöri hann var gæddur, og það þótt
hann væri farinn að eldast og marg-
ar og þungar sorgir heföu dunið yf-
ir hann.
Þaö var þann 27. desember árið
1893, að hann var staddur á heimili
dóttur sinnar, sem er þar rjett hjá
skólanum.
Þá tók hann eitt af börnum henn-
ar í fang sjer og dansaði meö það,
þeirri leiö gat hann náö takmarki sem vmgur væri, um gólfið, og söng
sínu með kenslunni og þaö fremur, | frá sjer numinn af gleði: „Dans