Morgunblaðið - 05.07.1924, Qupperneq 3

MORGUNBEAiIf
MORGUNBLAÐIÐ-
Stofnaisdi: Vilh. Pinsep.
fitgefandi: F'jelag I Reykjavtk.
ttitatjórar: J6n Kjartansson,
Valtýr Stefá.nsson.
A.uglírsingastjöri: E. Hafberg.
Skrlfstofa Austurstræti B.
Sijaar. Ritstjðrn nr. 498.
Afgr. og bðkhald nr. GOO.
Auglýsingaskrifst. nr. 700.
Heimaslmar: J. KJ. nr. 742.
V. St. nr. 1220.
E. Hafb. nr. 770.
Áskríftagjald innanbæjar og i n*.-
grenni kr. 2,00 á mánuiii,
innanlands fjær kr. 2,50.
f lausasölu 10 aura eint.
vjer
sam-
deila
Om langan aldur áttum
í deilum við: núverandi
fcandsþjóð vora, Dani. Sú
liafði oft orðið nokkuð hörð, svo
að eigi var laust við kurr milli
þjóðanna.
Með sáttmálanum sem gerður
sambandsþjóð vorri. Er hjer eink-
um átt við Tímann og Alþýðu-
blaðið: og dilka. þeirra.
pessi blöð hafa þrásinnis gert
tilraunir til að tortryggja sam-
bandsþjóð vora og vekja upp
gamlan kurr. pau hafa reynt að
blanda Dönunj inn í smávægilegar
deilur milli blaðanna hjer inn-
byrðis. f þeirri von, að ennþá
væri kurr í sumum íslendingum
til Dana, hafa þessi blöð; reynt að
ýfa upp gömul sár, til þess að fá
þau til þess að blæða á ný.
Stundum hafa þessi blöð geng-
ið svo langt í þessu, að þau hafa
skammast sín á eftir, og þá reynt
að gera yfirklór með því að segja
að eigi væri átt við dönsku þjóð-
ina, heldur nokkra einstaklinga
hennar. En aðferðin er sú sama.
pessar aðfarir blaðanna eru naum-
ast heppilegar fyrir oss sjálfa.
s Sambandsþjóð vor gætir svo
margra og mikilsverðra hagsmuna
fyrir oss, að það getur aldrei orð-
ákveðið, að fresta um sinn um-
ræðum og ályktunum um það mál,
sem fyrst lá fyrir: jarðgöngin,
sem ætti að sameina Bretland og
Prakkland, þegar friður vami milli
Frakka og Breta. Akvörðunin um
j að fresta málinu var af því sprott-
iin, af hersins hálfu, að allir yfir-
j boðarar í hernum voru þessari
fyrirætlun andvígir.
tf!
Pjöldi manns ferst
var 1918 viðurkendu Danir, af „„
fúsum og frjálsum vilja, fullveldi lð affa/asælt fyrir oss að vekja
íslensku þjóðarinnar. UPP nyjai1 kurr milli Wóðanna.
Um leið og þessi sáttmáli var
gerður, mátti búast við að sá En >essum veslmgs bloðum,
gamli kurr og óvild, sem var milli timanum og Alþýðubla mu, er
þessara tveggja þjóða, væri horf- vorkunn. pau hafa svo litlu af að
inn. pví fremur mátti búast við taka’ >au VGrða að n°ta alt’ Sem
Þessu, þar sem með sáttmálanum >au ^eta náð \ pan láta 1 veðri
frá 1918, fengum vjer eigi aðeins vaka’ að >an elskl lslenskt >ióð-
viðurkenning fyrir fullveldi voru, erm’ °S alt >að dýrmætasta sem
heldur var jafnframt tengt vin- >J°ð vor á- GieSilegt væri það, ef
áttuband milli þjóðanna. >V1 væn >anni§ varið 1 rann og
Danir tóku að sjer framkvæmd vern- En hafa >an sýnt það í
njokkurra m'ála, sem (hlutu að verkmu, þessi blöð, að þau sjeu
verða oss erfið á fyrstu fullveldis- svo >jóðrækin sem þau þykj-
árum vorum. Er þar einkum átt ast vera? Er >að 1 rauninni ann-
við utanríkismálin. í að en yfirdrepsskapur, þessi stóru
Pessi rúmlega 5% ár, sem Danir orð >eirra, gjörð til þess eins, að
hafa annast utanríkismál vor, hafa rforingjarnir fái eitthvað til að
þeir gert það með fullri vinsemd, nærast af >a stundmaf
og ætíð gætt þess að skaða eigi _______0_______
fullveldisrjett vorn. pvert á móti
hafa þeir haldið ihonum uppi og ,
haft hann í heiðri. petta hafa þeir l+Tlg SttttfTQQtltT
gert bseði gagnvart oss sjálfum og
gagnvart öðrum þjóðum. i Khöfn 3. júlí. FB.
Siðan sáttmálinn var gerður 1918 Kap-nýlendan holl Bretum-
hafa aldrei risið upp deilur milli' Símað er frá Kap, höfuðborg í
þjo anna, sem eigi hafa þegar Suður-Afríku, að nýi forsætisráð-
verið útkljáðar í fuiirj vináttu. herrann þar, Herzog, sem grun-
pað hefir aldrei Jnirft að beita aður var um óvildarhug í garð
ákvæði Sambandslaganna, er ger- bresku alríkisstjórnarinnar og
ir ráð fyrir gerðardómi, ef ,eigi hreskra yfirráða á lýðlendunum,
fæst samkomulag um eitthvað hafi látið það í ljósi í ræðu, er
deiluatriði. Og það er ekkert útlit hann hjelt opinberlega, að >að
fyrir að þessi gerðardómur verði Væri markmið flokks hans og
Um 20. fyrra mán. var norska
farþegaskipið ,Hákon jarl,‘ á leið
meðfram ströndum Noregs á norð-
urleið. Mætti hann öðru farþega-
skipi ,Kong Harald', er var á suð-
urleið. Bæði þessi skip eru eign
,Nordenfjeldske Damskibsselskab.'
Níðaþoka var, er skipin mættust,
svo „Hákon jarl“ varð hins ekki
var, fyr en of seint, rakst á hann
með alt að því fullri ferð, og sökk
á 5—ilO mínútum. „Kong Harald“
hafði tekist að stöðva áður en
áresturinn varð og laskaðist hann
því ekki eins og hitt skipið, en þó
nokkuð.
pegar síðast var um þetta skrif-
að í norskum blöðum, vissu menn
ekki hve margir hefðu farist af
þeim, sem á „Hákon jarl“ voru,
því öll skjöl skipsins og farþega-
listi týndust með því. En áætlað
var, að ekki mundu færri en 30—
40 manns hafa druknað.
Verðmætur póstur, sem sökk
með skipinu, skifti hundruðum
þúsunda.
Iðunn.
Apríl — júní.
fcokkumtíma notaður, og er von-
andi að þess þurfi eigi með.
Pó nokkuð hafi í fyrstu borið á óá-
nægju hjá einstaka Dana yfir því
að sáttmálinn var gerður, má
óefað fullyrða að sú óánægja er
sömuleiðis ihans persónulega, að
hafa ávalt samstarf við Bretland
Pg breksu lýðríkin.
prándheimsbær fær lán.
piándheimsbær, sem lengi hefir
^ 'átt við hinar mestu fjárhagskrögg-
löngu horfin. pessir sömu menn, ur að búa, og það svo mjög, að
og allir aðrir, hafa nú sjeð það,! um tíma var talið líklegt, að hann
að íslenska þjóðin átti svo margt'yrði lýstur gjaldþrota, hefir ný-
sjerkennilegt. Saga hennar,' !ega fengið 2% miljón dollara lán
menning og alt atvinnulíf var svo 1 { New York. par eru peningalán
einskorðað við þá menn eina, sem'sem stendur ódýrari en nokkurn-
þetta land bygðu, að þeir hlutu tíma hefir verið í heiminum síð-
fyr eða síðar að ráða sjer sjálfir|an 1917
og verða sjálfstæð þjóð
Sá kurr, sem kann að hafa ver-
Ógurlegnr glæpur í Hamborg-
ið hjá eiustökum Dana, vegna Lögreglan í Hamborg hefir tekið
þess, að sáttmálinn komst á, og|fastan slátrara nokkurn, Harr-
að vjer fengum fullveldi vort við- mann að nafni, sem grunaður er
nrkent, er áreiðanlega horfinn nú.. um að hafa drýgt sjö morð, að
minsta kosti, og þetta er líkt til-
þegar vjer lítum yfir tímabilið felli og skeði í fyrra í Berlín.
síðan 1918, þá góðu og einlægu* 1
vináttu, sem hefir verið milli sam-1 Breski herinn tregur til að sam-
handsþjóðanna tveggja, íslend-j þykkja Ermarsundsgöngin.
inga og Dana, má það eiginlega. Símað er frá London: Ríkis-
furðu gegna hvernig sum blöð hjer: varnanefndin lauk fyrsta fundi
leima hafa hagað sjer gagnvart sínum á 40 mínútum. Var þar
Signrður próf. Nordal er að
leggja drjúgan skerf — og hann
ekki þann atkv.minsta til tíma-
rita vorra. í síðasta hefti Eimreið-
arinnar var skínandi falleg grein
eftir hann um Maríu guðsmóður.
Og nú flytur Iðunn eftir hann
pulu. Byrjar þetta hefti á henni,
Líklega er S. N. andlega fjölhæf-
astur þeirra manna, sem nú marka
spor í bókmentalífi þjóðarinnar.
Hann er hinn atkvæðamesti og
frumlegasti vísindamaður. Hann
er brautryðjandi nýs skáldskapar-
forms hjer á landi í óbundnum
stíl. (Fornar ástir). Hann hefir
ort lyrisk ljóð, fágæt að hugsana-
auði og tilfinningadýpt. Og nú
kemur hann með; pulu — svo fín-
gerða 0g ljetta, að það er lík-
ast því að konuhendur hefðu
slöngvað þeim þráðum, sem hún
er ofin af. Væri freistandi að
flytja hana alla. En hjer verður
að nægja að sýna dæmi um rím-
leikni og orðauðgi höfundarins.
Leitað hef jeg í ótal ár
áttaviltur og fótasár,
álpast ofan í fen og flár,
farið yfir hálar gljár,
út um dranga og eyjar blár,
apalhraun 0g svartar gjár.
Ekki var sú ferð til fjár,
færðust skuggar yfir brár,
nú er grátt af hrími hár. —
Hjer er sögð löng og merkileg
saga í dýru rími-----en svo sljettu,
að enginn steytir fót við steini.
pá skrifar Einar H. Kvaran um
reimleikana, sem gerst hafa á
Bessastöðum. Bjó hann þar eitt ár,
og athugaði því sumt, sem þar
kom fyrir, sjálfur. Annað er aftur
haft eftir öðrum. Af þessum
reimleikum hafa farið miklar sög-
ur. En eftir því, sem Kvaran seg-
ist frá, eru þeir ekki meiri eða
merkilegri en fyrirbæri, sem gerst
hafa víða annarstaðar á þéssu
landi — að undanteknum kafl-
anum „Konan með börnin,“ og
því, sem Kvaran segir í sambandi
við það. „Heimreiðar, högg og
umgangur,“ er aftur svo alvana-
legt, að ekkert kemur nýtt fram
í þeim kafla sem frá því segir.
En fyrirbrigðin eru ekki ómerk-
ari fyrir það, þó þau gerist
víða. Og menn ættu, fleiri en gert
hafa, að segja frá þeim fyrir-
brigðum, sem gerst hafa, og eru
altaf að gerast víðsvegar. Auð-
vitað eru þessar reimleika-lýsingar
Kvarans ritaðar af fjöri, svo sem
honum er lagið, og það er síður
en svo, að hann haldi áð mönn-
um nokkurri skýringu á fyrir-
brigðunum. Hann lætur hvern og
einn um það sjálfan, hvað hann
vill úr þeim gera.
Ritstjórinn skrifar um merkileg-
an forngrip „Antíokkíu kaleik-
inn“ og fylgir mynd af honum.
Lengsta greinin í heftinu er eft-
ir Björn pórðarson hæstarjettar-
ritara. Skrifar hann um „íslenska
fálka og fálkaveiðar fyrrum.“ Er
mikill fróðleikur samankominn í
þeirri grein, og liggur auðsjáan-
lega mikil vinna í henni. Sýnir
hún þvílíkir eftirsóknargripir ís-
lenskir fálkar voru fyr á öldum
meðal þjóðhöfðingja.
Stefán frá Hvítadal á í heftinu
ágætt kvæði, „pjer konur,“ fult
af lotningu til og tilbeiðslu á kon-
unum.
Um „Fjárbænir og örræti,‘“
skrifar prófessor Guðmundur
Finnbogason þarfa hugvekju. Sýn.
ir hann þar fram á, að fjárbænir
til eins og annars sjeu á engan
hátt vítaverðar. pær sjeu „talandi
vottur um þær hugsjónir sem lifa
í landinu,“ og „ali jafnframt þá
dygð í brjóstum manna, sem jafn-
an hefir þótt mikilsverð“ —
örlætið.
pá eru ennfremur í heftinu fer-
skeytlur eftir J. S. Bergmann,
stutt grein um porgrím Laxdal,
einkennilegan mann, eftir Ingunni
Einarsdóttur, „Pan“, eftir Jón
Thoroddsen, Stutt og fremur lítil-
fjörleg grein; „Ágsborgarjátning
og framþróun“*) úr eftirlátnum.
ritum meistara Eiríks Magnússon-
ar í Chambridge, kjarnyrt grein
og víðförul að efni. Og loks ritsjá.
J.
Nokkur orö
til Bergsteins í Kaupangi.
Bergsteinn Kolbeinsson bóndi í
Kanpangi í Eyjafirði bar fram til-
lögu á nýafstöðnnm Sambandsfundi
þess efnis, að „samvinnublöðin“,
Tíminn og Dagur, yrðu styrkt af
Sambandinu, eftir því sem stjóm
Sambandsins telur best henta.
Önnur tillaga frá Jóni Gauta kom
fram, þar sem ákveðið tillag var til-
nefnt til blaðanna, kr. 8000.
Nú er það vitanlegt, að Sambands-
stjórnin lítur enn svo á, að þessi
*) Hvenær hætta menn að nota
orðviðrinið framþróunf
' blaðaútgáfa sje verslun bændanna
: nauðsynleg, og því telji hún best
henta, að þeim sje haldið við.
pareð Bergsteinn tók ekki tillögu
sína aftur fyrir tillögu Gauta um.
8000 krónurnar, þá er augljóst, að
honum hefir þótt líklegt, hafi haim
ekki vitað það fyrir víst, að 8000
króna árstillag nægði ekki blöðun—
um, þeim til lífsviðurhalds.
Undarlega kemur Bergsteinn fyr—
ir sig orði, er hann segir, að „sam-
vinnu“ -ritstjóramir hafi engan þátt
átt í því, að blöðin voru „tekin £
fóstur'.
Athugum alla möguleika:
1. Að Bergsteinn hafi þar *hár-
rjett fyrir sjer; þeir hafi ekki kom-
ið sjer fyrir með það, að bera npp
vandræði sín við nokkum lifandi
mann.
(Stirðlega mun mönnum ganga að
trúa því um jafn ófeiminn náunga
eins og Hriflumann).
Yæri nú svo, þá hafa Sambands-
fundarmenn sjeð það á blöðunum.
sjálfum, lesið sultarhljóðið milli lín-
anna, fundið hormosalyktina leggja
að vitum sjer, er þeir lásu blöðin.
2. pá er sá möguleiki, að ritstjór-
arnir tveir, „stóri og litli helming-
ur“, jhafi setið Sambandsfundinnj
þöglir og hljóðir, með „Dagsljósið“
frá Akureyri á milli sín, og að mál-
uð hafi verið sú örvænting í ásjónu
þeirra, að li>?er fundarmaður hlaut
að sjá, að þeir mundu þurfa öflug-
an styrk, ef ekki ætti að vera úti og
búið með blaðamenskuna.
pá er þriðji möguleikinn, sem
heldur ekki er svo fráleitur, að þeim
fundarmönnum hafi verið fullkunn-
ugt um kringumstæður blaðanna, áð-
ur en á fundinn kom, og sú vitneskja
hafi borist frá þeim, sem best vissu
um þær, þ. e. ritstjórunum.
Eins og að líkindum lætur látum
vjer oss það litlu skifta, hvaða dag
sú hörmungafrjett hafi borist til
IjByrna kaupfjelagsfulltrúanna, að
Sambandið yrði að taka blöðin að
sjer, og hverju megin það hafi verið
við þröskuld „Samvinnu“skólans.
Alt ber það að sama brunni, svo og
hvort þeir ritstjóramir hafi komið
orðum að bágindum sínum eða sýnt
það í verki með frágangi blaðanna,
eða með þöglum ámáttarsvip komið
fulltrúunum í skilning um kringum-
stæður blaðanna.
Pó má aðeins geta þess, að enn
er einn möguleiki, en vjer tökum það
skyrt fram, að vjer vitum engar líkur
ti! þess, að þar sje gripið á kýlinu, og
álítum því mikið frekar, að það sje
gripið gersamlega úr lausu lofti, að
frumkvæði til þessarar ráðabreytni
hafi komið frá Sambandsstjórninni,
hún hafi þegar verið búin að taka
blöðin að sjer, áður en til þes3arar
samþyktar kom, og því vitað eins vel
um blöðin eins og ritstjórarnir.
Vjer viljum ekki trúa því, að stjórn
Sambandsins misskilji svo hlutverk
sitt, að þetta geti komið til greina.
U
Undarlegur þrái er það í mönnun-
um að vera að stagast á því, að ekki
sje eins atkvæðis munur á milli 14
og 15 atkvæða.
Yjer höfum þar fundargerðina fyr-
ir oss, sem prentuð ' er í Tímanum.
Fimtán fulltrúar vildu taka blöðin
alveg að sjer, en fjórtán vildu leggja
þeim ákveðið tillag.
Hvert mannsbarn hlýtur að skilja,
að þá valt á einu atkvæði, hvort blöð-
in voru tekin að sjer eða ekki. Ef
einn einasti af þessum 15, sem tók
tillögu Bergsteins framyfir hina,
hefðu fylgt 8000 kr. tillögunni, þá
hefðu blöðin ekki verið tekin í fóstur
•ins og ofan lá varð.
Um þetta ætti ekki að þurfa að
eyða fleiri orðum. Svo reikningsglögg-
ir hljóta þeir að reynast ritstjór-
arnir, að þeir geti lært muninn á
14 og 15.
pá spyr Bergsteinn, hvernig á því