Morgunblaðið - 30.08.1924, Qupperneq 3

MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ.
Stofnandi: Vilh. Pinsen.
Útg-efandi: Pjelag I Reykjavik.
Ritstjórar: Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson.
Auglýsingastjóri: E. Hafberg.
Skrifstofa Austurstræti 5.
Slmar. Ritstjórn nr. 498.
Afgr. og bókhald nr. 500.
Auglýsingaskrifst. nr. 700.
Heimaslmar: J. Kj. nr. 742.
V. St. nr. 1220.
E. Hafb. nr. 770.
Áskriftagjald innanbæjar og 1 ná-
grenni kr. 2,00 á mánuói,
innanlands fjær kr. 2,50.
I lausasölu 10 aura eint.

Nú í sumar hafa margir dansk-
ir rithöfundar átt mikla og langa
«ennu í blöðunum. Urðu þær um-
'Tæður til eftir rithöfundamótið í
•Stokkhólmi, og spruttu aðallega
út af því, hvort ríkinu bæri að
'Styrkja rithöfunda og listamenn.
Sumir þeirra hafa haldið því
ii'am, að það væri fjarstæða að
"'TÍkið styrki rithöfunda. Aftur
;hafa aðrir fært rök fyrir því, að
>að væri sjálfsagt. Meðal þeirra
er Carl (íandrup. Verða hjer þýdd
ar glefsur úr grein hans. Er hún
hæði fimlega og skemtilega skrif-
«ð.
Oandrup snýr sjer einkum að
einum þeirra, er um málið hafði
skrifað, Jesper' Ewald. Hann
hafði m. a. haldið því fram, að
heir rithöfundar einir hefðu rjetfc
tii að skrifa, sem gætu lifað á
Verkum sínum; hinir væru sníkju-
■íýr; líkti hann þeim við nýlendu-
vörusala, sem orðið hefðu gjald-
þrota, og ráðlagði þeim að leita
®jer annarar atvinnu til þess að
hafa ofan af fyrir sjer.
Uandrup segir aftur á móti, að
yfir 50% af rithöfundunum
donsku hafi eitthvert fast starf
Vlð hliðina á ritstörfunum; en um
hiön hlutann, sem verði að bjarga
®jer eingöngu með skáldgáfu simni,
öiegi fullyrða það, að þeir og verk
þeirra niðnrlægist stórkostlega
Vegna f járhaggvan(jræga
og þeirra
þrenginga, sem af þeim leiði. Og
það sje það sem drepi í þeim
^eistann.
»Pví það er ekkert til, sem get-
^r niðurlæ^t manninn eins og fá-
^æktin. Efnaleg neyð er gróður-
reitur hinna allra verstu mann-
Jegu hvata. Vilji fjandinn ná sjer
1 raann, byrjar hann á þyí að
«era hann fátækan.
En listamanni, hvaða list sem
^ann stundar, 'er hin daglega neyð
'e.Vðilegging. Hann hlýtur að verða
®ð aumingja í klóm hennar. Hann
steudnr nefnilega vamarlausari og
Veikari fyrir en hinn starfsami
°g starfshygni maður, sje hann í
heyS’ einmitt vegna þess, að lista-
Wmn eru vegna eðlissjerkenna
8mna, illa færir til að bjarga sjer
^fnalega. Listamaðurinn eða það
^ndlega eðlisfar, sem honum er af
háttúrunni áskapað, þag notast
®kki í hversdagsstritinu. Lista-
^aðurinn er þar aðeins fyrir, því
kann getur ekki samlagað eðli
^itt og hæfileika við hið starfandi
efnislega líf.
Ef einhver verður sjóveikur í
^emtibáti uppi við landssteina,
j a er hann ékki sendur í milli-
ahdaferð. Og heri einhver brenn-
?ödi listaþrá í sál sinni, þá á
artn ekki að setjast við að leggja
aaaian tölur, því til þess er hann
^ki fær.
það væri ein« Ijett verk eins
og J. Ewald segir, að skipa mönn-
um og hæíileikum rúm á hinum
margbreyttu starfssviðum þjóðfje-
lagsins, þá væri ekki margt að
því að lifa. Hann vill gera börn
listagyðjanna, óhyggin, baraaleg
og stemnings-auðug, að þægum
húsdýrum, nytjaskepnum, falleg-
um, nýrökuðum skrifstofumönn-
um, vjelgengum verkfærum, sem
vinni frá 9-5, og gangi síðanheim,
þeyti af sj'er flibbanum og skapi
síðan stórfeldar skáldsýnir, nýjar
hugsanir, glæsilegar myndir með
þreyttan heila og þungt skap.
pað gremur J. Ewald, að ríkið
skuli veita nokkrar vesælar þús-
undir króna um árið til skálda
og listamanna; og feieitning er
arður, segir hann. Hann gæti al-
veg eins sagt, að m'enning væri
tap. pað er hvort tveggja jafn
mikið rugl. púsund malandi
kvarnir þ.jóðfjelagsins, það er
meðalið, menningin er markið.
Og skáld, sem yrkja, og lista-
menn, sem skapa list vegna sannr-
ar og alvarlegrar köllunar, þeir
eru ekki sníkjudýr, þó þeim tak-
ist ekki að umskapa verk sín í
peninga.
pað á að vera þjóðfjelags-
hmeyksli að veita styrk til skálda
og listamanna! Og þó eru það
einmitt þessi andlegu öfl, sem
móta aldirnar ásamt vísindum og
verklegum framförum.
Frá Siglufirði.
(Eftir símtali í gærkvöldi).
Síldveiðin hefir gengið held-
ur tregt nyrðra síðustu viku, að
undantekinni reknetaveiði. Hafa
þau skip og bátar, sem hana
stunda, veitt vel, og eru sum
skipiu farin að hætta við snurpi-
nótaveiðina og farin að veiða í
reknet. Verð á síldinni var í dag
30—35 kr. strokkurinn.
Einstaka skip, sem snurpinóta-
veiði stundar, hefir þó góðan afla.
Til dæmis kom Ýmir með 550
tunnur inn til Akureyrar í gær-
kvöldi. Pjekk hann þá síld aust-
ur við Rifstanga.
Frjest hefir til síldar vestan
við Skaga, og vona menn að þar
sje ný ganga á leiðinni.
Stormur hefir nokkuð hamlað
veiðinni síðustu daga, og er altaf
heldur ógæftasamt.
Verkafólk hefir aítaf nokkuð
að gera, því réknetasíldin er öll
söltuð og kemur hingað daglega.
Hæstu skip munu vera búin að
fá hjer 1Tpp undir 5000 tunnur.
En sum hafa aðeins um 1 þúsund
tn., því síldin hefir verið sjerlega
mishitt.
porskafli er hjer heldur góður,
en fáir sem stunda hann um þetta
leyti.
Góðup gestwp.
Hjer dvelur í bænum um þessar
mundir háskólabókavörður Hein-
rich Erkes frá Köln. Er hann
mörgum Islendingum að góðu
kunnur og hefir ferðást víða um
landið fyr á árum. pessi íslands-
ferð hans er sú sjöunda í röð-
inni; áður hafði hann ferðast hjer
1905, 1907, 1908, 1910, 1913 og
1914 og einkum rannsakað Ódáða
hraun, Sprengisand og Melrakka-
sljettu. Kom hann þá á slóðir, er
engir höfðu áður á komið eða lýst,
fann þá afarlanga sprungu í Mel-
rakkasljettu (nál. 15 kílóm.) og
lýsti þessum ferðum sínuni og at-
hugunum í ýmsum þýskum jarð-
fræði- og landfræðiritum eins og
j „Petermanns Mitteilungen", Mit-
jteilungen des Vereins fiir Erd-
kunde“ í Dresden, „Die Erde,“
l„Kosmos,“ „Verhandlungen der
! Gesellschaft deutscher Naturfors-
eher und Árzte‘ ‘, „Geograíisk
Tidskrift“ í Danmörku o. fl. Var
hann þá gerður að brjefafjelaga
jarðfræðifjelagsins í Dresden og
| þótti mikið koma til athugana
þeirra, er hann hafði gert á ís-
landi. Hann ritaði og mikið um
| Knebels-leiðangurinn í þýsk blöð
á sínum tíma.petta var því merki-
' legra sem Erkes hefir um alllangt
skeið fengist við kaupmensku í
öðrum heimsálfum. Han hafði á
yngri árum stundað nám við
ýmsa háskóla, í Bonn, Louvain,
Leeds á Englandi og Siena á
Italíu og vísiadahneigð hans olli
því, að hann fyrir nokkrum ár-
um gerðist háskólavörður vi‘ð há-
skólasafnið í Köln. Gaf hann þá
háskólasafninu í Köln mjög veg-
lcga gjöf, íslenskt bókasafn, afar-
stórt: 4474 bindi af íslenskum
^ bókum og ritum um ísland, bók
mentir að fornu og nýju, um
norræn fræði, um Færeyjar o. fl.
og síðan hefir hann bætt allmiklu
við safn þetta. Enn á hann sjálf-
ur merkilegt safn af gömlum ís-
lcnskum bókum, um 230 bindi af
elstu prentuðum bókum frá Hól-
um, Skálholti og Núpufelli og
mun hann hafa í hyggju að gefa
Kölnarsafninu þetta safn síðar.
Bókasafn þetta er nú einna merki-
legast Islandica-safn í Evrópu.
Hr. Erkes er óvenjufróður um
íslenska landfræði og jarðfræði
og á sjálfur stórt safn (um 2000
bindi) af ritum um þessi efni og
annað safn af uppdráttum og
ljósmyndum frá íslenskum stöðum,
er hann hefir sjálfur tekið.
Auk jarðfræði- og náttúrufræði-
ritgerðanna (1909 kom út eftir
hann í bókarf ormi: Aus dem
unbewohnten Innern Islands) hef-
ir hann kynt sjer íslens'ka tungu
og samið: Kurzer Sprachf iihrer
1906—’07 og þýtt ýmsar sögur
í þýsk tímarit: „Himgurvofan,“
eftir Jónas Jónasson, er kom út í
Rheinischer Hausfreund og ,Jedók‘
eftir sama höfund, er kom iit í
Rheinische Zeitung; ennfremur
nokkrar smásögur eftir Jón
Trausta og „Upp við fossa,“ eftir
porgils gjallanda, er einnig kom
út í Reinische Zeitung. pá hefir
hann og ritað margar greinir um
ísland og Islendinga í ýms þýsk
blöð og var einn af aðalstofnend-
unum ásamt þeim porvaldi Thor-
oddsen og dr. Otto Cahnheim í
Dresden' að Islandsvinafjelaginu
þýska, er í mörg ár hefir haldið
úti tímariti um íslensk mál og
íslenskar bókmentir. Hefir hann
lengst af verið ritari fjelagsins.
Loks má geta þess, að í nokkur
ar hefir hann haldið fyrirlestra
við háskólann í Köln, sem er einn
af stærstu háskólum pýskalands
(um 9000 stúdentar), um íslensk
fræði, bókfræði, bókmentir o. fl.
og hafa sumir þessir fyrirlestrar
verið fluttir í stærstu áheyrenda-
sölum háskólans. Aðsólmin að
þessum fyrirlestrum hefir verið
óvenjumikil og í vetur ætlar hann
I
eftir beiðni háskólarektors að
flytja 15 fyrirlestra um ísland og
íslendinga (með ljósmyndum.)
í sumar hefir hr. Erkes ferðast
víða um landið, fyrst um Borgar-
fjörð og síðan um suðurlendið;
fór hann austur á slóðir Kötlu-
gossins 1918, athugaði Skaftár-
'hraun, fór síðan fjallabaksveg að
Eldgjá, Kýlingsvatni og Frosta-
staðavatni, athugaði laugarnar
hjá Námskvísl og gekk þvínæst
upp á Valahnúk og athugaði eld-
stöðvarnar 1913. Síðan fór hann
yfir Tungnaá að Illugaveri við
efri Kaldakvísl við enda Vonar-
skarðs, því næst fram með Há-
göngum að Timgnafellsjökli, var
tvo daga í Jökuldal og fór því
næst Sprengisand yfir pjórsá að
Hofsjökli, að norðausturenda jök-
ulsins. paðan fór hann yfir
Sprengisand að Laugafelli, yfir
Langöldu og eystri Polla, Eyja-
fjarðardal og þaðan til Akureyrar.
Fjtlaði hann þvínæst að athuga
Vindheimajökul, en fjekk óhag-
stætt veður og kom hingað frá
Almreyri fyrir nokkrum dögum.
Auk athugana þeirra, er Hein-
rich Erkes hefir gert í þessari
för sinni, liefir hann einnig safn-
að hjer nokkrum hundruðum bóka
íslenskra handa háskólasafninu í
Köln.
Lætur hann hið besta yfir þess-
ari 7. Islandsferð sinni og árangri
hennar og fer mjög vingjarnleg-
um orðum um viðtökur þær, er
hann hvarvetna hafi fengið hjá
fslendingum. Hann hefir mestan
hluta æfi sinnar fengist við íslensk
fræði og ann öllu íslensku.
Hr. Erkes dvelur hjer nokkra
daga hjá rektor G. T. Zoéga og
hverfur heim þ. 6. n. m.
A. J.
(Ur vestanblöðunum).
Hjúkranarkonur vestra.
Noltkrar íslenskar stúlkur tóku
próf í hjiikrunarfræðum í Winni-
peg í sumar. A meðal þeirra voru:
^pórunn, dóttir sjera Friðiks Hall-
grímssonar í Argyle og Ásthildur
Briem, dóttir Eggerts Briem óðals-
|bónda í Viðey. Náði hún ágætu
: prófi, þrátt fyrir það, að hún
^ætti í fyrstu örðugri aðstöðu en
. stallsystur hennar, málsins vegna.
jVar hún ein af þremur í hópnum,
j sem útskrifaðist með heiðri.
Dr. J. P. Pálsson,
I læknir í Elfros, Sask., hefir lagt
jtalsverða stund á smásagnagerð.
Allar sögur hans eru skrifaðar á
ensku. Foreldrar hans báðir voru
íslenskir.
(
/
Sorglegt slys
vildi til nýlega á höfninni í Hest-
ey (Horse Island) í Wpeg-vatni.
Druknuðu þar tveir menn, St.
Bessáson og Walter Pruden, báðir
frá Selkirk hjeraðinu. Lá nærri að
tveir menn aðrir druknuðu, Joe
Thorsteinsson og J. Erickson. —
'Blaðið „Free Press“ segir, að
Bessason hafi offrað lífi sínu við
J drengilega tilraun til þess að
Jbjarga Pruden, en Thorsteinsson
hepnaðist að halda Erickson uppi,
Jþar til hjálp kom og þeir voru
dregnir upp hálfmeðvitundarlaus-
ir, Báðir mennimir er draknuðu,
voru af dráttarbátnum Garry eign
William Robinson’s fiskifjelagsins.
Slysið vildi þannig til, að Prn-
den. og Erickson voru á eintrj&n-
ingi (canoe), en Bessason og Thor-
steinsson á seglbát, ásamt ýmsum
farþegum af gufubátnum Kenora.
Annar maðurinn á eintrjánihgn-
um ætlaði að kasta reipi yfir í
seglbátinn. Við það hvolfdi ek>-
trjáningnum. Bessason hljóp strax
fyrir borð, í öllum fötum, synti
til Pruden, náði í hann, en báðir
sukku rjett á eftir. Thorsteinsson
hljóp og fyrir borð í sama mund
og náði í Erickson og tókst að
halda honum uppi unz seglbátur-
inn náði til þeirra. Var sorglegt,
að þessi drengilega björgunartil-
raun skyldi leiða annan þessara
hreystimanna til bana,
•1
Pyrirlestrar um ísland.
Mr. S. Ólafsson stúdent 'frá
Valparaiso háskólanum hefir
ferðast hjer um að undanförau
og flutt erindi um Island, ern
ræður hans bæði fróðlegar og
skemtilegar. Hann talaði í Kouts
29. júní í Wanatah 6. júlí og aft-
ur í Kouts 13. júlí, aldrei gleymír
Mr. Ólafsson að ljúka lofsorði á
Valpariso háskólann í ræðum sín-
um. („Úr Bandaríkjablaði“). f
í brjefi til móður sinnar farast
Mr. Ólafsson svo orð um þetta:
Jeg er enn að halda fyrirlestra
um ísland og býst við að gera
mikið að því í framtíðinni. Fólk
er mjög ákaft í að fræðast um
litlu eyjuna, okkar og jeg hefi
yndi af að fræða það um alt sem
jeg get. Sumt tekur af mjer
myndir, svo er því mikið nýnæmi
að sjá íslending. pegar jeg hefi
tíma til, langar mig til að rita
stutta grein í Lögberg um þetta,
og skýra frá ferðalögum mínam
nánar.
(Lögb.).
La Follette.
Áður hefir verið á það minst í
Morgunblaðinu, hve mikið er rætt
og ritað erlendis nú um forseta-
kosningamar í Bandaríkjunum i
haust. Hafa verið birtar sjerstak-
ar greinar í blaðinu um forseta-
efnin, Coolidge og Davis og vara-
forsetaefnin Dawes og Bryan,
Ennfremur grein um, hvermg lík-
legt væri að kosningarnar mundu
fara, og var í benni lítilsháttar
minst á senator La Follette, sem
er forsetaefni þriðja „flokksins* ‘
eða sósíalista og allra þeirra, sem
óánægðir eru með hin forsetaefnin
og stefnuskrár flokka þeirra, er
að baki þeim standa.
Að vísu er talið nokkum veginn
víst, að Davis eða Coolidge sigri,
sennilega Coolidge; en samt sem
áður er búist við því af mörgum,
að La Follette muni hafa víðtæk
áhrif á kosningarnar. La Follette
er talsverður mælskumaður, et»
farinn að heilsu. Mun hann þv5
ekki geta tekið beinan þátt í
kosningastríðinu, heldur verðui'
hann að sætta sig við það að nota
pennann einan vopna.
La Follette hefir sett á stefnu-
skrá sína ýms nauðsynjamál, er
hann vill að vinna; en sje stefnu-
'skrá hans krufin til mergjar, kem-
|ur í ljós, að hann fer alls eigi
lengra í umbóta-áttina en leið-
| togar gömlu flokkanna. Að vísu
tjáir hann sig nú, sjötugur mað-
urinn, hlyntur þjóðnýtingarstefn-