Morgunblaðið - 09.12.1924, Qupperneq 5

AriMfci Ufioguþl. 9. des. ’24.
MO*cuy»LAn§
Ræða
Ág. H. Bjarnasanar prðfesaorsi ar hann flntti af
svBlum Alþlngishússíns f fyrradap.
Háttvirtu áheyrendur!
Mjer virðist sögu og meuuingu
“vor íslendiuga skifta í tvö horn,
sögu andlegrar og verklegrar
nionningar. Fyrstu þúsund árin
liiðuxn vjer þvi nær eingöngu
hinni andlegu mcnning vorri. F>n
er hið nýja árþúsund rann up]>, >g
vjer heimtum aftur nokkuð af
s;jálfst»ðiþvS, er vjer höfðum mist,
hófst hin verklega menning vor,
°g hefir henni síðan farið frani
hröðum skrefttm. Yæri nú ekki
œskilegt, að hin andlega og verk-
lega menning vor fjellist að ein-
hyerju leyti í faðma, að menta-
oienn og athafnamenn þessa iands
settu sjer ein'hver sameiginleg
uiarkmið, er gætu orðið landi og
lýð til blessunar á komandi títn-
um?
I ullveldi®. Sundrung og samúð.
Fullveldið, sem vjer öðluðumst
f. liðugum 6 árrnn, lagði oss raun-
slíkar skyldttr á herðar. pá
tókumsfc vjer í raun rjcttri þá á-
byrgð á hendur að sýna og sanna
sJálfum oss og öðrum, að vjer af
eigin ramleik og íhlutunarlaust
af öðrnm, gætuui bygt land vort,
íeist ríki vort og gert þjóð vora
ao sjálfstæðri, samheudri og sam-
huga þjóð, er vissi hlutverk sitt
og rækti það, að komast upp og
am. Bar oss þvf fyrst að vinna
f járhagslegu sjálfstæði voru og
öryggi; en fáa grunar, hversu
fldjúpt vjor sukkum í skuldafenið,
s.iáifrátt og ósjálfrátt, á fj-Tstu
sjálfstæðisárum vorum. Og- vjer
ttum að fara að verða samtaka
nm alt, er horfði til framfara og
Þjóðþrifa; en þá hófust einmitt
binanl. deilurnar, og hafa þœrver-
iS hvað skæðastar og hatramm
a&tar síðau. Og ekki hefir heldur
iieitt það mál komist á dagskrá
Þjóðarifanar síðan,' er allir gætu
°rðið samliuga um.
En þrátt. fyrir þetta, þótt kraft'
: rnir hafi dreifst og hver höndin
afi verið uppi á móti annari,
íinst mjer jeg sjá ýmis merki
f iningar og samlyndis með þjóð-
inni, ýmis mcrki dugs og dáða,
' r spá góðu um framtíðina. Á jeg
1 ar ekki heint við ársæld og af
’ •kstur þ. á., þótt það sje bæði
nndravert og aðdéunarvert, að
in 100,000 manns á 100,000 fer
'lómetra svæði skuli itafa getað
vamieitt alt að 100 milj. kr. yerð-
•ri á einu eiuasta ári, þegar git
íalið, baeði það. sem út er fhitt
framleiðslunni, og það, s>'ir;
aeytt hefir verið í landinu gjélfu.
•'r þetta sama ou hvert manns-
Iaj,n í landinu á hverjum ferkíló-
’netra þess, að jökulflæuranum
neðtöldum, iiefði framleitt 1000
l’- virðí. Auðvitað er þetta bí?t
1 hai’kla. vitazgjafa, sjónum, og
nni ötnlu sjóm.stjett vorri ogút-
’''Óarm.
og þegar eitthvað horfði til þjóð-
þrifa. —
Leyfið tnjer nú, kæru áheyrend-
ur, að finna þessum orðum min-
um stað í sem stystu máli, og
jafnframt að benda yður á nokk-
ur þau markmið, er vjer getum
sc-tt oss og unnið að með samkug
og í sameimngu, þrátt fyrir skift-
ar skoðanir í landsmálum og þrátt
fyrir alt dægnrþrasið.
Saga vor. Andleg menning og
verkleg.
Saga íslands kemur mjer uvo
fyrir sjónir, sem þjóðin hafi sofi'ð
svefni Brynhildar Buðladóttur,
frá því er hún bjóst til að gefa
sig orlendum kontragum á vald og
þangað til Jón Sigurðsson og fyr-
irrennarar .hans vöktu þjóðina, og
vjer heimtum aftur fjárforræði
vort og fullveldi. Oss dreymdi þá
söguna, en vjer sköpúðum oss
enga sögu sjálfir, aðra eu sögu
suudurlvudis vors, eymdar v’orr-
ar og niðurlægingar. Oss dreymdi
þá að vísu upp aftur gullaldar-
sögu sjálfra vor frá þjóðveldis-
tímunum, sögu Norðurlanda og
annara þjóða, er vjer ’höfðum haft
nokkur kvnni a.f, og þá urðum
vjer minningaþjóðin, söguþjóðin.
pá urðu Eddurnar, lleimskriugla,
íslendingasögur, Fornaldarsögur
Norðurlanda o. in. fl., t'il, er síðau
var afritað og lcsið aftur og aft-
ur. En að siðustu sá þ.jóðiu ekki
annað en hiliíngar þessa hcims og
airnars, .samdi lítið airaað enridd-
arasögur og postillúr. petla hjelt
þó lífinu í þjóðinui, og þetta
) ‘lt, tungunni við. Vjcr lifðum
ekki neinu sjálfstæðu, dáðrökku
lífi, vjer hjörðran aðeins. Og vjer
níddum land vort, í stað þess að
bæta það. Vjer brendum skógun-
um. lynginu, mosanum, þaugað til
komið var niður á bera klöppina
og landið tók að blása upp. Og að
síðustu brendura vjer sjálfum á-
buríinum, sauðataðinu. En sjóinn
stunduðum vjer þjj aðeius á f
einuni opuum fleytunt.
En svo komn þeir, Björn llall-
dórsson, Eggert Ólafsson, Skúli
fógeti, Jón tíigurðsson og aðrir
fullhugar til sögunnar. peir tókti
að ýta við þjóðinni, 0g þjóðin tók
að rumska. Og svo vöknnðum vjcr
loks aftur til °S starfs, áræð
is og framkvætnda. Frá því fyrsta
að vjer fengum nokkurt sjálfsfor-
ræði, liefir eins og »kjft utu hagi
vora og meimingti
í sta'ð þess að
láta oss dreyma fortíðærdrauma
erum vjer faú farnir að starfa, o
farnir að reyna að g<’ra framtíðar
drauma vora að venilóiha, t stað
þess að horfa aftur, erum vjer nú
aðallega farnir að horfa fram, 0g
þá aðeins aftur til þess að verða
ekki í neinu að ættlerum ioðra
vort-a, heldur miklu £re©ur fóður
betrungar. Einkumiilrorð vor <?r't
að gera
HBfegt. að þakka. — O
kýnir, hvílíkt uppgripaland W °8 starf! «8 þ®tta : j
b'iana gettcr rerið, þegar vel læt- j bugsjónir vorar að v«röl«uP-
far. Jog 3 þó míklu fremur við! Pað er uu næsta efiíftektarVert
■i'amta'k þaðy Sanihug þann °g að hin áldna sögulega menníng
þeksi Iltlíi þjóð, þrátt vor hefir ekki látið eftir sig neitt
yi% fali? pólitískt sundfarlyndi, hef
sýht, síðau hún fór að verða
leg mhmingarmörk í trje, málrni
og steini. En bin nýja, verklega
meuning vor befir, þótt hútt sjo
yun í bernsku, bygt brýr og vegi,
bætt samgöngur á sjó og lartdi,
eignast hafskipaflota og roist stór
itýsi, er standast munu tímans
töira. Og framleiðsla vor hefir
margfaldast, jafnvel hundraðfald-
ast. Einhvcr fjTsti sýnilegi vott-
ur vorrar nýju menningar er
sjálft alþingishúsið, scm vjer nú
stöndúm bjá. pá bættust smám-
saman við vegimir og brýrnar, þá
spítalarnir og hælin og loks safna-
búsin. En stærstu sporin voru þó
ritsíminn, togahaútgerðin og stofu-
un Eimskipaf jelagsins. Stofnun
þess or cinhver stærsti vottur
eiuingar vorrar og framtaks, og
ættu nú allir þjóðræknir íslend-
ingar að slá skjaldborg um það
gegn fjandsamlegri samkepni er-
lendra keppinauta. Langstærstu
sporin eru þó ef til vill ósitin þau,
scm eiga að samcina hina andlegu
og verklegu menning vora og eiga
að verða sýnileg ímynd íslenskr
ar getu, íslensks samlhugs og ís-
lensks hásæis.
• Háborg ísl- menningar.
Virðið fyrir yður skipulagsupp-
drátt þanu af ýkólavörðuhœðinni.
sem húsameistari ríkisins hefir
gert og or nú til sýnis i skemrnu-
dugga Har. Árnasonar. Hús þau,
sem þar ciga að rísa, eiga að verða
háborg íslenskrar menningar! Par
stúdentagarðuriira að rísa, há-
skólinn, listasöfnin og ef til vill
jóðleikhúsið, þótt það muui bet-
r komið uiðri í miðjum bæ, t. d.
við tjörnina; landsspítalinn suð-
ur af liæðinm, en leikvöllur (sta-
dion) og yfirbygður sundskáli með
leitu vatni úr laugunum norð-
austtir af; þar á loks kirkjan,
dómkirkja þessa lands, að rísa á
rniðjn torginu, Skólatorgi eða
SkólavelU, eða bvað menn nú
kutraa að kalla það. þegar öll
?essi undui- og fádæmi eru risin
?ar. petta er framtíðardráumur
vor stúdentairaa, að minsta kosti
að því er stúdentagarðinn og liá-
skólann áhrærir.
parna á. æskulýður landsins o
brgöngumenjt þjóðarinnar að al-
ast upp við það, sem meun vita
heilnæmast, fegurst, og best, ekki
einungis úr eigin lífi og bókment-
um. heldur og ttr mentum og
menningu annara þjóða.; og þar á
þjóðin að læra að verða einhuga
göfug og sterk. Ef til vill rætist
þá að nokkru draumur rektors
vors, að háskólanum vaxi svo fisk
u; um hrygg, að þá verði þar ekki
eimragis kend tunga vor, bókment
ir og saga, tög, lækmsfræði
og guðfræði, hcidur og það
sem mestu varðar í nátt
úrufræði Iandsins og atviunu
greinum, landbimaði, sigliugafræði
og þjóðmegunarfræði, svo að há
skóliira geti orðið þjóðinni að sem
mestu gagni, pað er þessi hug
sjón. scm vjcr háskólaiuenn eig
utu að bera fyrir. brjósti, að há
skóliun í menta- og menningarlegu
tilliti geti með tímanum orðið
íslnndi ált.
LÍúi: ^at, ráðandi. Hún hefir jafn-
an tfejfast émhúgáí þegá'r á reyndi
sýuilegt mraningarhia'rk frá liðu
um tímum, atuiáð en bækurnar,
r
I
heildsölu.
Jólafrjesskrsut Póstkort IWyndir
{K. Einarsson 5 Björnsson.
Biljíð um tiibol. AI eins heildsaia.
Skdur timbur í stærri og smærri sendingnm
frá Khöfn. — Eik til skipasmíla.
Einni^ heiia skipsfarma frá Svíþjól.
P« W. JacoSbsen & Sön
ítettitLrverfthjn. StoftmB 1834.
Kaoptnunahttfn C, Símnefní: GranfunL
Oarl-Imadsgade.
Kew Zebra Oode.
Veiðarfæri
ftri
Bergens Notfopretnin|
eru viðurkend fyrir gæði. —- HmboðsmeDn:)!
I. Bryrtjálfsscm B Kuaran.
Blðjíd um
Coinmbus ifierkið.
Besta danska niðursoðna mjólkin.
ev þó mcst undir sjálfum oss og J
ttirkomendum vorum komið. I
hvort það verður eða ekki. Lands-
pítalinn er auðvitað langdýrasta
stofmrain; en þjóðin þarf itans
þjóðin heimtar hann; og þjóð-
hefir stutt og getur stutt enn
betur að stofnun hans Hvern skyldi
hafa órað fyrir því, þá er sam-
skotin til hans voru fyrst orð-
uð af konunum, þ. 7. júlí 1915.
að sjálfúr Landsspítalasjóðurinn
■æri nú, orðinn liðug 14 miljón,
en Minningarsjóðurinn. sem á
a'i styrkja sjúklinga víðsvegar að
a> landinu, ran 75 þúsJ Og hvern
kyldi hafa grunað, þá er það
var orðað fyrst við stúdenta þ. 14.
nóv. 192.1, að þeir gengjust sjálfir
fyrir samskotum til stúdentagarðs,
að sá sjóðui' væri nú á iiðugum
2 ávum orðinn 80,000 kr.. auk lof-
orða þeirra, sein honum hafa bor-
ist. En þetta hvorttveggja sýnir
einmitt satnhug og fórnfýsi þjóð-
arinnar °g er oss til stór-sóma.
ÁÝsúkkulaði,
margar tegundir seiur
litlu eða-kostnaðarlaúsu.. En þá
erum vjer búnir að eignast bæði
stúdentagarð og háskólabyggitigu,
trö aðalhúsin á uppdrættinum. —
Auk þess er þjóðarleikhúsið trygt ’
með skemtanaskatttinum, sem þeg-
ar á fyrsta ári hefir numið alt
að 40 þús. kr.. Og þá er kirkjan
ein eftir a.f hinurn stærri bygging-
uan. -Etla mætti að dómkirkju-
söfnuður þssa bæjar hugsaði eitt-
hvað fyrir henni, þar sem annar
smærri söfnúður, Fríkirkjusöfnuð-
urinn, er sífelt að prýða og stækka
sína kirkju. Og einhver dómkirkju
safnaðarmanna ætti þá að minnast
Fleiri stoðir renna þó ttndir há-’þess, hvernig dómkirkjan í 'Köln
borg þessa. Eins og- kunnugt. er, var reist.
áskotnaðist háskólanum árið 1918, Bóm var ekki bygð á einum
þá er vjer öðluðumst fullveldið, degi. Og ekki verður heldur þessi
1 milljón króna í svonefndum háborg íslenskrar menningar bygð
Sáttmálasjóði og var hún þegar hvort heldur í dag eða á morgun.
Oóðar horffar.
En —• munu mcnu segja —■
þott'a ern tónfaar sltyjaborgi'r, tóm-
lámið ríkinu til 20 ára, gegn 5%
ársvöxtum. peiraa höfuðstól má
auðvitað aldroi skerða, og háskóla
ráðið ákvað tncira að segja, að
áuka hann mfeð 20% aí ársvðxt-
unúm. Sú v'iðbót er faú þegar orð-
in 112 þús. króna, auk 30 þús. kr,,
sem háskólinn á nú í öðrum sjóð-
um háncl’bærum. G-era má róð fyr-
ir, að þéssa sivaxandi viðbót mögi
h- loftkastalar, sem áldfaéi raun,
þar sem svipuð menning' í öðrumjbera niður á jþrð vora og síst láua cftir 10—>15 aX til haSkóla-
löfaduflf jaefir látið eftír sig dýrð- hjá oss. Láfcfri vúrá. fað býg£in*ar lanðioú að kQstn&ðab-
En þetta er þó hugsjónin, sem ætti
að vaka fyrir oss, þá er vjer lyft-
um huganum upp yfir dæguretrit-
ið. Helst att't; þetta a'ð gefa orðið
mifafaiivarði vor, sern nú liftim, og
fæddir erum á. alðá'mórgni hinrf
ar nýju menningar; og hclét ætti
engin kynslóð að ganga svo til
grafar upp frá þessu. að hún Ijóti
ékki eftir sig einhvé'rn sj'ttílógán
uLÍitnísvarða, landi og þjóð til
h&illa o'g blesátmar.
v V ‘ i