Morgunblaðið - 01.08.1924, Page 2

MORGUNBLAÐIÐ
Höfuvn fyrirliggjandi s
Nýjar kartöflur, nokkra sekki,
Haframjöl,
Rúgmjöl,
Hveiti,
Lauk,
S i m ars
24 verslrinin,
23 Poulsen,
27 Fovsberg.
Ifjelaútbúnaður og
Verkfæri.
Ilaupil m yiir
að lesa Avaxtaauglýs-
ingar frá Eiriki Leifs-
syni hjer i blaðinu í
dag.
Mýjar
Gulrófur,
Gulrœtur,
Radfsur
fáat hjá
Efrfki Leifssyni, Laugav, 25.
Nýjar Karffiflur
fást nú á R e y k j u m.
Nýjar
Kartöflur
og Gulrófur
í sekkjum og lausri vigt.
Eírikur Leifsson
Laugaveg 25, Talsími 822.
KOL
llflil ISSJJÍ,

'''"//'/>•‘-///j* IKIest úrval
mg'
Best verð
Jíma(duijhruik>n
Bókafregn.
Niðurl.
Næst kemur útbreiðsla kirkj-
unnar: ' erfiðleikarnir sem hin
munaðarlausa postulakirkja á við
að stríða í frumkristni, uns rís
,,ægifríð“ úr blóði Krists og písl-
arvottanna „orðsins virki, Drott-
ins kirkja“ og líkt og voldugur
klukknaleikur hljómar nú stefið:
,,Máttkar syngja málmsins tung-
ur.“ (20. er.)
pað er of freistandi að tilfæra
erindið um píslarvottana, til þess
að jeg geti látið það undir höfuð
leggjast. Rímleiknin er þar í al-
mætti, og hrifning skáldsins líkt
og hafin yfir allar framsetning-
arhömlur. (19. er.):
Yerðugt festið dæmi dýrðar:
Drottins: náð og gæsku votta
bleikir menn, af böðlum hraktir,
bundnir, leiddir, naktir meiddir,
pmdir, stungnir, báli brendir,
beinum lestir, krossi festir,
steinum grýttir, hófum hittir,
hrömmum slegnir, kjöftum flegnir.
Næst (21.—25. er) 'í’æmir skáld-
ið mikilleik hinnar ungu Róma-
kirkju, rekur tákn hennar og
stórmerki, lofar guðdómlegt eðli
hennar og hina himnesku bleSsun
er hún leggur þjóðum, uns hún
nemur land á íslandi, sem bíður
„vökuþyrst .... og vangabjart
með sól í fangi“ (25. er.). pá
talin nokkur höfuðeinkenni þess
mikilleiks sem setti svip sinn á
íslenskan aldarhátt í kaþólskum
sið; 29. er.: ment og saga. 30. er.:
skáldið opnar manni fornan
klausturklefa, þar sem munkur
situr á næturþeli og skráir sögu
við kertaljós, uns skamt lifir næt-
ur, og skörin taka að hallast. En
eftir að kertin loks eru útbrunnin
situr munkurinn þar eftir sem
áður og „ritar við mánaglætu,
Maríuljóð úr hjartablóði." 31. er.:
ræmd helgi forns siðar og heil-
agleiki þjóna kirkjunnar: „hollir
Drotni í háttum öllum, helgir
menn í dagsins sennu.“ 32. er.:
orðstírr biskupanna: „ítur geng-
inn, betri fenginn.“ pá drepið á
Sturlungaöld, síðan erindi um
Guðmund góða.
Með 37. er. kemur að siðaskift-
unum, eyðileggingu Heilagrar
Kirkju, aftöku Jóns Arasonar.
I 39. er. huggar skáldið sig við,
að þrátt fyrir þótt Heilög
Kirkja sje landræk ger á íslandi,
þá var henni borgið annarstaðar
og byltingin varð henni síst að
fjörlesti, og í næsta stefi (40. er.),
óskar hann og biður að hún mætti
endurvígjast kirkja íslenskrar
þjóðar. 1 41. er. minnist hann
angurværum hreimi hinnar fom-
helgu móður, þannig:
Hún er ei lengur hælið eina,
henni fáir ljósum brenna,
auður þeirra í lífi dauða.
Afgangur drápunnar er ýmist
harmur mistra gersema og bænir
um endurreisn, eða samanburður
íortíðar og nútíðar, eða ádeila á
trúarlíf nútímans á landi hjer.
Nær andagift skáldsins hámarki
sínu í þessu torreki en rímsnild-
in sumstaðar svo geysileg að
sundlun veldur. Er t. d. 47. er.
eftirtektarverð bragþraut, hryn-
henda að umgerð en hefir miðrím
og endarím að auki:
Drottinn, lægðu duftsins þótta,
drottinn, plægðu akur sprottinn,*)
drottinn, fægðu oss döggum ótta,
drottinn, nægðu oss eftir þvottinn,
drottinn, frægðu oss dýrum mætti,
drottinn, vægðu oss þótt vjer spottumr,
dfottinn, bægðu djöful-hætti,
drottinn, mægðu oss þínum vottum.
Loks ávarpar vökumaðurinn þjóð
sína með hvatningum og fortölum
um að snúa frá hjegómleik sjer-
trúarflokkanna, til hinnar forn-
^helgu móðurkirkju (56. og 57.
kross én undir titilorðununi' sjö-
stikaður I jósahjálmur. Er þetta
teiknað eftir Björn Björnsson, en
hnnn einhver listrænasti maður
sem fæst hjer við myndgerð, gagn-
mentur, stílhneigður, litúrgisk sál
óg vel að sjer í kaþólskri helgilist.
Smekkvísi hans er það mjög að
þakka að frágangur drápunnar
er innihaldinu samboðínn og bók-
in v rnlegur skrautgripur.
Yalhöll, júlí 1924.
Halldór Kiljan Laxness.
Fiski-
kort.
Bókapfnegn.
Nokkrar sögulegar athuganir um
helstu hljóðbreytingar o. fl. í ís-
lensku, einkum í miðaidarmálinu.
(1300—1600), eftir Jóhannes L.
L. Jóhannsson. Bókaverslun Sig-
fúsar Eymundssonar. Reykjavík
— 1924 — Fjelagsprentsmiðjan.
Enskt generalkort yfir ísktnd,
sem sýnir öll fiskimið við landið,
landhelgislínu, dýpi, og alt sem
| sjá þarf og vita; ætti hver útgerð-
' armaður að hafa á skrifstofu-
| veggnum.
Nokkur eintök tiL
er.), minnist síðan hrærður og
1 angurvær æskujóla sinna og svng-
'ur (59. er.) :
Kær mjer lýsa kertaljósin
Kristi brunnu öll mín fyrstu,
uns hann klykkir út drápu sína
með hinu voldugasta Benedicamus
Domino, þessum lofsöng:
Dýrð sje Guði í hæstum hæðum,
helgar tungur engla snngu;
verði sí-úng dásemd dýrðar
drottins kirkja og traustást virki;
drottinn, sendu þjóðum þreyttum
þægust hnoss og lyffcu krossi;
kvelds og morgna um allar aldir
einum rómi dýrð þjer hljómi.
i
Y.
Að prentun og frágangi öllum
er drápan hin merkilegasta: í
grallarabroti og Hrappseyjarstíl,
gotneskt letur, rauðir upphafs-
stafir, vignettur um hvert erindi.
Titilblaðið skrautlegt og fomfá-
legt með breiðum íteiknuðum
ramma; er þar hæst fyrir miðju
róðukross og stafar frá, hringj-
andi klukknr í báðum efri horn-
um; vinsta megin kaleikur og
hostía, hægrá megin biblían, í
neðri hornunum stundaglas öðru
megin en hinum megin reykelsis-
ker, í miðju bagall og lykill í
*) Undirskilið ,(sprottinn) þistlum,1
samanber 46. er.
Isafoldarprentsmiðja
leyglr alla prentun vel og eam-
viskusamlega af hendl me8 lægita
verBl. — Heflr bestu sambönd I
allskonar papplr sem til eru. —
Hennar sívaxandi gengi er besti
mællkvarSlnn á. hinar mlklu vln-
sældlr er hún heflr unnlö s]er meB
árelöanlelk I vlBsklftum og: lipurrl
og fljðtri afgrelBslu.
Pa.pfrs-, nmslagra og prentsýnls-
horn tll mfnim á skrlfstofunnJL —
------------8Iml 48.-------------
Sjera Jóhannes er einn með
merkustu rithöfundum vorum. —
^Hann er fjölfróður mjög og mál-
vitringuar hinn snjallasti Hann
ri'tar mikið auk þess sem að
orðabókinni lýtur, sem hann
vinnur að. — Mest hefir
hann látið sig skifta bragfræði og
málfræði.Ritaði hann fyrir nokkru
merka ritgerð og vítti íhlutun
stjórnarráðsins í stafsetning ís-
lenskrar tungu, Iagði til umbætur
og leiðbeindi þar öllum hlutað-
eigendum. Er máli því enn haldið
vakandi. Er sjera Jóhannes þar
fremstur og nokkrir fróðir menn
með honum. Væri stjórnarráðinu
skylt að taka fult tillit til fræðsln
og leiðbeininga þessara manna á
efni því, sem þeir eru kunnari
en það.
Nú hefir sjera Jóhannes ný-
skeð lokið við bók, sem nefnd er
hjer að ofan. pað er ekki flýtis-
verk að lesa til gagns bók þá,
som hjefc um ræðir, nje dæma
rjettilega. Og hjer verður bóþar-
innar aðeins lauslega minst. Höf-
undur tekur npp þá nýjung að
sýna fram á, hvar a landinu mið-
al d arhl j óðbrey tingar hafa bvrj-
að, lætur hann sjer ekki nægja
með að sýna á hvaða áratugum
þær verða. Kemst hann að þeirri
niðurstöðu, að flestar stærstu mál-
breytingarnar hafi aðall®ga kvrj-
að á Norðurlandi, einkum í Skaga-
firði og flutst svo þaugað til Vest-
urlands ög Suðurlands. Rökstyður
hann þetta með sæg dæma. pessar
málbreytingar nyrðra eignar hann
að mestu leyti norsku biskupun-
um og binum útlenda klerkasæg að
Hólum. Sátu þessir menn þar því-
nær látlaust frá því á Sturluuga-
öld og framundir siðahót. En höf-
undur bihdur sig ekki eingöngu
,við rannsókn og skýringu á mið-
aldamáli, heldur tekur fyrir fjölda
atriði úr fornmáli og nýmáli til
athugunar. Eru þetta atriði, sem
honum virðast áður hafa verið
annaðhvort rangskilin eða rang-
skýrð.
Bókin flytur margar alveg nýj-
ar kenningar. Og um sumar
þeirra verða eflaust skiftar skoð-
anir á meðal málfróðra manna.
Fjölmargt er það, sem benda má á
í hók þessari. Eitt er, til dæmis
að taka, kaflinn nm og je“ og
einnig hinn stórmerka kafla um
„gi með jifi hljóði“ í sambandi
við hljóðdvalarbreytinguna, sem í
rauninni greinir mest fommál og
LAUKUR
nýr og góður nýkomixui.
EIRÍKUR LEIFSSON.
Laugaveg 25. Talsími 822.
nýmál. pá eru hinir löngu kaflar
um sjálfa liljóðdvölina og hljóS-
þungann í málinu, að fornu og
nýju næsta fróðlegir, og fræða
fullltomnar um þessi atriði en. það,
er áður hefir birst á íslenskn.
Enníremur má beuda á alla ,,kafl-
ana þrjá um z“ og svo „kaflana
um x og hörð bláshljóð yfirleitt
með hörðum lokhljóðum" o. m. fl.
ó. fl. peir kaflar flyt.ja mjög eft-
irtektarverðar rannsókuir og 4-
lyktanir í hljóðfræði tungunnar,
sem íslenskum málvitrmgum, móð-
urmáls kennurum og rithöfúndum
'er mikil nauðsyn að lesa.
Islenskir fræðimenn þurfa að
eignast. bókina, enda er þarna um
þau vísindp að ræða, (timgu vora
og sögu) , sem oss er mestur helgi-
dómur og sama má segja um þá
útlendinga, hvar í löndum sem
eru, sem gefa sig að norrænum
fræðnm.
Ritið fjallap nær eingöngu um
hljóðfræðina og einkum þær breyt-
ingar á sjerhljóðum og samhljóð-
um, er gerðust á miðöldinni. Er
það tímabil líklega langmerkasta
tímabilið í málsögu vorri. Lítið
er þar farið út í beygingarfræði
nema í óbeint sambandi við hitt,
.enda gerist þess minst þörf, því
að þær breytingar eru miklu
minni og þar að auki auðskýrðar.
Og flestar eru þæp vel kunnar
af' nýmálinu.
það verður að teljast stór kost-
ur á ritverki þessu, að þar er í
fyrsta skifti glögg greining gerð
á því, hvað íslenska og hvað
norska í málfari miðaldarita.
Annars er ekki unt að lýsa slíku
riti sem þessu neitt verulega í
stuttri blaðagrein. Menn verða að
lesa ritið sjálfir.
Sjálfsagt hefir margur orðið
doktor fyrir auðvirðilegri ritgerð
«n þessa.En doktorsnafnbætur eru
kjegómi og vafasamt, hvort rjett
er að klína þeim á sómamenn,
enda aTtof krökt af hjegómling-
um, sem hafa vilja einkarjett á
fánýtinu. Og Nordal ræður fyrir
heimspekideild háskóla vors.
Hallgrímur Jónsson.