Morgunblaðið - 19.09.1925, Qupperneq 3

ORGFTTBI AÐIÐ
3 1
MORGUNBLAIIl.
Btofnandl: Vllh. Fln«en.
'Otgefandl: FJela* 1 ReykJaTtk.
Rltatjdrar: J6n KJartan»»on.
ValttT Bt»fkn»»oa.
A.ngly»lngra»tJ6rl: K. Hafb»rg.
Skrlfstofa Austurstrœtl 8.
Sl»ar: nr. 498 og 600.
Augiy»lnga»krlf*t. nr. 700.
Hcliaiailmar: J. KJ. nr. 741.
V. St. nr. 1110.
B. Hafb. nr. 770.
Áskrlftagjald lnnanlands kr. 1.00
á. mánuCl.
trtanlands kr. 2.60.
1 lau»a»ölu 10 »“r» *lnt-
þriðji staðurinn. Er það svonefnd íshúsf jelaginu mikla, sænska, að^uga bankaverslun yrði að raiða
bygg-ja á lóðinni austan við höfn- framan af. Eina, e’ða í öllu falli
um
Norðurmvri eða Skellur, óbvgða
svæðið suður af Gasstöðinni, sunn-
an Laugavegar, milli Rauðarár-
stígs og Hafnarfjarðarvegar
(Hringbrautar).Þarna er nægilegt
pláss fyrir stöðina. Yel hægt að
leggja flutningabraut norður í
Skúlagötu og eftir henni vestur
að höfn. En stöðin sjálf yrði þarna
vel sett nálægt aðalumferð bæj-
arins.
Bæjarstjórnin hefir nú leyft
ir.a. — Talið að járnbrautarstöð
komi þar aldrei til greina.
Mörgum þykir alveg ótilhlýði-
legt að leggja flutningabrautar-
teina gegn um Lækjargötu,
skemtilegustu götu bæjarins. Lík-
legast er því að stöðin verði sett
í Norðurmýrinni. Hafa uppdrættir
af þeim stað verið sendir Sverre
Möller, og hann fallist á þá til-
högun.
nokkur
gegn veði í
hundruð
svo
króna lán.
og svo mörgum
erlendar fregnir.
!
Lanösbankinn.
Khöfn 18. sept. ’25. FB.
Abd-el-Krim.
Símað er frá París, að það sje
■«ekki rjett, að Abd-el-Krim hafi
flúið úr landi.
Tyrkir vaða uppi í
Mosul-hj eraðinu.
Símað er frá Genf, að Tyrkir,
sem heima eiga í Mosulhjeraðinu,
hafi ráðist á kristna menn þar af
mikilli grimd. Tiltæki þetta veld-
ur mönnum miklum áhyggjum
ug óttast menn, að þetta
Ikunni að hafa hinar alvarlegustu
••sfleiðingar.
Tildrög bankastofnunarinnar og fyrstu starfsárin.
Efitir Sighvat Bjarnason, fyrv. bankastjóra.
aðalerindið, er menn myndu eiga kindum og hrossum ,þó hann hefði,
í bankann, væri að reyna að fá næg hús og hey handa skepnum
lán út á jarðir sínar eða hús. sínum og aldrei hefði felt úr hor‘.
Það væri því megn óþarfi, jafn- Bágt átt.u sumir einnig með að
vel hrein fjarstæða að hugsa til «kilja það, að t. d. lífsábyrgðar-
að háfa bankann opinn á hverjum skírteini væri ekki ágæt trygging
degi, enda varð svo eigi framan fyrir handveðsláni, jafnvel þó skír
af, og eigi fyr en eftir að spari-(t einið væri alveg nvkeypt. Og
sjóðsstörf byrjuðu þar fyrir al- svona mætti lengi telja.
vöru. Minnist jeg þess, að einn j ínúgustur gegn seðlum.
af mönnum þeim, er talsverðuj Á talsverðum ímigust eða ótta
rjeði í þessu efni sagði við mig,
þá er um þetta var rætt, að við
fjehirðir\ yrðum að byrgja okkur
vel upp með „rónlana“ til að
lesa í bankanum, því annað mynd-
um við lítið hafa þar að gera,
Niðurl. ið. En til að
Tilgangur bankans. störfum hafði þingið 1885 kosið
Hjer er eigi rúm til að skýra þá Jón Pjeftursson, yfirdómstjóra
ítarlega frá innihaldi Landsbarika1 (E.d.) og Eirík Briem, þáverandi
laganná, að öðru leyti en því, prestaskólakennara (N. d.). Síðar
fyrst um sinn. Var þetta víst
egna gæslustjóra- sagt bæði í spaugi og alvöru.
Fyrirhuguð járnbrautarstöð.
Hvar á hún að vera?
Horfið frá því að hafa stöðina
við Skúlagöttu.
Helst ráðgert að hafa hana
í „Norðurmýri."
að bankanum voru ætluð þessi
störf:
1. að taka við peningum sem inn-
láni eða með sparisjóðskjörum,
á dálk eða á hlaupareikning.
2. að kaupa og selja víxla og
ávísanir, hvort sem þeir eiga
að greiðast lieldur hjer á landi
eða erlendis, útlenda peninga
bankaseðla, brjefpeninga og
auðseld, arðberandi verðbrjef.
3 að lána fje gegn tryggingu í
fasteign.
að lána fje gegn handveði eða
s j álf síkuldar ábyr gð.
að' veita lán sveitum, bæjum og
almannastofnunum hjer á
landi, gegn ábyrgð sveita eða
bæja.
að veita lánstraust gegn hand-
veði eða sjálfskuldarábyrgð.
að heimta ógreiddar skuldir.
Útibu skyldi bankinn setja á
4.
5.
Mjög margs er að gæta, þegar 6
váða á fram úr því, hvar jarn-1
'brautarstöð sje best komin í bæ 7
«ins og Reykjavík. Hefir það vald-1
Íð allmiklum heilabrotum þeirra stofn svo fljótt sem auðið væri,
mætu manna, sem fengist hafa einkum á Akureyri, Isafirði og
við undirbúning járnbrautarmáls- Seyðisfirði, en úr því varð þó
ins. j eigi fyr en árið 1902 (Akureyri)
Lengi vel var talað um að stöð- og 1904 (ísaf.). Bankanum var
in myndi best ikomin við Skúla- heimilað að taka hærri vexti en
götu austan hafnarinnar, við norð- ( 4% af fasteignaveðslánum. Hon-
urenda Ingólfsstrætis. Yrði þá um var einnig veitt skattfrelsi
að leggja járnbrautina meðfram'og leystur undan útsvarsskyldu.
allri Skúlagötu inn með sjó. Með
því móti lægi hún yfir fjölfarn-
ar götur.
Lítið rúm yrði fyrir að stækka
hana þarna, þyrfti ef til vill að
kosta þar upp á miklar uppfyll-
ingar fram í sjó. En kosturinn
við að hafa stöðina þarna orðið
sá, að hún yrði nálœgt höfninni,
stutt að flytja vörur þœr frá stög.
inni, sem flytja þarf til skipa.
Þegar Sverre Möller járnbr,-
verkfræðingurinn norski kom
hingað um árið til að mæla fyrir
legu járnbrautar, var það helst í
Starfsmenn
Fastir starfsmenn ^kváðu lögin
^ið vera skyldu: framkvæmdar
stjóri og tveir gæslustjórar, bók-
ari og fjehirðir. Framkvæmdar-
sljóri, bókari og fjehirðir skyldu
skipaðir af landshöfðingja,, en
gæslustjórar kosnir af alþingi,
sinn af hvorri deild. Laun fram
kvstj. voru ákveðin 2000 kr.,
gæslustjóranna 500 kr. og bókara
°g fjehirðis 1000 kr. til hvors
um sig. Yar hjer miðað við það,
að menn þessir gætu, til að byrja
fram ýms tormerki. En þó mældi
hann fyrir legu stöðvarinnar
þarna, svo hægt væri að gera
glöggan samanburð á þessum
stað og öðrum.
En Möller lagði það helst til,
að stöðin yrði suður við Tjörn,
vestanvert við Fjólugötu, þar sem
hljomskálinn er nú og skemti-
garðurinn.
Yrði stöðin þarna, væri það
óhjákvæmilegt að leggja járn-
brautarteina eftir Fríkirkju-
vegi og Lækjargötu, niður að
höfn, til þess að flytja þunga-
vöru þá leið frá stöðinni til skipa.
En síðar hefir verið athugaður
ráði að hafa stöðina þarna. Hanmmeð, einnig gegnt öðrum störfum.
mælti þegar á móti því og taldi Enginn þessara manna mátti a
nolkkurn hátt gerast skuldskeytt-
ur bankanum. — Landshöfðingi
skyldi kveðja mann til að endur-
skoða reikninga bankans, og
skyldi birta ágrip af þeim á hverj-
um ársfjórðungi í Stjórnartíðind-
unum.
Þegar bankalögin höfðu öðlast
konungsstaðfestingu kom það til
I kasta landshöfðingja, er þá var
Bergur Thorberg, að byrja á und-
irbúningi undir framkvæind
þeirra. Var þá fyrst að útvega
og skipa framkvæmdarstjóra. í
þann starfa var þáverandi yfir-
dómari Lárus E. Sveinbiörnsson
skipaður 24. október þá um haust-
um haustið, 27. nóv., var Halldór
Jónsson, cand. theol., þáverandi
fjehirðir við sparisjóð Reykja-
víkur, skipaður fjehirðir við
bankann, en bókari, sá er þessar
línur ritar. LaUn voru starfs-
mönnum þessum ákveðin frá þeim
tíma, að bankinn tæki til starfa,
en bæði framkvæmdastjóra og
bókara var gert að skyldu að fara
utan til undirbúnings undir starfa
sinn, og þeim veittur nokkur
styrkur í því skyni.
Húsnæðið.
Það sem eirina fyrst lá fyrir
stafni var að útvega bankanum
haganlegt húsnæði, en þá var hjer
eigi í þeim efnum úr miklu að
velja. Var samið við Sigurð
Kristjánsson bóksala um leigu á
neðri hæðinni í húsi hans við
Bankastræti nr. 3 hjer í bænum,
en þar hafði ísafoldarprentsmiðja
verið um skeið. — Bankastræti
hafði alt fram að þeim tíma borið
nafnið Bakarastígur. -— í þesSum
húsakynnum starfaði bankinn
fram undir aldamót, eða þangað
til flutt var í hús það, er hann
þá reisti við Austurstræti 11 hjer
í bænum, en sem eyðilagðist
eldsvoðanum mikla 1915, en end-
urreist var síðar og Landsb. nú
býr í. í húsi Sigurðar hafði bank
inn 3 herbergi (au)k geymslu).
Herbergi í vesturenda hússins, þar
sem Sigurður nú hefir bóksölu
sína, var notað fyrir stjórnar-
herbergi, en afgreiðslustofa og
herbergi fyrir skápa, skjöl og
bækur var að norðan og austan-
verðu. — Búnaðist bankaum þar
vel, en eigi myndi nú þykja mikið
nýmóðins snið á slíkum banka-
iherbergjum, og þar varð að nota
(>— þó jeg minnist þeirra jafnan
með ánægju. ’-T
Samkvæmt 8. gr. bankalaganna
var samin reglugerð fyrir bank-
ann og staðfest 5. júní 1886 af
landshöfðingja Magnúsi Stephen-
sen, er þá var orðinn, að Bergi
Thorberg látnum. — Viðauki við
reglugerð þessa var staðfestur 10.
mars 1887. Snerti sá viðauki að-
vallega sparisjóðinn og hlaupa-
reikning við bankann, en á þeim
störfum má segja að bankinn hafi
ekki byrjað fyr en eftir að spari-
sjóður Reykjavíkur var samein-
aður bankanum 19. apríl 1887.
Bankaverslunin í þá daga.
Rómana-lestur.
Eins og eðlilegt var töldu menn
það harla ólíklegt, að um fjör-
Fyrsta bankalánið.
Eins og að framan er drepið á
I hóf bankinn starfsemi sína í júlí-
byrjun 1886. Fyrstu lánin voru
veitt úr bankanum 7. júlídag;
voru það bæði fasteigna og sjálf-
skuldarábyrgðarlán, en fyrsta
lánið sem útborgað var, mun ver-
ið hafa 130 króna sjálfskuldar-
ábyrgðarlán, til skólapilts eins,
ei þá var, en sem nú situr í einu
af sýslumannsembættum landsins.
Mun því mega skoða hann sem
fyrsta bankalánþegann á landi
hjer.
Fasteignalán; minna
um víxla.
Þær spár rættust, að mest var
eftirspurnin eftir fasteignaveðs-
lánum, fyrst eftir að bankinn
tók til starfa. Þeirri tegund lána
voru menn líka kunnugastir og
vanastir. — Fyrstu 3 mánuði
bankans voru veitt fasteignaveðs-
lán að upphæð samtals rúm 230
þús. kr, sjálfskuldarábyrgðarlán
tæp 25 þúsund, kr. handveðslán
10700 kr. og lán gegn ábyrgð
sveita og bæjarfjelaga 2800 Ikr.
En ávísanir og víxlar eigi keypt-
>ir fyrir meira en samt. 1025. kr.
Má segja að nú sje öldin önnur
orðin.
Vonbrigði, Bankinn lánar
ekld upp á „ærlegt
loforð.“
„Lán ú|t á tóbaksdósir og
bestu mjólkurkúna.“
Einkennilegar voru hugmyndir
margra manna um bankastarf-
semi fyrst eftir að bankinn komst
á f-ót, og margir áttu bágt með
að skilja það, að fara yrði eftir
föstum ákveðnum reglum um
bankalánveitingar. Töldu það
stundum óþarfa firrur og stirð-
leika af bankastjórn að binda
sig við nokkurt form. Tjáðu bank-
ann jafnvel verri en kaupmenn,
sem, þó lánuðu upp á „ærlegt lof-
orð“. Sílirítið fanst sumum það
einnig að við afgreiðslumennirn-
ir skyldum ekki mega eða þora,
án þess að spyrja bankastjórn
að, lána sjer af fje bankans fá-
einar kronur „hara til nokkurra
daga“. — Man jeg eftir að einn
bauð, þó eigi teldi hann þess þörf,
tóbaksdósir úr „egta silfri“ til
tryggingar fyrir slíku bráða-
byrgðaláni. Annar, góðglaður ná-
ungi, taldi það „andsk. hart“ að
bankinn vildi ekki láta sig fá svo
sem 30—40 kr. út á hana Skjöldu
sína, bestu mjólkurkúna í sveit-
inni og þó víðar væri leitað.
Þeim þriðja þótti sjer megn
órjettur ger með því að neita sjer
A talsverðum
| við seðlana bar hjá f jölda manna
i fyrst í stað. Sögurnar um gömlu
! „Curantbanka“-seðlana dönsku
i voru þá eikki iitdauðar enn. Þess
minnist jeg t. d. að skömmu eftir
að sparisjóður Reykjavíkur sam-
einaðist bankanum kom ónefndur
útvegsbóndi úr Gullbringusýslu, er
peninga hafði átt á sparisjóði, með
sparisjóðsbók sína í bankann og
krafðist útborgunar á innieign
sinni, framundir 3000 krónur,
lielst í hreinu gulli. Hann fjekk
auðvitað ekki annað en seðla, og
eitthvað ofurlítið í smápeningum.
Seðlunum fekk hann svo kaup-
mann einn í Rvík til að koma fyr-
ir sig í gull. En tæpum tveim
árum síðar kom sami útvegsbóndi
með alla gullhrúguna og lagði á
vöxtu í bankann. En þá höfðu,
peningarnir rýrnað um frekar 200
kr., er farið höfðu í kostnað ýms-
an, fyrir milligöngu kaupmanns,
auk þess sem vextir höfðu tapast
fyrir alt þetta tímabil. Á útvegs-
bónda þessum sannaðist því mál-
tækið gamla: tjón gerir mann
hygginn, en ríkan ekki. Yfirleitt
lærðist mönnum það furðu fljótt,
að sætta sig við seðlana, sem góð-
an og gildan gjaldeyri; átti þar
i góðan þátt það fyrirlkomulag, að
hægt var að kaupa fyrir þá póst-
ávísanir til útlanda.
Ekki gestkvæmt framan af.
Ekki var að jafnaði sjerlega
mannkvæmt í bankanum fyrstu
árin. Einstöku daga, þó naumast
nema mestu illviðrisdaga, bar það
við, að engin kom. Smámsaman
jukust störfin þó jafnt og þjett.
Ekki var þó bætt við föstum
starfsmönnum við bankann, auk
fjehirðis og mín, öðrum en sendi-
sveinum, fyr en um aldamót. En
oft var lítið um tíma fyrir okkur
tvo til rómanalestursins.
Framfarir 40 ára.
Þegar maður ber saman ástand-
ið á íslandi fyrir 40 árum síðan
við ástandið eins og það er nú,
vakna hjá manni ýmsar hugleið-
ingar og þá ekki síst sú spurn-
ing: hvernig myndi nú hjer um-
horfs, ef enginn banki vst^ri hjer
enn? Jeg hika mjer ekki við að
svara þeirri spurningu þannig, að
þá myndi alt að mestu leyti enn
í sama kútnum og þá var. Því að
þrátt fyrir ýms víxlspor, er stígin
liafa verið í bankamálum vorum
og bankastarfsemi, bæði af for-
ráðamönnum bankanna og öðrum,
er hlut hafa átt að máli, hygg jeg
rjettmætt að líta svo á, að aðal-
framfarirnar hjer á landi á þessu
tímabili, sjeu að talsvert miklu
leyti barikastarfseminni að þakka,
beinlínis eða óbeinlínis.
Og jeg býst við að öll íslenska
þjóðin líti svo á, að það hafi verið
þarft og blessunarríkt heillaspor
er stigið var, þegar lagður var
tryggur grundvöllur að banka-
rekstri hjer á landi, fyrir 40 ár-i
um síðan. i
(